Edirne Merkez İlçe İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerde Sağlığı Geliştirici Davranışlar

Transkript

1 Araştırma/Research Article Edirne Merkez İlçe İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerde Sağlığı Geliştirici Davranışlar Burcu Tokuç*, Ufuk Berberoğlu Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Edirne *Burcu Tokuç, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Edirne. Kor Hek 2007; 6 (6): Özet: Bu çalışmada, Edirne İli Merkez İlçe İlköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin kimi sosyo-demografik özelliklerinin saptanması ve günlük yaşamlarındaki çeşitli davranışlarının Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (Health Promotion Life-Style Profile) ile değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma tanımlayıcı, kesitsel bir araştırmadır. Araştırmacılar tarafından hazırlanan bir anket formu ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği Edirne İli Merkez İlçede bulunan 33 İlköğretim Okulunda çalışan tüm öğretmenlere ulaştırılmıştır. 410 öğretmen çalışmaya katılmayı kabul ederek anket formundaki soruları yanıtlamıştır. Veriler SPSS Ver ile değerlendirilmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin, sağlığı geliştirici davranışlarının genel olarak iyi düzeyde olduğu, en yüksek puan ortalamasının beslenme, en düşük puan ortalamasının ise egzersiz alt grubunda olduğu, toplam ve kişiler arası destek puanlarının kadınlarda, egzersiz puanının erkeklerde anlamlı düzeyde yüksek olduğu, yaş arttıkça sağlığı geliştirici davranış puanlarının yükseldiği bulunmuştur. Öğretmenlerin, sağlığın geliştirilmesine yönelik bilgilerini artırmak amacıyla, mesleki eğitim süreçleri içinde sağlıkla ilgili derslerin bulunması, varolan sağlık bilgilerinin düzenli yapılacak hizmet içi eğitimlerle artırılarak, bunların doğru davranışlara dönüştürme ve iyi bir rol model olma çabalarının desteklenmeli ve sağlık personeli ile öğretmenlerin sürekli iletişim içinde olması sağlanmalıdır. Anahtar Sözcükler: Öğretmen, İlköğretim Okulu, Sağlıklı yaşam biçimi, Sağlığı geliştirici davranış Health Promoting Lifestyles Among Primary School Teachers Working in Edirne Abstract: To determine some socio-demographic characteristics and to evaluate daily life behaviors of the teachers who are working in Primary Schools in Edirne with Health Promotion Life Style Profile (HPLSP), was aimed in this study. This is a cross-sectional, descriptive study. A questionnaire which was prepared by the investigators and HPLSP was sent to all teachers working in 33 primary schools in Edirne. 410 teachers accepted to participate and completed the questionnaire. Data were evaluated by SPSS v It was found that teachers participated in the study were generally at medium level at health promoting behaviors, and the highest mean score was nutrition and the lowest was exercise. The total health promoting behaviors score and inter personel relations score was significantly higher in females but exercise score was significantly higher in males. It was also found that the total score of health promoting behaviors, increased with age. For increasing and supporting health promoting behaviors of the teachers, health promotion lectures should be included in occupational education and in-service training programs, and health professionals always must be in relation with teachers. Key Words: Teacher, Primary school, healthy life style, health promoting behavior GİRİŞ Bireylerin ailelerinden sonra ilk sosyal etkileşime girdikleri toplumsal kurumlar okullardır ve okullar sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının başlangıcını oluşturmak için en uygun çevreler olarak tanımlanırlar. Çocuklar, ailelerin, toplumların ve ulusların geleceğini oluşturmaktadır. Çocuklukta edinilen sağlıksız davranışlar, erişkinlikte sürmekte ve gelecekte kişinin sağlık durumunu riske atmaktadır. Ancak, okul çağı çocukları görece olarak hayatın daha sağlıklı bir döneminde olarak algılanmakta ve tüm dünyadaki sağlığı geliştirme çabalarında öncelikli bir grup olarak görülmemektedir (1). Bireyleri yaşama hazırlayan ve olumlu davranışlar geliştirmeleri için eğiten okullar, olumsuz davranışların geliştirilmesine de aracılık edebilir. Okulun erken dönemleri pozitif ve negatif çoğu sağlık davranışının geliştirildiği dönemdir. Okul 421

2 çağında çocuklar, kişinin sağlığını ve yaşam kalitesini uzun dönemde etkileyecek olan bir çok sağlıksız alışkanlık ve davranış edinme riski altındadır (1). Toplumsal öğrenme kuramına göre, öğrenme sosyal bir süreçtir. Gözlem yoluyla öğrenme, öğrenme sürecinin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. İnsanlar gözlem yoluyla çeşitli davranışları öğrenmektedirler. Birey pek çok davranışını, çevresinde bulunan, genellikle çeşitli yönlerden önemli olan insanların yaptığı davranışları gözlemleyerek, onlara öykünerek (taklit, imitation) öğrenmektedir. Bu insanlar nasıl düşünüleceği, ne hissedileceği ya da ne şekilde davranılacağı konusunda rol modelleri oluştururlar (2). Çocuk öğrenirken taklit eder ve yaptığı taklitleri mantık süzgecinden geçirmez. Bu taklitler onda iz bırakır, iyi ve kötü alışkanlıklar edinmesine neden olur. Öğretmenler, çocukların bu özelliklerini göz önünde bulundurmalı ve onlara iyi örnek olmalıdırlar (2). Okul sağlığı alanında yapılan girişimlerin çoğuna bakıldığında; daha çok öğrencilerin sağlık davranışlarının belirlenmesi ve sağlık düzeyinin yükseltilmesine yönelik eğitim çalışmalarıdır. Oysa okul, öğrenci, öğretmen ve diğer okul çalışanlarının birlikte ve etkileşim içinde oldukları bir ortamdır. Öğretmen, öğrenme ve öğretme sürecinde çok yönlü ve yaşamsal bir role sahiptir. Çoğunlukla da öğretmenlerin davranışları öğrenciler için bir model oluşturduğundan; öğretmenlerin yaşam biçimlerine, sağlık davranışlarına yönelik durum saptama çalışmaları yapılmalı, sağlık eğitimi gereksinimleri belirlenmelidir. Bu çalışmanın amacı; Edirne İli Merkez İlçe ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin sağlık davranışları profilini çıkartmak ve günlük yaşamlarındaki çeşitli davranışlarının Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (Health Promotion Life- Style Profile) ile değerlendirmektir. Buradan alınan sonuçlarla okullarda düzenlenecek olan sağlık eğitim programlarının içeriğini saptamaktır. yapılan ziyaret esnasında, bu okullarda bulunan öğretmenlerden, çalışmaya katılmayı kabul eden 410 öğretmen (% 51.25) çalışma grubunu oluşturmuştur. Verilerin toplanmasında sosyo-demografik kimi özellikleri (yaş, cinsiyet, çalışma süresi, mezun olduğu okul, branşı, kronik hastalık varlığı, düzenli ilaç kullanma durumu ve sigara içme durumu) sorgulayan bir soru formu ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği kullanılmıştır. Kronik hastalık, bir hekim tarafından tanısı konulmuş olan, düzenli ilaç kullanmasını ya da düzenli hekim kontrolü gerektiren hastalıklar olarak tanımlanmıştır. Sigara içiyor musunuz sorusuna yanıtlar; hiç içmedim, eskiden içerdim bıraktım, nadiren içerim, günde 1-5 sigara içerim, günde 5-10 sigara içerim, günde 10 dan fazla sigara içerim şeklinde alınmıştır. Hiç içmedim, bıraktım ve nadiren içerim yanıtları sigara içmiyor, diğerleri sigara içiyor şeklinde gruplandırılmıştır. Araştırma için Edirne Valiliği nden gerekli izinler alınmış ve araştırma Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği: 1987 de Walker, Sechrist ve Pender tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkiye de geçerlik ve güvenirlik çalışması 1997 de Esin tarafından yapılmıştır. Toplam 48 maddeden oluşan likert tipi, 4 dereceli ölçeğin bütün maddeleri olumludur. Her bir madde için sırasıyla 1 (hiçbir zaman), 2 (bazen), 3 (sık sık) ve 4 (düzenli olarak) puan verilir. En düşük puan 48, en yüksek puan 192'dir. Ayrıca ölçeğin 6 alt grubu vardır. Ölçekteki sorular, bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak, sağlığını geliştiren davranışlarını ölçer. Ölçekten alınan puanların yükselmesi bireyin belirtilen sağlık davranışlarını yüksek düzeyde uyguladığını gösterir (3). Veriler SPSS Ver da değerlendirilmiştir. Verilerin istatistiksel analizinde ortalama, t testi, korelasyon analizi kullanılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışma tanımlayıcı, kesitsel bir araştırmadır Haziran 2006 tarihlerinde Edirne de yürütülmüştür. Edirne İli Merkez İlçede bulunan 33 ilköğretim okulunun tamamı araştırmaya dahil edilmiştir. Edirne İl Milli Eğitim Müdürlüğü kayıtlarına göre 33 okulda 800 öğretmen görev yapmaktadır Haziran 2006 tarihlerinde, okula BULGULAR Araştırmaya katılan öğretmenlerin, 17 si (%4.1) ana sınıfı öğretmeni, 223 ü (% 54.4) sınıf öğretmeni, 170 i (% 41.5) branş dersleri öğretmenidir ve 282 si (% 68.8) kadın, 128 i (%31.4) erkektir. Katılımcıların yaş ortalaması 38.07±8.9 (22 58), görev süresi ortalaması ise15.45±9.4 (1 38) dir

3 Öğretmenlerin 186 sı (% 45.3) sigara içmektedir. Sigara içenlerin 141 i (% 75.8) sigarayı okulda da içmektedir. Öğretmenlerin 85 inin (%20.7) kronik bir hastalığı vardır ve bunların % 57.6 sı (49) varolan kronik hastalığı nedeniyle sürekli ve düzenli ilaç kullanmaktadır. Kronik hastalıklar olarak en çok farenjit, larenjit ve bronşit (20), astım (8), alerjik rinit (8), romatizmal hastalıklar (10), hipertansiyon (10) belirtilmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği alt gruplarından aldıkları puanlar ve toplam puanları Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. Katılımcıların Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçek Puanları Ölçek alt grupları Alınan puan (min max) Kendini Gerçekleştirme 40.09±5.3 (19 52) Sağlık Sorumluluğu 25.37±6.02 (12 40) Egzersiz 9.58±3.32 (5 20) Beslenme 19.40±3.46 (6 24) Kişiler Arası Destek 21.67±3.39 (10 28) Stres Yönetimi ±4.04 (7 28) Toplam ±17.94 (75 191) Katılımcıların Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği alt gruplarından aldıkları puanlar ve toplam puanlar cinsiyetlere göre dağılımına bakıldığında, kadın öğretmenlerin sağlık sorumluğu, kişiler arası destek alt gruplarından aldıkları puanlar ve toplam puanları erkek öğretmenlerin puanlarından anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (Tablo 2). Ölçeği alt gruplarından aldıkları puanlar ve toplam puanlar sınıf öğretmeni ve branş öğretmeni olmalarına göre incelendiğinde; sağlık sorumluluğu alt grubunda sınıf öğretmenleri, branş öğretmenlerinden anlamlı düzeyde yüksek puan almışlardır, stres yönetimi konusunda ise branş öğretmenlerinin puanları daha yüksektir (Tablo 2). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği puanları kronik bir hastalığı olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir farklılık göstermemiştir. Ölçeği nden aldıkları toplam puanlar (r=0.106, p=0.032), sağlık sorumluğu puanı (r=0.145, p=0.003) ve beslenme puanı (r=0.140, p=0.004) yaşla anlamlı düzeyde artmaktadır. Sağlık sorumluluğu (r=0.150, p=0.002) ve beslenme (r=0.131, p=0.008) puanları görev süresi ile de anlamlı düzeyde artış göstermektedir. Tablo 2. Katılımcıların kimi özelliklerine göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçek puanları Sağlık sorumluluğu Egzersiz Beslenme Kendini gerçekleştirme Kişiler arası destek Stres Yönetimi Toplam Kadın 25.8± ± ± ± ± ± ±17.8 Erkek 24.4± ± ± ± ± ± ±18.1 P Sınıf Öğretmenleri Branş Öğretmenleri 25.89± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±17.6 P Kronik hastalığı olanlar Kronik hastalığı olmayanlar 26.1± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±18.1 P

4 Ölçeği alt gruplarından aldıkları puanlar ve toplam puanlar sınıf öğretmeni ve branş öğretmeni olmalarına göre incelendiğinde; sağlık sorumluluğu alt grubunda sınıf öğretmenleri, branş öğretmenlerinden anlamlı düzeyde yüksek puan almışlardır, stres yönetimi konusunda ise branş öğretmenlerinin puanları daha yüksektir (Tablo 2). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği puanları kronik bir hastalığı olanlar ve olmayanlar arasında anlamlı bir farklılık göstermemiştir. Ölçeği nden aldıkları toplam puanlar (r=0.106, p=0.032), sağlık sorumluğu puanı (r=0.145, p=0.003) ve beslenme puanı (r=0.140, p=0.004) yaşla anlamlı düzeyde artmaktadır. Sağlık sorumluluğu (r=0.150, p=0.002) ve beslenme (r=0.131, p=0.008) puanları görev süresi ile de anlamlı düzeyde artış göstermektedir. TARTIŞMA Sağlık eğitimi açısından davranış önemli bir değişkendir ve sağlık davranışlarının sağlığı geliştirenler ve sağlığa zarar verenler olarak ayrılması yaygındır. Sağlığa zarar veren davranışlar, insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen sigara kullanmak, aşırı alkol tüketmek, aşırı yağlı yemek tüketmek, fast-food türü beslenme gibi davranışları kapsar. Sağlığı geliştiren davranışlar ise kişileri hastalıklardan koruyan egzersiz, yeterli ve dengeli beslenme gibi davranışları içermektedir (4). Araştırma kapsamına giren öğretmenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına ait toplam puanının iyi düzeyde (134.5±17.9) olduğu söylenebilir. Öğretmenlerin ölçek toplam puanları, Esin in işçilerde yaptığı bir çalışmadan ve Pasinlioğlu nun 1. Basamakta çalışan sağlık personelinde yaptığı çalışmadan elde edilen toplam puanlardan (sırasıyla 120.9±19.6 ve 117.5±17.1) daha iyi olduğu görülmektedir (3, 6). Birinci basamak sağlık çalışanları toplumda sağlık eğitimi açısından, öğretmenler kadar etkin olması beklenen bir gruptur, ancak öğretmenlerin çocukluk çağında bireylerle daha fazla birlikte olduğu ve daha çok örnek alındığı düşünülünce bu sonuç sevindiricidir. Johnson ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada; Pender in sağlığı geliştirme modelinde, bireye ait kimi demografik özelliklerin, bilişsel ve algısal faktörler aracılığı ile sağlığı geliştirici davranışlar üzerinde etkili olduğu belirtilmiştir (5). Esin in ve Pasinlioğlu nun çalışmalarında da yaş, cinsiyet, eğitim, gelir düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile ilişkili olduğu söylenmektedir (3,5). Bu çalışmada cinsiyet, yaş, çalışma yılı ve branş gibi özelliklerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerine etkisi incelendiğinde; kadınların toplam puanının ve egzersiz dışında diğer alt grup puanlarının erkeklerden daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Baltaş ın çalışmasında da kadınların koruyucu sağlık davranışlarına daha yatkın oldukları bildirilmiştir (6). Ülkemizde kadınlar üzerinde yapılan bir çalışmada, kadınların sağlık davranışları toplam puanı (120.9±20.4), bizim çalışmamızdaki bayan öğretmenlerin toplam puanına göre daha düşük bulunmuştur (7). Ancak bu durum grubun büyük bölümünün ev hanımlarından oluşması nedeniyle gerçekleşmiş olabilir. Sınıf öğretmenlerinin sağlık sorumluluğu puanının, branş öğretmenlerinden anlamlı olarak yüksek bulunması sınıf öğretmenlerinin çocuklarla daha küçük yaşlarda ve daha uzun süre birlikte olması, çocukların sınıf öğretmenlerinden daha fazla etkilenmesinden ötürü olumlu bir durumdur. Grubun alt ölçeklerden aldıkları puanlar değerlendirildiğinde, sağlık sorumluluğu, egzersiz ve stres yönetimi alt gruplarından aldıkları puanların diğerlerine göre daha düşük olduğu gözlenmektedir. Ülkemizde ölümlerin birinci nedeni koroner kalp hastalıkları ve hipertansiyondur ve bilindiği gibi bu hastalıkların gelişmesini önlemek için yapılması gereken yaşam tarzı değişikliği sigaranın bırakılması, sağlıklı yeme alışkanlığının geliştirilmesi, fiziksel aktivitenin artırılması ve stresin azaltılmasıdır (8, 9). Bu ölümleri azaltmak için, kişilere bu sağlıklı yaşam alışkanlıklarının kazandırılması sağlıklı toplum için önemli bir adım olacaktır. Çalışmamızda en düşük puan (9.6±3.3) egzersiz alt grubundadır. Ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda da egzersiz puanlarının benzer olması (5, 7), Ak ve arkadaşlarının ilköğretim okulu çalışanlarında yaptığı çalışmada egzersiz yapanların oranının %14.8 olması, sağlık üzerinde olumlu etkileri bir çok çalışmada ortaya konmuş olan ve sağlığı geliştirmede en önemli indikatörlerden biri olduğu belirlenen düzenli egzersiz yapma davranışının ülkemizde yaygınlığının ne kadar az olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir (10,11)

5 Araştırma sonunda elde edilen bulgular öğretmenlerin 186 sının (% 45.3) sigara içtiğini ve 141 inin (% 75.8) sigarayı okulda da içtiğini göstermektedir. Bu bulgu, öğrencilerin okulda bu davranışı gözlemleyerek model olarak sigara içme davranışını benimsemesine neden olabileceği için önemlidir. Bireylerin sigaraya en sık olarak ergenlik döneminde başladığı ve öğretmenlerin bu konudaki tutumlarının gençleri etkilediği bilinmektedir (10,12). Bu nedenle, öğretmenlere sigara ile ilgili eğitimler verilerek ve gerekli psikolojik destek sağlanarak sigaraya karşı bir tutum oluşturmak ve sigara ile mücadelede öğretmenleri harekete geçirmek önemlidir. Bulgular öğretmenlerin stres yönetiminde çok iyi düzeyde olmadığını göstermektedir. Kadınlar, erkeklere göre, branş öğretmenleri ise sınıf öğretmenlerine göre daha iyi durumdadır. Toplumsal ve örgütsel yaşamın bir gerçekliği olan stres, performans açısından çalışanları, yapı ve işleyiş açısından örgütleri, nitelik açısından da yaşamı zayıflatan, günümüzün en büyük tehlike kaynaklarından biridir. Günümüzde gitgide artan ekonomik sıkıntılar, toplumsal ilişkilerde zayıflama, zorlaşan yaşam koşulları, azalan toplumsal saygınlık öğretmenlerde stresin artmasına neden olmakta ve stres toplumun tüm kesimlerinde olduğu gibi öğretmenlerinde uğraşmak zorunda kaldığı önemli sağlık sorunlarından olmaktadır. Bu yüzden, ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlere yönelik bireysel ve meslekleriyle ilgili stresle başa çıkma yöntemlerinin geliştirilmesine yönelik eğitimler düzenlenmelidir. Bu araştırma sonucunda, araştırma grubunu oluşturan öğretmenlerin; - Sağlığın geliştirilmesiyle ilgili sağlık davranışlarının genel olarak iyi düzeyde olduğu, - En çok dikkat edilen sağlık davranışının beslenme, en az uygulanan sağlık davranışının ise egzersiz olduğu, - Kadınların, egzersiz dışında, tüm davranışlarda erkeklerden daha olumlu davranış gösterdikleri, - Sağlık sorumluluğu ve beslenme davranışlarının yaşa ve çalışma yılına paralel olarak olumlu yönde yükseldiği, - Öğretmenlerin yarıya yakınının sigara içtiği ve bunların çoğunun sigarayı okulda da içtiği, bulunmuştur. Bu sonuçlar doğrultusunda; - Öğretmenlerin, sağlığın geliştirilmesine yönelik bilgilerini artırmak amacıyla, mesleki eğitim süreçleri içinde sağlıkla ilgili derslerin bulunması, - Meslek yaşamına başladıktan sonra da, öğretmenlere yönelik, sağlığı geliştirici düzenli eğitimlerin yapılması, - Varolan sağlık bilgilerinin düzenli yapılacak eğitimlerle artırılarak, bunların doğru davranışlara dönüştürme ve iyi bir rol model olma çabalarının desteklenmesi, - Sağlık personeli ve öğretmenlerin sürekli iletişim içinde olmasının desteklenmesi, önerilir. KAYNAKLAR 1. World Health Organization. Adolescent Health and Development, 1998; Western Pacific Region. 2. Tabak RS. Sağlık Eğitimi. 1. Baskı. Ankara: Somgür yayınevi; Esin N. Endüstriyel Alanda Çalışan İşçilerin Sağlık Davranışlarının Saptanması ve Geliştirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Chew F, Palmer S, Slonska S, Saubbiah K. Enhancing Health Knowledge, Health Belief and Health Behaviour in Poland Through a Health Promoting Television Program Series. J of Health Communication, 2002; 7: Pasinlioğlu T, Gözüm S. Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Sağlık Personelinin Sağlık Davranışları. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 1998:2 (2): Baltaş Z. İngiltere'de yaşayan Türk toplumunun sağlık davranış kalıpları. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul, 1996: Esin N. Türk kadınlarının Sağlık Davranışlarının Değerlendirilmesi. VI. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı. 1998, Adana. 8. Sebregts EH, Falger PR, Bar FW. Risk Factor modification through nonpharmacological interventions in patients with coronary heart disease, Journal of Psychosomatic Research, 2000; 48 (4-5): Ayaz S, Tezcan S, Akıncı F. Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışları. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2005; 9(2):

6 10. Coogan PF, Adams M, Geller AC, et al. Factors associated with smoking among children and adolescents in Connecticut. Am J Prev Med 1998; 15: Ak Ş, Çelen Ü, Özen Y, Tabak RS, Piyal B. Ankara Merkez İlçeler İlköğretim Okulları Çalışanlarının Sağlık Davranışları. Kor Hek. 2006;5 (2): Bewley BR, Johnson MR, Banks MH. Teachers' Smoking. J Epidemiol Community Health 1979; 33: