FİDE YETİŞTİRİCİLİĞİ ve BAKIMI Ceren EKŞİ Ziraat Yüksek Mühendisi
Sebze türleri yetiştirme şekillerine göre farklılık gösterirler. Soğuk ve sıcağa karşı hassas olmayan sebzelerin tohumları direk olarak tarlaya ekilir. Bu sebze türleri; Havuç,maydanoz,ıspanak ve bezelyedir.
Diğer bir grup sebzeler ancak iklim koşulları elverişli olduğu anda direk tohum ekimi ile yetiştirilirler. Bu sebzeler soğan, fasulye, bakla, hıyar, kavun, karpuz, turp gibi sebzelerdir. Bu sebzelerin fidelerinin yetiştirilerek tarlaya dikilmesi çoğu kez masrafı kurtarmaz. Bu sebzelerde tarlaya direk tohum ekimi önem kazanır.
Vegetasyon devresi uzun sebzelerin fidelerinin yastıklarda yetiştirilmesi ile bitkilerin vegetasyon devreleri kısaltılmış ve pazara bu sebzelerin para getirdiği erken devrede ürün çıkarılmış olur. Domates, biber, patlıcan, pırasa, lahana, karnabahar, kereviz fide ile üretimi yapılan sebzeler grubundadır.
Sebze fideleri yastıklarda, tünellerde ve seralarda yetiştirilebilmektedir. Yastıkların hazırlama zorluğu, taze gübre bulmanın zor olması gibi sorunlar nedeniyle kullanımı azalmıştır. Bunun yerini seralar ve tüneller almıştır. Son yıllarda hazır fide üreten firmaların oluşması fide yetiştiriciliğini ayrı bir sektör haline getirmiştir.
Fide yetiştiriciliğinde son yıllarda değişik ortamlardan yararlanılmaktadır. Turbo,perlit,kum ve topraksız ortam gibi,ancak sebze fideleri hangi ortamda yetiştirilirse yetiştirilsin bol saçak köklü,diri görünüşlü,gövdesi kızarık olanlardan seçilerek bahçeye dikilmelidir.
Sebze fidesi yetiştirmek için hazırlanacak tohum yatağı sürgün ve kök gelişmesini sağlayacak derecede hava içeren,tohumla toprak arasında teması sağlamaya uygun olacak şekilde hazırlanmasına dikkat edilmelidir.
Fide yetiştirmede, fidenin yetiştirileceği toprak ve iklim faktörlerinin ayarlanması gerekir. Fide yetiştirme yerinde iklim faktörleri sıcaklık, ışık, nem, havalandırma ve hava hareketidir. Fide yetiştirilecek ortamda sıcaklık, ışık ve nem dengesi iyi ayarlanmalıdır.
Sıcaklığın, normalde yazlık sebzeler için gündüz 21-24 C, gece 16-18 C; kışlık sebzelerde gündüz 18-20 C, gece 12-15 C arasında olması istenir.
Ancak kış aylarında güneş ışıklarının miktarı azaldığından, havalar çoğunlukla bulutlu ve kapalı olduğundan ışık şiddeti azdır ve bu az ışık şiddeti ek ışıklandırma ile arttırılmayacaksa, bu ışık şiddetine göre, yukarıdaki sıcaklık dereceleri 3-5 C arasında düşürülmelidir. Sıcaklık düşürülmezse, ışık azlığından ve yüksek sıcaklıktan dolayı fideler boya kaçar.
Neden fide ile üretim tercih edilmektedir? Geniş alanlarda yapılan yetiştiricilikte sağladığı yararlar nedeniyle fide ile üretim tercih edilmektedir. Fide ile yetiştiricilikte tohum sarfiyatının azalması. Toprak koşullarının tohumla ekime uygun olmaması
Uygun tohum ekim mibzerlerinin yokluğu Yazlık sebzeler için erken ilkbahar döneminde düşük sıcaklık risklerinden korunma, Erkencilik sağlaması Düşük ve düzensiz çimlenmeyi ve çıkışı önlenmesi
Fide Yetiştirme Yerleri Fideler seralarda, fide yastıklarında, saksı veya tüp içinde yetiştirilir. Tüplü fide yetiştiriciliğinde hem yazlık hem de kışlık sebzelerin tohumları kasalara, plastik torbalara, saksılara veya viyollere ekilmektedir.
Viyollerin bakımı ve tarlaya taşınması kolay olduğundan dolayı genelde tohumlar farklı büyüklükteki fide yetiştirme viyollerine ekilmektedir.
Tohum ekim ortamı olarak torf, perlit, vermikülit karışımları veya toprak, çiftlik gübresi kullanılmaktadır. Viyollerde çimlenen tohumlar kışlık sebzeler için sera altına, yazlık sebzeler için ise gölge bir yere alınırlar.
Tüplü fide yetiştiriciliğinde fidelerin tarlada tutma oranı yüksek olması, erkencilik sağlanması ve bitkilerin düzenli gelişmesi gibi faktörler etkili olduğundan ötürü ülkemizde tüplü fide ile yapılan yetiştiricilik son yıllarda artmıştır.
İyi Bir Fidenin Özellikleri Nelerdir? Sağlıklı ve yüksek verim elde edebilmek için fidelerde aşağıdaki özellikler olmalıdır: Fide diri olmalı Kuru maddece zengin olmalı Fazla genç veya fazla yaşlı olmamalı Fideler çok fazla boylanmamalı Kalın ve kuvvetli olmalı
Bazı türlerde kendine özgü mumsu tabaka ve renkler oluşmalı Kök sistemi sağlam ve tam olmalı, mümkünse üzerinde bir miktar toprak bulunmalı Fidelerin tümü aynı büyüklükte ve gelişme döneminde olmalı
Sebze Fidesinde Dikim Öncesi Dikkat Edilmesi Gerekenler Toprak tavında ve iyi şekilde işlenmiş olmalıdır. Toprak organik maddece zengin olmalı değilse takviye edilmelidir. Seranın veya tarlanın toprak ve su analizleri yaptırılmalıdır.
Toprak hastalık ve zararlı etmenlerine karşı steril edilmelidir. Yabancı ot problemi var ise kontrolü için kültürel ve gerekiyorsa bitki türüne uygun kimyasal önlemlerin alınması gerekmektedir.
Çift sıralı dikimler tercih edilmelidir. Fideleri dikim esnasında ana gövdenin hemen üstünden yapraklarından tutarak dikim gerçekleştirilir.
.
Dikim sırasında kesinlikle boğaz doldurma işlemi yapılmamalıdır. Dikim sonrası mutlaka can suyu verilmelidir.
Sebze Fidesi Tohum Atımının Aşamaları Mikserde torf karşımının hazırlanması ve tohum atma makinasına aktarılması Viyollerin viyol şarjörine yerleştirilmesi
Makinanın viyolleri alması ve torf doldurup sıkıştırması
İz vurucunun viyol gözlerine iz vurarak tohum atım yataklarını açması
Tohum atım başlığının tohumları alması ve viyol gözlerine yerleştirilmesi
Tohum atılan viyollerin vermikulitle kapanması Viyollerin sulanması Viyollerin otomatik istiflenmesi Viyollerin paletlere yerleştirilmesi
Sebze Fidelerinin Teslim Edilmesi Fide viyollerini straforlardan çıkarttıktan sonra nakliyeye mukavemetli karton kutulara yerleştirilerek kargoya verilir.
Fideliklerde Bakım İşlemleri Sebze türlerine göre tohumlar 7-15 gün içinde çimlenirler. Fidelerin iyi bir gelişme gösterebilmeleri için tohum ekiminden itibaren bakımlarına çok dikkat ve özen gösterilmesi gerekmektedir.
Fidelikte yapılacak bakım işleri arasında zamanında ve yeteri kadar, hava koşullarına bağlı olarak sulama, yabani otların ayıklanması, havalandırma hastalık ve zararlılara karşı 10-15 günde bir fungusit ve insektisitlerle ilaçlama gerekmektedir.
Ülkemizde fide üretimi yapılan her yerde fide çökerten hastalığı görülmektedir. Çökerten hastalığı bitki üzerinde fide döneminde etkili olmaktadır. Çıkıştan önce zarar meydana gelebilir. Bitki, fide dönemindeyken toprakla temas eden kök boğazından itibaren yatmaya başlar. Fidelerde, çıkış dönemi öncesinde ve sonrasında görülebileceği gibi toplu ölümlere neden olmaktadır.
Çökerten hastalığının etkili olabilmesi için fideliğin, hastalık için uygun koşullarda bulunması yeterli olacaktır.
Kültürel Mücadele Yöntemleri 1) Hastalık belirtisi gösteren ya da zarar gören fidelerin harç toprağı boşaltılmalı ve içerisi temizlenmelidir. Bu işlem sonrasında yeniden fidelik toprağı hazırlanabilir. 2) Hastalıklı fideler, diğer fidelerden ayrılmalı ve tohum ekimi sık olmamalıdır. 3) Fideler fazla sulanmamalı ve sık sık havalandırılmalıdır.
4) Aşırı azotlu gübre kullanımından kaçınılmalıdır. 5) Fidelik kurulacak alan doğru olarak seçilmeli ve güneş alımı engellenmemelidir. Ayrıca fidelik soğuk rüzgarlardan korunmalıdır.
Kullanılabilecek Bazı ilaç çeşitleri a) Bordo bulamacı- Bakır Sülfat b) Bakır oksiklorid %50 c) Captan %50 d) Hymexazol 360g/l e) Propineb %70 f) Mancozeb %80 g) Maneb %80
Sağlıklı fide elde edebilmek için bitkiyi fide döneminde beyaz sineğe karşı korumak için önlem alınmalıdır.
Bunun için; Havalandırma açıklıkları mutlaka tül( 462 mm) ile kapatılmalıdır. Sera çevresinde ve içindeki yabancı otlar yok edilmelidir.
Sera içindeki nemi aşırı yükseltmemek için gereksiz sulamalardan kaçınmalı ve havalandırma yeterli düzeyde yapılmalıdır. Gereğinden fazla azotlu gübre uygulamasından kaçınılmalıdır, bitki bünyesindeki azot beyaz sinek için uygun bir besin ortamıdır.
Seralardaki giriş-çıkış ve havalandırma açıklıkları, erginlerin girmesini önlemek amacıyla tül ile kapatılmalıdır.