AYDIN TİCARET BORSASI

AYDIN TİCARET BORSASI AYDIN COMMODITY EXCHANGE KASIM 2015 TÜRKİYE NİN TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELERİ Ata Mahallesi Denizli Bulv. No:18 09010 AYDIN Tel: +90 256 211 50 00 +90 256 211 61 45 Faks:+90 256 211 63 15 www.aydinticaretborsasi.org.tr info@aydinticaretborsasi.org.tr Hazırlayan Cansu KARABULUT Arge- Proje ve Kalite Sorumlusu 1

İÇİNDEKİLER GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA... 3 CARİ AÇIK... 3 TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ... 5 YURT İÇİ ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ... 6 İŞGÜCÜ İSTATİSTİKLERİ... 8 DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ... 9 TÜKETİCİ GÜVEN ENDEKSİ... 12 TARIM ÜRÜNLERİ ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ... 15 2

GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA, II. ÇEYREK: NİSAN - HAZİRAN, 2015 Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) değeri sabit fiyatlarla %3,8 arttı Üretim yöntemiyle gayrisafi yurtiçi hasıla tahmininde, 2015 yılının ikinci çeyreği bir önceki yılın aynı çeyreğine göre sabit fiyatlarla %3,8 lik artışla 32 milyar 93 milyon TL oldu. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) değeri cari fiyatlarla %12,6 arttı Üretim yöntemiyle gayrisafi yurtiçi hasıla tahmininde, 2015 yılının ikinci çeyreği bir önceki yılın aynı çeyreğine göre cari fiyatlarla %12,6 lık artışla 481 milyar 735 milyon TL oldu. Tarım sektörünü oluşturan faaliyetlerin toplam katma değeri, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre, sabit fiyatlarla %6,7 lik artışla 2 milyar 357 milyon TL, cari fiyatlarla %20,3 lük artışla 30 milyar 369 milyon TL oldu. Sanayi sektörünü oluşturan faaliyetlerin toplam katma değeri, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre, sabit fiyatlarla %4,1 lik artışla 11 milyar 118 milyon TL, cari fiyatlarla %10 luk artışla 119 milyar 581 milyon TL oldu. Hizmet sektörünü oluşturan faaliyetlerin toplam katma değeri, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre, sabit fiyatlarla %4,1 lik artışla 18 milyar 742 milyon TL, cari fiyatlarla %11,2 lik artışla 273 milyar 826 milyon TL oldu. GSYH 2014 yılında cari fiyatlarla 1 747 362 Milyon TL oldu GSYH değeri 2014 yılında cari fiyatlarla %11,5 lik artışla 1 trilyon 747 milyar 362 milyon TL, sabit fiyatlarla %2,9 luk artışla 126 milyar 128 milyon TL oldu. Kişi başına gayrisafi yurtiçi hasıla değeri 2014 yılında cari fiyatlarla 22 722 TL, ABD doları cinsinden 10 390 Dolar olarak hesaplandı. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış sabit fiyatlarla GSYH bir önceki çeyreğe göre %1,3 arttı Takvim etkisinden arındırılmış sabit fiyatlarla GSYH değeri, 2015 yılı ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %3,8 arttı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH değeri, bir önceki çeyreğe göre %1,3 arttı. 3

Hanehalklarının nihai tüketim harcamaları sabit fiyatlarla %5,6 arttı Hanehalklarının nihai tüketim harcamaları, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre, cari fiyatlarla %12 lik artışla 329 milyar 236 milyon TL, sabit fiyatlarla %5,6 lık artışla 21 milyar 39 milyon TL oldu. Devletin nihai tüketim harcaması sabit fiyatlarla %7,2 arttı Devletin nihai tüketim harcamaları, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre cari fiyatlarla %17,2 lik artışla 72 milyar 493 milyon TL, sabit fiyatlarla %7,2 lik artışla 3 milyar 515 milyon TL oldu. Gayrisafi sabit sermaye oluşumu sabit fiyatlarla %9,7 arttı Gayrisafi sabit sermaye oluşumu, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre cari fiyatlarla %20,4 lük artışla 109 milyar 340 milyon TL, sabit fiyatlarla %9,7 lik artışla 8 milyar 281 milyon TL oldu. Mal ve hizmet ihracatı sabit fiyatlarla %2,1 azaldı Mal ve hizmet ihracatı, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre cari fiyatlarla %13,3 lük artışla 134 milyar 795 milyon TL, sabit fiyatlarla %2,1 lik azalışla 8 milyar 394 milyon TL oldu. Mal ve hizmet ithalatı sabit fiyatlarla %1,6 arttı Mal ve hizmet ithalatı, 2015 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre cari fiyatlarla %11,1 lik artışla 155 milyar 760 milyon TL, sabit fiyatlarla %1,6 lık artışla 9 milyar 128 milyon TL oldu. 4

CARİ AÇIK Bir önceki yılın Eylül ayında 2.365 milyon ABD doları açık veren cari işlemler hesabı, bu yılın aynı ayında 95 milyon ABD doları fazla vermiştir. Bunun sonucunda, on iki aylık cari işlemler açığı 40.569 milyon ABD doları olmuştur. Bu gelişmede, ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına göre 2.539 milyon ABD doları azalarak 2.527 milyon ABD dolarına düşmesi etkili olmuştur. Diğer yandan, hizmetler dengesinden kaynaklanan net gelirler 29 milyon ABD doları artarak 3.445 milyon ABD dolarına yükselmiştir. Parasal olmayan altın kaleminde, bir önceki yılın Eylül ayında 648 milyon ABD doları net ithalat olurken, bu yılın aynı ayında 520 milyon ABD doları net ihracat gerçekleşmiştir. Hizmetler dengesi altında seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler, bir önceki yılın aynı ayına göre 439 milyon ABD doları tutarında azalarak 2.913 milyon ABD dolarına gerilemiştir. Birincil gelir dengesi kalemi altında yatırım geliri kaleminden kaynaklanan net çıkışlar, bir önceki yılın aynı ayına göre 71 milyon ABD doları artarak 852 milyon ABD doları olmuştur. Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net girişler (net yükümlülük artışı), bir önceki yılın aynı ayına göre 368milyon ABD doları azalarak 255 milyon ABD doları tutarında gerçekleşmiştir. Bu azalışta varlıkların 348 milyon ABD doları artarak 536 milyon ABD dolarına yükselmesi etkili olmuştur. Portföy yatırımları 2.871 milyon ABD doları tutarında net çıkış kaydetmiştir. Alt kalemler itibarıyla incelendiğinde, yurtdışı yerleşiklerin hisse senedi piyasasında 233 milyon ABD doları, devlet iç borçlanma senetleri piyasasında da 646 milyon ABD doları net satım yaptığı 5

görülmektedir. Bunun yanı sıra, yurtdışında ihraç edilen tahvil ve bonolarla ilgili olarak bankalar 648 milyon ABD doları net geri ödeme gerçekleştirmiştir. Diğer yatırımlar kaleminden kaynaklanan net çıkışlar 306 milyon ABD doları tutarında gerçekleşmiştir. Diğer yatırımlar altında, yurtiçi bankaların yurtdışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları 1.110milyon ABD doları, yurtdışı bankaların yurtiçindeki mevduatları da 478 milyon ABD doları tutarında net artış kaydetmiştir. Yurtdışından sağlanan kredilerle ilgili olarak, Genel Hükümet ve bankacılık sektörü sırasıyla 75 milyon ve 42 milyon ABD doları net geri ödemede bulunurken diğer sektörler 1.420 milyon ABD doları net kullanım gerçekleştirmiştir. Bankalar, Eylül ayında kısa vadeli kredilerde net geri ödeyici, uzun vadeli kredilerde net kullanıcı olmuştur. Resmi rezervler Eylül ayında 847 milyon ABD doları azalmıştır. TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ, Ekim 2015 Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık %1,55 arttı TÜFE de (2003=100) 2015 yılı Ekim ayında bir önceki aya göre %1,55, bir önceki yılın Aralık ayına göre %7,86, bir önceki yılın aynı ayına göre %7,58 ve on iki aylık ortalamalara göre %7,69 artış gerçekleşti. Aylık en yüksek artış %11,43 ile giyim ve ayakkabı grubunda oldu Ana harcama grupları itibariyle 2015 yılı Ekim ayında endekste yer alan gruplardan ulaştırmada %1,40, ev eşyasında %1,39, çeşitli mal ve hizmetlerde %1,05 ve eğitimde %1,03 artış gerçekleşti. Aylık düşüş gösteren tek grup %0,01 ile alkollü içecekler ve tütün oldu Ana harcama grupları itibariyle 2015 yılı Ekim ayında endekste yer alan gruplardan sadece alkollü içecekler ve tütün grubunda %0,01 oranında düşüş gerçekleşti. Yıllık en fazla artış %13,77 ile lokanta ve oteller grubunda gerçekleşti TÜFE de, bir önceki yılın aynı ayına göre çeşitli mal ve hizmetler (%11,57), eğlence ve kültür (%10,86), ev eşyası (%10,72), gıda ve alkolsüz içecekler (%8,69) artışın yüksek olduğu diğer ana harcama gruplarıdır. Aylık en yüksek artış %2,25 ile TR22 (Balıkesir, Çanakkale) de oldu İstatistiki Bölge Birim Sınıflaması (İBBS) 2. Düzey de bulunan 26 bölge içinde, bir önceki yılın Aralık ayına göre en yüksek artış %9,06 ile TR22 (Balıkesir, Çanakkale) bölgesinde, bir önceki yılın aynı ayına göre en yüksek artış %8,29 ile TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) bölgesinde ve on 6

iki aylık ortalamalara göre en yüksek artış %8,28 ile TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) bölgesinde gerçekleşti. Ekim 2015 te endekste kapsanan 426 maddeden; 50 maddenin ortalama fiyatlarında değişim olmazken, 296 maddenin ortalama fiyatlarında artış, 80 maddenin ortalama fiyatlarında ise düşüş gerçekleşti. Tüketici fiyat endeksi (2003=100), Ekim 2015 7

YURT İÇİ ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ, Ekim 2015 Yurt içi üretici fiyat endeksi aylık %0,20 düştü Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE), 2015 yılı Ekim ayında bir önceki aya göre %0,20 düşüş, bir önceki yılın Aralık ayına göre %7,59 artış, bir önceki yılın aynı ayına göre %5,74 artış ve on iki aylık ortalamalara göre %5,58 artış gösterdi. 8

Sanayinin dört sektörünün bir önceki aya göre değişimleri; madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %1,23 artış, imalat sanayi sektöründe %0,37 düşüş, elektrik ve gaz sektöründe %0,83 artış ve su sektöründe %0,70 artış olarak gerçekleşti. En yüksek aylık düşüş kok ve rafine petrol ürünlerinde gerçekleşti Bir önceki aya göre endekslerin en fazla düşüş gösterdiği alt sektörler; kok ve rafine petrol ürünleri (%-3,45), ana metaller (%-3,29), kimyasallar ve kimyasal ürünler (%-1,19) alt sektörleridir. Buna karşılık ham petrol ve doğal gaz (%6,23), mobilya (%3,49) ve kağıt ve kağıt ürünleri (%2,98) bir ay önceye göre endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu. Ana sanayi gruplarında en yüksek aylık düşüş ara mallarında gerçekleşti Ana sanayi grupları sınıflamasına göre 2015 yılı Ekim ayında en yüksek aylık düşüş ara mallarında ve yıllık düşüş enerji mallarında gerçekleşti. İŞGÜCÜ İSTATİSTİKLERİ, Ağustos 2015 İşsizlik oranı %10,1 seviyesinde gerçekleşti Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2015 yılı Ağustos döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 114 bin kişi artarak 3 milyon 58 bin kişi oldu. İşsizlik oranı ise değişim göstermeyerek %10,1 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı 0,1 puanlık artış ile %12,4 olarak tahmin edildi. 15-24 yaş grubunu içeren genç işsizlik oranı 9

0,6 puanlık azalış ile %18,3 olurken,15-64 yaş grubunda bu oran değişim göstermeyerek %10,3 olarak gerçekleşti. İstihdam oranı %46,8 oldu İstihdam edilenlerin sayısı 2015 yılı Ağustos döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre 837 bin kişi artarak 27 milyon 150 bin kişi, istihdam oranı ise 0,7 puanlık artış ile %46,8 oldu. Bu dönemde, tarım sektöründe çalışan sayısı 202 bin kişi, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı ise 636 bin kişi arttı. İstihdam edilenlerin %22,2 si tarım, %19,3 ü sanayi, %7,5 i inşaat, %51 i ise hizmetler sektöründe yer aldı. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında hizmet sektörünün istihdam edilenler içindeki payı 0,6 puan, tarım sektörünün payı 0,1 puan artarken, sanayi sektörünün payı 0,7 puan azaldı, inşaat sektörünün payı ise değişim göstermedi. İşgücüne katılma oranı %52,1 olarak gerçekleşti İşgücü 2015 yılı Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 951 bin kişi artarak 30 milyon 208 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise 0,9 puan artarak %52,1 olarak gerçekleşti. Aynı dönemler için yapılan kıyaslamalara göre; erkeklerde işgücüne katılma oranı 0,5 puan artarak %72,6, kadınlarda ise 1,2 puanlık artışla %32,1 olarak gerçekleşti. Mevsim etkilerinden arındırılmamış temel işgücü göstergeleri, Ağustos 2014 2015 Kayıt dışı çalışanların oranı %35,1 olarak gerçekleşti Ağustos 2015 döneminde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,3 puan azalarak %35,1 olarak gerçekleşti. 10

Kamu istihdamı %2,6 arttı Maliye Bakanlığı tarafından derlenen verilere göre, 2015 yılı III. döneminde toplam kamu istihdamı 2014 yılının aynı dönemine göre %2,6 oranında artarak 3 milyon 509 bin kişi olarak gerçekleşti. Mevsim etkilerinden arındırılmış istihdam azaldı, işsiz sayısı değişmedi Mevsim etkilerinden arındırılmış istihdam sayısı bir önceki döneme göre 25 bin kişi azalarak 26 milyon 651 bin kişi olarak gerçekleşti. İstihdam oranı ise 0,1 puanlık azalış ile %46 oldu. Mevsim etkilerinden arındırılmış işsiz sayısı bir önceki döneme göre değişim göstermeyerek 3 milyon 96 bin kişi olarak gerçekleşti. İşsizlik oranı da aynı düzeyde kalarak %10,4 oldu. Mevsim etkilerinden arındırılmış işgücüne katılma oranı bir önceki döneme göre 0,1 puanlık azalış ile %51,3 olarak gerçekleşti. Ekonomik faaliyete göre istihdam edilenlerin sayısı, sanayi sektöründe 84 bin kişi azalırken, tarım sektöründe 46 bin, hizmet sektöründe 10 bin, inşaat sektöründe ise 4 bin kişi arttı. Mevsim etkilerinden arındırılmış temel işgücü göstergeleri, Ağustos 2014 2015 AÇIKLAMALAR Bu haber bülteninde Ağustos 2015 dönemsel sonuçları; 2015 yılının 27 39. haftalarını içine alan Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarını kapsamaktadır. 11

DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ, Eylül 2015 İhracat %14,2, ithalat %25,2 azaldı Türkiye İstatistik Kurumu ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı işbirliğiyle oluşturulan geçici dış ticaret verilerine göre; ihracat 2015 yılı Eylül ayında, 2014 yılının aynı ayına göre %14,2 azalarak 11 milyar 659 milyon dolar, ithalat %25,2 azalarak 15 milyar 401 milyon dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret açığı %46,6 azaldı Eylül ayında dış ticaret açığı %46,6 azalarak 7 milyar 13 milyon dolardan 3 milyar 742 milyon dolara düştü. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2014 Eylül ayında %66 iken, 2015 Eylül ayında %75,7 ye yükseldi. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ihracat %5,1 arttı Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre; 2015 Eylül ayında bir önceki aya göre ihracat %5,1, ithalat %2,7 arttı. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise; 2015 yılı Eylül ayında önceki yılın aynı ayına göre ihracat %2,9, ithalat %14,8 azaldı. Avrupa Birliği ne ihracat %7,7 azaldı Avrupa Birliği nin (AB-28) ihracattaki payı 2014 Eylül ayında %43,9 iken, 2015 Eylül ayında %47,2 oldu. AB ye yapılan ihracat, 2014 yılının aynı ayına göre %7,7 azalarak 5 milyar 508 milyon dolar olarak gerçekleşti. En fazla ihracat yapılan ülke Almanya oldu Almanya ya yapılan ihracat 2015 yılı Eylül ayında 1 milyar 138 milyon dolar olurken, bu ülkeyi sırasıyla İngiltere (959 milyon dolar), Irak (607 milyon dolar) ve İtalya (583 milyon dolar) takip etti. İthalatta ilk sırayı Çin aldı Çin den yapılan ithalat, 2015 yılı Eylül ayında 1 milyar 968 milyon dolar oldu. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya (1 milyar 607 milyon dolar), Rusya (1 milyar 423 milyon dolar) ve ABD (1 milyar 25 milyon dolar) izledi. 12

Yüksek teknolojili ürünlerin imalat sanayi ihracatı içindeki payı %4,6 oldu Teknoloji yoğunluğuna göre dış ticaret verileri, ISIC Rev.3 sınıflaması içinde yer alan imalat sanayi ürünlerini kapsamaktadır. Eylül ayında ISIC Rev.3 e göre imalat sanayi ürünlerinin toplam ihracattaki payı %94,4 tür. Yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayi ürünleri ihracatı içindeki payı %4,6, orta yüksek teknolojili ürünlerin payı ise %32,3 tür. Yüksek teknolojili ürünlerin imalat sanayi ithalatı içindeki payı %17,5 oldu İmalat sanayi ürünlerinin toplam ithalattaki payı %81,8 dir. Yüksek teknoloji ürünlerinin 2015 Eylül ayında imalat sanayi ürünleri ithalatı içindeki payı %17,5, orta yüksek teknolojili ürünlerin payı ise %43,1 dir. 13

TÜKETİCİ GÜVEN ENDEKSİ, Ekim 2015 Tüketici güven endeksi %7,3 arttı Türkiye İstatistik Kurumu ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan tüketici güven endeksi, Ekim ayında bir önceki aya göre %7,3 oranında arttı; Eylül ayında 58,52 olan endeks Ekim ayında 62,78 oldu. Hanenin maddi durum beklentisi %5,5 arttı Hanenin maddi durum beklentisi endeksi bir önceki aya göre %5,5 oranında arttı. Eylül ayında 82,08 olan endeks değeri Ekim ayında 86,58 oldu. Bu artış, gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durumunun daha iyi olacağını bekleyenlerin oranının artmasından kaynaklandı. Genel ekonomik durum beklentisi %12,3 arttı Eylül ayında 72,04 olan genel ekonomik durum beklentisi endeksi %12,3 oranında artarak, Ekim ayında 80,87 oldu. Bu artış, gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durumun daha iyi olacağı yönünde beklentisi olan tüketicilerin sayısının bir önceki aya göre arttığını göstermektedir. İşsiz sayısı beklentisi %4,4 arttı İşsiz sayısı beklentisi endeksi bir önceki aya göre %4,4 oranında artarak, Ekim ayında 64,61 değerine yükseldi. Bu artış, gelecek 12 aylık dönemde işsiz sayısında artış bekleyenlerin oranındaki azalmadan kaynaklandı. Tasarruf etme ihtimali %5,3 arttı Tasarruf etme ihtimali endeksi %5,3 oranında arttı. Eylül ayında 18,11 olan endeks, Ekim ayında 19,07 değerine yükseldi. Bu artış, tüketicilerin gelecek 12 aylık dönemde tasarruf etme ihtimallerinin bir önceki aya göre arttığını göstermektedir. 14

AÇIKLAMALAR Aylık tüketici eğilim anketi ile tüketicilerin kişisel mali durumlarına ve genel ekonomiye ilişkin mevcut dönem değerlendirmeleri ile gelecek dönem beklentileri ölçülmekte ve yakın gelecekte yapılması planlanan harcamalarına ve tasarruflarına ilişkin eğilimleri saptanmaktadır. Anket sonuçlarından hesaplanan tüketici güven endeksi 0-200 aralığında değer alabilmektedir. Tüketici güven endeksinin 100 den büyük olması tüketici güveninde iyimser durumu, 100 den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu göstermektedir. TARIM ÜRÜNLERİ ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ, Ekim 2015 Tarım ÜFE Ekim ayında %0,85 arttı Tarım ÜFE, 2015 yılı Ekim ayında bir önceki aya göre %0,85, bir önceki yılın Aralık ayına göre %10,57, bir önceki yılın aynı ayına göre %9,29 ve on iki aylık ortalamalara göre %10,57 artış gösterdi. Aylık değişim, tarım ve avcılık ürünlerinde %0,93 artış, ormancılık ürünlerinde %0,96 ve balıkçılıkta ise %0,74 azalış olarak gerçekleşti. En fazla aylık artış tek yıllık bitkisel ürünler ana grubunda oldu Bir önceki aya göre değişim, tek yıllık bitkisel ürünlerde %3,31, canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler ana grubunda %1,05 artış ve çok yıllık bitkisel ürünlerde %3,63 azalış olarak gerçekleşti. Alt tarım gruplarından çeltik bir önceki aya göre %0,83 azaldı Alt tarım gruplarından tahıllar, baklagiller ve yağlı tohumlar %0,93, canlı sığırlar ve bunlardan elde edilen işlenmemiş süt %1,02 artış, turunçgiller ise %3,21 azalış gösterdi. 15

Tarım ÜFE (2010=100), 2014-2015 (Yıllık değişim) 16