2 ünite DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ İLK DİL HANGİ COĞRAFYADA KONUŞULMUŞTUR? DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI TÜRKÇENİN TARİHSEL GELİŞİMİ
ÜNİTE - 2 İLK DİL HANGİ COĞRAFYADA KONUŞULMUŞTUR? Dillerin Sınıflandırılması Dilin ilk kez dünyanın neresinde konuşulduğu konusunda elimizde kesin bir bilgi yoktur. Bu konuda da bilimciler ve tarihçiler çeşitli tezler öne sürmüşlerdir: Kimi tarihçilere göre insan soyu, ilk kez Afrika kıtasında görülmüş, bu nedenle dil de Afrika kıtasından dünyaya yayılmıştır. DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI İnsanların çok merak ettiği önemli konulardan biri de dünyada kaç dilin bulunduğudur. Bu soruya kesin bir yanıt vermek çok zor görünüyor. Çünkü dillerin sınıflandırılmasında kullanılan ölçütler, her zaman tartışma konusu olmuştur. Bazı lehçelerin dil olarak sayılması ya da çok az kişi tarafından konuşulan bir dilin bu sayıya katılması her zaman tartışmaya açık olacaktır. Bu konuda genel olarak kabul edilmiş "dil aileleri"nden yola çıkılarak dünya dil soyağacı ve dil sayısı çıkarılmıştır. İlkel insan figürleri Dünya dillerinin haritası Kimi dilbilimciler ilk dilin Babil'de ortaya çıktığını ve bu dilin de İbranice olduğunu öne sürerler. İngiliz dilbilimci Colin Renfrew'un araştırmasına göre, tüm Avrupa dilleri, tarım ve hayvancılığın zaman içinde Anadolu'dan dünyaya yayılması ile birlikte Anadolu dilinden türediler. İlk uygarlığın Mezopotamya, Anadolu ve Girit'te yaşandığı görüşüne bakılırsa, ilk dillerin de buralarda doğması kabul edilebilir bir gerçekliktir. Yeryüzündeki diller yapı bakımından, köken bakımından ve cümle ögeleri bakımından olmak üzere üç grupta ele alınarak incelenir. A. YAPI BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ Tek heceli diller Eklemeli diller Bükümlü diller Çok bükümlü diller 1. Tek Heceli Diller (Yalınlayan Diller) Bu gruptaki dillerde sözcükler, tek heceden oluşur. Cümleyi oluşturan sözcükler ek almazlar ve şekil değişikliğine uğramazlar. İlk insan yaşam figürleri 52 Türetme ya da çekim söz konusu değildir. (Yapım eki de çekim eki de yoktur.)
2. Eklemeli Diller (Bağlantılı Diller) Bu dillerde ön ekler (artikeller) yoktur. Bir sözcüğün anlamını onun cümle içinde kullanıldığı yer belirler. Ekler daima sözcüğün köküne (sonuna) getirilir. Bir sözcük cümle içindeki yerine göre 10-15 farklı anlamda kullanılabilir. Hem yapım hem çekim eki alma özellikleri vardır. Bir sözcük cümledeki yerine göre ad, sıfat, edat, eylem görevinde olabilir. Kök, ekle birleştiğinde kökte herhangi bir değişiklik oluşmaz. Bu dillerde vurgu ve tonlama da önemlidir. Tek heceli oldukları için anlam farkları, yazıda da belli edilen çok zengin bir vurgu ve tonlama sistemi ile karşılanmıştır. Sözcüğün kök anlamıyla ek aldıktan sonraki anlamı arasında bir anlam ilişkisi bulunur. Bileşik sözcüğü oluşturan kelimeler de ayrı ayrı yazılır. Tek heceli diller: Çince, Tibetçe, Endonozya dilleri, Vietnam dili, Birmanca Yesünke Taşı (Moğolca en eski yazılı metin) Eklerdeki zenginlik ve çeşitlilik dikkat çekicidir. Söz diziminde yardımcı unsurlar (tamlayan, belirten) önce, asıl unsurlar (tamlanan, belirtilen) sonra gelir. BİLGİ tamlayan tamlanan Tek heceli dillerin en orijinal örne- sözün kısası ği olan Çince, Çin ve çevresindeki ülkelerde 1 milyardan fazla insanın konuştuğu bir dildir. Çince aslında birçok alt dil ve şive içeçince ren bir dil ailesidir. Çin'in iki farklı bölgesinden gelen iki farklı Çinli, birbirini anlamayabilir. cehennem azabı 3500 yıllık geçmişi olan Çince, bugün dünya üzerinde her 5 kişiden 1'i tarafından kullanılmaktadır. Çin alfabesi binlerce farklı şekilden (hanzi) oluşur. Buna harf değil de karakter demek daha doğru olur. Bu karakterler karmaşıktır ve bunların hatırlanması zordur. Bu nedenle Çinliler ilkokuldan üniversiteye başlayana kadar karakter (hanzi) dersleri almaya devam ederler. Çincede bir kelimenin okunuşundaki tonlama onun anlamını belirler. Her sözcük (sözcükler tek hecelidir.) 5 farklı söylenişe, yani tona sahiptir. Bunlardan biri doğal ton olduğu için 4 önemli tonu öğrenmek gerekir. Çincede sadece "da" sesini veren 18'den fazla karakter var. Her ton, kullanıldığı her hecenin anlamını değiştirir, dolayısıyla karakterler de farklı olur. Sıfatlar adlardan önce kullanılır. sıfat ad mavi balık akıllı çocuk Sayı bildiren sözcüklerden sonra çokluk eki kullanılmaz. iki silahlı adam, üç kafadar, yüz on kilo Bu dillerde sözcüklerin ünlüleri arasında kalınlık-incelik, düzlük-yuvarlaklık yönünden uyum vardır. Eklemeli diller: Türkçe, Moğolca, Macarca, Fince, Samoyetçe, Mançuca, Tunguzca da-1 (Düz tonla söylenirse) "bir araçla seyahat etmek", "eklemek", "abanmak" anlamlarına gelebilir. da-2 (Yükselen tonla söylenirse) "cevap vermek" anlamına gelir. da-3 (Alçalıp yükselen tonla söylenirse) "vurmak, yenmek, hesaplamak" anlamlarına gelebilir. da-4 (Aniden düşen tonla söylenirse) "büyük" anlamına gelir. Moğolca yazılar 53 Dillerin Sınıflandırılması ÜNİTE -2 Bir sözcüğün ne anlamda kullanıldığını başına getirilen öteki araç sözcükler belirtir.
ÜNİTE - 2 3. Bükümlü Diller (Çekimli Diller) BİLGİ Dillerin Sınıflandırılması Eklemeli diller grubuna giren Türkçenin yapısal özellikleri şöyle sıralanabilir: Bütün ekler sözcüğün sonuna gelir, bir ek sözcüğün başına ya da ortasına giremez. mosmor, tertemiz, masmavi gibi örneklerde altı çizili heceler ek değildir. Sözcükler ek alırken sözcük kökünde değişiklik olmaz. ak-ar ağar, sarı - ar sarar, sızı-la sızla gibi örneklerde görülen kökteki değişmeler, çok istisnai bir durumdur. Bir sözcük çekim eki, yapım eki, hem yapım hem çekim eki alabilir. Eklerin diziliş sırası önce yapım, sonra çekim eki şeklindedir. Gün - de - lik sözcüğündeki sıralanış, istisnai bir durumdur. Bu gruptaki dillerde, sözcük yapım ve çekim sırasında önden, içten ve sondan ek alır. Ön-ek, son-ek kavramları bu dil grubunda bulunur. Sözcükler çekimlenirken ya da türetilirken köklerinde büyük değişiklikler olur, kök çoğu kez tanınmayacak hale gelir. Bu dil grubuna giren bazı dillerde sözcük yapım ya da çekim eki aldığında değişime uğramaz. Sözcük kökü ile yeni sözcük veya sözcük çekimi arasında daima açık bir bağ, ilgiyi gösteren açık bir iz vardır. Bir sözcük köküne ek getirildiğinde kökün ünsüzleri değişmez, ünlüler değiştirilerek yeni sözcükler yapılır. Bu dillerde sözcük kökleri ünsüz harflerden oluşur. Bu gruba giren dillerde tek veya çok heceli sözcük kökleri bulunur. Bükümlü diller, kök bükümlü ve gövde bükümlü olmak üzere ikiye ayrılır. Arapça kök bükümlü; Yunan, Romen ve Germen dilleri gövde bükümlü dillerdendir. Çekimli diller: Hint - Avrupa dil ailesi (İngilizce, Almanca, Farsça ). Çekim ekleri, bir sözcüğün cümle içindeki yerini ve görevini belirler. kapı - y - ı nesne, üzüm - ün çöp - ü tamlama Türkçe sözcüklerdeki ünlüler kalınlık-incelik, düzlükyuvarlaklık yönünden birbiriyle uyumludur. ak - ıntı - lı kalın kalın kalın kalın söz - cü - lük ince ince ince İbranice sık - ıntı - lı düz düz düz düz Dünya dilleri içinde ünlü harfler yönünden en zengin olan dillerden biri de Türkçedir. Türkçede 8 ünlü harf bulunmaktadır. Almanca 54
Groeland adasında (Danimarka'nın özerk bölgesi) konuşulan Eskimoların dilidir. ÜNİTE -2 4. Çok Bükümlü Diller: BİLGİ Dil bilimcilerin önem verdiği dil sınıflandırması köken bakı- Dildeki sıralama, dilin anlamlandırılmasında önemli bir yer tutar. kökten doğmuş diller arasında, sesletim biçiminde, söz mından yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırmada, aynı diziminde, söz dağarcığında ve bilimsel yönlerde ortak yanlar bulunur. Dilleri, aile ağacı içinde gösterme XIX. yüzyıldan bu yana sürdürülen bir yaklaşımdır. 1860'lı yıllarda Alman dil uzmanı August Schleicher tarafından başlatılan ağaç yaklaşımı pek çok tarihçi-dil bilimci arasında kabul görmüştür. Eskimolar Eskimo dili BİLGİ Bir başka dil sınıflandırması ise, cümlenin temel ögelerinin sıralanmasından yola çıkılarak yapılmaya çalışılmıştır. Amerika dilbilimci J. H. Greenberg, dünya dillerin sınıflandırılmasını, dilin üç temel ögesinin (özne - nesne - eylem) sıralanışına göre yapar. Dünya dilleri bu ögelere göre üç türde sınıflandırılabilir: Özne - nesne - eylem (Türkçe, Japonca ) Eylem - özne - nesne (Arapça, İbranice ) Özne - eylem - nesne (Avrupa dilleri) 55 Dillerin Sınıflandırılması Bir tek köke eklenen belirteç ve eklerle ya da kökün dönüşümleriyle uzayan sözcük cümle olur.
ÜNİTE - 2 Dillerin Sınıflandırılması B. KÖKEN BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ KÖKEN BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ HİNT-AVRUPA DİLLERİ (Hint-Germen Dil Ailesi) HAMİ-SAMİ DİLLERİ (Afrika-Asya Dil Ailesi) ÇİN-TİBET DİLLERİ Avrupa Kolu Asya Kolu Sami Dilleri Mısır Dilleri Berberi Dilleri Slav Dilleri: Rusça, Sırpça, Lehçe, Bulgarca, Hırvatça, Slovakça, Makedonca Baltık Dilleri: Litvanca, Letonca, Prusça (ölü bir dildir)! Baska Tableti XI. yy Hırvatistan Yunanca, Arnavutça ve Keltçe Avrupa kolundan soyutlanmış dillerdir. AVRUPA DİLLERİ BANTU DİLLERİ KAFKAS DİLLERİ URAL-ALTAY DİLLERİ Ural Kolu Altay Kolu 1. Hint-Avrupa Dilleri Hint-Avrupa dilinin konuşulduğu alan çok geniştir. Rusya'daki Dinyeper havzasından, aşağı Volga vadisine; Kazakistan steplerinden Britanya adasına kadar uzanmaktadır. Avrupa kıtasındaki hemen hemen tüm diller Hint-Avrupa dil ailesindendir. Avrupa kıtasında Hint-Avrupa dil ailesi dışındaki başlıca diller şunlardır: Fince, Macarca, Bask dili. a. Avrupa Kolu: Germen, Roman, Slav ve Baltık dilleri olmak üzere dört kola ayrılır. Germen Dilleri: İngilizce, Almanca, Flemenkçe, İskandinav dilleri GERMAN DİLLERİ ingilizce Almanca Flemenkçe İskandinav Dilleri ROMAN DİLLERİ Fransızca İspanyolca İtalyanca Portekizce Rumence SLAV DİLLERİ Rusça Sırpça Bulgarca Hırvatça Slovakça Mekodanca Lehçe BALTIK DİLLERİ Litvanca Letonca Prusça b. Asya Kolu: Bu kol Hint-İran ve Anadolu dilleri olarak incelenir. Hint-İran Dilleri: Hintçe, Nepalce, Urduca, Afganca, Ermenice Anadolu Dilleri: Hitit dili, Lidya dili, Likya dili (Bu diller artık kullanılmayan ölü dillerdir.) ASYA KOLU Roman Dilleri: Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Rumence! Roman dillerinin ana kolu Latincedir. Latince ölü bir dildir. Latince Tablet HİNT-İRAN DİLLERİ Hintçe Nepalce Urduca Afganca Ermenice Farsça ANADOLU DİLLERİ Hititçe Lidya dili Likya dili 56
2. Hami-Sami Dilleri Hami-Sami dilleri, Sami dilleri ve Mısır dilleri olmak üzere iki kolda incelenir: a. Sami Dilleri: Arapça, İbranice, Aramca, Suriye ve Tunus dilleri, Habeşçe, Akatça (ölü bir dil) b. Mısır Dilleri: Eski Mısır dili, Kıptî dili, Lidya dili, Berberi lehçesi 3. Çin-Tibet Dilleri Çince, Tibetçe, Burma (Birmanya) dilleri, Malezya dili, Filipinler, Endonezya'da konuşulan diller de bu grubun içine alınabilir. Söz diziminde özne-tümleç-yüklem sırası izlenir. Sayı sıfatından sonra gelen adlar tekildir. Ünlüler ve eylem biçimleri yönünden zengindir. İlgeçler adlardan sonra gelir. Ayrı bir soru eki vardır. URAY ALTAY DİLLERİ Türkçe Çuvaşca ÜNİTE -2 Dillerin Sınıflandırılması 4. Bantu Dilleri Orta ve Güney Afrika'da yaşayan kabilelerin konuştukları 400'den fazla dillerin bütününe Bantu dilleri denir. Aslında Bantu'yu bir dil ailesi olarak değerlendirmek çok doğru olmaz. Çünkü bu dillerin çoğunda benzer özellikler ve kurallar bulunmaz. O halde bu bölgede konuşulan dillerin genel adına "Bantu" dendiğini söyleyebiliriz. Ayrıca "Bantu" sözcüğü bu bölgede konuşulan pek çok dilde "insan" anlamında da kullanılmaktadır. 5. Kafkas Dilleri Bu gruptaki diller daha çok sayıda insan tarafından konuşulur. Ancak çok dar bir alanda bu kadar farklı dillerin konuşulduğu başka bir yer yok gibidir. Gürcüce, Mingrelce, Abhazca, Avarca, Çeçence, Kabartayca bu dillerin başlıcalarıdır.! Kafkas dilleri, Hint-Avrupa dillerinin konuşulduğu yerde konuşulmaktadır. Ancak bu dilleri konuşanların sayısı azdır. Yakutça Genel Türkçe Altay Lehçesi (Altay, Şor, Abakan, Şagay) Doğu Türkçesi (Özbek, Harezmce, Çağatayca, Uygurca, Karahanlı Türkçesi) Kıpçak Lehçesi (Balkar, Peçenek, Karaçay, Başkurt, Memluk, Kazan, Kırgız) Oğuz Lehçesi (Türkmence, Azerice, Balkar Lehçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Türkiye Türkçesi) Moğolca 6. Ural-Altay Dilleri Her dilin köken olarak ayrımının yapılmasının temelinde, o dil ailesindeki diller arasında ortak ögelerin sınıflandırılması yatar. Örneğin Ural-Altay dil ailesinde şu ortak yanlar gösterilebilir: Ünlü harfleri çok olan bu gruptaki dillerde ses uyumu kuralı vardır. Sözcüklerde cinsiyet ayrımı yoktur (Eril ya da dişil ad bulunmaz.) Dilde tanımlık yoktur, çekimlenme ve sözcük türetme eklerle yapılır. İsim çekimlerinde iyelik eki kullanılır. Korece Fin-Uygur Japonca Macarca Ob Uygurcası Batı Fince Doğu Fince Lapça 57
ÜNİTE - 2 Dillerin Sınıflandırılması Ural-Altay dil ailesi iki koldan oluşur: Ural ve Altay kolları. Ancak bu kolların iki ayrı dil ailesi olduğunu öne sürenler de var. Bazı Türk dil bilimciler Altay kolunu "Türk (Hun) Dilleri Ailesi" olarak tanımlayarak bu iki kolu farklı diller olarak ele alırlar. Biz burada birçok dil bilim kitabında geçtiği şekliyle Ural-Altay dil ailesi olarak alıyor ve kısaca bu iki kolda bulunan dillerin adlarını vermekle yetiniyoruz. a. Ural Kolu: Ural kolu, Fin-Ugor ve Somoyed kolu olmak üzere iki gruba ayrılır: Fin - Ugor: Fince, Macarca, Estonca, Lapça, Ob Uygurcası, Votiak dili, Çeremiş dili, Hantıy dili, Mansi dili Somoyed: Somoyetçe BİLGİ Moğolca, bugünkü Moğolistan ve civarındaki özerk bölgelerde kullanılan dildir. Moğol diline uyarlanmış Kiril alfabesini kullanırlar. Hun İmparatorluğu döneminde Türkçeden ayrılmış bir koldur. b. Altay Kolu: Bu kolda Moğolca, Mançuca, Tunguz dilleri ve iki ayrı kolu ile Türkçe bulunur. Batı Türkçesi: Türkiye Türkçesi, Azerice, Gagavuzca, Türkmen lehçesi. Batı Türkçesine Oğuz Lehçesi de denmektedir. Doğu Türkçesi: Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Kırgızca, Kumukça, Karakolpakça, Kazan Türkçesi, Başkurtça, Kırım Tatarcası, Nogayca, Karaçayca, Malkar Türkçesi, Altayca, Abakanca, Yakutça, Çuvaşça Korece, Kore yarımadasında kullanılan bir dildir. Hem Kuzey hem de Güney Kore'nin resmi dilidir. Ağzın ve dilin aldığı şekle göre karakterize edilen Kore alfabesi olan Hangıl'u kullanırlar. BİLGİ Fin-Ugor kolundaki dillerin dil bilgisi özellikleri oldukça ayrıntılıdır. Örneğin Macarca bir yabancı dil olarak öğrenilmesi bakımından dünyanın en zor dili kabul edilir. Son dönemlerde Korece ve Japonca da Altay dilleri kolunda sayılmaya başlanmıştır. Japonca, Japonya'da kullanılan bir dildir. Birbirinden farklı dört ana lehçeye sahiptir. Öyle ki farklı lehçelerde konuşan Japonlar birbirini anlayamaz. Son zamanlarda ülkedeki bu lehçe farklılıkları büyük oranda ortadan kaldırılmıştır. Tüm okullarda Tokyo lehçesiyle eğitim verilmektedir. Türkçeyle büyük benzerlik gösterir. Hatta kimi dil uzmanları Japoncayı, Türkçenin basitleştirilmiş şekli olarak kabul eder. Çince yazı karakterine benzeyen, üç farklı tipteki yazının kombinasyonuyla oluşturulan bir alfabe kullanırlar. Bugün yeryüzünde Ural-Altay dillerini konuşanların sayısı 350 milyonu bulmuştur. Ancak Altay kolunu konuşanlar 300 milyon olup Ural kolunu konuşanların sayısı 50 milyona yakındır. 58
ETKİNLİK - 1 1. Aşağıdaki tabloda yapı bakımından dil ailelerini inceleyerek verilen dilleri uygun bölümlere yazınız. Fince Türkçe YAPI BAKIMINDAN DİL AİLELERİ Vietnemca Moğolca ÜNİTE -2 Dillerin Sınıflandırılması İngilizce Çince Tibetçe Almanca Japonca Arapça 2. Ana dillerinin yazılı olduğu kartı bulan çocuklar, kendi dillerinin mensup olduğu dil ailesinden bir ya da birkaç dil daha öğrenmek istemektedir. Buna göre, hangi dilleri öğrenebileceklerini eşleştirerek belirtiniz. Almanca İngilizce Çince Türkçe Japonca Hintçe Flemenkçe Tibetçe Arapça Ermenice Farsça Macarca İbranice 59
ÜNİTE - 2 Dillerin Sınıflandırılması ETKİNLİK - 2 Aşağıdaki tablolarda verilen sözcük öbeklerini inceleyerek Türkçenin mensup olduğu dil ailesinin özelliklerini belirleyiniz. TÜRKÇE baş - başkan - başlık - başlamak Türetme yönünden ARAPÇA hakem, hâkim, hükm, muhakeme, mahkum, mahkeme bakmak - okuyucu - aralık - yapı sevgi - bilmek - öğrenci - işler Ünlüler yönünden nebat (bitki) - zehra (çiçek) kitap - anbeküt (örümcek) okul çantası - çocuk sevgisi adamın sesi - demir kapı tamlamalar yönünden Darül aceze (acizlerin kapısı) Beynel milel (Uluslar arası) Şeyhül İslam (İslam şeyhi) hesapsız - çaresiz habersiz - tarafsız ekler bi-hesap - bi-çare bi-haber - bi-taraf öğretmen yazar uslu cinsiyet yönünden muallim-muallime zeki-zekiye katip-katibe 60
ŞİMDİ TEST ZAMANI - 1 1. Kaynak bakımından birbirine yakın olan diller bir aile oluşturur. Aşağıdakilerden hangisi bir ana dil ailesi değildir? A) Hint-Avrupa Dilleri B) Bantu Dilleri C) Slav Dilleri D) Çin-Tibet Dilleri 4. 1. grup 2. grup I. Samoyetçe Asya II. Yunanca Ural III. Hintçe Romen IV. Çin Altay V. Moğolca Yukarıda 1. grupta verilenlerden hangisi 2. gruptakilerden biriyle eşleştirilemez? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ÜNİTE -2 Dillerin Sınıflandırılması E) Hami-Sami Dilleri 2. Aşağıdakilerden hangisi dillerin sınıflandırılmasının iki ana ölçütü olmuştur? A) yapı - köken B) coğrafya - tarih C) din - ırk D) millet - alfabe E) kıta - köken 5. Türkçe "yapı" bakımından aşağıdaki dillerden hangisiyle benzeşir? A) İngilizce B) Fince C) Farsça D) Çince E) Arapça 3. I. Yeni sözcükler türetmek için ekler kullanılır. II. Sözcük köklerinde değişim gözlenmez. III. IV. Sözcük köklerinde asıl olan ünsüzlerdir. Çekim ekleri sözcüğün cümle içindeki yerini ve görevini belirler. V. Sözcük cümle içinde kullanıldığı yere göre anlam kazanır. Yukarıdaki özelliklerden hangi ikisi "eklemeli diller"e ait değildir? A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) III. ve V. E) IV. ve V. 6. Tek heceli dillerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Sözcük türetilirken kökte değişim meydana gelmez. B) Çekim ekleri yoktur. C) Vurgu ve tonlama önemlidir. D) Sözcük, diğer sözcüklerle kullanılışına göre anlam değiştirir. E) Sözcükler daima kök durumundadır. 61
ÜNİTE - 2 Dillerin Sınıflandırılması 7. I. İngilizce II. III. IV. Çince Hintçe Tibetçe V. Almanca Yukarıdaki dillerden hangi ikisi farklı coğrafyalarda olmasına rağmen aynı dil ailesinde yer almaktadır? A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve IV. D) III. ve IV. E) IV. ve V. 10. Dünya dilleri köken bakımından sınıflandırılırken aşağıdakilerden hangi esas alınmıştır? A) Aynı coğrafyada konuşulmaları B) Aynı ırktan insanların konuşması C) Aynı tarihi birliktelikleri olan insanların konuşması D) Benzer ses ve gramer kurallarının olması E) Konuşulan ulusların kültürlerinin benzer olması 8. Aşağıdakilerden hangisi farklı bir dil ailesine mensuptur? A) Fince B) Macarca C) Korece D) Türkçe E) Farsça 11. Aşağıdaki eşleştirmelerin hangisinde bir yanlışlık yapılmıştır? A) Çince: Tek heceli/çin-tibet dil ailesi B) Arapça: Çekimli/Hami-Sami dil ailesi C) Fince: Tek heceli/bantu dil ailesi D) Türkçe: Eklemeli/Ural-Altay dil ailesi E) Almanca: Çekimli/Hint-Avrupa dil ailesi 9. dillerde sözcük çekimlenirken ve yeni kelime türetilirken sözcük kökleri değişir, tanınmayacak hâle gelebilir. Ekler sözcüğün önüne, ortasına ve sonuna getirilebilir. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Tek heceli B) Eklemeli C) Çekimli D) Bitişken E) Ayrımlı 12. Ural-Altay dillerinin ortak özelliği aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? A) Ünlü uyumu vardır. B) Ön eklerle sözcük türetilir. C) Çekim ekleri, yapım eki almış sözcüklere getirilemez. D) Sözcük üretilirken kökte değişim meydana gelir. E) Tamlamalarda asıl unsur önce gelir. 62
DİLİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER Türklerin çok geniş bir coğrafi alana yayılması ve bazı tarihi olaylar nedeniyle Türk dili, çok sayıda lehçelere ayrılmak zorunda kalmıştır. "Türkiye Türkçesi" deyimi ile bugünkü Türkiye Cumhuriyeti ve eski Osmanlı İmparatorluğu toprakları içindeki Türklerin kullandıkları tarihi ve modern konuşma ve yazı dili anlaşılmaktadır. Türkiye Türkçesi terimi yenidir, son dönemlerde ortaya çıkmıştır. Daha önce bunun yerine"türkî", "lisan-ı türkî", "lisan-ı Osmanî" gibi terimler kullanılmaktaydı. Türkiye Türkçesi, Türk TÜRKÇENİN TARİHSEL GELİŞİMİ TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIKLARI YAZILAR Türklerin milattan sonra kullandığı belli başlı yazılar şunlardır: 1. Göktürk yazısı 2. Uygur yazısı ÜNİTE -2 Dillerin Sınıflandırılması lehçelerinin sınıflandırılmasında Batı Türkçesi grubunda yer almaktadır. Türkiye Türkçesi, Oğuz (Türkmen) Türklerinin dili olan Oğuzcanın yeni devresinde meydana gelen ve onun Batı kolları arasında bulunan bir dildir. Kısaca Yeni Oğuzcanın Doğu kolunu Türkmence, Batı kolunu Türkiye Türkçesi ve Azerice oluşturmaktadır. 3. Sogd yazısı 4. Çin yazısı Bugünkü (modern) Türkiye Türkçesi için "Yeni Türkçe" teriminin kullanımı da yaygınlaşmaktadır. 5. Tibet yazısı 6. Peçenek yazısı Türk dili, çok geniş bir coğrafyaya yayılmış olduğundan, çevresindeki diğer ülkelerde de karşılıklı alış-veriş şeklinde görülen ilişkiler kurmuştur. İslam dünyasının ilim ve edebiyat dilleri olması nedeniyle, Türkçe en çok Arap ve Fars dillerinden etkilenmiştir. Bu etkilenişte zamanla ölçü kaybolmuş, dilimize çok sayıda Arapça ve Farsça sözcük gereksiz yere doldurulmuştur. Böylece okumuş kesime, yüksek tabakaya özgü olan ve özellikle kelime oyunlarına sapan; canlı dilden uzaklaşmış yapay bir yazı dili oluşmuştur. 7. İslav yazısı 8. Latin - İslav yazısı Türk lehçeleri içinde en çok gelişen ve en çok eser verilen "Türkiye Türkçesi"nde sadeleşme hareketi, 1908'den sonra kuvvetlenmiş, "Yeni Lisan" ve "Milli Edebiyat" görüşlerinin hakim olmasıyla ve 1918'de yeni bir edebi neslin ortaya çıkmasıyla başarıya ulaşmıştır. Sonuç olarak konuşma diliyle yazı dili arasındaki fark ortadan kalkmış, konuşma diline dayanan bir "edebiyat dili" meydana getirilmiştir. 9. Arap yazısı 10. Yeni Türk yazısı 63
ÜNİTE - 2 Dillerin Sınıflandırılması TÜRKÇENİN TARİHİ GELİŞİMİ Türk dilinin oluşumunu yedi aşamada tamamladığı bilinmektedir: Türk Dili Altay Çağı En Eski Türkçe Çağı İlk Türkçe Çağı Eski Türkçe Devresi Orta Türkçe Devresi Yeni Türkçe Devresi Modern Türkçe Devresi mezar taşları ve diğer yazıtlardır. Bu dile Köktürkçe, bu en eski Türk yazısına da Köktürk (Göktürk) yazısı denir. Bu devrenin bilinen ilk yazılı eserleri 8. yüzyılda Orhun Nehri kıyısına dikilmiş olan Göktürk (Orhun) Yazıtlarıdır. 8. yüzyıl sonlarına doğru Uygur Türkleri, Uygur Yazısı ile daha geniş ve sürekli bir yazı dili meydana getirmişlerdir. Eski Türkçe devresi kendi içinde iki kola ayrılır. Göktürkçe: Türk dilinin ses yapısıyla en iyi örtüşen alfabe Göktürk alfabesidir. Bu alfabe 38 harften meydana gelir. Bu harflerin 4 tanesi ünlü, 34 tanesi ünsüz işaretlerden oluşur. Türklerin yazılı ilk ürünleri bu alfabeyle oluşturulan Bilge Kağan Yazıtı GöktürkYazıtlarıdır. 1. Altay Çağı: Türkçe bu çağda henüz ayrı bir dil özelliği kazanmamıştır. Moğolca ve diğer akraba diller ile birlikte Ana Altayca içinde yer almaktadır. 2. En Eski Türkçe Çağı: Türkçenin bu çağda Ana-Altaycadan ayrıldığı düşünülmektedir. Türk, Moğol, Mançu-Tunguz, Kore ve Japon dillerinin bu devrede ortaya çıktığı kabul edilir. 3. İlk Türkçe Çağı: Bu devrede Türkçe artık gelişmiş bir dil olarak kendini göstermiş, diğer akraba dillerden tamamen ayrı bir dil olmuştur. Hun Türkçesi bu çağda oluşmuştur. 4. Eski Türkçe Devresi (Başlangıçtan 11. yy. kadar olan dönem) Bu dönemin bilinen ilk yazılı ürünleri 7. yüzyılın ortalarında başlayarak Yenisey, Orhun ve Talas bölgelerine dikilmiş taş anıtlar, Uygurca: Göktürk devletinin 744 tarihinde yıkılmasıyla onun yerine geçen Uygur egemenliği dönemi, kültürel etkinlikler ve gelişmeler yönünden Türk tarihinin en parlak ve dikkate değer dönemini oluşturur. Çin, Hint Irk Bitig ve İran kültürlerinin etkisiyle Uygurlar, Göktürk alfabesini bırakarak Uygur alfabesini düzenlemişlerdir. Uygur alfabesi "Sogd" kökenli olup bazı değişikliklerle Türkçeye uygulanmıştır. Bu alfabenin ne zaman kullanılmaya başlandığı kesin olarak bilinmemekle beraber, bu yazıyı kullanarak yaratılan ilk eserlerin 9. yüzyıl sonlarına ait oldukları saptanmıştır. Bu alfabe 14 harften oluşmuştur. Türkçenin seslerini tam olarak yansıtamamaktadır. Bu alfabeyle yazılan en önemli eserler "Altun Yaruk", "Irk Bitig" ve "Sekiz Yükmek"tir. Mani- Buda dinini kabul eden Uygurların yazılı ürünleri dinsel içeriklidir. 64
ETKİNLİK - 3 Orhun Kitabeleri'nden alınan aşağıdaki parçaları günümüz Türkçesi ile kıyaslayıp farkları belirtiniz, değişimleri gösteriniz. 1. yirmi kün olurup bu taşka bu tamga kop Yollug Tigin bitidim Günümüz Türkçesi Yirmi gün oturup / bu taşa bu damga(ları) hep / (ben) Yolluğ Tigin yazalım. ÜNİTE -2 Dillerin Sınıflandırılması 2. Bilge Tonyukuk. Ben Özüm Tabgaç iline kılındım. Türk bodun Tabgaçka Günümüz Türkçesi körür erti. Bilge Tanyukuk'um. Ben özüm (kendim) Çin ilinde kılındım (doğdum). Türk boyları Çin'e görür (bağlı) idi. 3. Türk, Oğuz begleri budun eşidin. üze tengri bamasar, asra yir telinmeser Türk budun ilirigin Günümüz Türkçesi törügün kim artatı udaçı erti Türk, Oğuz beyleri, milleti, işitin. Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecekti. 65
ÜNİTE - 2 5. Orta Türkçe Devresi: Dillerin Sınıflandırılması Bu dönemde Türk dili ve Türk kültüründe büyük değişimler yaşanmıştır. Türkler 10. yüzyılda İslamiyeti resmen kabul etmiş, yazı dili olarak Arap alfabesinin kullanımına geçilmiştir. İslam dinini kabul eden ilk Türk devleti Karahanlılardır. 11. yüzyıl da yeni yazı dillerinin meydana geldiği bir dönemdir. Türkler arasında bir yandan Eski Türkçe devresindeki yazı dilinin ve bunun son aşaması olan Uygur Türkçesi kullanılırken, diğer yandan Hakaniye Türkçesi olarak da adlandırılan Karahanlı Türkçesi ve Doğu Türkçesi ile yazı dili oluşturulmuştur. Doğu Türkçesi (Kırgızca, Kazakça, Özbekçe), Batı Türkçesi (Eski Anadolu, Osmanlı, Türkiye Türkçesi) ve Kuzey Türkçeleri (Kıpçakça) olarak 13. yüzyıldan itibaren ortaya çıkmaya başlayan yeni yazı dili devresi ile Eski Türkçe devresi arasındaki bu döneme, Orta Türkçe ya da geçiş dönemi denmektedir. İslamiyetten sonraki Türk edebiyatının ilk eseri Yusuf Has Hacip'in yazdığı "Kutadgu Bilig"dir. BİLGİ 11. yüzyılda yazılmış eserlerden biri de Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügat-it Türk adlı yapıtıdır. "Türk dillerinin sözlüğü" anlamına gelen bu eser kapsamlı bir sözlüktür. Yazar eserini "Türk dili ile Arap dilinin at başı yürüdükleri bilinsin." diye yazdığını söyler. Divan-ı Lügat-it Türk'te örnek olarak verilen halk şiirleri (koşular, sagular), atasözleri ve deyimler dil ve kültür tarihimiz yönünden oldukça önemlidir. Divan-ı Lugait't Türk Kaşgarlı Mahmut! Kimi dil bilimciler "Orta Türkçe" şeklinde dönemsel bir sınıflandırma yapmamakta ve "Eski Türkçe"den sonra "Yeni Türkçe" dönemini başlatmakta ve Harezm Türkçesini de bu dönemdeki ayrışmada yeni bir kol olan "Doğu Türkçesi"nin ilk aşaması kabul etmektedir. BİLGİ Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacip tarafından 1069 yılında tamamlanmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han'a sunulmuştur. "Kutlu Olma Bilgisi" anlamına gelen bu eserde, devleti idare edenlerin nasıl davranmaları BİLGİ Divan-ı Hikmet (12. yüzyıl) Ahmet Yesevi'nin söylediği "hikmet" adı verilen şiirleri bir araya getiren, Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneklerini içeren kitabıdır. Genel olarak Divan-ı Hikmet dervişlik hakkında övgülerden, bu dünyadan şikayetten, peygamberin hayatı ve mucizelerinden bahsedilen eserde, hem hece hem aruzla yazılmış "hikmet"ler vardır. gerektiğini, ideal bir devletin halkını nasıl mutlu edebileceğini, insanların toplum içindeki görev ve sorumluluklarının neler olduğunu anlatan, dini, ahlaki bilgiler yer almıştır. Kutadgu Bilig manzum bir eser olup 6645 beyitten meydana gelmiştir. Kutadgu Bilig 66 BİLGİ 12. yüzyılın başında yaratılan Atabet-ül Hakayık, Edip Ahmet tarafından yazılmıştır. Öğretici yönü ağır basan dini-ahlaki bir eserdir. "Gerçeklerin Eşiği" anlamına gelen eserde dinin faziletlerinden, ilimden, cimrilik-cömertlik gibi konulardan söz edilmiştir. Eser dörtlükler halinde düzenlenmiştir. Atabet-ül Hakayık
ETKİNLİK - 4 1. Kutadgu Bilig'den alınan aşağıdaki parçayı günümüz Türkçesi ile kıyaslayıp farkları belirtiniz. Könül kimni sevse körür közde ol Közin kança baksa uçar yüzde ol Könülde negü erse arzu tilek Ağız açsa barça tilin sözde ol Günümüz Türkçesi Gönül kimi sev(er)se gönir göz(ünün önünde)de o(nu) Gözün nereye baksa uçar yüzde o(nun hayali) Gönülde ne varsa arzu, dilek (insan) ağız açınca dilin(deki) sözde o (lur) ÜNİTE -2 Dillerin Sınıflandırılması 2. Atabetü'l Hakayık'tan alınan aşağıdaki parçayı günümüz Türkçesi ile kıyaslayıp farkları belirtiniz. Bekâsız erür bu ajun lezzeti Keçer yil keçer teg meze müdeti Yiğit koca bolur yeni eskirür Kavi erse kamlur kaçar kuvveti Günümüz Türkçesi Baki değildir bu dünya lezzeti Geçer yel geçer gibi lezzet zamanı Yiğit yaşlı olur, yeni eskir Kuvvetli devrilir, gider kuvveti 67
ÜNİTE - 2 6. Yeni Türkçe Devresi Bu devre 13. yüzyıldan, 20. yüzyıla kadar olan zaman dilimini kapsar. 13. yüzyılın sonlarına doğru Doğu ve Batı Türkleri arasında yeni ve birbirinden farklı iki yazı dili oluşmuştur: Dillerin Sınıflandırılması a. Doğu Türkçesi: Eski Türkçenin ve Karahanlı Türkçesinin bir devamı olarak kendini göstermiştir. Kısaca Orta Asya'daki Türklerin ortak dili Doğu Türkçesidir. Doğu Türkçesinin bir de Kuzey kolu bulunmaktadır, 15. yüzyıla kadar devam etmiş bu dile Kıpçakça denir. Kıpçak Türkçesi daha çok Kuzey Afrika'da ve Mısır'da kullanılmış, daha sonra Oğuz Türkçesi ile birleşmiştir. Eski Türkçenin devamı durumunda olan Doğu Türkçesi 15. yüzyıldan itibaren Çağatay Türkçesi olarak adlandırılmıştır. BİLGİ KIPÇAK TÜRKÇESİ Yeni Türkçe döneminin yazı dillerindendir. XII. yüzyıl ve XV. yüzyıllar arasında Hazer Denizi ve Karadeniz'in kuzey kesiminde gelişen Türk yazı dilleri Kıpçak Türkçesine dayanmaktadır. Onun için Kuzeybatı Türkçesine Kıpçak Türkçesi de denilmektedir. Kıpçaklar savaşçı güç ve köle olarak Mısır'a (Memlükler) ve Ön Asya'ya da yayıldılar. Karadeniz'in kuzeyindeki Kıpçak Türklerinden kalan tek eser Codex Cumanicus'dur. Bu eser 14. yüzyılda İtalyanlar ve Almanlar tarafından derlenmiş iki bölümlük bir eserdir. Eserin yazarı, yazıldığı yer ve zaman belli değildir. İki defterden oluşan eserin 1. kısmına "İtalyan Bölümü", 2. kısmına "Alman Bölümü" denilmektedir. Eser bir sözlük ve metinler derlemesi sayılır. Codex Cumanicus dışında elde bulunan eserlerin hemen hepsi Memluk Kıpçakçasına aittir. Bunlar Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılan sözlük ve gramer kitapları; dini konulu eserler; atçılık, okçuluk, askerlikle ilgili kitaplar; edebi eserler (1391'de Saraylı Seyf tarafından yapılan Gülisten Tercümesi gibi) dir. 68 BİLGİ ÇAĞATAY TÜRKÇESİ Karahanlı (Hakaniye) ve Harezm-Altınorda Türkçelerinin devamıdır. XIII. ve XV. yüzyıllarda gelişme gösteren ve Timurlular döneminde İslam medeniyetinin tesiri altında zengin bir edebiyat meydana getiren Türk yazı diline Çağatay Türkçesi (Doğu Türkçesi) adı verilmektedir. Bu dilin en önemli ismi Ali Şir Nevaî'dir. Muhakemetü'l Lûgateyn adlı eserinde Türkçenin Farsça kadar yetkin ve zengin bir dil olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca ilk şairler tezkiresi olan Mecalisü'n Nefais de onun eseridir. Nevaî'den sonra XVI. yy.da BaAli Şir Nevai bür Şah bu dilin yetkin yazarları arasındadır. Babürname adlı eseri edebiyatımızdaki ilk anı olma özelliğini taşır. XVII. yüzyılda ise Ebu'l Gazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türkî adlı eseri anılmalıdır. XX. yüzyıla gelindiğinde Çağatayca yerini Özbekçeye bırakır. b. Batı Türkçesi: Güney-Batı Türkçesi olarak da anılır. XII. yüzyıl sonlarıyla XIII. yüzyıl başlarından günümüze kadar Anadolu, Kuzey Azerbaycan, Güney Azerbaycan, Irak, Suriye, Adalar, Rumeli ve Kuzey Afrika'da kullanılan Türkçedir. Batı Türkçesinin ana kolunu Türkiye Türkçesi oluşturmaktadır. Türkiye Türkçesi kendi içinde üç devreye ayrılır: 1. Eski Anadolu Türkçesi 2. Osmanlı Türkçesi 3. Bugünkü Türkiye Türkçesi Eski Anadolu Türkçesi: Batı Türkçesinin ilk dönemidir. 13. ve 15. yüzyıllar arasındaki dönemdir. Selçuklular, Anadolu Beylikleri ve ilk Osmanlıların yazı dilidir. Eski Anadolu Türkçesinde Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalar henüz çok fazla sayıda yer almaz. Eski Anadolu Türkçesi dil yapısı bakımından Eski Türkçeye ait şekil ve sözcükleri devam ettirmekle birlikte, Oğuz lehçesinin ve ağızlarının da yer almasıyla oluşmuştur. Bu yüzden durulmuş ve standartlaşmış bir yazı dili değildir. Eski Anadolu Türkçesi, ancak İstanbul'un alınışından ve Osmanlı tarafından Türk birliği sağlandıktan sonra standartlaşabilmiş ve bundan sonra da Osmanlı Türkçesi devresine girilmiştir.
BİLGİ Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış başlıca eserler şunlardır: Yunus Emre "Divan" Sultan Veled "Türkçe Manzumeler" Ahmet Fakih "Çarhname" Şeyyad Hamza "Yusuf ve Züleyha" Aşık Paşa "Garipnâme" Şeyhi "Harname" Mercimek Ahmet "Kabusname" "Dede Korkut Hikâyeleri" BİLGİ Eski Anadolu Türkçesinin bugünkü Türkiye Türkçesi ile karşılaştırılması: 1. Eski Anadolu Türkçesinde, sözcüklerdeki ünlü uyumu incelik-kalınlık açısından çok kuvvetlidir. Öyle ki, bugün uyuma girmeyen ek ve edatlar bile uyuma girmiş durumdadır: yarınki > yarınki anuñ ıla > onun ile karnındagı > karnındaki anuñ çun > onun için 2. Düzlük-yuvarlaklık yönünden uyum yoktur. açuk > açık gördi > gördü kendüsi > kendi atlu > atlı bulınmak > bulunmak eyü > iyi 3. Bugün "t" ile başlayan bazı ekler "d" ile başlar. Ünsüz benzeşmesi olmadığı için bu durum başka eklerde de görülür: açdum > açtım danışıkcı > danışıkçı yokdurur > yoktur oldukca > oldukça 4. -acak/-ecek gelecek zaman eki yerine -ısar/iser veya -ası/-esi kullanılmıştır: bulısarım > bulacağım eyle olasısın > öyle olacaksın göresidür > görecektir olısardır > olacaktır 5. -dır / -dir eki yerine bunun daha eski şekli olan "durur" kullanılmıştır: vardurur > vardır yohdurur > yoktur 6. "-layın/-leyin" benzetme; "-gıl/-gil" emir; "-gaç/-geç", "-uban/-üben" zarf fiil ekleri gibi bugün artık kullanılmayan ekler vardır: yağmurlayın > yağmur gibi algıl > al bencileyin > benim gibi algaç > alınca açuban > açarak kalkuban > kalkarak Osmanlı Türkçesi: Batı Türkçesinin ikinci devresidir. 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan zaman dilimini kapsar. Bu dönemde Eski Anadolu Türkçesinin izleri yavaş yavaş silinmiştir. Azeri Türkçesi bu dönemde ayrılır. Arap ve Fars dillerinin etkisi iyice artmıştır. Osmanlı Türkçesi, beş yüzyıl imparatorluğun yazı dili olmuştur. Batı medeniyetlerinin getirdiği ihtiyaçları Osmanlıcanın zengin vasıtalarıyla karşılamaya çalışan ve hayli başarılı olan bu dil, medreseden yetişen aydın zümrenin dili olmuş, bir millet dili olma imkanını yakalayamamıştır. Osmanlıca bir yandan varlığını sürdürürken, Türkçe de sınırlı ölçüde yabancı sözcüklerle genişleyerek gelişmiş ve geleceğin yazı dili olmaya hazırlanmıştır. Geçmişin derinliklerinden gelen sözlü halk edebiyatı varlığını sürdürmüş, destanlar, hikâyeler, şiirler az çok yazıya geçirilmiştir. BİLGİ Osmanlı Türkçesi ile yazılmış önemli eserlerden birkaçı: XVI. yüzyıl Baki "Divan" Fuzulî "Şikayetname", "Leyla ve Mecnun" XVII. yüzyıl Nefi "Siham-ı Kaza" Nabi "Hayriye", "Hayrabad" Katip Çelebi "Cihannüma", " Keşfü'z Zünun" XVIII. yüzyıl Nedim "Divan" Şeyh Galip " Hüsn ü Aşk" Osmanlıcanın kullanımı XIX. yüzyılda Tanzimat, Servet-i Fûnun ve Fecr-i Ati dönemlerinde de devam etmiştir. ÜNİTE -2 Dillerin Sınıflandırılması 69
ÜNİTE - 2 Dillerin Sınıflandırılması ETKİNLİK - 5 1. Şeyyad Hamza'nın Yusuf u Züleyha mesnevisinden alınan aşağıdaki parçayı günümüz Türkçesi ile karşılaştırarak farkları belirtiniz. Bundan sonra imdi anla söz yatın Nicedür eydem Yusuf hikâyetin Günümüz Türkçesi Bundan sonra şimdi anla (dinle) sözün devamını Nasıldır söyleyelim Yusuf('un) hikâyesi 2. Âşık Paşa'nın Garipname'sinden alınan aşağıdaki parçayı günümüz Türkçesi ile karşılaştırarak farkları belirtiniz. Türk diline kimsene bakmaz idi Türklere hergiz gönül akmaz idi Türk dahi bilmez idi bu dilleri Günümüz Türkçesi İnce yolu ol ulu menzilleri Türk diline kimse bakmazdı (değer vermezdi) Türklere herkes(in) gönlü akmazdı (sevmezdi) Türk dahi bilmezdi bu dilleri İnce ve uğraşılı o dili kullanmazlar 3. Baki'nin gazelinden alınmış aşağıdaki parçayı günümüz Türkçesi ile kıyaslayıp ne gibi farklar olduğunu belirtiniz. Ferman-ı aşka can iledür inkiyadumuz Hükm-i kazaya zerre kadar yok inadımız Günümüz Türkçesi Aşk, fermanına candandır boyun eğişimiz. (Bu uğurda) Kazanın hükmüne (alın yazımıza) karşı zerre kadar inadımız (karşı koymamız) yok. 70