Sayın Ġbrahim YAZAR a, ayrıca özverilerinden dolayı oğlum Yağız ve eģim Hasan Hilmi ye teģekkürlerimi sunarım.

ÖNSÖZ Dünya ekonomisinde turizm yarattığı kendine özgü ekonomik değer ile giderek artan bir önem kazanmaktadır. Turizm türleri içerisinde yer alan kongre turizmi kitle turizmine alternatif oluģu, sürdürülebilir turizme olan katkısı, turizmin mevsimsellik ve çevre kirliliği sorunlarına çözüm oluģturması, yeni destinasyonlar alanları yaratarak turizmin ülke geneline yayılması ve en önemlisi kongre turizmi amacıyla gelen kiģi ve grupların yüksek gelir düzeyine sahip olması dolayısıyla yarattığı ekonomik girdinin diğer turizm türlerine oranla fazla olması gibi öne çıkan özellikleri nedeniyle ayrıca ön plana çıkmaktadır. Dünyadaki geliģmiģ ülkelerin kongre turizminden aldıkları pay göz önünde bulundurulduğunda, ülkemizde bu sektörün geliģtirilmesi için çok daha fazla emek harcanması ve bu alandaki çalıģmaların daha bilinçli ve organize Ģekilde yürütülmesi gerektiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Bu tez, alternatif turizm alanları içinde büyük bir öneme sahip olan kongre turizminin parçalanmıģ ve dağınık yapısından kurtularak bir çatı altında dengeli geliģimini sağlamak ve Türkiye nin kongre alanında dünya çapında tanınan bir ülke olabilmesi amacıyla, ülke genelinde kongre turizmi ile ilgili yapılacak etkinlikleri planlamak, yönetmek, denetlemek, kamu veya sivil kurum ve kuruluģlarının bu amaçla yapacakları çalıģmalarda koordinasyonu sağlamak üzere ulusal bir birlik olacak Ģekilde Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu nun temellerini atabilmek amacıyla hazırlanmıģtır. Tezin ana fikrinin doğumundaki katkılarından dolayı öncelikle Tanıtma Genel Müdürlüğü nün değerli yöneticileri Sayın Cumhur Güven TAġBAġI na ve Sayın Levent DEMĠREL e, çalıģmamın hazırlık aģamasındaki katkılarından ötürü i

Sayın Ġbrahim YAZAR a, ayrıca özverilerinden dolayı oğlum Yağız ve eģim Hasan Hilmi ye teģekkürlerimi sunarım. ii

ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ... Ġ ĠÇĠNDEKĠLER... ĠĠĠ SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ... VĠĠ TABLOLAR VE ġekġller DĠZĠNĠ... X GĠRĠġ... 1 I.BÖLÜM KONGRE TURĠZMĠNĠN TANIMI, KAPSAMI VE GELĠġĠMĠ 1. GENEL BĠLGĠLER... 4 1.1. Turizm Kavramı... 4 1.2. Kongre Kavramı ve Tanımı... 7 1.3. Kongre ve Turizm ĠliĢkisi... 9 1.4. Kongre Turizmi Kavramı... 11 1.5. Kongre Turizminin Özellikleri... 13 1.6. Kongre Turizminin Ekonomik Açıdan Önemi... 15 1.7. Kongre Turizminin Sosyal ve Kültürel Açıdan Önemi... 20 II. BÖLÜM ULUSLARARASI ALANDA KONGRE TURĠZMĠ 2. KONGRE TURĠZMĠNĠN GELĠġĠMĠ, DÜNYADA KONGRE TURĠZMĠ VE KONGRE TURĠZMĠNDE ÖRGÜTLENMELER... 23 2.1. Kongre Turizminin GeliĢimi... 23 iii

2.2. Uluslararası Kongre Pazarı ve Kongre Turizmi... 28 2.3. Dünyada Kongre Turizmi... 41 2.3.1. Avrupa da Kongre Turizmi... 41 2.3.2. ABD de Kongre Turizmi... 44 2.3.3. Diğer Ülkelerdeki Kongre Turizmi... 45 2.4. Kongre Turizminde Örgütlenmeler... 47 2.4.1. Kongre Merkezleri ve Ziyaretçi Büroları... 47 2.4.2. Profesyonel Kongre Organizatörleri... 50 2.4.3. Dünyada Kongre Merkezlerini Pazarlayan ve Yönlendiren Uluslararası KuruluĢlar... 52 2.4.3.1. Uluslararası Kongre ve Konferans Birliği (ICCA)... 52 2.4.3.2. Avrupa Konferans ġehirleri Federasyonu (EFCT)... 53 2.4.3.3. Uluslararası Destinasyon Pazarlama Birliği (DMAI)... 54 2.4.3.4. Profesyonel Kongre Yönetimi Derneği (PCMA)... 54 2.4.3.5. Uluslararası Kongre Merkezleri Birliği (AIPC)... 54 2.4.3.6. Uluslararsı Profesyonel Konge Organizatörleri Birliği (IAPCO)... 55 2.4.3.7. Kongre Sektörü Konseyi (CIC)... 55 2.4.4. Kongre Turizmi Sektöründeki Ġhtisas Fuarları... 55 2.4.4.1. EIBTM... 55 2.4.4.2. EMIF... 56 2.4.4.3. IMEX... 56 2.4.4.4. IT&ME (The Motivation Show)... 56 2.4.4.5. International Confex... 56 III. BÖLÜM TÜRKĠYE'DE KONGRE TURĠZMĠ 3. TÜRKĠYE DE KONGRE TURĠZMĠNĠN GENEL ANALĠZĠ... 57 3.1. Türkiye de Kongre Turizminin GeliĢimi ve Durumu... 57 3.2. Türkiye de Kongre Turizmi Olanakları, Avantajları ve Dezavantajları... 63 3.2.1. Türkiye de Kongre Turizmi Olanakları... 63 3.2.2. Türkiye de Kongre Turizminin Avantajları... 68 3.2.3. Türkiye de Kongre Turizminin Dezavantajları... 69 3.2.4. Türkiye nin Kongre Turizmi Sektöründeki Sorunları... 72 3.2.4.1. Destinasyon Sayısının Yetersizliği... 72 3.2.4.2. Altyapı ve Üstyapı Sorunları... 72 3.2.4.3. Eğitimli Personel Ġstihdamı Sorunu... 73 3.3. Türkiye de Kongre Turizminde Öne Çıkan Destinasyonlar... 73 3.3.1. Ġstanbul da Kongre Turizmi... 73 3.3.2. Ankara da Kongre Turizmi... 79 3.3.3. Antalya da Kongre Turizmi... 81 3.3.4. Ġzmir de Kongre Turizmi... 84 iv

3.4. Türkiye de Kongre Turizmi Organizasyonları... 86 3.4.1. Kongre Merkezleri... 86 3.4.2. Konferans Merkezleri... 88 3.4.3. Kongre Otelleri... 89 3.4.4. Kongre Büroları... 89 3.5. Türkiye de Kongre Turizmi Alanında Ulusal Bir Birlik OluĢturulması... 92 3.5.1 Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Kurulması Ġhtiyacını Ortaya Çıkaran Sebepler... 92 3.5.1.1. Kongre Turizmi Alanında Ulusal Bir Birlik OluĢturulmasının Faydaları... 93 3.5.1.2. Kongre Alanında Birlik OluĢturarak Sinerji Yaratılması... 94 3.5.1.3. Kongre Alanında Yeni Destinasyonlar OluĢturulması... 96 IV.BÖLÜM TÜRKĠYE KONGRE TURĠZMĠ ÖRGÜTLENMESĠ HAKKINDA ÖRNEK KANUN TASARISI TASLAĞI 4. TÜRKĠYE KONGRE TURĠZMĠ ÖRGÜTLENMESĠ HAKKINDA KANUN TASARISI TASLAĞI... 97 4.1. Kanun Taslağının Genel Gerekçesi... 97 4.2. Türkiye Kongre Turizmi Örgütlenmesi Hakkında Taslak Kanun Tasarısı Metni102 Amaç... 102 Kapsam... 102 Tanımlar... 103 TÜRKĠYE KONGRE VE ZĠYARETÇĠ BÜROSU VE ġubelerġnġn KURULUġ GÖREV VE YETKĠLERĠ... 104 Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu... 104 Destinasyon Bazında TeĢkilatlanmıĢ Kongre ve Ziyaretçi Büroları... 104 Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Organları... 105 Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Koordinasyon Kurulu... 105 Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Genel Sekreterliği... 106 Destinasyon Bazında TeĢkilatlanmıĢ Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Yürütme Kurulları... 106 Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu nun Görev ve Yetkileri... 108 Destinasyon Bazında TeĢkilatlanmıĢ Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının Görev ve Yetkileri... 110 TÜRKĠYE KONGRE VE ZĠYARETÇĠ BÜROSU VE ġubelerġnġn DENETĠMĠ... 112 Denetim... 112 ÇALIġMA VE TOPLANTI USULLERĠ... 113 ÇalıĢma ve Toplantı Usulleri... 113 EKONOMĠK HÜKÜMLER... 115 v

Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu nun Finansal Kaynakları... 115 Destinasyon Bazında TeĢkilatlanmıĢ Kongre ve Ziyaretçi Büroları nın Finansal Kaynakları... 115 Uygulama... 116 Yürürlük... 117 Yürütme... 117 TÜRKĠYE KONGRE ve ZĠYARETÇĠ BÜROSU ÖRGÜTLENMESĠ... 118 4.3. Türkiye Kongre Turizmi Örgütlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı Taslağı Madde Gerekçeleri... 119 SONUÇ... 121 KAYNAKÇA... 124 ÖZET... 130 ABSTRACT... 132 ÖZGEÇMĠġ... 134 vi

SĠMGELER ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ a.g.e. a.g.m. bkz. vb. Adı geçen eser Adı geçen makale Bakınız ve benzeri ACE ACOM Association of Conferences and Activities (Konferanslar ve Etkinlikler Birliği) Association of Congress Operation Managers (Toplantı Operasyon Yöneticileri Birliği) AFOPC Association Française de Organisateurs Professionnels (Fransız Profesyonel Organizatörler Derneği) AIIC AIPC ANTC ATO BACD CIC DMAI EIBTM EFCT Association Internationale des Interpréteurs de Conférence (Uluslararası Kongre Mütercimleri Derneği) International Association of Congress Centers (Uluslararası Kongre Merkezleri Birliği) Association Internationale des Techniciens de Congres (Uluslararası Kongre Teknisyenleri Derneği) Ankara Ticaret Odası Britanya Konferans Destinasyonları Birliği Convention Industry Council (Konge Sektörü Konseyi) Destination Marketing Association International (Uluslararası Destinasyon Pazarlama Birliği) Avrupa Toplantı Sektörü Fuarı European Federation of Convention Towns (Avrupa Konferans ġehirleri Federasyonu) vii

EMIF FAO IACVB IAPCO European Meetings Industry Fair (Avrupa Sanayi Toplantıları Fuarı) Food and Agriculture Organization (BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) International Association of Convention and Visitor Bureaus (Uluslararası Konferans ve Ziyaretçi Büroları Birliği) International Association of Professional Congress Organizers (Profesyonel Kongre Düzenleyicileri Birliği) ICCA International Congress and Convention Association (Uluslararası Kongre ve Toplantı Birliği) ICEC ICVB IMEX IMFINCOM ĠTO KOMER MIA Ġstanbul Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Merkezi Istanbul Convention and Visitors Bureau (Ġstanbul Kongre ve Ziyaretçi Bürosu) Intencive Meetings Expo (Incentive Toplantı Fuarı) International Convention Organizers Meeting (Uluslararası Kogre Organizatöleri Toplantısı) Ġstanbul Ticaret Odası KuĢadası Kongre Merkezi Toplantılar Sektörü Birliği MPI Meeting Planners International (Uluslararası Toplantı Planlamacıları) NATO PCMA PCO UIA UKTAġ North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik AntlaĢma Örgütü) Professional Congress Management Association (Profesyonel Kongre Yönetimi Derneği) Professional Conference Organizers (Profesyonel Kongre Organizatörleri) Union of International Associations (Uluslararası Dernekler Birliği) Uluslararası Kongre Turizmi A.ġ. viii

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) UNICEF United Nations Children's Fund (BirleĢmiĢ Milletler Çocuklara Yardım Fonu) UNIDO United Nations Industrial Development Organization (BirleĢmiĢ Milletler Sınai Kalkınma Örgütü) USD WTO TOBB THY TUGEV TÜRSAB YPK Amerikan Doları World Tourism Organization (BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türk Hava Yolları Turizm GeliĢtirme ve Eğitim Vakfı Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği Yüksek Planlama Kurulu ix

TABLOLAR VE ġekġller DĠZĠNĠ Birinci Bölümün Tablo ve ġekilleri Bulunmamaktadır Ġkinci Bölümün Tablo ve ġekilleri Tablo 1: Dünya Genelinde Toplantı Sayısına Göre ilk 28 Ülke, 1999 2008...30 Tablo 2: En Fazla Uluslararası Kongre Düzenlenen ġehirler, 1999 2008. 32 Tablo 3: Yıllar Ġtibariyle ICCA nın Analiz Ettiği Toplantı Sayısı, 1999 2008.33 Tablo 4: Uluslararası Toplantıların Rotasyonu, 1999 2008...34 Tablo 5: Uluslararası Toplantıların Oransal Dağılımı, 1999 2008 35 Tablo 6: Yapılan Organizasyonların Merkezlerine Göre Dağılımı, 1999 2008...36 Tablo 7: Yapılan Organizasyonların Merkezlerine Göre Oransal Dağılımı...36 Tablo 8: Uluslararası Toplantıların Kıtalara Sayısal Dağılımı...37 Tablo 9: Uluslararası Toplantıların Kıtalara Oransal Dağılımı...37 Tablo 10: Uluslarası Toplantıların Yapıldıkları Aylara Göre Dağılımları...38 Tablo 11: Uluslararası Toplantıların Yapıldıkları Aylara Göre Oransal Dağılımları...39 Tablo 12: Ortalama Kayıt Ücreti ile Toplantı ve Delege BaĢına Toplam Harcama (USD)...39 Tablo 13: 2005 2016 Yılları Arasında Planlanan Toplantıların Yapılacağı Ġlk 10 Ülke...40 Tablo 14: 2005 2016 Yılları Arasında Planlanan Toplantıların Yapılacağı Ġlk 10 Kent...41 Tablo 15: 2008 Yılında Avrupa da Ġlk 5 Ülkede Düzenlenen Toplantı Sayısı...42 Tablo 16: 2008 Yılında Avrupa da Ġlk 5 Ülkede Düzenlenen Kongrelere Tahmini Katılımcı Sayısı...43 Tablo 17: Avrupa Kıtasında 1999-2008 Yılları Arasında Tahmini Katılımcı Sayısı...43 x

Tablo18: Avrupa Kıtasında 1999-2008 Yılları Arasında Düzenlenen Toplantı Sayısı...44 Tablo 19: 2008 Yılında Amerika Kıtasında Kongre Düzenlenen Ġlk 5 Ülke...45 Tablo 20: Amerika Kıtasında 1999-2008 Yılları Arasında Düzenlenen Toplantı Sayısı...45 Tablo 21: Diğer Kıtalarda 1999-2008 Yılları Arasında Düzenlenen Toplantı Sayısı...46 ġekil 1: Düzenleyen KuruluĢlara Göre Uluslararası Kongreler....28 Üçüncü Bölümün Tablo ve ġekilleri Tablo 22: Türkiye de Yapılan Uluslararası Kongreler...58 Tablo 23: 1976 1983 Yılları Arasında Türkiye de Yapılan Kongreler...58 Tablo 24: Türkiye de Yapılan Kongre ve Toplantı Sayıları, 1999-2008...60 Tablo 25: Türkiye nin Kongre Turizmi Kapasitesi...64 Tablo 26: Türkiye nin Kongre Merkezi Kapasitesi...65 Tablo 27: Ġstanbul da Bulunan 4 ve 5 Yıldızlı Oteller ve Salon Kapasiteleri...77 Tablo 28: Ġstanbul da Bulunan Kongre Sarayları, 2009...79 Tablo 29: Ankara da Bulunan 4 ve 5 Yıldızlı Otellere Ait Kongre Salonları...80 Tablo 30: Antalya da Bulunan 4 ve 5 Yıldızlı Otellere Ait Salonlar ve Diğer Kongre Salonları...83 Tablo 31: Ġzmir de Bulunan 4 ve 5 Yıldızlı Oteller ve Bu Otellere Ait Toplantı Salonları...85 ġekil 2: Yabancı Ziyaretçilerin Türkiye ye GeliĢ Amaçlarının Yüzdelik Dağılımı..67 Dördüncü Bölümün Tablo ve ġekilleri ġekil 3: Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Örgütlenmesi...117 xi

GĠRĠġ Turizm sektörü dünyada en hızlı geliģen ve büyüyen sektörlerin baģında gelmektedir. Zaman zaman yaģanan ekonomik durgunluk dönemlerinde dahi turizmin büyümeye devam ettiği görülmektedir. Bu durumun baģlıca nedeni insanların turizme olan bakıģ açılarının değiģmiģ ve önemini kavramıģ olmalarıdır. BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü (WTO) tahminlerine göre 2020 yılına gelindiğinde uluslararası turizm gelirlerinin 2 trilyon ABD dolarına ulaģacağı belirtilmektedir. Ayrıca Uluslararası Kongre ve Konferans Birliği (ICCA) 2008 yılında dünya genelinde 7,475 organizasyonu değerlendirerek delege baģına 547 ABD doları harcama yapıldığını ve yapılan tüm toplantılardan elde edilen gelirin 12 milyar ABD doları olduğunu belirtmiģtir. Kongrelere gelir düzeyi yüksek hukukçu, doktor, bilim insanı, iģ adamı gibi meslek gruplarının katılması ve bu kongre delegelerinin normal turistlerden 3-4 kat daha fazla harcama yapmaları kongre turizmini dünya çapında son derece karlı bir sektör yapmaktadır. Bu geliģmeler, dünya turizm pastasında pay almak isteyen ülkelerin sayısının giderek artmasına yol açmıģ ve yeni destinasyonlar ile yeni turistik ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamıģtır. Bunlar arasında kongre amaçlı olarak yapılan seyahatlerin ön plana çıktığı görülmektedir. Turizm geliri ve turist sayısındaki artıģla birlikte yaģanan olumlu geliģmelerin yanında birtakım olumsuzluklar da yer almaktadır. Özellikle sürdürülebilirlik, mevsimsellik ve çevresel sorunlar gibi olumsuzluklar kitle turizmi yapan ülkelerde görülmektedir. Bu sorunların bilincinde olan ülkeler, kitle turizminin yanında alternatif turizm türlerinin geliģimine ve yeni destinasyonların oluģturulmasına önem vermekte ve ayrıca daha üst sosyo-ekonomik statüdeki turistleri ülkelerine çekmeye çalıģmaktadırlar. 1

Kongre turizmi, turizm alanında yaģanan sorunlara alternatif çözümler sunmaktadır: Öncelikle turizm alanında yaģanan mevsimsellik sorununa.çözüm getirerek turizmin on iki aya yaılmasına katkıda bulunduğu gibi dönemsel istihdamın yerine çalıģan personelin daha uzun süre görevde kalması sağlanacaktır. Böylece turimm alanındaki sürdürülebilirlik olgusuna katkıda bulunulacaktır. Ayrıca alt ve üst yapı sorunlarına çözümler bulunarak destinasyonların.çağın gereklerine uygun yapıda olmaları sağlanarak turizm kent merkezlerine çekilerek çevresel kirlilik sorunu da azaltılacaktır. Ayrıca yeni destinasyonlar oluģturulacağı için turizmin ülkenin geneline dengeli dağılımı sağlanabilecektir. Ne var ki Türkiye de, kongre turizminin yakın zamana kadar anlaģılamamıģtır. Türkiye nin sahip olduğu doğal ve kültürel çekiciliğe rağmen kongre turizminden yeterli payı alamadığı bilinmektedir. Ġstanbul, Ankara, Antalya ve Ġzmir gibi kısmen de olsa yeterli alt ve üst yapıya sahip kentlerimiz dahi dünya kongre pazarında adından söz ettirememektedir. Bütün bu olumsuzlukların yanı sıra Türkiye ve özellikle de Ġstanbul, kongre turizmi alanında henüz yeterince keģfedilmemiģ bir destinasyon bölgesi ve kongre turizmine katılacak kiģi ve gruplar için merak ve heyecan uyandıracak bir potansiyele sahiptir. Türkiye, fiyat/hizmet karģılaģtırması açısından da geliģmiģ ülkelerle kıyaslandığında oldukça hesaplı ve bu yönüyle de önemli avantajı olan bir ülkedir. Bunların yanı sıra, Avrupa ile Asya arasında bir köprü oluģturması, ulaģım bakımından kolaylık sağlamaktadır. Özellikle Avrupa ülkelerine yakınlığı ABD ve Uzak Doğu ülkelerine kıyasla ülkemizin tercih edilmesi açısından büyük bir avantaj sağlamaktadır. Nitekim ülkemizin kongre turizminden nasıl daha fazla pay alabileceği konusunda Dokuzuncu BeĢ Yıllık Kalkınma Planı nda yer alan ilke Ģöyledir: Ġstanbul Kongre ve Ziyaretçi Bürosu nun örgütlenme ve finansman yapısının güçlendirilmesinin yanı sıra sektörün desteği ile ilgili sorunları çözülmelidir. Ülkemizin kongre altyapısına sahip diğer bölgelerinde benzer büroların kurulabilmesi için gerekli iģbirliği ve koordinasyon esaslarının belirlenmesi gerekmektedir. Finansman yapısı güçlü bir kongre ve ziyaretçi bürosu oluģturmak üzere Kültür ve Turizm Bakanlığı, sektör kuruluģları ve yerel yönetimleri 2

kaynaģtıracak ve yönetimde söz sahibi yapacak bir model belirlemelidir Bu ilke Kültür ve Turizm Bakanlığı na kuruluģ yasası ile verilen görevler ve AB sürecinde mesleki oluģumların desteklenmesi çalıģmaları ile de uyum sağlamaktadır. Bu çalıģmada öncelikle kongre ve kongre turizminin kapsamı ve özellikleri açıklanmıģ, kongre turizminin geliģimini etkileyen unsurlar üzerinde durulmuģ ve dünyada ve Türkiye de kongre pazarının durumu güncel istatistiki verilere dayanılarak değerlendirilmiģtir. Türkiye nin kongre turizmi olanaklarının ortaya konulması amacıyla kongre turizmi merkezlerinin ve bu konuda çalıģan kuruluģların taģıması gereken özelliklere değinilmiģ, Türkiye nin baģlıca kongre Ģehirleri olan Ġstanbul, Ankara, Antalya ve Ġzmir kongre turizmi potansiyelleri bakımından değerlendirilmiģtir. Kongre turizminin geliģtirilmesinde ve destinasyonların tanıtım ve pazarlama çalıģmalarında Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının önemi ve etkinliği dikkate alınarak kongre alanında çalıģan kurum ve kuruluģlara değinilmiģtir. ÇalıĢmamızın literatüre sağladığı katkı ve kendine özgülüğü ise tezimizin asıl amacını oluģturan son bölümde yer almaktadır.bu bölümde kongre turizmi alanındaki yetersizlikler ve belirlenen sorunlar çerçevesinde kongre turizmi ile ilgili stratejilerin belirlenmesi, bunların tek elden uygulanması, sektördeki kuruluģlar arasında koordinasyon ve iģbirliği sağlanarak rekabet gücümüzün artırılabilmesi, mevcut ve yeni kurulacak Kongre ve Ziyaretçi Bürolarına iģlerlik kazandırılabilmesi amacıyla Türkiye Kongre ve Ziyaretçi Bürosunun KuruluĢuna iliģkin hazırladığımız taslak kanun tasarısı metni, genel gerekçesi ve madde gerekçeleriyle birlikte değerlendirmeye sunulmuģtur. Tezin, bu konuda yapılacak yasal zemin oluģturma çalıģmalarına yarar sağlayacağı ve daha önce getirilmemiģ bir öneri sunarak araģtırmacılara ilk elden bir baz teģkil edeceği ve/veya fikir vereceği düģünülmektedir. 3

BĠRĠNCĠ BÖLÜM KONGRE TURĠZMĠNĠN TANIMI, KAPSAMI VE GELĠġĠMĠ 1. GENEL BĠLGĠLER 1.1. Turizm Kavramı 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, turizm, dünya ekonomisinde en hızlı geliģen ve geniģleyen sektörlerden biri haline gelmiģtir. Turizm, çoğu zaman diğer birçok endüstri gibi bölgesel veya ulusal kalkınma için bir araç olarak kullanılmıģtır. Turizm sektörü, yaygın biçimde özellikle iģ ve vergi gelirlerinin oluģturulmasında, ödemeler dengesi problemlerinin hafifletilmesinde, bölgesel ve ulusal ekonomik geliģmelere katkıda bulunmada rol oynayan önemli bir faktör olarak yerini almıģtır. Turizm kelimesi Latince de, dönmek, etrafını dolaģmak, geri dönmek anlamına gelen tornus kökünden üretilmiģtir. Turizmde bir hareket, seyahat, gezme kavramı vardır. Gezmek, seyahat etmek, öncelikle para harcamayı gerektirir. Gidilen yerde geçici de olsa bir süre konaklanmalıdır. Bu bilgiler sonucu Sezgin, turizmi Ģu Ģekilde açıklamıģtır: Devamlı olarak yaģanılan yer dıģına, tüketici olarak tatil, dinlenme, eğlence, kültür ve benzeri ihtiyaçların giderilmesi amacıyla yapılan seyahat ve geçici konaklama hareketine turizm denir. 1 Buradan da anlaģıldığı gibi gidilen veya ziyaret edilen bölgede, insan ve ekonomik değer artıģı olmaktadır Tour kelimesinin ilk kullanımı, 18. yüzyılda, genç Ġngiliz soylularının eğitimleri için Avrupa daki tarihi, kültürel, bilimsel ve doğa güzelliği bulunan yerleri 1 Orhan Mesut Sezgin, Genel Turizm, Tütibay Yayınları, Ankara, 1995, s.3-4 4

ziyaretlerinde görülmüģtür. Bu geziye Büyük Avrupa Turu (The Grand Europe Tour) denilmiģtir. Daha sonraları, Ġngiliz soylularının sağlık ve daha rahat yaģam için kıģları daha sıcak iklimdeki Güney Avrupa ya gelmeleri, giderek artıģ göstermiģtir. Kitle turizmi, taģıma araçları geliģip, taģımacılık ucuzlayınca insanların kitleler halinde yer değiģtirmeleri sonucu ortaya çıkmıģtır. Ġlk paket turu 1841 de Thomas Cook düzenlemiģtir. Turist ve turizm kelimelerinin resmen kullanılması 1937 yılında Milletler Cemiyeti tarafından, yaģadığı yeri yirmi dört saatten fazla bir süre için terk eden kiģiler için kullanılmıģtır. 2 Ancak turizm çok daha eskilere dayanmaktadır Ġlk turizm tanımı 1905 te, Guyer-Feuler tarafından yapılmıģtır. Bu tanıma göre: Turizm, gittikçe artan hava değiģimi ve dinlenme gereksinimleri, doğa ve sanatla beslenen göz alıcı güzellikleri tanıma isteği; doğanın insanlara mutluluk verdiği inancına dayanan, özellikle ticaret ve sanayinin geliģmesi ve ulaģım araçlarının kusursuz hale gelmelerinin bir sonucu olarak, ulusların ve toplulukların birbirlerine daha çok yaklaģmalarına olanak veren modern çağa özgü bir olaydır. 3 Bir baģka tanıma göre ise Turizm devamlı kalma veya bir iģ faaliyeti dıģında herhangi bir nedenle yabancı bir ülkeye seyahat eden ve bu geçiģteki seyahatleri sırasında baģka bir yerdeki paranın harcanması olayı olarak tanımlanmıģtır. 4 Turizm Akademisi, 1953 yılında yayınladığı Milletlerarası Turizm Sözlüğü nde Zevk amacıyla yapılan seyahatleri ifade eden bir terim ve bu özelliği taģıyan seyahatleri gerçekleģtirmek için yapılan insani faaliyetler bütünü ile turistin ihtiyaçlarını karģılamaya olanak veren bir endüstridir. Ģeklinde tanımlanmıģtır. Çubuk a göre ise turizm, Dinlenme, eğlenme ve boģ zamanı değerlendirme gereksiniminden kaynaklanan, toplumun psikolojik dengesini sağlama, topluma açık olma niteliğiyle devletin karıģmasını zorunlu kılan ve geçici yer değiģtirmeye bağlı olarak yapılan yenileyici, iliģkileri geliģtirici ve koruyucu yönü bulunan ekonomik ve 2 www.wikipedia.com (EriĢim Tarihi: 15.01.2010) 3 Nazmi Kozak, Meryem Kozak, Metin Kozak, Genel Turizm, Detay Yayıncılık, Ankara, 2000, s.1 4 Azize Tunç ve Firuzan Saç, Genel Turizm, Detay Yayıncılık, Ankara, 1998, s.14 5

toplumsal iliģkiler, olaylar ve hareketler bütünüdür. 5 Ana hatlarıyla turizm turist, turistik yöre ve arasındaki hareketliliği içeren bir olgudur. Bu olgu insan yaģamının tüm alanlarında geliģen ve ekonomik, sosyal, politik ve kültürel sonuçlar doğuran, sosyal, ekonomik, hukuki, coğrafik, politik ve teknolojik çevreler içinde oluģan ve geliģen olay veya sistemlerdir. Sürekli kalıģa dönüģtürmemek ve gelir sağlayıcı herhangi bir uğraģıda bulunmamak koģulu ile bireyin yolculuk ve/veya konaklamasından doğan olay ve iliģkilerin tümüdür. 6 Bu açıklamadan da anlaģıldığı gibi Birinci Dünya SavaĢı sonrası, Avrupa Devletlerinin yeniden gruplaģmaya baģlamasından dolayı, Avrupa Devletleri turizmi sadece ekonomik açıdan ele almıģlardır. 7 Ġkinci Dünya SavaĢı sonrası ise Prof. Caspar turizmi daha geniģ bir bakıģ açısıyla, Ģu Ģekilde açıklamıģtır: Turist, turistik iģletmeler, turizm organizasyonlarının oluģturduğu alt sistemlere ve bu alt sistemlerin ekonomik, sosyal, politik, hukuki, teknolojik ve ekolojik çevre ile olan iliģkilerine dayanan global bir sistemdir. 8 Bu açıklamadan da anlaģıldığı gibi turizm Ġkinci Dünya SavaĢı sonrası gerçek anlamını bulmuģtur. Uluslararası Turizm Sözlüğünde turizm; Zevk için yapılan geziler ve seyahatleri yapmak için gerçekleģtirilen insan faaliyetlerinin tümüdür. 9 Ģeklinde açıklanmıģtır. Yukarıdaki tanımlamalarla beraber hızlı bir geliģme ve rekabet ortamı sağlayan turizmde de 21. yüzyılda yeni trendlere girilmektedir. Deniz-kum-güneĢe dayanan kıyı turizmi önemini devam ettirmekle birlikte son yıllarda turistik talepte meydana gelen değiģiklikler dikkat çekici boyut kazanmaya baģlamıģtır. Tatil ve 5 Berrin Sirel, Berdan Nehri (Tarsus Çayı) Yukarı Havzası'nın Yayla Turizmi Açısından Kullanımı Üzerine Bir AraĢtırma, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana, 1987, s.1-5 6 Tunç ve Saç, a.g.e., s.l4 7 Kozak ve Diğerleri, a.g.e., s.4 8 Tunç ve Saç, a.g.e., s.l5 9 Kozak ve Diğerleri, a.g.e., s.4 6

turizm kavramına iliģkin çekiciliklere ya da turistik ürünlere her geçen gün yenisi eklenmekte ve uluslararası turizm pazarındaki rekabet hızlanmaktadır. Özellikle tek tip turistik ürünlerle uluslararası turizm pazarında rekabet modası geçmiģtir. 10 Birçok ekonomik alan gibi turizm de, geleneksel kurumsal sınırları aģıp bir sınıf hak sahibi arasında bağlantı kuran birçok ekonomik, sosyal ve siyasi gücün politika ve iģletme yönetimini etkilediği bir rekabet ortamında çalıģır. Turizm, günümüzdeki en geniģ, en hızlı geliģen sanayilerden biridir. Bu hızlı büyüme, turizm ürünlerinin ve mekânlarının çeģitlendirilmesini sağlamaktadır. Turizmde alternatif arayıģlar çevrenin ve sosyal yapının hızla tahrip olmasını önlemeye yönelik yeni bir politika olarak karģımıza çıkmaktadır. 11 1.2. Kongre Kavramı ve Tanımı Günümüz kongre endüstrisinde yapılan faaliyetlerin biçimi, yöntemi, Ģekli gibi unsurlar değiģik yaklaģımlarla farklı isimler altında ifade edilmektedir. Bu kavramların çoğu Latince terimlere dayanmaktadır. Örneğin, konferans conference kelimesinin kökeni ortaçağ conferentia kelimesinden (birlikte olmak için bir araya gelmek) alınmıģtır. 12 Kongre kelimesinin kökeni Latince Congressus dan gelmektedir. Kelime toplanma, buluģma anlamına gelir. Aynı amaçla günümüzde eģ değer anlamlı olarak konferans, sempozyum, seminer, meeting gibi kelimeler de kullanılmaktadır. 10 Gözde Emekli, Turistik Ürün ÇeĢitlendirmesinde Termal Turizmin Önemi ve Ġzmir, Türkiye Turizmini AraĢtırma Enstitüsü, 3. Ulusal Türkiye Sempozyumu, 7-8 Kasım Ġzmir, 2002, s.267 11 Mete Sezgin ve Abdullah Kalaman, Turistik Destinasyon Çerçevesinde Sürdürülebilir Turizm Yönetimi Ve Pazarlaması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:19, 2008, s.432 12 Esat Arber, Türkiye de Kongre Turizminin Sorunları ve Çözüm Önerilerine Yönelik Bir Alan AraĢtırması, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 2008, s.4 7

ABD de parlamentonun bir bölümüne kongre denilmesi dolayısıyla, uluslararası literatürde kongreler için convention ifadesi kullanılmaktadır. 13 Kongrenin farklı kaynaklarda değiģik tanımları yapılmıģtır. Bildirmek, bilgilenmek ve tartıģmak gibi amaçlarla yapılan toplantılara kongre, konferans ya da convention denilmektedir. 14 Kongre bir veya daha fazla günle sınırlandırılmıģ ve önceden kararlaģtırılmıģ bir program çerçevesinde uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda veya meslek konularında, belirli bir konuda bilgi alıģveriģini amaçlayan ve özellikle toplanılan yerin dıģından gelen kiģilerin de katılımları ile meydana gelen bir toplantıdır. 15 Bu tanımlara göre, Kongre bir veya daha fazla gün ile sınırlandırılmıģ ve önceden kararlaģtırılmıģ bir program çerçevesinde, uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda veya meslek kollarında belirli bir konuda bilgi alıģveriģini amaçlayan ve özellikle toplanılan yer dıģından gelen kiģilerin de katılımları ile gerçekleģen organizasyon faaliyetleri olarak nitelenebilir. 16 Nitekim çalıģmamızda da kongre kavramı, toplantı, konvansiyon, Ģûra, konferans, seminer, panel, çalıģtay, sempozyum vb. faaliyetleri kapsamak üzere ele alınmıģtır. Konusu, tarihi ve içeriği bir program ile açıklanmıģ bir etkinliktir. Bu etkinlik; bilimsel, sektörel vb. alanlarda profesyonellerin katılımcılar ile bilgi alıģveriģinde bulunduğu bir faaliyetler bütünüdür. 13 Yusuf Aymankuy, Kongre Turizmi ve Fuar Organizasyonları, Detay Yayıncılık, Ankara, 2003, s.4 14 Yusuf Aymankuy, Kongre Turizminin GeliĢimi ve Türkiye de Kongre Turizmi, Turizmde Seçme Makaleler, Sayı:24, Ocak, 1996, s.18 15 Beykan Çizel, Kongre Turizmi, Kongre Organizasyonu ve Antalya Bölgesinin Kongre Turizmi Potansiyeli, Sorunları ve Gelecekteki Beklentilerine Yönelik Bir AraĢtırma, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Antalya, 1999, s.6 16 Tanju Karasu, Kongre Turizmi ve Türkiye (Durum, Sorunlar, Öneriler), Kültür ve Turizm Bakanlığı- Eğitim Dairesi BaĢkanlığı Yayınları, Ankara, 1985, s.10 8

Bu faaliyetlerin belirli yerlerde organizasyonu, katılımcıların konaklama iģlemleri vb. sebepler aģağıda göreceğimiz gibi kongre ve turizm iliģkisini ortaya çıkarmaktadır. 1.3. Kongre ve Turizm ĠliĢkisi Son yıllarda dünya turizm literatüründe çeģitli turizm türleri ile ilgili yeni kavramlar ortaya çıkmıģtır. Bu yeni kavramlardan birisi de kongre turizmidir. Yukarıda kongre tanımlarında belirttiğimiz amaçlar ve belirtilen Ģekillerde organize edilmiģ toplantılar için bir araya gelen insanlar turizmin yeni bir boyutunu ortaya çıkarmıģlardır. Ülke veya toplumlar; doğal ve kültürel varlıklarının sağladığı avantaj ve olanaklardan elde ettikleri gelirlerin yanı sıra, kendilerine rekabet avantajı sağlayacak turizm segmentlerinden yararlanmak durumundadırlar. 17 Birçok ülke genel olarak kongre, toplantı, teģvik ve fuarlar etkinlikleri kanalıyla uluslararası turizm pazarına girmeye çalıģmaktadır. Kongre, gerçekleģtirilen faaliyetler açısından turizmden farklı bir olaydır. Kongre turizminde belirli bir konuda toplantı yapılmaktadır, amaç bilgi alıģveriģidir, zaman kısıtlanmıģtır ve kesin bir program çerçevesinde kongre yapılmaktadır. Kongreye katılmak üzere dıģarıdan gelen kongre delegesi konaklama, yeme-içme, alıģveriģ, eğlence gibi ihtiyaçlarını konaklama iģletmelerinde veya bulunduğu Ģehirlerde (destinasyonda) gerçekleģtirdiği için aynı zamanda turist konumundadır. Kısaca kongre turizmi ikili bir turizm türüdür. Turizm olayı kongrelerin tamamlayıcısı durumundadır. 18 17 Arber, a.g.e., s.6 18 Ceylan Erdoğan, Ġzmir Ġli Kongre Turizmi Arz Potansiyelinin Ġncelenmesi ve GeliĢtirilmesine Yönelik Bir AraĢtırma, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġzmir, 2006, s.2 9

toplamıģtır. 19 Uluslararası Dernekler Birliği (UIA) kongre konularını baģlıca 18 ayrı grupta 1) Bibliyografya, doküman, basın 10) Ticaret, sanayi 2) Din, Etik 11) Tarım 3) Sosyal Bilimler, hümanist çalıģmalar, 12) UlaĢım, seyahat 4) Uluslararası ĠliĢkiler 13) Teknoloji 5) Politika 14) Ġlim 6) Hukuk, kamu yönetimi 15) Sağlık 7) Sosyal yaģam seviyesi 16) Eğitim, gençlik 8) Meslekler, iģverenler 17) Sanat, radyo, sinema 9) Ekonomi, finans 18) Spor, eğlence Kongre organizatörleri, yukarıda belirtilen konular ile ilgili kongreler düzenlerken, kongre Ģehri, zaman, mekan, ulaģım ve diğer bazı hususlarla birlikte, bir diğer önemli husus olan kongre delegelerinin özelliklerini de göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Ortak noktası tüketici istek ve eğilimleri olan bu değiģim süreci, dünya turizm pazarında birçok noktada kendini göstermektedir. Tüketici istek ve eğilimlerinde ortaya çıkan bu değiģiklikler, pazarı da ihtiyaç duyulan talebe uygun ürün geliģtirmeye zorlamaktadır. 2000 li yıllarda beklenen geliģmelerden bir tanesi, uluslararası turizmin kitlesellikten bireyselliğe, diğer bir deyiģle özel ilgi alanına yönelik olacağıdır. Çarpık yapılaģma ve aģırı gürültünün hakim olduğu turizm anlayıģı, uluslararası turizmde hızla geçerliliğini yitirmeye baģlamıģtır. 20 Ziyaretçilerin tatil anlayıģları 19 Yılmaz Özen, Kongre Turizmi ve Kongre Organizasyon Tekniği, TÜRSAB Yayını, Ankara, 1986, s.11 20 Nilüfer Koçak, Türkiye nin Turizm Pazarlamasında Stratejik Pazar Analizlerinin Ürün ÇeĢitlendirmesi Açısından Değerlendirilmesi, Türkiye Turizmini AraĢtırma Enstitüsü, 3. Ulusal Türkiye Sempozyumu, 7-8 Kasım, Ġzmir, 2002, s. 53 10

doğa, kültür ve otantik yaģam biçimlerine kaymaya baģlamıģtır. Ülkemizin de zaman ve mekan darlığında sıkıģan turizm anlayıģının pazar çekiciliği yaratabilen alternatif turizm ürünlerine yönelmesi kaçınılmaz görülmektedir. Kongre ve turizm, gerçekleģtirilen faaliyetlerin özelliği açısından birbirinden farklı olaylardır. Toplantıların turizm olgusunu meydana getirmesi halinde, iliģki ortaya çıkmaktadır. Kongreye Ģehir dıģından katılan delege, kongre süresince konaklama, yeme-içme gibi ihtiyaçlarını konaklama iģletmelerinde gerçekleģtirdiği için turist konumundadır. Kongre amaçlı seyahat ettiği için kongre turisti olarak kabul edilmektedir. 21 Turizm kongrenin bir türevi olarak ortaya çıkmaktadır. 22 Ġnsanların evlerinden ayrılarak seyahat etmelerinin altında yatan temel sebep toplantıya katılmakla beraber, kongre Ģehrinin turizm olanaklarından da yararlanmaktır. Ulusal ve uluslararası kongreler, ilgililer ve kongreyi izlemek isteyenler Ģehirde turizm hareketlerine sebep olmaktadır. 23 Böylelikle, Ģehir merkezleri de cazip hale gelmektedir. Yukarıda verilen analizin daha iyi anlaģılabilmesi iģin aģağıda Kongre Turizminin tanımlamasına yer verilmiģtir. 1.4. Kongre Turizmi Kavramı Turizm olayı, önemli ölçülere ulaģan döviz geliri sağlama ve istihdam etkileri yanında, genel ülke imajına etkisi yoluyla, bu imajın ülke mallarına 21 Ahmet Baytok, Türkiye de Turistik Ürün ÇeĢitlendirme Stratejisi Kapsamında Kongre Turizminin GeliĢtirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġzmir, 1998, s.35 22 Tanju, Karasu, Kongre Turizmi Üzerine DüĢünceler, Anatolia Turizm AraĢtırmaları Dergisi, Detay Yayıncılık, Yıl:1, Sayı 6-7, Haziran-Temmuz, Ankara, 1990, s.32 23 Süreyya Yıldırım, Kongre Turizmi ve Türkiye Kongre Turizmi Potansiyelinin Değerlendirilmesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Çanakkale, 1999, s.8 11

yansımasına neden olarak, dolaylı ekonomik etkilere de sahiptir. BaĢka bir ifadeyle, uluslararası turizm hareketleri sonucunda oluģacak ülke imajı önemli bir hizmet ve mal pazarlama unsurudur. 24 Fakat turizmin 12 aya yayılması amacıyla alternatifler aranırken günümüzdeki bilimsel ve teknolojik geliģmeler ve artan dünya ticareti nedeni ile insanlar bir araya gelerek bilgilerini paylaģma ihtiyacı duymuģlardır. Bu sebeple insanların toplantı amaçlı seyahatlerinde konaklama, ulaģım, yiyecek-içecek hizmetlerinin de karģılaması sorunu ortaya çıkmıģtır. Bu durum ise bu ihtiyaçların karģılanabileceği Kongre Turizmi ni ortaya çıkarmıģtır. Kongre turizmi genel olarak Ģu Ģekilde tanımlanmaktadır: KiĢilerin daimi konakladıkları veya çalıģtıkları yerler dıģında, uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda veya meslek kollarında, belirli bir konuda bilgi alıģveriģi yapmak amacı ile bir araya gelmelerinden ortaya çıkan seyahat, konaklama olayı ve iliģkilerinin tümüdür. 25 Bir baģka tanıma göre de kongre turizmi, Ġnsanların ortak konular üzerine toplu olarak görüģmelerde bulunmak amacıyla oturdukları yerlerin dıģına organize biçimde seyahat etmeleri, gereğinde geçici konaklamalar yapacak Ģekilde bir yerde toplanmaları, bu arada etrafı görmek, öğrenmek, dinlenmek, eğlenmek gibi eğilimlerini tatmin etme olayıdır. 26 Tanımlardan da anlaģılacağı üzere düzenlenen toplantılar aynı zamanda bir turizm olayı meydana getiriyorlarsa, ancak o zaman kongre turizminden söz edilebilir. 27 Örneğin; kongrenin yapıldığı Ģehirde oturan bir kongre delegesi, kongre üyesi olduğu halde kongre turisti değildir. Kongre turizmi bir incoming olayıdır. Öte yandan kongre turizmi yalnızca kongre amaçlı seyahatlerden oluģmamaktadır. Seminer, sempozyum, workshop vb. toplantı türleri de kongre turizmi kapsamı içerisindedir. O nedenledir ki, kongre turizmi kavramı yerine 24 Yavuz Bozkurt ve Uğur Çağlı, Uluslar arası Turizm Piyasasında Ülkelerin Pazarlanması: Çok Boyutlu Ölçekleme Yöntemi ile Ülke Ġmajı Saptanmasına Dayalı Bir YaklaĢım, ODTÜ GeliĢme Dergisi, Sayı:18, 1991, s.143 25 Karasu, a.g.m., s.32 26 Özen, a.g.e., s.15-16 27 Karasu, a.g.e., s.l 1 12

toplantı turizmi de kullanılmaktadır. Fakat ülkemizde ve dünya literatüründe kongre turizmi kavramına daha sıklıkla rastlanmaktadır. 1.5. Kongre Turizminin Özellikleri Bir kongre programında yalnızca toplantılar yer almamakta, toplantı haricinde serbest zamanlar da planlanarak eğlence, alıģveriģ, gezi vb. aktiviteler düzenlenmektedir. 28 Bu nedenle, kongre turizmi diğer turizm türlerinden farklı özelliklere sahiptir. Kongreler yılın belli dönemlerinde yoğunluk göstermektedir. Ancak kongre turizmi özellikle sezon dıģı dönemlerde otellerin doluluk oranlarını büyük ölçüde olumlu yönde etkileme potansiyeline sahiptir. 29 ĠĢ amaçlı turizm faaliyetleri tüm yıl boyu, tatil amaçlı turizm faaliyetleri ise özellikle yaz aylarında devam ederken; toplantı amaçlı seyahatlerde bu özellikler fazla görülmez. 30 Toplantıların turizm sezonu dıģına rastlayan aylarda (Ekim, Kasım, ġubat, Mart gibi) sıklıkla yapıldığı görülmektedir. Sürekli geliģen kongre turizminin, turizm ekonomisi açısından mevsim uzatıcılığının yanı sıra, ulusal turizme çeģitli açılardan sayısal katkılar ve yapısal özellikler sağlamaktadır. 31 Kongre turizminin dikkat çeken özellikleri aģağıdaki Ģekilde sıralanabilir: 28 Aymankuy, a.g.e., s.7 29 Ġge Tavmergen, Pınar Aksakal, Ebru Günlü, Kongre ve Toplantı Yönetimi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2004, s.33 30 A. Celil Çakıcı, Toplantı Yönetimi: Kongre, Konferans, Seminer ve Fuar Organizasyonu, Detay Yayıncılık, Ankara, Eylül 2004, s.8 31 http://www.turizmgazetesi.com/yorumlar/kongre.htm, (15.01.2010) 13

Kongreler yılın belli dönemlerinde yoğunluk göstermekte ve özellikle sezon dıģı dönemlerde yapıldıkları için otellerin doluluk oranlarını olumlu yönde etkileme potansiyeline sahiptir. Kongre turizmi ve kongre otelciliği, teknik donanım ve diğer unsurlar açısından güçlü bir altyapıya ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle kongrelere yönelik düzenleme ve faaliyetlerin, konusunda uzman olan iģletmeler aracılığıyla gerçekleģtirilmesi gerekmektedir. Kongrelerin yapılabilmesi için gerekli olan toplantı binaları ve kongre merkezleri gibi sabit yatırımlar yüksek maliyetli olup, genellikle devlet veya yerel idarelerce gerçekleģtirilmektedir. Kongre turizmi, genel turizm sezonunun dıģındaki dönemlerde düzenlendiği ve turizmin çok çeģitli hizmetlerini kapsadığı için turizmin en fazla gelir sağlayan türü olarak dikkat çekmektedir. Kongre turistlerinin harcamaları diğer turistlerin harcamalarından birkaç kat fazladır. Kongre turizmi, anında tercüme, özel programlar, davetiye hazırlama ve dağıtımı, çeģitli transferler, otel rezervasyonları, medya ve delegelerin bir araya getirilmesi, kongre binası ve merkezinin organize edilmesi, refakatçi ve eģler için tur paketlerinin hazırlanması gibi detaylı ve profesyonel beceri gerektiren hazırlıkları gerektirmektedir. Uluslararası kongre düzenlemek, bir ülke için önemli bir tanıtım aracı olarak kabul edilmektedir. Kongre turizminde baģarı sağlamak için sadece ilgili kuruluģların değil, toplumun tamamının destek vermesi ve değiģik kesimler arasında etkin bir iģbirliği olması gerekmektedir. Kongre turizminde baģarılı olabilmek için ulaģım, altyapı, konaklama, kongre salonu ve imkânları, personel, güvenlik, yan hizmetler, çevre ve kültürel zenginlikler konularında belirli bir kalite ve kapasitede olmak gerekmektedir. 32 32 Kahraman Arslan, Türkiye de Kongre Turizmini GeliĢtirme Ġmkânları, Ġstanbul Ticaret Odası Yayını, Ġstanbul, 2008, s.8-9 14

Yukarıda birçok özelliğine değindiğimiz kongre turizmi ülkedeki diğer sektörlere olumlu katkılar sağlarken, aģağıda göreceğimiz gibi ülke ekonomisi açısından da avantajları beraberinde getirmektedir. 1.6. Kongre Turizminin Ekonomik Açıdan Önemi Kongre turizminin ekonomik etkileri ile ilgili bir çerçeve çizmek gerekirse, genel turizm ile ilgili ekonomik etkilerin tümünün ve özel olarak bu turizm türünün özelliklerinden kaynaklanan etkilerin birlikte değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılabilmektedir. Ülke olarak da içinde bulunduğumuz ekonomik kriz dönemlerinde de turizmin ülke ekonomisine katkısının büyüklüğü, diğer dönemlere nazaran daha fark edilir bir hal almaktadır. Özellikle cari açığın kapatılmasında turizmin etkisi büyüktür. Bu nedenle turizmin yarattığı girdiyi anlatmak için bacasız sanayi deyiminin kullanılması çok da abartılı değildir. Kongre organizasyonu uzun bir süre ve çaba aldığı için ekonomik koģullara bağlı olarak dönemsel değiģikliklerden etkilenmesi ve önceden düzenlemeleri yapılıp belirli taahhütler altına girilen kongrelerin iptal edilmesi kolay olmayacaktır. Dolayısıyla, kongre turizmi, konjonktürel ekonomik krizlerden en az etkilenen turizm dallarından birisi olarak karģımıza çıkmaktadır. Her kongre turistinin normal turiste oranla ortalama üç kat daha fazla harcama yapması ve yaklaģık 2 bin dolar gelir bırakması, Türkiye nin ciddi bir pazarlama ve altyapı faaliyeti ile yıllık 1,5-2 milyar dolar arası gelir kazanmasını sağlayabilecektir. 33 33 TUROB BaĢkanı Timur Bayındır, www.tümgazeteler.com (EriĢim Tarihi: 12.01.2010) 15

Hem ulusal hem de uluslararası kongreler, toplumsal, kültürel ve sosyoekonomik yaģamı etkileyerek, turizmin mevsimini uzatırlar. 34 Kongre turizminin bölgede etkili ve verimli olabilmesi için diğer turizm çeģitleri ile uyum halinde olması gerekmektedir. Kongre turizmi çok yönlü bir turizm çeģididir. Toplantılar turizmin asıl amacını oluģtursa da bir kongre programı yalnızca toplantılardan oluģmaz. Toplantılar dıģında serbest zamanlarda eğlence, alıģveriģ, gezi gibi faaliyetler düzenlenmektedir. Ayrıca kongre delegeleri gittikleri Ģehirlerde kongreler bittikten sonra da kalıģ sürelerini uzatarak turistik faaliyetlerine devam edebilirler. Bu açıdan bakıldığında kongre turizminin, tatil turizmini engellemesi ya da geliģimini yavaģlatması söz konusu değildir. Çünkü kongre ve tatil amaçlı turizm türleri için bir zaman (sezon) ayrılığı söz konusudur. Uluslararası kuruluģlar toplantı zamanı olarak genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarını tercih etmektedirler. Toplantıların yaklaģık %15 i Eylül ayında düzenlenmektedir. 35 Oysa tatil amaçlı seyahatler çoğunlukla bu mevsimler dıģında gerçekleģmektedir. Turizmin dolayısıyla kongre turizminin esas amacı ekonomik nedenlere dayanmaktadır. Kongre turizminin ülkedeki turizm olayını çeģitlendirerek bir yıla yayma amacı dıģında, ülke turizmine ve ekonomisine oldukça faydalı olduğu herkesçe bilinen bir gerçektir. Kongreler gerek hazırlık aģamasında ve gerekse düzenlendiği esnada ülkede birçok iģ kolunu etkiler. Kongrenin hazırlık aģamasında inģaat, ulaģım ve teknik hizmetler sektörleri geliģir. Kongre esnasında ise yiyecek ve içecek maddeleri, kiralık oto, posta, telefon, halıcılık, dericilik, hediyelik eģya, ulaģım, konaklama (otelcilik), tercümanlık vb. sektörlere iģ imkanları sağlanmaktadır. 36 Dolayısıyla bir 34 Aymankuy, a.g.e., s.8 35 Özen Dallı, Alternatif Turizm Modeli Olarak Kongre Turizmi, I.Bilkent Turizm Forumu, Ankara, 1996, s.94 36 Nurcan Tosun, Kongre Turizmi ve Ekonomik Getirileri, Turizm Dünyası Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 56, 1994, s.18 16

yandan bu sektörlerde ve bunlara hammadde ve ara malı sağlayan sektörlerdeki iģletmelerde istihdam imkanlarının artarak geliģmesi sağlanacak, diğer taraftan ihracat ya da ithalat söz konusu ise alınacak gümrük vergileri ve iģletmelerin artan satıģları nedeniyle oluģan gelir ve diğer vergiler sebebiyle devletin gelirlerinde artıģlar meydana gelecektir. Artan devlet gelirleri de ülkelerin dolayısıyla ülke vatandaģlarının ekonomik geliģmelerine katkıda bulunmaktadır. Bazı dönemler ülkemiz imajı adına da olumsuzluk yaratan terör eylemleri nedeniyle turizmde sık sık konjonktürel kriz durumları yaģanmaktadır. Bu zamanlarda iģ ve toplantı rezervasyonları çok çok önceden planlandığı için tatil rezervasyonu iptaline nazaran daha güç olduğundan dolayı kongre turizmi sektörü bu durumdan daha az etkilenmektedir. Turizm ve ekonomi literatürlerinde kongre turizmi ile ilgili istatistik ve ekonomik verilerin çok sınırlı olması, kongre turizminin yarattığı ekonomik etkilerin ölçülmesini güçleģtirmektedir. Bu nedenle ekonomik etkilerin tespitinde daha çok tahminlerden faydalanılmaktadır. Kongre turizmindeki input ve outputlar genel turizme göre daha büyük ölçekli olduğundan ekonomiye etkisi ve dolayısıyla katkısı da daha büyük ölçeklerde olmaktadır. Bir tatil paketinin ortalama fiyatı 600 dolar civarında iken, ortalama bir kongre paketi kiģi baģına 1.150 dolara satılmaktadır. 37 Kongre faaliyetine katılan delegelerin harcamaları, normal turistlerin harcamalarına göre daha fazla olmaktadır. Bu farklılık yalnızca tatil ve kongre paketlerinin fiyatlarından bile yaklaģık iki katı kadar fazla olduğu görülmektedir. Ayrıca delege harcamaları yalnızca kongre paketinde yer alan konaklama, ulaģım, yeme-içme ve kongre organizasyonu kayıt bedelleriyle kalmamaktadır. Kongre delegelerinin gelir düzeyleri yüksek olduğundan ve masrafları kuruluģlarınca 37 Atakan Mert, Kongre/Konferans, TYD Dergisi, Sayı: 13, 1992, s.10 17

karģılandığından ve ayrıca bu harcamaların vergiden indirilebilecek gider özelliği taģımasından dolayı delegelerin harcama eğilimleri yüksek olmaktadır. Kongrelerin yaptığı ekonomik etkilerin tespitinde söz konusu olan harcamalardan ilki, kongreye katılma ve kongreyi düzenleme harcamaları, diğeri ise kongre sırasında ve sonrasında katılımcıların yaptıkları harcamalardır. 38 Kongrelerin ekonomik etkisi, bölge ekonomisinde kalan harcamaların tahmini yapıldıktan sonra ölçülebilir. Kongreler üç tür harcamaya yol açmaktadır. Bunlar: a) Katılımcıların harcamaları b) Dernek, birlik ya da kuruluģ harcamaları c) Ticari fuar katılımcılarının harcamalarıdır. 39 Bir baģka ayrıma göre ise, Kongreler ile ilgili ortaya çıkan harcamalar; a) Kongre organizatörlerince yapılan harcamalar, b) Katılımcıların yaptıkları harcamalar, olarak ifade edilmektedir. Kongre organizatörlerince yapılan harcama alanları olarak da; Yönetim (Kongre sekretaryası) harcamaları Dokümantasyon (Promosyon materyalleri, konferansla ilgili açıklamalar, tebliğlerin kopyaları vb.) Kira harcamaları (Konfor ve teknik düzenlenmeler) Tercüman ve mütercimler için yapılan harcamalar Ġkramlar (Ģartlara göre öğle yemeği, ziyafetler, kokteyller, seminerkonferans arası ikramlar) 38 Bradley M. Braun, Kongrelerin Ekonomik Katkısı: Orlando Florida Örneği, Kongre ve Fuar Turizmi, Antalya Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği Yayını, Antalya, 1994, s.23 39 Braun, a.g.m, s.26 18

Uzmanlar için yapılan harcamalar (ücretler, ulaģım, trasfer ve konaklama masrafları, Ģehir turları) ifade edilmektedir 40 Öte yandan kongre harcamaları değiģik faktörlere bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Bunlar: a) Kongrenin türü; Örneğin ticari fuarların amacı tanıtım ve bilgi alıģveriģi sağlamaktır. Dolayısıyla bu tür fuarların amacı ticari olduğundan kongre/toplantılara oranla hem yer gereksinimleri daha fazladır, hem de harcama düzeyi daha yüksektir. b) Toplantının ulusal veya uluslararası olması, c) Kongrenin düzenlendiği yerin fiyat seviyesi, d) Katılımcının kongre konusuna yakınlık derecesidir. 41 Sonuçta kongre turizmindeki harcamalara hangi yönden bakılırsa bakılsın oteller, en önemli payı almaktadır. Öyleyse kongre turizminin teģvik edilmesi en fazla bu iģletmelere kazanç sağlayacaktır. Kongre turizminin bir diğer ekonomik etkisi istihdam alanında görülmektedir. Bir ülkede kongre turizminin geliģtirilmesi, gerek turizm sektöründe, gerekse turizm ve kongre turizmi ile bağlantılı diğer sektörlerde yeni iģ alanları meydana getirerek istihdam kapasitesini arttırdığı yadsınamaz bir gerçektir. 40 Abdülkadir KoĢan, Kongre Turizmi, Turizmde Seçme Makaleler 24, TUGEV Yayını, 1996, s.54 41 Braun, a.g.m, s.26 19

1.7. Kongre Turizminin Sosyal ve Kültürel Açıdan Önemi Turizm olayının temelini insan ve insan toplulukları oluģturmaktadır. Turizm olgusu, insandan insana ve insandan topluma geçen bir sosyal olaydır. Turistler veya yabancı ziyaretçiler baģka yerlere giderek, oralarda yerli veya yabancı insanlarla ve toplumlarla temaslarda bulunarak farklı sosyal iliģkiler kurmaktadırlar. Turizmde iki yönlü bir etkileģim söz konusudur. Turistler bir taraftan gittikleri yerlerdeki insanlardan, sosyal ve kültürel yapıdan (çevreden) etkilenmekte, öte yandan gittikleri ülke ve bölgelerden sosyal ve kültürel bakımdan etkilemektedirler. Turizm bir kültür taģıyıcısı olarak insanlar ve insan toplulukları arasındaki bağları güçlendirmektedir. 42 Turistin, dünyada çeģitli davranıģlar, inanıģlar ve anlayıģlar bulunduğunu öğrenmesi hoģgörü duygusunu geliģtirmekte ve bir arada yaģama anlayıģını daha da güçlendirmektedir. Turizmin tanımında, turizm için Sosyo-ekonomik bir olaydır ifadesi kullanılmaktadır. Bu da açıkça ortaya koymaktadır ki turizmin ekonomik olduğu kadar sosyal ve kültürel bir alıģ-veriģ yönü de bulunmaktadır. Yabancılarla iliģki imkânı bulan yerli halk, özellikle gençler yabancı dil öğrenme isteği içerisine girerler. Yerli halkın davranıģlarında farklılıklar görülür. Yabancılara benzeme duygusuna kapılırlar. 43 Ayrıca turizmin etkilediği yerli halkın modayı takip etme, iyi giyinme gibi davranıģlarında da değiģmeler olmaktadır. KiĢilerde daha fazla seyahat etme, gezip görme, öğrenme istekleri artmakta ve bunları baģarabilmek içinde çok çalıģmak, daha çok kazanmak hırsı doğmaktadır. Bir ülke veya bölgede turizmin geliģmeye baģlamasıyla özellikle kültüre ve sanata karģı ilgili kongre delegelerinin katılımıyla meydana gelen kongre turizminin geliģimiyle, ülkedeki tarihi ve kültürel eserlerin korunması, bakımı ve onarımı iģleri 42 O. Mesut Sezgin ve Yıldırım Acar, Turizm Tanıtım-Pazarlama-Ekonomi, BaĢtem Yayınları, Ankara, 1991, s.19 43 Özen, a.g.e., s.57 20

daha çabuk ve daha titizlikle yapılmaya çalıģılır. Böylece yerel halkta da tarihi ve kültürel eserlere olan duyarlılık artmıģ olur. Turizm, özellikle kongre turizmi süreçleri, oldukça düzenli ve geliģmiģ alt ve üst yapıya sahip yöreleri tercih eden sosyo-ekonomik olaylardır. Kongre turizminin geliģtiği bölgelerde, diğer bölgelerde görülen alt ve üst yapı sorunları ile trafik ve diğer alanlardaki olumsuzluklar yoktur veya minimize edilmiģlerdir. Ulusal ve uluslararası kongrelerin gerçek yararlarının %90 ı çoğu kez göze çarpmaz. Önemli olan pek çok Ģey buz dağları örneğinde olduğu gibi yüzeyin altındadır. 44 Tüm dünya ülkelerinden delegelerin katılımı ile gerçekleģtirilen uluslararası kongreler, tüm dikkatlerin kongre kentinde toplanmasına neden olur. Bu türden kongreler, kongre Ģehrinin, dünya Ģehirleri içerisindeki önemini artırır. Kongre turizmindeki iģ imkânlarının parlak bir gelecek vaat etmesi, eğitim seviyesini yükseltme isteği doğurabilmektedir. Bunun sebebi, özellikle kongre turizmi alanında çalıģan kiģilerin hizmet ettikleri insanların düzeylerine uygun olarak daha eğitimli ve kültürlü olma zorunluluğudur. Bir ülkeyi gezerek ve görerek tanıyanlar o ülkenin kültürel değerlerini de öğrenme imkânına kavuģacaklardır. Uluslararası kongrelere katılanlar aynı zamanda potansiyel turist olarak da adlandırılırlar. Kongreler genelde bölge ve ülke basınının ilgi alanına girmektedir. Kongreler ile ilgili bilgiler -gerek kongrenin konusu, gerekse çarpıcı yönleri ve sonuçları- özet olarak basın yoluyla halka duyurulmaktadır. Bunlar, toplumun sosyo-kültürel alanda geliģmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca, konularla ilgili olarak bazı bilim adamlarının düģüncelerini de röportajlar yoluyla yansıtmaktadırlar. Basın, halkın kongre düzenlenen konu hakkında doğru bilgilendirilmesi sonucunda bilinçli bir Ģekilde hareket etmelerini sağlamaktadır. 44 Özen, a.g.e., s.57 21