GAYRİMENKUL ARAŞTIRMA RAPORU - 6 TÜRKİYE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ İÇİN ÖNGÖRÜLER 05 Dr. Can Fat Gürese Stratejik Araştırmaar Enstitüsü Haziran 008
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 YAYINLAYAN Gayrimenk Yatırım Ortakığı Derneği İktisadi İşetmesi Nispetiye Caddesi, Levent İş Merkezi, 6 / 34330 Levent - İstanb Te: 0 () 8 53 65 Faks: 0 () 8 53 93 YAZAR Dr. Can Fat Gürese HAZIRLAYAN Creative Yayıncıık ve Tanıtım Ltd. Şti. Teşvikiye Caddesi, Sadn Apt. 05 / 6 34367 Teşvikiye - İstanb Te: 0 () 7 6 5/53/54 Faks: 0 () 7 6 44 BASKI Cem Tran Ofset Litros Yo, II. Matbaacıar Sitesi, B, C I. Topkapı - İstanb Te: 0 () 567 04 80 Tüm Hakar Sak d r. 008 Gayrimenk Yat r m Ortak Derne i ktisadi fetmesi Kaynak Gösterimeden A nt Yap amaz ISBN 978-9944- GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Ç NDEK LER SUNUfi...5 YÖNET C ÖZET...7 I. BÖLÜM TÜRK YE DE PERAKENDE HARCAMALAR 6 I. GENEL EKONOM K ÇERÇEVE...6 I. M LL GEL R, EKONOM K BÜYÜME VE K fi BAfiI GEL R...8 I.3 ÖZEL KULLANILAB L R GEL R VE ÖZEL TÜKET M HARCAMALARI...0 I.4 ÖZEL TÜKET M HARCAMALARININ DA ILIMI VE GEL fi M... I.5 ÖZEL TÜKET M HARCAMALARININ GEL R GRUPLARI T BAR LE DA ILIMI...5 I.6 PERAKENDE HARCAMALAR...8 I.7 PERAKENDE HARCAMALARIN LLER T BAR LE DA ILIMI...33 II. BÖLÜM TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER 37 II. TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI...37 II.. Türkiye de Perakende Pazar n Geifimi ve Beireyici Unsrar...37 II.. Türkiye de Perakende Pazar Büyükükeri...39 II. TÜRK YE DE ALIfiVER fi MERKEZLER...43 II..I A fverif Merkezeri ve Büyükükeri...44 II.. A fverif Merkezeri ve Usararas Karf aft rmaar...49 II..3 Gayrimenk Yat r m Oarak A fverif Merkezeri...56 III. BÖLÜM PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 64 III. PERAKENDE PAZARI Ç N ÖNGÖRÜLER...64 III.I. Ekonomik Büyüme, Mii Geir, Nüfs ve Kifi Baf Geir Öngörüeri...64 III.I. Öze Tüketim ve Perakende Harcama Öngörüeri...67 III. ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05...74 III.. Türkiye Genei ve erde A fverif Merkezi Öngörüeri 05...74 III.. Gayrimenk Yat r m Oarak A fverif Merkezeri çin Öngörüer...85 EK I: TÜRK YE DE MEVCUT NfiAAT VE PLAN AfiAMASINDAK ALIfiVER fi MERKEZLER...89 KAYNAKÇA...96 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 3
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 4 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 SUNUfi Türkiye ekonomisinde 00 y sonras nda önemi bir iyiefme ve normaefme yafanmaktad r. Yafanan b geifmeye ba oarak bir yandan öze kan abiir geirer, öze tüketim harcamaar ve perakende harcamaar genifemekte, di er yandan da gayrimenk sektörü yeni bir geifme dönemine girmif bnmaktad r. Perakende pazar n önemi bir krmsa oyncs oan a fverif merkezeri de perakende sektörü ie gayrimenk sektöründeki b geifmeere parae oarak Türkiye de h z bir büyüme dönemi yafamaktad r. B çerçevede Türkiye deki a fverif merkezerinin mevct geifimi ie 05 y na kadar oan geifme öngörüerini ortaya koymak amac ie "Türkiye de Perakende Pazar ve A fverif Merkezeri çin Öngörüer 05" ça fmas haz ranm ft r. A fverif merkezeri perakende sektörü ie oan do rdan iifkisi yan s ra ticari gayrimenk yat r mar içinde de en önemi yat r m aanar ndan birini oftrmaktad r. B nedene ça fmada a fverif merkezeri hem bir ticari gayrimenk yat r m özei i ie hem de perakende pazar n n önemi bir krm özei i ie inceenmekte ve de erendirimektedir. Ça fma üç ana böümde snmaktad r. Birinci böümde Türkiye de Perakende Harcamaar, ikinci böümde Türkiye de Perakende Pazar ve A fverif Merkezeri, üçüncü böümde ise Perakende Pazar ve A fverif Merkezeri çin Öngörüer 05 yer amaktad r. Ayr ca Türkiye de mevct, infaat ve pan afamas nda oan a fverif merkezerinin istesi ve bigieri snmaktad r. Türkiye ekonomisinin dönüfüm ve gayrimenk sektörünün geifme sürecini yafad kar b dönemde ça fmam z n igii sektörere ve krmara yarar omas n dieriz. Sayg ar ma, Dr. Can Fat Gürese Stratejik Araft rmaar Enstitüsü Haziran 008 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 5
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 6 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 YÖNET C ÖZET Türkiye de Perakende Pazar ve A fverif Merkezeri çin Öngörüer 05 ça fmas üç böümden ofmaktad r. k böümde Türkiye de Perakende Harcamaar, ikinci böümde Türkiye de Perakende Pazar ve A fverif Merkezeri, üçüncü böümde ise Perakende Pazar ve A fverif Merkezeri için öngörüer yer amaktad r. TÜRK YE DE PERAKENDE HARCAMALAR A fverif Merkezeri ie igii yap acak anaiz ve öngörüerde perakende harcamaar teme beireyicierin baf nda gemektedir. B nedene ça fman n ik böümünde Türkiye de perakende harcamaar inceenmekte ve de erendirimektedir. Perakende harcamaar n en önemi beireyicisi ekonomik çevre kofar d r. 00 y ndan sonra Türkiye ekonomisi bir iyiefme ve normaefme sürecine girmiftir. Fiyat istikrar ie sürdürüebiir büyümeyi hedefeyen poitikaar n oftrd yeni ekonomik çevre perakende harcamaar n ve düzeni perakende pazarar n geifmesi için daha ygn kofar yaratmaktad r. Organize perakende pazarar n geifmesi için ygn kofar ofmas ise b aandaki gayrimenk yat - r mar n tetikemektedir. Perakende harcama büyükü ünü beireyen teme nsr ekonomide mii geir, öze kan abiir geir ve öze tüketim harcamaar büyükükeridir. Türkiye ekonomisi 00 sonras nda h z bir büyüme sürecine girmif ve mii geir büyümüftür. Yeni hesapama yöntemi verieri ie 00 y nda 96.7 miyar doar oan mii geir, 007 y - nda 658.8 miyar doara afm ft r. Türkiye dünyan n 7.büyük ekonomisi konmndad r ve b mii geir büyükü ü ie de perakende harcamaar konsnda önemi bir potansiyee sahip bnmaktad r. Ekonomik büyüme ve mii geirdeki art fa ba oarak kifi baf geir de artmaktad r. Yeni mii geir ve yeni nüfs verieri ie 00 y nda 3.037 doar oan kifi baf geir 007 y nda 9.333 doara ç km ft r. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 7
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Geir grpar n n perakende harcamaar içindeki payar, perakende pazar, organize perakende pazarar ve a fverif merkezeri için önemidir. En yüksek geir grb perakende harcamaar n yüzde 3 sini, ikinci yüksek geir grb ise yüzde.9 n yapmaktad r. Geir grpar n n peraken Mii geir öze ve kam kesimi aras nda da maktad r. Öze kesimin mii geir içinden ad kan abiir geirin pay 00 y ndan sonra azamaktad r. 00 y nda yüzde 93.5 oan pay 007 y nda yüzde 83.5 e inmiftir. Öze kan abiir geirer 007 y nda 550. miyar doar omftr. Öze tüketim harcamaar n n öze kan abiir geirer içindeki pay ise süreki artarak yüzde 7.7 den 007 y nda yüzde 84.5 e ç km ft r. 007 y nda öze tüketim harcamaar n n büyükü- ü 465. miyar doard r. 465. miyar doar k öze tüketim harcamas içinde en büyük kaemi yüzde 5.8 pay ve 5.6 miyar doar büyükü ü ie g da-içecek-tütün harcamaar amaktad r. kinci s rada 9 miyar doar ie kont, üçüncü s rada 89.6 miyar doar ie aft rma-haberefme harcamaar yer amaktad r. Öze tüketim harcamaar büyükükeri ve harcama yap ar aras ndaki da m perakende sektörü aç s ndan önem taf maktad r. Perakende sektörü aç s ndan bir bafka önemi ay r m ise öze kan abiir geir ie öze tüketim harcamaar n n geir grpar itibari ie da m d r. En yüksek geir grb öze kan abiir geirin yüzde 44 ne sahiptir. Öze tüketim harcamaar n n ise yüzde 36.5 n en üst geir grb yapmaktad r. A fverif merkezerini do rdan igiendiren ekonomik büyükük ise perakende harcamaard r. Perakende harcamaar öze tüketim harcamaar içinde yer aan harcama kaemerinin bir böümünden ofmaktad r ve g da ve içecek harcamaar ie g da d f perakende harcamaar omak üzere iki ana grptan ofmaktad r. Türkiye de perakende harcamaar mii geir, öze kan abiir geir ve öze tüketim harcamaar ndaki geifmeye ba oarak 00 y ndan b yana büyümektedir. 00 y nda 86.7 miyar doar oan perakende harcamaar 007 y nda.6 miyar doara afm ft r. Perakende harcamaar n öze tüketim harcamaar na oran yüzde 48 dir. G da ve içecek harcamaar n n topam perakende harcamaar içindeki pay yüzde 56.7 ve büyükü ü 5.6 miyar doard r. G da d f perakende harcamaar n n pay yüzde 43.3, büyükü ü ise 96 miyar doard r. 8 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 de harcamaar n n yar s ndan fazas n g da ve içecek harcamaar oftrmaktad r. Sadece en üst geir grbnda b oran yüzde 46.9 dr. Geir grpar n n g da d f perakende harcamaar ise s - n r kamaktad r. Perakende harcamaar n ier itibari ie da m ise perakende pazar n, organize perakende pazarar n ve a fverif merkezerinin ierdeki geifme potansiyeerini beiremesi aç s ndan önemidir. Her ide öze tüketim harcamaar içinde perakende harcamaar n pay ie perakende harcamaar n g da ve g da d f perakende pazarar aras ndaki da m fark kar göstermektedir. Örne in stanb da öze tüketim harcamaar 07 miyar doar, perakende harcamaar n öze tüketim harcamaar içindeki pay yüzde 38.4 ve perakende harcamaar 4. miyar doar, g da ve içecek harcamaar n n perakende harcamaar içindeki pay yüzde 55.7 ve büyükü ü.9 miyar doard r. Her iin fark perakende harcama büyükükeri perakende sektöreri için potansiyei fekiendirmektedir. 007 y itibari ie perakende harcama büyükü ü 0 miyar doar üzerinde 3 i, 5 miyar doar n üzerinde ise 0 i bnmaktad r. TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ça fman n ikinci böümünde Türkiye de perakende pazar ve a fverif merkezeri inceenmekte ve de erendirimektedir. Türkiye de perakende pazar n n 00 y ndan sonra geifmesini fekiendiren teme nsrar; perakende harcamaarda büyüme, kifise geirerde art f, sat n ama gücü yüksek hane hak say - s nda art f, yeni ödeme fekieri ie harcama finansman nda yeni yöntemer, k rsa aanarda h z çözüme ve kentefmenin getirdi i yeni harcama iifkieri ie de ifen tüketici e iimeridir. B nsrara ba oarak Türkiye de perakende pazar 00 y ndan sonra h za büyürken, organize pazarar n pay artmakta, yeni perakende krmar ofmakta, yabanc yat r mar genifemekte ve artan rekabet ie kar marjar daramaktad r. Türkiye de 00 y nda 86.7 miyar doar oan perakende pazar büyükü ü 007 y nda.6 miyar doar omftr. Organize perakende pazar n pay genifemektedir ve 00 y nda yüzde 8 oan pay 007 y nda yüzde 35 e ç km ft r. Organize perakende pazar n büyükü ü 77.6 miyar doar, geenekse pazar n büyükü ü 44 miyar doard r. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 9
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Perakende pazar içinde g da-içecek pazar n n pay yüzde 56.7 ve büyükü ü 5.6 miyar doard r. G da d f perakende pazar n büyükü ü ise 96 miyar doard r. G da pazar n n yüzde 3 i organize, yüzde 69 geenekse pazarard r. Organize g da pazar n n büyükü ü 38.9 miyar doard r. Organize pazarda say ar n n 008 sonnda 8.575 e afaca öngörüen hiper ve süper marketer yer amaktad r. 86.7 miyar doar k geenekse g da pazar nda ise bakkaar n pay aza rken, küçük ve teki marketerin pay artmaktad r. G da d f pazar içinde ise organize pazar n pay yüzde 35 ve büyükü ü 33.6 miyar doard r. G da d f perakende pazarda giyim-ayakkab pazar n n yüzde 50 si, mobiya, eektronik, beyaz efya, ev ekipmanar pazar n n ise yüzde 30 organizedir. A fverif merkezeri organize perakende pazarar n en önemi krmdr. Türkiye de perakende pazar n büyümesine parae oarak organize pazarar n geifimini sa ayan ve h zand ran a fverif merkezeridir. Türkiye de ik a fverif merkezi 988 y nda stanb da aç m ft r. 988 y ndan bgüne kadar a fverif merkezerinin geifimi iki daga fekinde gerçekefmiftir. Üç büyük kentte yo nafan, y ar itibari ie az say da proje üretien, yere perakendecierin niteiki perakende aan ihtiyac n n karf and ve bireyse yat r mc ar a r k ik daga sonnda 00 y itibari Türkiye geneinde 53 a fverif merkezi ve.37 miyon m topam kiraanabiir aana ve bin kifi baf na. m kiraanabiir aan büyükü üne af m ft r. A fverif merkezeri 00 y ndan itibaren ikinci geifme dagas n yafamaya bafam ft r. Di er ierde de yat r m n genifedi i, çok say da projenin üretidi i, yabanc perakendecierin kat d, krmsa ve yabanc yat r mc ar n a r k kazand ikinci daga ie 007 sonnda 54 a fverif merkezi ve 3.5 miyon m topam kiraanabiir aan büyükü üne af m ft r. 007 y nda bin kifi baf na kiraanabiir aan büyükü ü 49.8 m omftr. Türkiye geneinde 3 ide a fverif merkezi bnmaktad r. stanb, Ankara ve zmir de topam 84, di er 8 ide ise 70 a fverif merkezi bnmaktad r. Üç büyük ideki a fverif merkezerinin kiraanabiir aan büyükü ü.7 miyon m, di er ierin ise topam.5 miyon m dir. Bin kifi baf na kiraanabiir aan büyükükerinde ik üç s ray Ankara 44.5 m, Eskifehir 0. m ve stanb 08.4 m ie amaktad r. 0 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Türkiye de perakende pazar ie a fverif merkezerinin büyükükeri sararas aanda karf aft r arak geifme seviyesi de erendirimektedir. Bna göre Türkiye karf aft rma yap an 34 Avrpa ükesi içinde 58.3 miyar doar kan abiir geir ve 484.4 miyar doar tüketim harcamas ie 7.s rada yer amaktad r. Türkiye 3.5 miyar doar k perakende harcamaar veya perakende pazar ie de Avrpa ükeeri aras nda yine 7.s rada yer amaktad r. Türkiye 30. miyar doar k g da harcamaar veya pazar ie Avrpa n n en büyük 5. pazar - d r. G da d f harcamaarda ise 0.3 miyar doar harcama ie 8. büyük pazard r. Türkiye perakende harcamaar ve pazar büyükü ü ie perakende sektörü için Avrpa geneinde önemi bir potansiyee sahip bnmaktad r. Bna ba oarak da a fverif merkezi yat r mar nda önemi bir geifme yafanmaktad r. B geifmeye parae oarak Türkiye 008 sonnda afaca 4.85 miyon m kiraanabiir aan büyükü ü ie Avrpa da en genif kiraanabiir aana sahip 9. üke oacakt r. ngitere 7.8 miyon m kiraanabiir aan ie ik s rada yer amaktad r. Bin kifi baf na kiraanabiir aan büyükükerinde ise Türkiye 49.8 m ie 7.s rada yer amaktad r. Norveç 85 m ie ik s rada yer amaktad r. k 0 ükede bin kifi baf na kiraanabiir aan büyükü ü 70 m ve üzerindedir. Kiraanabiir aan baf na potansiye perakende harcama büyükükeri ise 34 ükede 6.570 doar ie.30 doar aras nda de ifmektedir. ngitere, taya, Fransa gibi geifmif pazararda m baf na potansiye perakende harcama 35-36 bin doar seviyeerindedir. Poonya, Çek Cmhriyeti, Macaristan gibi geifen pazarda ise 8-9 bin doar seviyeerindedir. Türkiye de ise m kiraanabiir aan baf na potansiye perakende harcama büyükü ü 47.490 doar ie görecei oarak yüksektir ve var oan potansiyei göstermektedir. Türkiye de a fverif merkezeri bir gayrimenk yat r m oarak da görecei yüksek getirier snmaktad r. Avrpa da geifmif pazararda a fverif merkezeri yat r mar n n y k getirieri ortaama yüzde 5, geifen pazararda ise yüzde 6-6.5 seviyeerindedir. Türkiye de ise stanb, Ankara, zmir gibi ierde y k yüzde 7-8, di er ierde ise yüzde 8-9 ara nda getirier ede edimektedir. A fverif merkezi yat r mar sa ad yüksek getirierine ba oarak h zanm ft r ve b yüksek getiriere afmak amac ie gayrimenk yat r m nitei inde a fverif merkezi projeeri h za artm ft r. Avrpa geneinde de görecei daha düfük getiriere ra men a fverif merkezi yat r mar sürmektedir. 34 ükeyi kapsayan Avrpa geneinde 000 y nda 65. miyon m oan kiraana- GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 biir aan büyükü ü 008 sonnda miyon m ye afmaktad r. Geifmif ve geifen tüm ükeerde a fverif merkezi yat r mar yap maktad r. B çerçevede Türkiye de de gayrimenk yat r m oarak a fverif merkezi yat r mar yeri ve yabanc gayrimenk geiftirici, ifetici ve fonar n igisini çekmektedir. Usararas gayrimenk yat r m de erendirmeerinde stanb a fverif merkezeri yat r m için Moskova ie birikte en cazip iki kentten biri konmnda bnmaktad r. Tüm bnara ba oarak gayrimenk yat r m oarak a fverif merkezeri yabanc yat r mar da çekmektedir. 007 son itibari ie Türkiye de 9 yabanc krmn sahip ya da orta oarak 33 a fverif merkezi ve b a fverif merkezerinin.64.56 m kiraanabiir aan büyükü ü bnmaktad r. PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Ça fman n üçüncü böümünde Türkiye de perakende pazar ve a fverif merkezeri için öngörüer yap maktad r. Öngörüer 05 y na kadar oan dönemi kapsamaktad r. Önceike perakende pazar için öngörüer yap maktad r. Perakende pazar öngörüerine afmak için ekonomik büyümeye iifkin üç büyüme senaryos kan maktad r. Y k ortaama yüzde 3 büyüme ie mii geir 05 y nda 835 miyar doar, yüzde 5 büyüme ie 974 miyar doar ve yüzde 7 büyüme ie.3 triyon doar omaktad r. 05 y nda topam nüfs 77.5 miyona afmaktad r. Öze tüketim harcamaar n n GSMH içindeki pay n n yüzde 70 oarak kaaca ve perakende harcamaar n öze tüketim harcamaar içindeki pay n n yüzde 50 oaca varsay mar ie perakende harcama büyükü ü 05 y nda yüzde 3 büyüme ie 9.3 miyar doar, yüzde 5 büyüme ie 340.9 miyar doar ve yüzde 7 ie 396.6 miyar doar omaktad r. Ekonomik büyümeye ba oarak perakende harcamaar ve perakende pazar da büyümeye devam edecektir. Türkiye nin perakende pazar ndaki b büyüme a fverif merkezieri için de önemi bir potansiye snmaktad r. Perakende harcama öngörüeri Türkiye genei ie birikte ier için de yap maktad r. Böyece ierin perakende sektörü ie a fverif merkezeri için potansiyeeri ortaya konmaktad r. Örne in GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 stanb için 007 y nda 4. miyar doar oan perakende harcama büyükü ü üç ayr büyüme senaryosna ba oarak 05 y nda s ras ie 5.9, 6.8 ve 7.9 miyar doar oarak öngörümektedir. A fverif merkezerine iifkin öngörüer ise Türkiye genei ve ier için yap maktad r. A fverif merkezeri ie igii öngörüer yap rken 00 sonna kadar oan dönem için fiii gerçekefme öngörüeri kan maktad r. Bna göre 008-00 y ar aras nda 33 ide 4.875.737 m kiraanabiir aana sahip 34 a fverif merkezi aç acakt r. Böyece 00 y sonnda topam 88 a fverif merkezi ie 8.393 8 m kiraanabiir aan büyükü üne af m f oacakt r. A fverif merkezeri yat r mar için 008-00 y ar aras bir s çrama dönemi oarak yafanacakt r. 007 y nda bin kifi baf na 49.8 m oan kiraanabiir aan büyükü ü 00 y nda 4.6 m ye ç km f oacakt r. 00 y sonnda af acak 8.39 miyon m kiraanabiir aan büyükü ü ie Türkiye nin 05 y na kadar yay abiecek bir büyüme potansiyeini k sa sürede gerçekeftirece i ve 00 y nda doygnk noktas na yakaf aca öngörümektedir. 00 y na kadar a fverif merkezeri için kan an fiii gerçekefme öngörüeri ayn zamanda ieri de kapsamaktad r. 00 sonnda yeni iin de kat m ie a fverif merkezi bnan i say s 4 ye ç kmaktad r. 00 y nda stanb a fverif merkezi ve 3.94 miyon m kiraanabiir aan büyükü üne afmaktad r. Ankara da 8 a fverif merkezi ve 946.005 m kiraanabiir aan, Adana da ise 6 a fverif merkezi ve 33.00m kiraanabiir aan oacakt r. B üç ii takiben 00-300 bin m aras kiraanabiir aan büyükü üne sahip i say s ise 4 oacakt r. A fverif merkezeri için 0-05 y ar na ait öngörüer ise kiraanabiir aan m baf na potansiye perakende harcama büyükü ü ie bin kifi baf na kiraanabiir aan büyükükeri kan arak yap maktad r. Bna göre 05 y için kiraanabiir aan m baf na asgari potansiye perakende harcama büyükü ü 30.000 doar kab edierek ierin kad rabiece i azami kiraanabiir aan büyükükerine yine 3 ayr senaryo ie af maktad r. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 3
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 B yakaf ma örne in Adana için 05 y nda azami kiraanabiir aan büyükü ü oarak yüzde 5 büyüme senaryos ie 348.665 m omaktad r. B büyükük ie Adana da bin kifi baf na kiraanabiir aan 59.6 m omaktad r. Adana da fiii gerçekefme öngörüeri ie 00 y sonnda kiraanabiir aan büyükü ü 33.00 m ye afmaktad r. B drmda Adana için 0-05 y ar aras ndaki iave a fverif merkezi yat r m potansiyei büyükü ü 6.565 m kiraanabiir aan oarak öngörümektedir. 4 i için ayn yakaf ma 0-05 y ar aras potansiye ortaya konmaktad r ve ier a fverif merkezi yat r m matriksi içinde de erendirimektedir. Yat r m matriksinde üç büyük i, geifmif ier, geifen ier ve az geifmif ier, yüksek yat r m potansiyei, yat r m potansiyei, s n r yat r m potansiyei ve doymf pazarar fekinde konmand r maktad r. Bna göre yüksek yat r m potansiyeine sahip (00.000 m ve üzeri) ier zmir, Brsa, Konya, Kocaei, Mersin, Hatay ve Manisa d r. Yat r m matriksinde doymf pazarar ise Ankara, stanb, Antaya, Tekirda ve Kayseri dir. Tüm b de erendirmeer çerçevesinde 05 y na kadar oan dönem içinde 00 y na kadar sahip onan potansiyein büyük öçüde kan aca ve 8.39 miyon m kiraanabiir aana af aca, 0 y ndan sonra ise a fverif merkezi yat r mar n n yavafayaca ve 05 y nda 0 miyon m kiraanabiir aan büyükü üne af aca öngörümektedir. Türkiye de gayrimenk yat r m oarak a fverif merkezi yat r mar n n getirieri 008-05 y ar aras nda s n r oarak gerieyecek, ancak getirier görecei oarak di er ükeerin üzerinde kaacakt r. Türkiye de gayrimenk yat r m oarak a fverif merkezi yat r mar n n 008-05 y ar aras ndaki getirierini etkieyecek 3 teme nsr bnmaktad r. Bnar Avrpa da getirier düferken geifen pazarara iginin kvveti kamas, Türkiye nin ekonomik büyüme potansiyeini kormas ve gerçekeftirmesi ie Türkiye de yat r m maiyeteri artarken kira art far n n yavafayacak omas d r. Bnara ba yat r m getirieri s n r oarak gerieyecek, 05 y na geindi inde 3 büyük ide y k getirier yüzde 6-7, di er ierde ise yüzde 7-8 seviyesine inecektir. Görecei yüksek kaacak getirier ie yabanc ar n a fverif merkezi yat r mar da sürecektir. Yabanc ar n 00 y na kadar aç acak 35 a fverif merkezinin topam kiraanabiir aan büyükü ü. miyon m dir. Böyece 00 y nda topam 8.39 miyon m kiraanabiir aan n yüzde 6.5 i veya 3.6 miyon m si yabanc ar n oacakt r. 4 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Son oarak 05 y na kadar a fverif merkezi yat r mar n etkieyecek teme e iimer de erendirimektedir. On beireyici teme e iim içinde en önemisi kirac, yat r mc -kreditör aras ndaki finansa zincirde ortaya ç kan s k nt ar n af mas için yeni bir finansa dengenin krmas ve bna ba ant oarak konsoidasyon, sat n amaar ve yabanc ar n artan kat m oacakt r. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 5
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 I. Böüm TÜRK YE DE PERAKENDE HARCAMALAR G R fi Ça fman n birinci böümünde Türkiye de perakende harcamaar inceenmekte ve de- erendirimektedir. A fverif merkezeri ie igii yap acak anaiz ve öngörüerde perakende harcamaar teme beireyicierin baf nda gemektedir. Perakende harcamaar n büyükü ü ve niteikeri a fverif merkezerinin geifme ve büyümesini etkiemekte ve fekiendirmektedir. B çerçevede Türkiye de perakende harcamaar, gene ekonomik çerçeve, mii geirekonomik büyüme ve kifi baf geir, öze kan abiir geir ve öze tüketim harcamaar, öze tüketim harcamaar n n da m ve geifimi, öze tüketim harcamaar n n geir grpar itibari ie da m, perakende harcamaar ve perakende harcamaar n ier itibari ie da m baf kar at nda inceenmektedir. I. GENEL EKONOM K ÇERÇEVE Türkiye ekonomisi 00 y nda yafanan krizin ard ndan önemi bir iyiefme ve normaefme sürecine girmiftir. 00 öncesi dönemde yganan ekonomi poitikaar sonc ofan yüksek enfasyon, yüksek faiz ve süreki ve yüksek döviz kr art far ie ekonomik istikrar bozmf ve ekonomik büyümede önemi dagaanmaar yafanm ft r. 6 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 B ekonomik kofar çerçevesinde hane hakar ie ferterin geireri ve harcamaar nda da önemi dagaanmaar yafanm f, öngörüebiir ve düzeni perakende pazarar n geifmesi s n ranm ft r. 00 y ndan sonra yganan ekonomi poitikaar ise önceike fiyat istikrar ie sürdürüebiir ekonomik büyümeyi hedefemiftir. B amaça yganan para ve kr poitikas, kam kesiminde sa anan mai disipin ie gerçekeftirien yap sa reformar sonc fiyat istikrar ve sürdürüebiir ekonomik büyüme konsnda önemi geifmeer sa anm ft r. 006 y sonnda tüketici enfasyon tek hanei rakamara gerierken, 00-006 y ar aras nda y k ortaama yüzde 7.5 ekonomik büyüme sa anm ft r. Ekonomide sa anan b iyiefme ie birikte, mii geir, kifise geirer ve kifi baf na geir rakamar nda da önemi büyümeer gerçekefmiftir. Ekonomide fiyat istikrar ie sürdürüebiir büyümenin getirdi i gene ekonomik çevre düzeni perakende pazarar n n geifmesi için de daha ygn kofar yaratm ft r. Ekonomide sa anan istikrar ve h z büyüme ie birikte öze kesim kan abiir geirerinde, öze tüketim harcamaar nda ve hane hak perakende harcamaar nda düzeni, süreki ve h z geifme sa anm ft r. Ekonomide sa anan gene istikrar ie enfasyon ve faiz oranar n n mak seviyeere geriemesi sonc orta zn vadei öngörü yapabime oanakar yarat m f, bna ba oarak yeri ve özeike yabanc yat r marda önemi bir art f gerçekefmiftir. Yabanc sermaye yat r mar içinde gayrimenk yat r mar da önemi pay amaya bafam ft r. Hane hakar n n geir art far na ba oarak tüketim e iimerinde de önemi geifmeer yafanmaya bafam ft r. Geir art far na iave oarak faiz oranar n n da geriemesi ie birikte tüketici kredieri ve kredi kart ie a fverif oanakar da genifemiftir. Geirer ve kredi oanakar ndaki genifeme ie birikte öze tüketim harcamaar ve perakende harcamaar da büyüme göstermiftir. Ekonomide son y arda yafanan geifmeer perakende harcamaar n daha istikrar ve düzeni büyümesi için ygn kofar oftrmf, bna ba oarak organize perakende pazarar n geifmesi de h zanm ft r. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 7
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Organize perakende pazarar n geifmesi için ygn kofar n ofmas ise b aandaki gayrimenk yat r mar n tetikemiftir. A fverif merkezeri yat r mar da b kofar içinde h z bir büyüme sürecine girmiftir. I. M LL GEL R, EKONOM K BÜYÜME VE K fi BAfiI GEL R Türkiye nin yaratt mii geir ve mii geirde büyüme e iimi perakende harcamaar n büyükü ü ie geifimini beireyen teme ekonomik göstergedir. B nedene önceike mii geir büyükükeri ie mii geirdeki büyüme e iimeri inceenmekte ve de erendirimektedir. Türkiye ekonomisinin mii geir büyükükeri ve bna ba oarak ekonomik büyüme verieri yenienmiftir. Türkiye statistik Krm 998 y n baz aan yeni mii geir serisini kanmaya bafam ft r. Ça fmam zda da yeni mii geir serisine ba mii geir büyükükeri ie ekonomik büyüme h zar kan maktad r. Türkiye ekonomisi 000 y nda 65.4 miyar doar k bir mii geir büyükü üne sahipti. 00 y nda yafanan ekonomik kriz ie birikte ekonomi önemi öçüde daram f ve mii geir 96.7 miyar doara geriemiftir. 00 sonras nda izenen poitikaar ie birikte ekonomi sürdürüebiir bir büyüme sürecine girmif ve h z bir büyüme yafanm ft r. Mii geir 003 y nda 304.9 miyar doar, 005 y nda 48.5 miyar doar ve 007 y nda 658.8 miyar doar oarak gerçekefmiftir. Ekonomi 004, 005 ve 006 y ar nda çok h z bir büyüme göstermiftir. 007 y nda ise ekonomik büyüme performans görecei oarak zay fam f ve büyüme yüzde 4.5 oarak gerçekefmiftir. Yeni seri ie hesapanan mii geir rakamar n n doar cinsinden de ererindeki büyüme, mii geirin y ar itibari ie sa ad ree büyümenin üzerinde gerçekefmektedir. Bnn nedeni Türk iras n n y ar itibari ie de erenmesi ve hesapamaarda daha düfük doar Türk iras kr kan mas d r. Hesapamaardan kaynakanan b kr etkisi bir yana yeni seri kan arak af an 658.8 miyar doar mii geir büyükü ü ie Türkiye dünyan n 7. büyük ekonomisi konmndad r ve b mii geir büyükü ü ie de perakende harcamaar konsnda önemi bir potansiyee sahip bnmaktad r. 8 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 TABLO. M LL GEL R VE EKONOM K BÜYÜME YILLAR 000 00 00 003 004 005 006 007 GSMH MİLYAR TL 66.7 40. 350.5 454.8 559.0 648.9 758.4 856.4 GSMH MİLYAR DOLAR 65.4 96.7 30.5 304.9 390.4 48.5 56.4 658.8 GSMH BÜYÜME % 6.8-5.7 6. 5.3 9.4 8.4 6.9 4.5 KAYNAK: Türkiye statistik Krm Türkiye de kifi baf na düfen mii geir büyükü ü ve bnn geifimi perakende harcamaar aç s ndan önem taf yan ekonomik büyüküker içinde yer amaktad r. B çerçevede Türkiye de kifi baf mii geirde yafanan geifmeer inceenmekte ve de erendirimektedir. Kifi baf na mii geir hesapamaar nda Türkiye statistik krmnn yeni mii geir büyükükeri ie birikte yine ayn krmn yeni nüfs büyükükeri verisi kan maktad r. Türkiye statistik Krm Türkiye nin nüfsn adrese daya nüfs kay t sistemine ba oarak hesapamaya bafam ft r. TÜ K in yeni sisteme daya oarak hesapad 007 y topam nüfs 70.58 miyon kifidir. TÜ K yeni sistemi ie 007 y ndan önceki nüfs büyükükerini ise aç kamam ft r. Daha önceki y ar için y k nüfs art f oranar varsay mar na ba oarak ve 007 y nüfs büyükü ü esas a narak geriye dönük nüfs büyükükeri ça fma ekibi taraf ndan hesapanm ft r. Nüfs ie igii bir bafka önemi kon TÜ K in aç kad yeni nüfs büyükü ü ie önceki nüfs verieri aras nda ofan yüksek fark kt r. TÜ K in ADNKS ie aç kad 007 y nüfs büyükü ü 70.58 miyon iken, 000 nüfs say m baz a narak yine TÜ K taraf ndan hesapanan 007 y nüfs 74.3 miyon kifidir. B fark a ra men ça fmam zda TU K in ADNKS verieri kan m f ve önceki y ar için b yeni sisteme daya hesapamaar yap m ft r. Bna göre 000 y nüfs 63.7 miyon kifi oarak hesapanmaktad r. (000 y nüfs say m soncna göre 67.8 miyon kifi) Yeni mii geir ve nüfs hesapamaar na ba oarak Türkiye de kifi baf geirdeki geifmeer afa da Tabo. de snmaktad r. Bna göre 000 y nda kifi baf geir 4.65 doard r. 00 y nda yafanan ekonomik kriz ie birikte kifi baf mii geir 3.037 doara GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 9
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 geriemiftir. zeyen y arda sa anan ekonomik iyiefme ve büyüme ie birikte kifi baf geirde de önemi bir art f sürecine girimiftir. Kriz sonras 00 y nda 3.505 doar oan kifi baf geir 005 y nda 7.000 doar omf, 007 y nda 9.333 doara afm ft r. Kifi baf na mii geirde önemi bir art f yafand görümektedir. 00 krizi sonras nda 007 y nda kifi baf geir doar cinsinden 3 kat na ç km ft r. B h z art f içinde Türk iras n n de erenmesinin de etkisi bnmaktad r. Kifi baf geir ree büyüme verisi b konda daha sa k bir veri seti snmaktad r. Kifi baf geir ree büyüme verisi y k mii geir büyümesinden y k nüfs art f verisinin ç kar mas ie bnmaktad r. Bna göre 00 sonras nda kifi baf mii geirde yine yüksek ree art far od görümektedir. Özeike 004 ve 005 y ar nda daha h z art far yafanm ft r. 007 y nda ise ekonomik büyüme performans ndaki zay famaya ba oarak kifi baf geirerdeki ree art f oran da yavafam ft r. Türkiye de kifi baf geir büyükü ü ve son 6 y da izedi i büyüme e iimi perakende harcamaar aç s ndan om bir gösterge oftrmaktad r. Kifi baf geirde af an rakam n büyükü ü yan s ra süreki bir ree büyüme içinde onmas da perakende harcamaar n genifemesi ve öngörüebimesi aç s ndan om karf anmaktad r. TABLO. K fi BAfiI M LL GEL R VE GEL fi M YILLAR 000 00 00 003 004 005 006 007 GSMH MİLYAR DOLAR 65.4 96.7 30.5 304.9 390.4 48.5 56.4 658.8 NÜFUS (000) 63.7 64.770 65.806 66.89 67.808 68.77 69.707 70.586 KİŞİ BAŞI GELİR DOLAR 4.65 3.037 3.505 4.563 5.757 7.000 7.550 9.333 KİŞİ BAŞI GELİR REEL BÜYÜME % 5. -7.3 4.6 3.8 7.9 7.0 5.5 3. I.3 ÖZEL KULLANILAB L R GEL R VE ÖZEL TÜKET M HARCAMALARI Mii geir büyükü ü ve ekonomik büyüme verieri perakende harcamaar af s ndan ana beireyicidir. Mii geir büyükü ü ie perakende harcamaar aras nda do rdan bir iifki bnmaktad r. Bnna birikte mii geir kam ve öze kesim geireri ie harcamaar ndan ofmaktad r ve perakende harcamaar için beireyici oan öze kan abiir geirer ie öze tüketim harcamaar d r. 0 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 B çerçevede öze kan abiir geirer ie öze tüketim harcamaar n n büyükükeri ve geifimi inceenmekte ve de erendirimektedir. nceemede bafang ç y oarak 00 a nmaktad r ve Türkiye de öze kan abiir geir ve öze tüketim harcamaar ndaki büyüküker ve geifmeer afa da Tabo.3 de snmaktad r. Türkiye de ekonomik büyümeye ba oarak 00 y ndan b yana mii geirde önemi bir genifeme yafanmaktad r. Bna ba oarak mii geir içinde yer aan öze kan abiir geirer ie öze tüketim harcamaar nda da h z bir genifeme yafanmaktad r. Bnna birikte öze kan abiir geirer ie öze tüketim harcamaar nda iki önemi e iim yafanmaktad r. Öze kan abiir geirerin GSMH içindeki pay 00 y ndan b yana süreki oarak azamaktad r. 00 y nda yüzde 93.5 oan pay 007 y nda yüzde 83.5 a geriemiftir. Kam kesiminde sa anan mai disipin ie kam geirerinin öze kesim geirerinden daha h z büyümesi (öze kesimden kam kesimine kaynak aktar m ) öze kan abiir geirerin pay ndaki daraman n ana nedenidir. Bnna birikte 007 y ndan itibaren b daraman n sona erece i ve oran n bndan sonra sabit kaaca öngörümektedir. Öze kan abiir geirerin GSMH içindeki pay n n azamas na ra men mii geirdeki büyümeye ba oarak öze kan abiir geir büyükü ü 007 y nda 550. miyar doara ç km ft r. Öze tüketim harcamaar n n öze kan abiir geir pay ise 00 y ndan b yana artmaktad r. B dönem içinde öze kesimin tüketim e iiminin 00 y ndan itibaren giderek artt görümektedir. Öze tüketim harcamaar n n öze kan abiir geir içindeki pay 00 y nda yüzde 7.7 iken 007 y nda yüzde 84.5 omftr. 00 y ndan b yana öze kesimin kan abiir geir pay aza rken tüketim e iimi artmaktad r. Bnna birikte tüketim harcamaar n n öze kan abiir geir ve mii geir içindeki payar n n art k artmayaca ve en yüksek oranara af d öngörümektedir. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Öze tüketim harcamaar mii geirdeki h z art f ve tüketim e iimindeki kvvetenmeye ba oarak 00 y nda 56.7 miyar doar iken 007 y nda 465. miyar doara afm ft r. 007 y itibari af an öze tüketim harcamaar perakende pazar ve perakende harcamaar için önemi bir büyükük oftrmaktad r. TABLO.3 ÖZEL KULLANILAB L R GEL R VE TÜKET M HARCAMALARI GSMH Miyar Doar ÖZEL KULLANILAB L R GEL R / GSMH % ÖZEL KULLANILAB L R GEL R Miyar Doar ÖZEL TÜKET M HARCAMALARI / GSMH % ÖZEL TÜKET M HARCAMALARI Miyar Doar ÖZEL TÜKET M HARCAMALARI / ÖZEL KULLANILAB L R GEL R % 00 30.5 93.5 5.5 68.0 56.7 7.7 003 304.9 93.0 83.6 7. 7. 76.6 004 390.4 89.3 348.6 7.3 78.3 79.8 005 48.5 85.6 4. 7.7 345. 83.7 006 56.4 8.4 433.7 70.5 37. 85.6 007 658.8 83.5 550. 70.6 465. 84.5 KAYNAK: Türkiye statistik Krm I.4 ÖZEL TÜKET M HARCAMALARININ DA ILIMI VE GEL fi M Öze tüketim harcamaar n n mtak büyükü ü ve geifimi perakende pazar ve perakende harcamaar aç s ndan beireyici omaktad r ve b itibara snan öze tüketim harcamaar büyükükeri Türkiye de perakende pazar için önemi bir potansiyei ortaya koymaktad r. Öze tüketim harcamaar n n mtak büyükü ü ve geifimi ie birikte harcama kaemeri aras ndaki da m ve bnar n geifimi de ayr ca önem taf maktad r. Hane hakar n n öze tüketim harcamaar çefiti harcama kaemeri aras nda da maktad r. Öze tüketim harcamaar zorn harcamaar, ma a r k harcamaar ve hizmet a r k harcamaar gibi grpand r abimektedir. Öze tüketim harcamaar ayr ca g da, içecek, dayan k tüketim maar, yar dayan k tüketim maar ve hizmeter grb harcamaar fekinde de grpand r maktad r. Türkiye de öze tüketim harcamaar n n da m Türkiye statistik Krm nn yeni mii geir hesapamaar kapsam nda aç kad tüketim harcamaar itibari ie snmakta ve de erendirimektedir. Türkiye de öze tüketim harcamaar n n, harcama kaemeri aras ndaki da m ve büyükükeri afa da Tabo.4 ve Tabo.5 de snmaktad r. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Türkiye statistik Krm, Türkiye deki öze tüketim harcamaar n n da m nda yerefikerin ve yrt d f yerefikerin yrt içinde yapt kar tüketim harcamaar n n topam n esas amaktad r. B nedene snan ve de erendirmesi yap an harcamaar n da m nda yerefiker ie yrt d f yerefikerin yrt içinde yapt kar tüketim harcamaar topam kan maktad r. Öze tüketim harcamaar içinde 007 y itibari ie en yüksek pay s ras ie yüzde 5.8 ie g da-içecek-tütün harcamaar, yüzde 8.9 ie kont, s, gaz, eektrik harcamaar ve yüzde 8.4 ie aft rma ve haberefme harcamaar amaktad r. B ik üç harcaman n pay yüzde 63. dir. B harcamaar mobiya ev aeteri ve ev bak m hizmeteri harcamaar yüzde 7.7 pay ie ve giyim ayakkab harcamaar yüzde 6. pay ie izemektedir. TABLO.4 ÖZEL TÜKET M HARCAMALARININ DA ILIMI YÜZDE PAY TÜKETİM HARCAMALARI GIDA ÇECEK TÜTÜN G Y M VE AYAKKABI KONUT SU ELEKTR K GAZ MOB LYA EV ALETLER VE EV BAKIM H ZMETLER SA LIK ULAfiTIRMA VE HABERLEfiME E LENCE VE KÜLTÜR E T M LOKANTA VE OTELLER ÇEfi TL MAL VE H ZMETLER 00 8.0 9. 6. 7.3 3.7 6.8 4.8 0.9 6. 6.9 003 8.4 9.4 5.8 7. 3.5 7.7 4.5 0.9 5.7 6.8 004 6.8 9. 5.8 7.4 3.6 8. 5.0.0 6.0 7. 005 6.6 7.3 6.7 8. 3.9 8.5 4.9. 6.0 6.7 006 5.8 6.6 7.8 8. 4.0 8.7 4.7.3 6. 7.0 007 5.8 6. 8.9 7.7 4.0 8.4 4.3.3 6. 7.3 KAYNAK: Türkiye statistik Krm Harcama kaemerinin payar ndaki geifme e iimi inceendi inde; g da-içecek-tütün ie giyim ve ayakkab harcamaar n n pay n n geriedi i kont s eektrik gaz ie aft rma ve haberefme harcamaar n n payar n n ise artt gözemenmektedir. Öze tüketim harcamaar n n, harcama kaemeri aras nda mtak büyükükeri itibari ie da m ve geifimi ise b afamada de erendirimektedir. Yerefik hane hakar n n yrt içi tüketimi harcamaar 007 y itibari ie 465. miyar doar, yerefik ve yerefik omayan hane hakar n n yrt içi tüketim harcamaar ise 486.7 miyar doard r. Öze tüketim harcamaar 00 y ndan b yana tüm harcama kaemeri itibari ie önemi bir büyüme ve genifeme göstermektedir. En büyük öze tüketim harcama kaemi 5.6 miyar doar ie g da-içecek-tütün harcamaar d r. kinci s rada 9 miyar doar GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 3
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 ie kont s eektrik gaz harcamaar yer amaktad r. Mobiya, ev aeteri ve ev bak m harcamaar büyükü ü 37.5 miyar doar, giyim ve ayakkab harcamaar ise 30. miyar doard r. TABLO.5 ÖZEL TÜKET M HARCAMALARININ BÜYÜKLÜKLER M LYAR DOLAR TÜKETİM HARCAMALARI YERLEfi K HANE HALKLARI YURT Ç TÜKET M YERLEfi K VE YERLEfi K OLMAYAN HANE HALKLARI YURT Ç TÜKET M GIDA ÇECEK TÜTÜN G Y M VE AYAKKABI KONUT SU ELEKTR K GAZ MOB LYA EV ALETLER VE EV BAKIM H ZMETLER SA LIK ULAfiTIRMA VE HABERLEfiME E LENCE VE KÜLTÜR E T M LOKANTA VE OTELLER ÇEfi TL MAL VE H ZMETLER 00 56.7 70.6 47.8 5.5 7.6.5 6.3 8.7 8..5 0.7.8 003 7. 3.8 65.8.8 36.6 6.7 8. 4.0 0.4. 3. 5.8 004 78.3 95.8 79.3 6.9 46.7.9 0.6 58.5 4.8 3.0 7.7.0 005 345. 364.0 96.8 6.6 60.8 9.8 4. 67.3 7.8 4.4.8 4.4 006 37. 39.3 0. 5.9 69.8 3.8 5.7 73.4 8.4 5. 3.9 7.4 007 465. 486.7 5.6 30. 9.0 37.5 9.5 89.6 0.9 6.3 9.7 35.5 KAYNAK: Türkiye statistik Krm Öze tüketim harcamaar n n harcama kaemeri aras ndaki da m ve harcama kaemerinin mtak büyükükerini beireyen önceiki nsr harcama kaemerindeki büyüme h zar d r. 00 y ndan itibaren yeniden ekonomik büyüme sürecine giren Türkiye de büyüme ie birikte öze tüketim harcamaar da büyüme sürecine girmiftir. Bnna birikte 00 y ndan sonra öze tüketim harcamaar ndaki büyüme harcama kaemeri itibari ie fark kar göstermektedir. Öze tüketim harcamaar ndaki gene büyüme 00 ve 003 y ar nda ekonomik büyümenin at nda, 004 ve 005 y ar nda üzerinde ve 006 ie 007 y ar nda yine at nda kam ft r. Öze tüketim harcamaar büyümesi mii geirdeki büyümeye parae ancak dagaanma göstererek geifmektedir. Öze tüketim harcama grpar itibari ie de erendiridi inde ise; a. G da ve içecek harcamaar n n y k ortaama yüzde 3-4 oran nda ve istikrar fekide büyüdü ü görümektedir. B geifmenin istisnas 005 y nda yafanm ft r. 4 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 b. Dayan k tüketim maar nda büyüme dagaanma göstermektedir. 00 y ndaki s n r büyümenin ard ndan üç y boynca 003, 004 ve 005 y ar nda çok h z büyüme yafanm f, 006 y nda drgnk yafanm f, 007 y nda ise küçüme yafanm ft r. c. Yar dayan k tüketim maar ndaki büyüme de dagaanma göstermektedir. 00 ve 003 y ar ndaki zay f büyümenin ard ndan 004, 005, 006 y ar nda h z bir büyüme yafanm f, 007 y nda ise keskin bir yavafama omftr. d. Hizmeter grbndaki harcamaar ise görecei oarak daha istikrar bir büyüme göstermektedir. TABLO.6 ÖZEL TÜKET M HARCAMALARINDA BÜYÜME 00-007 YÜZDE HARCAMA GRUPLARI GSMH ÖZEL TÜKET M HARCAMALARI GIDA VE ÇECEK DAYANIKLI TÜKET M MALLARI (MOB LYA EV ALETLER EV BAKIMI) YARI DAYANIKLI TÜKET M MALLARI (G Y M VE AYAKKABI) H ZMETLER (ULAfiTIRMA-HABERLEfiME- SA LIK-E LENCE- KÜLTÜR- E T M-LOKANTA-OTELLER) 00 6. 3.4 3. 3.5 4.0 7.0 003 5.3 6.6 4. 4.0. 7.5 004 9.4 0..8 9.7 8.8 9.3 005 8.4 8.8 8. 5.0.9 7.8 006 6.9 5. 3..9 5.8 5.0 007 4.5.0 3.0 -.0.3 4.5 KAYNAK: Türkiye statistik Krm ve Ça fma Ekibi Öze tüketim harcamaar 00 y ndan b yana h z bir büyüme ve geifme göstermeke birikte harcama grpar itibari ie büyümeerin ço nka istikrars z od görümektedir. Büyüme e iimerinde görüen b dagaanmaar perakende pazar ndaki öngörüeri ve geifmeeri de omsz etkiemektedir. I.5 ÖZEL TÜKET M HARCAMALARININ GEL R GRUPLARI T BAR LE DA ILIMI Öze tüketim harcamaar n n mtak büyükü ü ve geifimi ie harcama kaemeri aras ndaki da m perakende harcamaar n büyükü ü için teme beireyici nsrdr. Bnna birikte öze tüketim harcamaar n n geir grpar itibari ie da m da perakende harcamaar n büyükü ü ve da m nda beireyici omaktad r. GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 5
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Geir grpar n n topam tüketim harcamaar içindeki harcama payar n n 00 y ndan b yana çok s n r öçüde de ifti i görümektedir. Geir payar ndaki görecei daha yüksek de ifime karf n geir grpar n n tüketim e iimerini koryarak topam tüketim har Geir grpar n n geir yap ar ie harcama yap ar birbirinden fark d r. B nedene fark geir grpar n n fark harcama büyükükeri ve da mar bnmaktad r. Önceike Türkiye de hane hak geirerinin ve hane hak tüketim harcamaar n n geir grpar itibari ie payar ve payar ndaki geifmeer snmaktad r. Afa da Tabo.7 ve Tabo.8 geir grpar itibari ie da mar göstermektedir. Türkiye statistik Krmnn yüzde 0 ik geir grpar itibari ie hane hak geireri ie tüketim harcamaar n n da - mar snmaktad r. Bna göre hane hak geirerinin geir grpar aras ndaki da m inceendi inde 00 y ndan b yana en üst geir grbnn topam hane hak geireri içindeki pay n n geriedi i, di er tüm geir grpar n n pay n n ise artt görümektedir. 00 y ndan itibaren yafanan b e iime ra men 007 itibari ie en üst yüzde 0 ik geir grbnn topam hane hak geireri içindeki pay yüzde 44 dür. On izeyen yüzde 0 ik geir grbnn pay ise yüzde 3 dür. B iki geir grb öze kan abiir geirin yüzde 67 sine sahip bnmaktad r. TABLO.7 HANEHALKI GEL RLER N N GEL R GRUPLARI T BAR LE YÜZDE DA ILIMI GELİR GRUPLARI. % 0. % 0 3. % 0 4. % 0 5. % 0 00 5.9 9.8 4.0 0.83 50.05 003 6.00 0.8 4.47 0.93 48.3 004 6.04 0.69 5..88 46.7 005 6.05.08 5.83.60 44.44 006 6.05.05 5.95.85 44.0 007 6.00.00 6.00 3.00 44.00 KAYNAK: Türkiye statistik Krm ve Ça fma Ekibi Tüketim harcamaar n n geir grpar itibari ie da m inceendi inde ise 007 y itibari ie en üst geir grbnn topam tüketim harcamaar n n yüzde 36.5 n gerçekeftirdi i görümektedir. zeyen geir grbnn harcamaar içindeki pay ise yüzde 3.30 dr. B en üst iki geir grb topam tüketim harcamaar n n yüzde 59.8 ni gerçekeftirmektedir. 6 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 camaar içindeki harcama payar n büyük öçüde koryabidikeri görümektedir. Üçüncü ve dördüncü geir grpar n n payar ndaki s n r art fa karf n en yüksek geir grbnn harcama pay nda s n r bir gerieme görümektedir. TABLO.8 TÜKET M HARCAMALARININ GEL R GRUPLARI T BAR LE DA ILIMI YÜZDE GELİR GRUPLARI. % 0. % 0 3. % 0 4. % 0 5. % 0 00 9.3 3.4 7..05 38.8 003 8.85.97 6.66.74 39.79 004 9.06.95 7.3.73 38.03 005 9.8 3.4 7.39.73 37.45 006 9.6 3.7 7.75 3.6 36.66 007 9.5 3.5 7.80 3.30 36.50 KAYNAK: Türkiye statistik Krm ve Ça fma Ekibi Geir grpar n n harcama kaemerinin topam içinden ad kar payar da fark kar göstermektedir. Do a oarak daha yüksek geir grpar harcama kaemeri içinde daha yüksek payar amaktad r. Afa da Tabo.9 da 007 y itibari ie geir grpar n n harcama kaemeri içindeki yüzde payar snmaktad r. Böyece harcama kaemeri üzerinde fark geir grpar n n etkini i ve beireyicii i ortaya konmaktad r. Örne in topam g da ve içecek harcamaar n n yüzde 7.8 ni en üst geir grb, yüzde 3.5 ni ise en at geir grb gerçekeftirmektedir. Bna karf n aft rma ve haberefme harcamaar n n yüzde 49 9 n en üst geir grb, yüzde 4.9 n ise en at geir grb yapmaktad r. Geir grpar itibari ie harcama kaemerinin da m perakende pazardaki müfteri önceikerinin ve a r kar n n da beirenmesinde önemi ro oynamaktad r. TABLO.9 TÜKET M HARCAMALARININ GEL R GRUPLARI VE HARCAMA KALEMLER T BAR LE DA ILIMI YÜZDE 007 HARCAMA KALEMLERİ TÜKET M HARCAMALARI GIDA VE ÇECEK G Y M VE AYAKKABI KONUT SU ELEKTR K GAZ MOB LYA EV ALETLER VE EV BAKIM H ZMETLER SA LIK ULAfiTIRMA VE HABERLEfiME E LENCE VE KÜLTÜR E T M LOKANTA VE OTELLER ÇEfi TL MAL VE H ZMETLER. %0 9. 3.5 9.7 9.0 9. 7.5 4.9 4.7 7.7 6.6 5.5. %0 3.3 6.6.9 4.3 4.3.5 8..6 8.5.5.3 3. %0 7.8 9.7 7.7 9.0 6.9 7.5 3.6.6 9.0 4.8 7.8 4. %0 3.3.4.0 3.8 3.4.5 3.4 8.6 30.5 4.6 5. 5. %0 36.5 7.8 38.7 33.9 36.3 40.0 49.9 53.5 44.3 4.5 49.3 KAYNAK: Türkiye statistik Krm GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 7
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 Geir grpar n n harcama kaemerinin mtak büyükükeri ise 007 y itibari ie ve miyar doar cinsinden afa da Tabo.0 da snmaktad r. 007 y nda.6 miyar doar k g da ve içecek harcamas yap m ft r. B harcaman n 3 miyar doar n en üst geir grb, 6.6 miyar doar n ise en at geir grb gerçekeftirmiftir. Mtak harcama büyükükeri perakende pazarar n büyükükeri ie b pazararda geir grpar itibari ie harcama potansiyeerini ortaya koymaktad r. Örne in en üst grbn giyim ve ayakkab harcamaar miyar doar iken en at geir grbnn harcamaar.8 miyar doard r. Yine benzer fekide mobiya ev aeteri için en üst geir grbnn harcama büyükü ü.8 miyar doar, en at geir grbnn harcamaar ise 3.5 miyar doard r. Harcama kaemerinin geir grpar aras ndaki da m ayr ca organize perakende pazarar n geifme potansiyei için de bir gösterge oftrmaktad r. Düfük geir grpar n n daha çok geenekse pazarar tercih etti i varsay m ie organize pazar büyükükeri için öngörüer yap abimektedir. En üst iki geir grbnn topam 78. miyar doar k harcama büyükü ü organize pazarar n büyüme öngörüeri için bir gösterge oftrmaktad r. TABLO 0. TÜKET M HARCAMALARININ BÜYÜKLÜKLER 007 GEL R GRUPLARI VE HARCAMA KALEMLER T BAR LE M LYAR HARCAMA KALEMLERİ TÜKET M HARCAMALARI GIDA VE ÇECEK G Y M VE AYAKKABI KONUT SU ELEKTR K GAZ MOB LYA EV ALETLER VE EV BAKIM H ZMETLER SA LIK ULAfiTIRMA VE HABERLEfiME E LENCE VE KÜLTÜR E T M LOKANTA VE OTELLER ÇEfi TL MAL VE H ZMETLER. %0 4.3 6.6.8 8.4 3.5.5 4.5 0.9 0.5.8.8. %0 6.9 0.3 3.6 3.4 5.3.4 7.. 0.5 3.0 4.0 3. %0 8.8 5.3 5. 7.8 6.3 3.4..3 0.6 4.0 5.8 4. %0 08.0 8.4 6.5.3 8.8 4.6 0.6 3.5.0 6.5 4.8 5. %0 70. 3.0.0 30.0.8 7.8 4.4 0.0.8 0. 3.5 I.6 PERAKENDE HARCAMALAR Ça fman n kons oan a fverif merkezerini do rdan igiendiren ekonomik büyükük perakende harcamaard r. Perakende harcamaar n beireyicisi ve oftran mii geir, öze kan abiir geir ve öze tüketim harcamaar na iifkin ayr nt inceeme ve 8 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 de erendirmeer ykar da yer aan böümerde yap m ft. B afamada ise perakende harcamaar na iifkin inceeme ve de erendirmeer yap maktad r. Perakende harcamaar öze tüketim harcamaar içinde yer aan harcama kaemerinin bir böümünden ofmaktad r. Perakende harcama kaemeri iki ana grpta topanmaktad r. Bnar g da ve içeceker ie g da d f perakende harcamaar d r. G da ve içecek harcamaar her türü g da harcamas n, akoü ve akosüz içecek ie tütün harcamaar n içermektedir. G da d f perakende harcamaar ise giyim ve ayakkab harcamaar, mobiya ve her türü ev efyas harcamaar, e ence ve kütür harcamaar ie okanta ve ote harcamaar içinde perakende niteikte oan harcamaar (yüzde 5 oran nda) oftrmaktad r. Perakende harcamaar n bir böümü geenekse pazararda bir böümü ise organize perakende pazararda yap maktad r. Her iki pazar aç s ndan potansiyei ortaya koyan hane hakar n n perakende harcama büyükü ü ve geifimidir. Türkiye de perakende harcamaar n büyükü ü, geifimi ve harcama grpar itibari ie da m afa da Tabo. de snmaktad r. Perakende harcama büyükükeri, geifimi ve da m Türkiye statistik Krmnn yeni mii geir verieri kan arak snmaktad r. B nedene b konda daha önce eski mii geir verieri kan arak hesapanan büyükükerden fark (daha büyük) perakende harcama verierine af maktad r. Yeni hesapama ie eski ve yeni mii geir verieri aras nda yüzde 34 ük bir fark ofmftr. Yeni hesapama yöntemi ie mii geir 007 y için yüzde 34 oran nda daha büyük hesapanm ft r. Yeni mii geir hesapamaar, mii geire iifkin tüm at göstergeeri od gibi perakende harcama göstergeerini de etkiemif ve de iftirmiftir. Ça fmam zda yeni mii geir verierine ba perakende harcama büyükükeri kan maktad r. B nedene daha yüksek perakende harcama verierine af maktad r. Türkiye de 007 y nda perakende harcama büyükü ü.6 miyar doar omftr. Perakende harcamaar verierin snd 00 y ndan b yana h z bir büyüme GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE 9
TÜRK YE DE PERAKENDE PAZARI VE ALIfiVER fi MERKEZLER Ç N ÖNGÖRÜLER 05 göstermektedir. 00 y nda 86.7 miyar doar oan perakende harcamaar izeyen y arda süreki artm f, 005 y nda iki kat na ç karak 76.5 miyar doar omf ve 007 y nda da.6 miyar doara afm ft r. Ayn dönemde mii geir, öze kan abiir geir ve öze tüketim harcamaar ndaki büyüme perakende harcamaar n da h z genifemesini sa am ft r. Perakende harcamaar n içinde en büyük harcama kaemini 5.6 miyar doar ie g daiçecek-tütün harcamaar omftr. kinci büyük perakende harcama kaemini 37.5 miyar doar ie mobiya ve ev aeteri oftrmaktad r. On 30. miyar doar harcama ie giyim ve ayakkab harcamaar izemektedir. TABLO. PERAKENDE HARCAMALAR VE GEL fi M 00-007 M LYAR DOLAR PERAKENDE HARCAMALAR GIDA ÇECEK TÜTÜN G Y M VE AYAKKABI MOB LYA VE EV ALETLER E LENCE VE KÜLTÜR LOKANTA VE OTELLER TOPLAM 00 47.8 5.5.5 8..7 86.7 003 65.8.8 6.7 0.4 3.3 8.0 004 79.3 6.9.9 4.8 4.4 47.3 005 96.8 6.6 9.8 7.8 5.5 76.5 006 0. 5.9 3.8 8.4 6.0 83.3 007 5.6 30. 37.5 0.9 7.4.6 Perakende harcamaar n g da ve g da d f harcamaar aras ndaki da m ise afa da Tabo. de snmaktad r. Bna göre Türkiye de g da-içecek-tütün harcamaar perakende harcamaar n yar s ndan fazas n oftrmaya devam etmektedir. Topam perakende harcamaar n içinde g da-içecek-tütün harcamaar n pay 007 y nda yüzde 56.7 omftr. B oran 00 y ndan b yana s n r dagaanmaar ie süreki yüzde 50 nin üzerinde kam ft r. G da d f perakende harcamaar ise 007 y nda topam perakende harcamaar içinde yüzde 43.3 pay amaktad r. Mobiya ve ev aeterinin pay nda s n r bir art f, giyim ve ayakkab harcamaar n n pay nda ise s n r bir darama yafanmaktad r. Türkiye de 00 y ndan b yana perakende harcamaarda önemi bir büyüme yafan rken, g da ve g da d f perakende harcamaar n payar nda önemi de ifikiker yafanmamaktad r. G da- çecek-tütün harcamaar perakende harcamaar içindeki beireyici konmn ve pay n sürdürmektedir. 30 GAYR MENKUL YATIRIM ORTAKLI I DERNE