TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) ARAŞTIRMA RESEARCH ARTICLE MERAM ÇIRAKLIK OKULU ÖĞRENCİLERİNDE SİGARA KULLANMA SIKLIĞI Ruhuşen KUTLU Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD, Konya ÖZET Bu çalışmanın amacı Meram Çıraklık Okulu Öğrencilerinde sigara içme sıklığını ve etkileyen faktörleri araştırmaktır. Tanımlayıcı ve kesitsel tipteki bu çalışma 2004-2005 öğretim yılında Meram Çıraklık Okulunda eğitim gören 192 öğrencide yapıldı. Çalışmaya katılan 192 öğrencinin %95,8 i (n=184) erkek, %4,2 si (n=8) kız, en küçük yaş 15, en büyük yaş 20 (ortanca yaş değeri 17) idi. Sigara içme durumu değerlendirildiğinde 97 öğrenci (% 50,5) halen sigara kullanıyor, 81 i (%42,2) hiç içmemiş, 14 ü (%7,3) daha önce kullanmış fakat halen içmiyordu. Sigara içmeye başlama yaşı en küçük 7, en büyük 18, ortanca değer 13 yaş olarak tespit edildi. Sigaraya başlama nedenleri değerlendirildiğinde; halen sigara içen 97 öğrencinin 41 i (%40,6) sosyal çevre ve arkadaş grubundan etkilenerek, 28 i (%27,7) özenti ve hevesten, 22 si (%21,8) stres ve sıkıntıdan sigaraya başladıklarını belirtmişlerdi. Fagerstrom kriterlerine göre 43 ü (%42,2) çok az, 23 ü (%22,5) yüksek bağımlılık derecesinde idiler. Sonuçlarımız sigara içme sıklığının Meram Çıraklık Okulu Öğrencileri arasında önemli bir sorun olduğunu göstermektedir. Anahtar kelimeler: Sigara alışkanlığı, öğrenci, çıraklık okulu. ABSTRACT THE PREVALENCE OF SMOKING AMONG THE STUDENTS OF MERAM APPRENTICESHIP SCHOOL The purpose of this study is to describe the prevalence of smoking among the students of Meram Apprenticeship School and to analyze the affecting factors. This descriptive and cross-sectional study was carried out among 192 students who educated at Meram Apprenticeship School during 2004-2005 academic years. Of 192 students whom participated in this study, 95.8 % ( n= 184) were male, and 4.2 % (n= 8) were female, minimum age was 15, maximum age was 20 (median value= 17 years). When the smoking status was evaluated, 50.5 % (n= 97) were ever-smokers, 7.3 % (n= 14) were exsmokers, 42.2 % (n=81) were never smokers. The lowest age at starting smoking was 7 years, the highest age was 18 years and the median value was 13 years. When the reasons to start smoking were analysed, 41 students of 97 current smokers stated that they had started smoking because of affecting of social environment and friend groups (40.6 %, n=41), affectation and enthusiasm (27.7 %, n=28), stress and anxiety (21.8 % n=22). According to Fagerstrom criterion, 43 students (42.2 %) were assessed very low addictive level, 23 students (n=22.5%) were high addictive level. Our results showed that the prevalence of smoking among the students of Meram Apprenticeship School was an important matter. Key words: Smoking, student, apprenticeship school Gönderildiği Tarih: 17 Şubat 2006, Kabul Tarihi: 25 Eylül 2006. II. Ulusal Çevre Hekimliği Kongresi nde bildiri olarak sunulmuştur. Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Ruhuşen KUTLU, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD. KONYA Tel: 0.332.2236601 E-posta: ruhuse@yahoo.com 424
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) GİRİŞ Sigara bağımlılığı en önemli önlenebilir mortalite ve morbidite sebeplerinden biridir. Tüm dünyada ve ülkemizde çok önemli bir toplumsal sorun olup, özellikle gelişmekte olan ülkelerde giderek yaygınlaşmaktadır. Günümüzde dünyada 1.1 milyar kişi sigara içmekte, her yıl 4,9 milyon kişi sigaradan kaynaklanan bir hastalıktan hayatını kaybetmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre eğer gerekli önlemler alınmaz ise 2020 yılında 10 milyon kişinin sigaradan kaynaklanan bir hastalıktan hayatını kaybedeceği tahmin edilmektedir (1). 1988 yılında tüm Türkiye yi temsil edecek nitelikteki bir örneklem grubu üzerinde yapılan PİAR araştırmasında sigara içme sıklığı erkeklerde %62,8, kadınlarda % 24,3, 35 yaş üzeri nüfusta % 43,6 olarak tespit edilmiştir (2). 31 Mayıs 2005 Sigarasız Bir Dünya Günü nedeni ile Toraks Derneğinin yaptığı açıklamaya göre; Türkiye'de yetişkin nüfusun yaklaşık yarısı sigara içmektedir. Ülkemizde sigara içen 17 milyon kişi günde 40 milyon doları, yılda ise 15 milyar doları sigaraya vermektedir. Bu 17 milyon kişinin 4 milyonu hayatından 7 yıl, 4 milyonu ise 22 yıl kaybederek ölecektir. Ülkemizde her yıl yaklaşık 100.000 kişi sigaraya bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Sigaranın yol açtığı hastalıklar nedeniyle ülkemize verdiği yıllık ekonomik zarar ise 2.72 milyar dolardır (3). Adölesan dönemi çocukluktan yetişkin çağa geçiş devresi olup, fiziksel değişmelerin yanı sıra genç bireyin sosyal ve psikolojik adaptasyonunun da gerçekleştiği bir dönemdir. Kendilerini kanıtlama çabası içinde çete kurma, silah taşıma, uyuşturucu, alkol ve sigara kullanma gibi tehlikeli ortam ve yanlış davranışlar içine girebilirler. Sigara tiryakilerinin % 80 den fazlası ilk içiciliğe 18 yaşından önce başlamaktadırlar (4). Sıklıkla adölesan dönemde kazanılan bu alışkanlığın oluşmasında sosyal çevre ve arkadaşların etkisinin fazla olduğu belirtilmektedir (5). Bu açıdan sigaraya başlama yaşının, başlatan sebeplerin bilinmesi ve içme sıklıklarının saptanması bu mücadeleye yön verecektir. Bu nedenle gençlerin daha sigara ile tanışmadan önce bu konuda bilgilenip bilinçlendirilmeleri sigara ile mücadelede en etkin yol olacaktır. Çıraklık eğitimi; ilköğretimi bitirip bir üst öğretime gidemeyen veya çeşitli nedenlerle örgün eğitimin dışında kalmış ortaöğrenim çağındaki çocukların ve gençlerin eğitimini kapsamaktadır. En az ilköğretim okulu mezunu olanlardan 14 yaşını tamamlamış ve 19 yaşından gün almamış olanlar çıraklık eğitimine devam edebilmektedir. Bu nedenle çıraklık okulu öğrencileri örgün eğitim alan öğrencilerden çeşitli özellikleri ile farklılıklar arz etmektedir. Bu çalışmada Meram Çıraklık Okulu öğrencilerinin sigara ile ilgili davranışları ve bunu etkileyen faktörlerin kesitsel bir araştırma ile ortaya konması amaçlandı. GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı ve kesitsel tipteki bu çalışma 2004-2005 öğretim yılında Meram Çıraklık Okulunda eğitim gören 425
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) 246 öğrenciden 12 Mayıs 2005 tarihinde okulda düzenlenen Sigaranın sağlık üzerine zararları ve bırakma metotları konulu toplantıya katılan 192 öğrencide yapıldı. Katılma oranı %78 idi. Öğrencilerden anketle ilgili aydınlatılmış onamları alındı. Araştırmaya katılanların sosyo-demografik bilgileri, sigara içme ve bırakma durumlarını içeren 34 soruluk bu ankette; Sosyo-demografik karakterler bölümünde: Yaş, cinsiyet, sigara içme durumu, spor aktivitelerine katılma durumu soruldu. Sigara içme alışkanlığı ile ilgili bölümde: Günlük içilen sigara sayısı, sigara içmeye başlama yaşı, sigara içilen yıl sayısı, başlatan sebepler, sigara üzerinde medyanın etkisinin olup olmadığı soruldu. Aile ve yakın arkadaş çevresinde sigara içme durumunu saptamak için baba, anne, kardeşler ve yakın arkadaş çevresinde sigara içme durumu soruldu. Anket konuşmacı olarak davet edilen öğretim üyesi gözetiminde toplantı salonundaki öğrencilere dağıtılarak, 30 dakikalık süre sonunda toplandı. Uygulama sırasında güvenilirliği artırmak için salonda sınıf öğretmenlerinin bulunmamasına özen gösterildi. Anket formunda, sigara içme durumunun tasnifi ile ilgili üç soru yer almıştır. Bu sorular A.B.D de sigara içme durumunun tasnifi için kullanılan soruların (6) Türkçe uyarlamasıdır. Türkçe sorular şunlardır: 1- Yaşamınız boyunca toplam 100 adet (5 paket) sigara içmiş misinizdir? a) Evet b)hayır 2- Halen sigara içiyor musunuz? a) Evet her gün içerim b) Her gün olmamakla birlikte ara sıra içerim c)hayır, bıraktım d)hayır, daha önce de içmedim (Bu sorunun yanıtları ABD de evet ve hayır olmak üzere iki şıklıdır. Bu çalışmada içme özelliklerinin daha iyi betimlenebilmesi için dört şıklı olarak düzenlenmiştir.) 3- Günde kaç sigara içiyorsunuz?... Bu sorulardan birincisine hayır diyenler, İçmemişler (Never smokers) kategorisinde tasnif edilmiştir. Bu soruya evet diyenler; ikinci soruya, evet hergün veya hergün olmamakla birlikte ara sıra içerim yanıtlarından birini vermişlerse Halen içenler (eversmokers) kategorisine alınmıştır. Halen içenler daha sonra iki alt gruba ayrılmıştır: Her gün içenler ve Ara sıra içenler. Birinci soruya evet diyenlerden ikinci soruya Hayır bıraktım yanıtını verenler, Bırakanlar (ex- smokers) kategorisini oluşturmuştur (6). İçenlerin ve bırakanların; Bırakmada aşamalı değişim süreci (The stages of change model) yönünden tasnifi için, Prochaska ve arkadaşlarının önerdiği soru takımının Türkçe uyarlaması kullanılmıştır (7,8). Bağımlılık puanlamasında ve tasnifinde ise Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi sorularının Türkçe uyarlaması kullanılmıştır (9). Nikotin bağımlılık düzeyini ölçen Fagerstrom Testi ve değerlendirme şekli aşağıda belirtilmiştir. 426
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) 1. Sabah ilk sigaranızı uyanıştan ne kadar sonra içersiniz? Puan a. İlk 5 dk içinde 3 b. 6-30 dk içinde 2 c. 31-60 dk içinde 1 d. Bir saatten sonra 0 2. Sigara içiminin yasak olduğu yerlerde içmeden durmakta zorlanıyor musunuz? a. Evet (1 puan) b. Hayır (0 puan) 3. Gün boyunca içtiğiniz sigaralardan vazgeçilmesi en zor olan hangisi? a. Sabahın ilk sigarası (1 puan) b. Diğer (0 puan) 4. Günde ne kadar içiyorsunuz? a. 10 veya daha az (0 puan) b. 11-20 (1 puan) c. 21-30 (2 puan) d. 31 ve üzeri (3 puan) 5. Sabah günün diğer saatlerine göre daha çok sigara içer misiniz? a. Evet (1 puan) b. Hayır (0 puan) 6. Günün çoğunu yatakta geçirecek kadar rahatsız olduğunuzda yine sigara içer misiniz? a. Evet (1 puan) b. Hayır (0 puan) Alınan puanlar toplanır ve aşağıdaki şekilde bağımlılık düzeyi hesaplanır. Toplam puan Bağımlılık düzeyi 0-2 çok az 3-4 az 5 orta 6-7 yüksek 8-10 çok yüksek Veriler 10.0 SPSS programı ile değerlendirildi. Tanımlayıcı istatistik değerler ortanca, en küçük ve en büyük, frekans ve yüzde olarak verilmiştir. Gruplar arasında oranların dağılımı arasındaki farkın değerlendirilmesinde ki-kare testi kullanılmıştır. BULGULAR Çalışmaya katılan 192 öğrencinin %95,8 i (n=184) erkek, %4,2 si (n=8) kız, en küçük yaş 15, en büyük yaş 20 (ortalama 17,2±1,1) idi. Sigara içme durumu değerlendirildiğinde 97 öğrenci (% 50,5) halen sigara kullanıyor, 81 i (%42,2) hiç içmemiş, 14 ü (%7,3) daha önce kullanmış halen içmiyorlardı. Haftada bir gün spor yapma sıklığı %31,8 (n=61) idi (Tablo 1). Tablo 1. Katılımcıların çeşitli özelliklerine göre dağıllımı (n=192). Cinsiyet Sayı % Kadın 8 4,2 Erkek 184 95,8 Yaş 15-16 yaş grubu 53 27,6 17-18 yaş grubu 116 60,4 19-20 yaş grubu 23 12,0 Sigara içme durumu Halen içenler 97 50,5 Bırakanlar 14 7,3 Hiç içmeyenler 81 42,2 Spor yapma sıklığı Haftada bir gün 61 31,8 Haftada 2-3 gün 52 27,1 2 haftada bir gün 22 11,5 Hiç yapmıyorum 57 29,6 Sigara içmeye başlama yaşı en küçük 7, en büyük 18, ortanca değer 13 yaş olarak tespit edildi. Sigaraya başlama nedenleri değerlendirildiğinde; sigara içen 97 öğrencinin 41 i (%42,3) sosyal çevre/arkadaş grubundan etkilenerek, 28 i (%28,9) özenti/hevesten, 22 si 427
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) (%22,7) stres ve sıkıntıdan sigaraya başladıklarını belirtmişlerdi. Fagerstrom kriterlerine göre 43 ü (%44,3) çok az, 23 ü (%23,8) yüksek bağımlılık derecesinde tespit edildiler. Halen sigara içenlerin %72,8 i filtreli sigara kullanıyordu. Genellikle hangi durumlarda sigara içersiniz sorusuna 36 öğrenci (%40,0) arkadaşımla iken, 30 u (%33,3) sinirli olduğumda yanıtını verdi. Daha önce sigara bırakma girişimleri sorulduğunda 23 ü (%23,7) hiç denememişti, 74 ü (%76,3) bir veya daha fazla bırakmayı denemişti ve 68 i (%70,1) önümüzdeki 6 ay içinde sigara bırakmayı düşünüyordu. Sigara içenlerin %93,8 i (n=91) sigaranın sağlığı üzerine zararlı olduğunu biliyordu. Öğrencilerin % 56,8 i (n=109) medyanın sigaranın zararları ile ilgili yeterince yayın yapmadığına inanıyordu. Sigara içenlerin %24,7 si (n=24) sigara bırakmayı düşünmüyordu, %43,3 ü (n=42) bırakmaya hazırlık safhasında idi (Tablo 2). Sigara içmeyi bırakan 14 kişinin %57,1 i birden bire ve %37,5 i zararlı olduğu için bırakmıştı. Anne, baba veya kardeşlerden birisinin sigara içip içmediği sorulduğunda; çalışmaya katılanların ailesinde sigara içme sıklığı %60,9 (n=117) olarak tespit edildi. Yakın arkadaş grubunda sigara içme sıklığı %92,2 (n= 177) idi. Sigara içenlerin ailelerinde sigara içme sıklığı içmeyenlere oranla anlamlı düzeyde yüksek bulundu (p<0,001, x 2 =14,765). Halen sigara içenlerin yakın arkadaş grubunda sigara içme sıklığı, içmeyenlere oranla istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek (p<0,05, x 2 =4,824) bulundu (Tablo3). Tablo 2. Halen sigara içen grupta sigara içme ile ilgili davranışlar (n=97). Alışkanlıklar n (%) Günlük tüketilen sigara adeti 10 ve daha az 55 56,7 11-20 28 28,9 21-30 8 8,2 31 ve üzeri 6 6,2 Sigara içmeye başlama yaşı 10 yaş ve altı 21 21,8 11-13 yaş 35 36,5 14-16 yaş 34 35,5 17 yaş ve üzeri 7 6,2 Sigara içme süresi (yıl) 1-3 35 36,1 4-6 37 38,1 7-9 18 18,6 10 ve üzeri 7 7,2 Sigara içmeyi başlatan sebepler Sosyal faktörler (çevre, 41 42,3 arkadaş grupları) Özenti ve heves 28 28,9 Stres ve sıkıntı 22 22,7 Keyif ve zevk 6 6,1 Fagerstrom Tasnifine Göre Bağımlılık Derecesi Çok az 43 44,3 Az 19 19,6 Orta 8 8,2 Yüksek 23 23,8 Çok yüksek 4 4,1 Daha önce kaç kez sigarayı bırakmayı denediniz? Hiç denemedim 23 23,7 Bir ve daha fazla denedim 74 76,3 Sigaranın zararları medyada yeterli yayınlanıyor mu? Evet 83 43,2 Hayır 109 56,8 Sigara içenlerin Bırakmada aşamalı değişim süreci Bırakmayı düşünmeyenler 24 24,7 Bırakmayı düşünenler 31 32,0 Bırakmaya hazırlananlar 42 43,3 428
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) Tablo 3. Ailede ve yakın arkadaş grubunda sigara içme durumu Sigara içmeyenler Sigara içenler Toplam p x 2 n % n % n % Ailede Sigara içenler 45 23,4 72 37,5 117 60,9 Sigara içmeyenler 50 26,0 25 13.0 75 39,1 Yakın arkadaşlarda Sigara içenler 83 43,2 94 49,0 177 92,2 Sigara içmeyenler 12 6,2 3 1,6 15 7,8 Cinsiyet Kız 7 3,6 1 0,6 8 4,2 Erkek 88 45,8 96 50,0 184 95,8 p<0,001 x 2 =14,765 p=0,028 x 2 =4,824 p=0,02 x 2 =5,389 TARTIŞMA Ülkemizde sigara kullanım sıklığı ile ilgili çok sayıda ve farklı metodolojik yaklaşımları kullanan çalışmalar bulunmaktadır. Adölesan yaş grubunda yapılan epidemiyolojik çalışmaların, bu tür araştırmaların yöntemlerinden kaynaklanan bazı kısıtlılıklara rağmen sigara kullanım sıklığı hakkında önemli fikirler verdiği söylenebilir. Bu çalışma sırasında ankete doğru olmayan yanıt verme, anket sırasında okulda olmama gibi zorluklar ve sınırlamalar ile karşılaşıldı. Ancak elde edilen bulguların sigara bağımlılığı ile mücadelede yol gösterici olacağına inanıyorum. Dünyada ve ülkemizde bağımlılık yapan maddeler arasında en yaygın olanının tütün ürünleri olduğu görülmektedir. Sigara kullanımı, genç bireylerde özgürlük ve bağımsızlık duygularını ortaya çıkaran ve erişkin görünmesini sağlayan olumsuz bir davranış şeklidir. Ülkemizin de içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde sigara reklamları ile de beslenerek giderek artan sayıda genci kendisine bağlamaktadır (10). Bu çalışmada çıraklık okulu öğrencileri arasında sigara içme sıklığı (%50,5) oldukça yüksek bulunmuştur. Karşıyaka Kız Meslek ve Anadolu Lisesi öğrencilerinde sigara kullanma sıklığı %31,4 (11), İzmir de lise öğrencilerinde %23,2 (erkeklerde %22,7, kızlarda %24,1) (12), Edirne de lise öğrencilerinde %38,0 (13), Manisa da %13,1 (14) olarak tespit edildi. Çıraklık okulu öğrencileri genel olarak yaş ortalaması daha büyük olup, kırsal kesimde oturmakta ve sosyoekonomik yönden alt gelir düzeyindeki ailelerden gelmektedirler. Bu çalışmadaki yüksek içicilik sıklığının, çıraklık okuluna devam eden öğrencilerin örgün eğitim alan lise öğrencilerine göre üstte belirtilen farklı özelliklere sahip olmasından kaynaklandığı düşünülebilir. İtalya da lise öğrencileri arasında sigara içme sıklığı %24,1 (15), Amerika da lise 1. sınıf öğrencilerinde %31,2, son sınıf öğrencilerinde %38,2 (16), Uganda da %17,5 (17) olarak tespit edilmişti. Bu çalışmada elde edilen yüksek içicilik sıklığı, yukarıda belirtilen ülkelerden oldukça fazladır. 429
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) Sigaranın bırakılmasını sağlamak amacıyla birçok ülkede gönüllü sağlık örgütleri tarafından grup tedavilerine yönelik programlar hazırlanmıştır. Bu programların içerikleri benzer olup, genellikle konferanslar, grup etkinlikleri, kişinin günlük alışkanlıklarını tanımasına yönelik egzersizler, sigaranın azaltılarak bırakma gününe karar verilmesine yönelik programlar, aşırı sigara içme isteği ile baş etme yöntemleri, sigaraya yeniden başlanmasını engellemeye yönelik öneriler ve stres tedavisinin pratiklerinin yapılması gibi konuları içerir. Hekimlerin telkin, öneri ve desteklerinin birçok sigara içen hastayı sigarayı bırakma konusunda motive ettiği, hastalara cesaret vererek bırakmayı denemesini sağladığı bilinmektedir. Sigarayı bırakmaya hazır ve kararlı olan bir hastaya ise hekim sigarayı bırakma teknikleri ve programları hakkında bilgi vererek destek olabilir. Gelişmiş ülkelerde sigara karşıtı örgütler yoğun bir şekilde çalışmakta, bunun sonucunda da bu ülkelerde sigara içme sıklığı giderek düşmektedir. Bu çalışmada sigara bırakma oranı % 7,3 (n=14) iken, ABD de adölesan yaş grubunda bırakma oranı % 46,3 olarak bildirilmiştir (18). Meram Çıraklık Okulunda bırakma oranının çok düşük olması, ülkemizin de içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde sigaranın ucuz olması, marketlerden her yaş grubundaki kişilerin kolaylıkla satın alması ve hükümetlerin zorlayıcı ve caydırıcı yaptırımlarının olmaması, bırakma kampanyalarının yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Sonuçlara göre katılanların %93,8 i (n=91) sigaranın sağlığına zararlı olduğunu biliyordu, %76,3 ü (n=74) daha önce bir veya birden fazla sigara bırakmayı denemişti, %75,3 ü (n=73) bırakmayı düşünen ya da bırakmaya hazırlanan kategorisinde idi, %63,9 unun (n=62) bağımlılıkları Fagerstrom kriterlerine göre çok az ve az düzeyinde idi. Spor aktivitelerine katılmama oranı (%29,6) oldukça yüksekti. Okul idarecileri çeşitli aktiviteler düzenleyerek öğrencilerin spora katılma oranını artırabilirlerdi. Öğrencilerin %56,8 i (n=109) medyanın sigaranın zararları ile ilgili yeterli düzeyde yayın yapmadığına inanıyordu. Yayınlarında paparazi programlarına yoğun şekilde yer veren medyanın bu konudaki duyarsızlığı da dikkati çekiyordu. Sigaranın toplum sağlığına verdiği zararın büyüklüğü, buna karşılık sigaraya karşı yapılması gerekli mücadelenin zorluğu ve çok kapsamlı oluşu başta medya olmak üzere, okul idarecileri, öğretmenler, aileler, sivil toplum örgütleri gibi pek çok kurum ve kuruluşun işbirliğini gerektirmektedir (10). Özellikle 18 yaş altında ilk içiciliğin denendiği, her yaş grubunda giderek artan sayıda bağımlıların arttığı salgınlara yol açan sigara ile mücadelede kendini görevli hisseden kurum ve kuruluşların işbirliğine ülke genelinde ihtiyaç vardır. Bu nedenle, ülkemizde 31 Mayıs 1995 te Sigara ve Ulusal Sağlık Komitesi kurulmuştur. Bu komitede başta Sağlık, Milli Eğitim, Çevre, Kültür Bakanlıkları gibi resmi kuruluşlar olmak üzere, Türk Tabipler Birliği gibi meslek örgütleri ve konuyla ilgili gönüllü kuruluşlar sigara kullanımını kontrol 430
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) altına almak ve ortak çalışmalara süreklilik kazandırmak amacıyla bu komite adı altında bir işbirliği oluşturmuşlardır (10). Bu konuda toplumsal bilinci oluşturduğumuz zaman her yaş ve meslek grubunda sigara bırakma oranımız yükselecek ve başlama oranını geçecektir. Daha sağlıklı nesiller ve toplumlar için buna ivedilikle ihtiyacımız vardır. Adölesan dönem yeni şeylerin denendiği, özenti ve merakın, çevre ile sıkı etkileşimin olduğu, evde annebabadan, okulda sigara içen öğretmeninden ve arkadaşlarından kolayca etkilenen çok özel bir yaş grubudur (19,20). Bu çalışmada, sigara içenlerin yakın arkadaş grubunda içme sıklığı (%53,1) içmeyenlere göre anlamlı düzeyde yüksek bulundu (p<0.05). Ailede ebeveynlerden birinin sigara içiyor olması genç bireylerin sigaraya başlamasında önemli bir etmendir. Bizim çalışmamızda, sigara içenlerin ailelerinde sigara içme sıklığı (%60,9) içmeyenlere göre anlamlı düzeyde yüksek idi (p<0.001). İtalya da yapılan bir çalışmada da adölesan yaş grubunda sigara içenlerde aile ve yakın arkadaşların içme davranışı üzerine oldukça etkili olduğu (p<0.001) tespit edilmiştir (15). Erkeklerde sigara içme sıklığı, kız öğrencilere göre anlamlı düzeyde (p<0.05) yüksek tespit edildi. Başka çalışmalarda da erkek cinsiyetin sigara içmede bir risk faktörü olduğu bildirilmiştir (21). SONUÇ Sigara kullanımı ile ilgili mücadele programlarının hedef kitlelerinden biride lise öğrencileridir. Sigara ile mücadelede başarılı olabilmek için, hedef kitlenin özelliklerini bilmek gereklidir. Sigara salgınının zararlı etkilerine yoğun bir şekilde hedef olan gençliğin sigaraya karşı korunması ve bağımlılığın engellenmesi için daha ilköğretim yıllarında başlayan görsel (film, broşür, afiş vs) ve eğitsel önlemlerin alınması ve uygulanması gerekmektedir. TEŞEKKÜR Yardımlarından dolayı Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD. Başkanı Prof. Dr. Selma Çivi ye teşekkürlerimi iletirim. Bu çalışma Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğünün 06-701409 No'lu Projesi tarafından desteklenmiştir. KAYNAKLAR 1. Nakajima H. World Health Day 1996. Healthy cities for better life. Message from the Director-General of the World Health Organisation. Urban Health Newsl. 1996; (28): 5-6. 2. Sigara alışkanlıkları ve sigara ile mücadele kampanyası kamuoyu araştırma raporu PİAR, 1988. 3. www.trakya.edu.tr. 10 Mart 2006 tarihinde ulaşıldı. 431
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6) 4. US Department of Health and Human Services. Preventing tobacco use among young people: a report of the Surgeon General. US. Department of Health and Human Services, CDC, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion OoSaH, editors. 1994. Atlanta, Georgia, CDC. 5. Coogan PF, Adams M, Geller AC, Brooks D, Miller DR, Lew RA, Koh HK. Factors associated with smoking among children and adolescents in Connecticut. Am J Prev Med. 1998; 15 (1): 17-24. 6. US Department of Health and Human Services. The health benefits of smoking cessation. A report of the Surgeon General, 1990. Rockville, Maryland: Public Health Service, Centers for Disease Control, Office on Smoking and Health, 1990. 7. Prochaska JO, Goldstein MG. Process of smoking cessation; implications for physicians. Clin Chest Med 1991; 12, 727-736. 8. Prochaska JO, DiClemente CC. Stages and process of self change of smoking: toward an integrated model of change. J Consult Clin Psychol 1983; 51,390-395 9. Fagerstrom KO, Heatherton TE, Kozlowski LT. Nicotine addiction and its assesment. Ear Nose Throat J 1992;69:763-767. 10. Kutlu R. Sigara içenler arkadaşınızı tanıyor musunuz? Konya Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları 2002; 46:12. 11. Taşçı E, Atan ŞÜ, Durmaz N, Erkuş H, Sevil Ü. Kız Meslek Lisesi öğrencilerinin madde kullanma durumları. Bağımlılık Dergisi, 2005; 6: 122-128. 12. Göksel T, Cirit M, Bayındır Ü. İzmir ili öğrencilerinin sigara alışkanlığını etkileyen faktörler. Toraks Dergisi, 2001; 2: 49-53. 13. Karlıkaya C. Edirne de lise öğrencilerinde sigara içme prevalansı, kaçakçılık, reklamlar ve ergenlerin sigaraya ulaşması. Toraks Dergisi, 2002; 3: 6-12. 14. Çelik P, Esen A, Yorgancıoğlu A, Şen FS, Topçu F. Manisa ilinde lise öğrencilerinin sigaraya karşı tutumları. Toraks Dergisi, 2000; 1: 61-66. 15. Gaeta G, Del Castello E, Cuomo S, Effuso L, Pirera M, Boccalatte A. Personal, familial and environmental factors influencing the inclination of smoking in adolescents: differences between sexes and between city and small-town dwellers. Cardiologia. 1998; 43 (4): 417-426. 16. Everett SA, Husten CG, Warren CW, Crossett L, Sharp D. Trends in tobacco use among high school students in the United States, 1991-1995. J Sch Health. 1998; 68 (4): 137-140. 17. Mpabulungi L, Muula AS. Tobacco use among high shool students in Kampala, Uganda: questionnaire study. Croat Med J. 2004; 45 (1): 80-83. 18. Sargent JD, Mott LA, Stevens M. Predictors of smoking cessation in adolescents. Arch Pediatr Adolesc Med. 1998; 152 (4): 388-393. 19. Lewit EM, Hyland A, Kerrebrock N, Cummings KM. Price, public policy, and smoking in young people. Tob Control 1997;6: 7-24. 432
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (6) 20. Hu TW, Lin Z, Keeler TE. Teenage smoking, attempts to quit, and school performance. Am J Public Health 1998; 88 (6): 940-943. 21. Choi WS, Pierce JP, Gilpin EA, Farkas AJ, Berry CC. Which adolescent experimenters progress to established smoking in the United States. Am J Prev Med. 1997; 13 (5): 385-391. 433