İzmir Karşıyaka da yakın tarihimize ışık tutan bir müze Hamza Rüstem Fotograf Evi Yazan: BÜLENT GÜZEY Hamza Rüstem Fotograf Evi Müdürü Girit in Kandiye kentinde 1890 y l nda kurulan bir fotografhane, dönemin fotograf çekimi ve bas m teknolojisi ürünü fotograf makineleri ve o makinelerin ürünü tarihsel fotograflarla bugün zmir in Karfl yaka s nda, yak n dün ü elle tutulurcas na bir somutlukla, kendine özgü bir müzede sergiliyor. Karfl yaka Belediyesi Hamza Rüstem Fotograf Evi ad yla bir y l, bir ay önce aç lan müzede, 1890 l y llar n bir fotografhanesinde bulunan karanl k oda malzemeleri, ayd nlatma düzenekleri ve çeflitli teknolojiler içeren fotograf makineleri yan s ra, 1920 ler zmir inin toplumsal ve kentsel yaflam n yans tan fotograflar da sergileniyor. 100
zmirliler, Fotograf Müzesi nin tafl d Hamza Rüstem ad - na da dikkat çekiyorlar ve kendisiyle gurur duyduklar n söylüyorlar. Hamza Rüstem de bafll bafl na bir tarihtir diyorlar. Üç Padiflah, yedi Cumhurbaflkan görmüfl Hamza Rüstem. Baflta Atatürk olmak üzere, pek çok devlet adam n n, sanatç ve sporcunun fotograflar n çekmifl, ustalar yetifltirmifl ve yüz yafl na bir y l kala, 1971 y l nda ölünceye de in, fotograf çekmeyi sürdürmüfl. Fakat onun hayat n tarih yapan olaylar, bunlardan çok daha de iflik olaylarm fl. O olaylar s ralayal m flimdi: Hamza Rüstem 1872-1971 BD MAYIS 2012 d fl nda öldürülecekti. Ancak yönetimdeki Jöntürk Hareketi destekçisi bakanlar n yard m yla zmir üzerinden, Girit e kaç - r ld. Girit e geldi inde hiçbir fleyi yoktu. Ailesi 1890 mübadelesiyle Uflak a yerleflti- i için Kandiye de yaln zd. Ticarete yatk n oldu u ve yabanc dil bildi i için ngiliz Kamp n n önünde seyyar sat c l k yapmaya bafllad. Kampta foto raf çekmeye gelen, Behaeddin Bey in dikkatini çekti. Hamza Rüstem 1872 y l nda Girit - in Kandiye kentinde do du. Arapça, Farsça, Frans zca ve ngilizce özel dersler ald. Bursa Ifl klar Askeri Lisesi ni bitirdi. stanbul Askeri Mühendislik Okulu nda (Mühendishane i Berrii Hümayun) makine mühendisli i e itimine bafllad. 1,5 y ll k e itimini tamamlad 1895 y l nda, Jön Türk Hareketi ile ilgili ele geçen yaz flma belgeler ve sürdürdü ü çal flmalar nedeniyle tutukland. Hakk nda Fizan a sürgün cezas verildi. Ald cezan n anlam, Baflkent stanbul dan uzaklaflt r lacak, stanbul Hamza Rüstem in müzede bulunan heykeli 101
Müze nin ana salonu Jöntürk olan ve stanbul dan tan - d Rahmizade Behaeddin Bediz in foto raf stüdyosunda ç rakl a bafllad. Hamza Rüstem fotografç l k ve ticaret e itimini Behaeddin Bey den ald. Behaeddin Bey k rtasiyecilik ve fotografç l k yaparak Girit te yaflayan bir ayd nd. Ç ra Hamza Rüstem i çok be enmifl, onun baflar l bir fotografç ve ifladam olaca na inand Hamza Rüstem fotografç l k ve ticaret e itimini bir Jöntürk olan Behaeddin Bey den ald. 102 için fotografhanesini ona devretti. Hamza Rüstem Kandiye deki foto rafhaneyi devral nca ad n Behaeddin Fotografhanesi Sahibi Hamza Rüstem olarak de ifltirdi. Hamza Rüstem 1925 y l na kadar Girit te fotografç l a devam etti. Evlenme ça gelince Hamza Rüstem, Uflak ta yaflayan babas na bir fotograf n göndererek evlenmek istedi- ini belirtti. Babas Hanya do umlu Zehra Han m uygun bularak, bir fotograf n o luna yollad. ki taraf ta evlenmeyi isteyince Zehra Han m Girit e gitti ve Hamza Rüstem le evlendi. 1925 y l nda Hamza Rüstem ve ailesi mübadil olarak zmir e geldi. Beraberinde çal flma arkadafllar n, makinelerini ve malzemelerini de getirmiflti. Fotografhane de mübadil olmufltu. flyeri olarak kuruluflun bugün de çal flmas n sürdürdü ü Emirler Çarfl s nda (Hamza Rüstem Pasaj ) yanyana dört dükkan kiralad. Zemin katta olan bu dükkanlarda toptan ve perakende olarak fotograf malzemeleri, fotograf makinalar ve
Cam negatifler BD MAYIS 2012 Müze den bir köfle eczalar n n ticaretini yapt. Fotografhane için pasaj n teras kat n kiralad. Buras stüdyo, karanl k odalar, çal flma ofisi ve müflteri kabul salonu olarak düzenlenmiflti. O dönemde stüdyo çekimlerinde gün fl ndan yararlan lmaktayd. Stüdyo bölümünün çat - s ve bir taraf demir konstrüksiyon üzerine yerlefltirilmifl camlardan oluflmakta idi. Ifl k denetimi tavana ve yan tarafa çekilmifl teller üzerinde hareketleri denetlenen ipek perdelerle sa lanmaktayd. 1936 y l nda elektrik fl nda foto raf çekimine bafllan nca stüdyo zemin kata tafl nd. 1931 y l nda Behaeddin Bey, zmir de kinci Beyler soka nda Resne Fotografhanesi ni, açt. Hamza Rüstem o güne kadar bir sayg göstergesi olarak sürdürdü ü Behaeddin Foto rafhanesi Sahibi Hamza Rüstem ad n de ifltirip, iflini Hamza Rüstem Fotografhanesi ad yla sürdürdü. Kuruldu u günden 1959 y l na kadar ara vermeden zmir Fuar na kat - lan foto rafhanenin pavyonu fotografç l k alan ndaki yenilikleri sergileyip, uygulayan ve fotograf malzemelerinin sat fl yap lan bir yer oldu. 6 dakikada 6 muhtelif poz slogan ile bol fl kl bir kabinde fes, gözlük, nargile, telefon, flapka v.b. aksesuarlar kullan larak ziyaretçilerin foto raflar çekilir, 5-6 dakika içinde teslim edilirdi. Bu dönemde çekilen fotograflar birçok ailenin fotograf albümünde bulunmakta ve o günleri belgelemektedir. Hamza Rüstem Fotografhanesi zmir tarihini de belgeleyen bir kurulufltu. Atatürk, smet nönü, ran fiah, Afgan Kral gibi zmir e gelen tüm devlet adamlar n n fotograflar bu fotografhanede çekildi. Önemli olaylar ve zmir belgelendi. Ayr ca Hamza Rüstem 16 mm si- 103
nema kameras yla Kemeralt Caddesi nde düzenlenen 9 Eylül Kutlamalar nda birçok belge filmi çekmiflti. zmir görüntüleri, manzara, tarihi mekanlar, zmir Fuar na ait görüntülerden haz rlanan foto-kartlar n tüm Türkiye ve yurtd fl na da t m sa land. Hamza Rüstem Fotografhanesi, 1897 y l ndan bugüne, yüzy ll k deneyimi ve modern teknolojiye yatk nl - yla, tarihsel ve kültürel bir miras n sorumlulu unu ve süreklili ini, Hamza Rüstem Limited fiirketi olarak o lu Mert Rüstem yönetiminde sürdürmektedir. Karfl yaka Belediyesi Hamza Rüstem Fotograf Evi ndeki tarihsel fotograflar ve fotografhanede 1890 y l ndan buyana kullan lan tüm fotograf makineleri, Hamza Rüstem in o lu Mert Rüstem taraf ndan ba fllanm flt. Müze de sergilenen hiç bir yerde yay mlanmam fl bir Atatürk resmi 104 GENÇL K NED R? Gençlik bir hayat devresi de il, bir ak l halidir. Y llar cildi buruflturabilir, ancak heyecanlar n bitifliyle ruh buruflur. nsan kendine olan güveni kadar genç, Kuflkusu kadar yafll, Cesareti kadar genç, Korkular kadar yafll, Umudu kadar genç, Bezginli i kadar yafll d r. Hiç kimse fazla yaflam fl olmakla yafllanmaz. nsanlar yaflland ran, ideallerinin bitmesidir. Kalbi sevdikçe, nefle duydukça, güzellikleri fark ettikçe, beyni yeni fleyler keflfettikçe, herkes gençtir. nsanlar yaflad kça yaflland klar n san rlar, Halbuki yaflamad kça yafllan rlar. nsan, yafll olmaya karar verdi i gün yafllan r. Gönderi: ÜSTÜN KÜSEFO LU