Strasbourg, 25 mart 2003 Monitor/Inf(2003)3 (Turkish version / version turque) FADE VE HABER ALMA/VERME ÖZGÜRLÜGÜ KONUSUNDA AVRUPA KONSEY STANDARTLARI Bu bilgi notu, Stratejik Planlama Müdürlügü nün Uygulamanin Takibi Dairesi tarafindan hazirlanmistir 1 1 Genel Sekreterin bu konu üzerine temaslari ve bilgi alma/verme görevi çerçevesinde yardimci olmak amaciyla, kendisinin tayin ettigi eksperler gurubunun istegi üzerine hazirlanmistir : bakiniz Monitor/Inf(2003)1 Addendum, s. 8-15 ve 21-24. Bu belge birçok dile çevrilecektir.
2 FADE VE HABER ALMA/VERME ÖZGÜRLÜÜ : Avrupa Konseyi tarafından belirlenmi bulunan standartlara genel bir bakı Özet Bu belge Avrupa Konseyi bünyesinde belirlenmi olan «fade ve Haber Alma/Verme Özgürlüü» standartları hakkında genel bilgi vermektedir. Tamamen olmasa da aırlıklı olarak Avrupa nsan Hakları Mahkemesi nin, Avrupa nsan Hakları Sözlemesi nin 10 cu maddesi ile ilgili içtihatlarına dayanır. Mahkeme nin, (siyasi bir görev veya bir kamu görevi yerine getirenlere karı olanlar da dahil olmak üzere) Devlet yetkilileri ve simgelerine yapılan hakaretler ile ilgili içtihatlarını inceler ve basının ilevi ile kabul edilebilir eletiri sınırlarını irdeler. Resmi bilgilere (devlet sırları) eriime getirilecek kabul edilebilir kısıtlamalar, gazetecilerinin haber kaynaklarını açıklama zorunluluklarına karı güvenceler ve gazetecilerin faaliyetlerini engelleyebilecek türdeki baskıları da inceler. Burada ayrıca, Mahkeme içtihatlarına eriim salayan nternet sitelerinin bir listesi de yer almaktadır. FADE VE HABER ALMA/VERME ÖZGÜRLÜÜ : Avrupa Konseyi tarafından belirlenmi bulunan standartlara genel bir bakı 1. fade ve haber alma/verme özgürlüü özellikle Avrupa nsan Hakları Sözlemesi nin (bundan böyle kısaca AHS olarak anılacaktır) 10 cu maddesi tarafından korunmaktadır. Bu madde hükümlerine göre : 1. Herkes görülerini açıklama ve anlatım özgürlüüne sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüünü, kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir alma ve verme özgürlüünü de içerir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema iletmelerini bir izin rejimine tabi tutmalarına engel deildir. 2. Kullanılması görev ve sorumluluk yükleyen bu özgürlükler, demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirler niteliinde olarak, ulusal güvenliin, toprak bütünlüünün veya kamu güvenliinin korunması, asayisizliin ve suç ilenmesinin önlenmesi, salıın ve ahlakın, bakalarının ün ve haklarının korunması, gizli kalması gereken haberlerin yayılmasına engel olunması veya yargı gücünün otorite ve tarafsızlıının salanması için kanunla öngörülen bazı formalitelere, artlara, sınırlamalara ve yaptırımlara balanabilir. 2. Avrupa nsan Hakları Mahkemesi (Bundan böyle kısaca Mahkeme olarak anılacaktır), 7 Aralık 1976 tarih ve 49 sayılı Handyside kararından bu yana, AHS nin 10 cu maddesinde ifade edilen ifade özgürlüünün çoulculuk, hogörü ve açıklık anlayıına dayanan demokratik bir toplumun temel esaslarından biri olduunu kabul etmitir. Mahkeme, ifade özgürlüünün sadece lehte olan, ya da zararsız veya kayıtsız kabul edilen haber ve bilgiler için deil, Devleti veya halkın her hangi bir kesimi için çarpıcı, rahatsız veya tedirgin edici olanlar için de geçerli olduunu onaylamıtır. Mahkeme bu nedenle, Devletlerin 10 cu madde 2 ci fıkra hükümlerini dar anlamda yorumlayarak getirdikleri kısıtlamalara özellikle dikkatli bir denetim uygulamaktadır. (Observer ve Guardian, 26 Kasım 1991, 59). Öte yandan 10 cu madde, ifade edilen fikirlerin sadece içeriklerini deil, ifade edilme biçimlerini de korumaktadır. (Oberschlick (n 1), 23 Mayıs 1991, 57).
3 I. HAKARET: Hakaretle ilgili kanunların ve benzer baka ceza kanunlarının Devleti, Devlet yetkilileri ile simgelerini ve siyasi bir görev ya da bir kamu görevi yapan kiileri eletiriden korumak amacıyla kullanılması. A. Basın : Bekçi Köpei 3. Basın yoluyla hakaretle ilgili görü ayrılıkları, Mahkeme nin AIHS nin 10 cu maddesi ile ilgili içtihatlarının en büyük kısmını oluturmaktadırlar. Basın vazgeçilmez bir bekçi köpei rolü oynamaktadır (Thorgeir Thorgeirson, 25 Haziran 1992, 59) ve kamuoyunun politika arenasında tartıılan konular ile kamu yararına olan dier konularla ilgili haber almasını salar (Lingens, 8 Temmuz 1986, 41). Bunlara, kamuoyunu bölen konular da dahildir (Aksoy, 10 Ekim 2000, 68). Mahkemeye göre, 10 cu Maddenin 2 ci fıkrası bu konularda ifade özgürlüünün kısıtlamasına yer vermemektedir (Wingrove, 25 Kasım 1996, 58). Mahkeme, Devlet yetkililerinin eletirileri, bu eletiriler tahrik edici ya da onur kırıcı dahi olsalar, ho görmek zorunda olduklarını vurgulamı (Özgür Gündem, 16 Mart 2000, 60) ve Devlet in hakim ideolojisini, toprak bütünlüü gibi en hassas konularda bile eletiren yayınların, kin ve iddete tevik etmemek kouluyla, 10 cu madde hükümlerine aykırı olmadıkları sonucuna varmıtır : Kamuoyunun bu konular hakkında baka türlü bilgi alma hakkı, yetkililer rahatsız olsalar dahi, vardır. (Erdogdu, 15 Haziran 2000, 63 ve 71). B. Kabul edilebilir eletirinin sınırları 4. Basın özgürlüü kamuoyuna, kendilerini yönetenlerin fikir ve davranılarını örenmek için en iyi olanaklardan birini salar. Bu nedenle, kabul edilebilir eletirinin sınırları, hareket ve tavırları zorunlu ve bilinçli olarak gazetecilerin ve halk kitlelerinin dikkatli denetimine tabi olan siyaset adamları söz konusu olduunda daha genitir (Lingens, 42). Mahkeme öte yandan, ifade özgürlüüne, 10 cu Maddenin 2 ci fıkrası hükümlerine dayanılarak getirilen kısıtlamaları denetlerken, gazetecilerin anılan fıkrada ifade edilen görev ve sorumluluklarını yerine getirip getirmediklerini de inceler. 5. Mahkeme, olaylar ve deer yargılarını birbirlerinden ayrı irdelemektedir. Bunlardan ilk anılanlar somut olarak kanıtlanabilirse de, dierlerinin doruluunu kanıtlamak mümkün deildir (Lingens, 46). Mahkeme, olgusal yayınlar konusunda gazetecilerin kendilerini iyi niyetle, doru olaylara dayanarak, güvenilir ve kesin bilgiler vererek ve gazetecilik etiine uyarak ifade etmelerin zorunlu olduunu vurgulamıtır (Fressoz ve Roire, 21 Ocak 1999, 54). Mahkeme, resmi raporların yayınlanması konusunda ise, basının meru bir kaygı yaratan konuların kamuoyunda tartıılmasına katkıda bulunması halinde, gazetenin iyi niyetle hareket etmek kouluyla ve ilke olarak, ayrıca özel aratırmalar yapmadan resmi raporlara dayanabilmesinin gerektiini vurgulamıtır (Colombani ve dierleri 25 Haziran 2002, 65; Ayrıca bakınız : Bladet Tromso ve Stensaas, 20 Mayıs 1999, 68). 6. Mahkeme deer yargıları konusunda, bir gazetecinin böylesi eletirel yargılarda sadece bunların doruluklarını kanıtlaması kouluyla bulunabilecei savını ise reddetmitir (Dalban, 28 Eylül 1999, 49). Mahkeme ayrıca, deer yargıları konusunda kanıt zorunluluunun yerine getirilmesinin olanaksız olduunu ve 10 cu madde ile teminat altına alınmı olan hakkın temel unsuru olan fikir özgürlüünün özüne aykırı olduunu da vurgulamıtır (Baka kaynaklar arasında bakınız, Jerusalem, 27 ubat 2001, 42). Bununla birlikte olgusal temelden tamamen yoksun deer yargıları abartılı olabilir (Jerusalem, 43; son olarak bakınız Dichand ve dierleri, 26 ubat 2002, 43). Mahkeme sonuç olarak, gazetecilerin böylesi yargıları ifade ederken meslek kurallarına uymaları ve kamuoyunun kendi kanaatini oluturmasına olanak verecek tarafsız açıklamalarda bulunmaları zorunluluuna dikkat
4 çekmitir (Prager ve Oberschlick, 26 Nisan 1995). Bununla birlikte, gazetecilerin belli ölçüde abartma hatta tahrik etme ve polemik olarak kabul edilebilecek kiisel açıdan takın ifadeler kullanma hakkını da kabul etmitir. (Lopes Gomes da Silva, 28 Eylül 2000, 34-35). 7. Yukarıda anılan ilkeleri uygulayan Mahkeme, bir eski ansölyenin (Lingens), bir partinin genel sekreterinin (Oberschlick (n 1) ve bir belediye bakanının (Lopes Gomes da Silva) aleyhine yapılan yayınların 10 cu maddeyi ihlal ettikleri kararına varmıtır. Her ne kadar 10 cu madde siyaset adamlarının özel hayatlarına yapılan saldırıları kapsamıyorsa da, (Tammer, 6 ubat 2001), gazeteciler, bir siyaset adamının geçmiindeki suçlarla ilgili bilgileri kamuoyunun bilgisine sunma hakkına sahiptirler (Schwabe, 28 Austos 1992). Bunun gibi, siyasi kiiliklerin mali yolsuzlukları (Dalban) ya da bir milletvekilinin haksız olarak aldıı çifte maa da kamuoyunun bilgisine sunulabilir ( Krone Verlag GmbH ve Co.KG, 26 ubat 2002). 8. Hükümet söz konusu olduunda, kabul edilebilir eletirinin sınırları daha da geniler. Demokratik bir sistemde Hükümetin yaptıkları ile yapmadıkları sadece yasama ve yargı erkleri tarafından deil, kamuoyu ve basın tarafından da dikkatle denetlenmelidir (Castells, 23 Nisan 1992, 46; Ayrıca, Hükümet üyelerinin aırı fikirlerinin eletirisi için bakınız, Feldek, 12 Temmuz 2001). 9. Aynı ilkeler, yabancı devlet bakanlarına da uygulanır. Mahkeme, hakaretle ilgili genel hukuk kurallarından farklı olarak, ulusal hukukun yabancı bir Devlet bakanına alenen saygısızlık durumunda, gazetecilere iddialarını kanıtlama hakkı tanımaması durumunda, yabancı Devlet bakanlarına tanınan bu abartılı statünün uygulama ve günümüzün siyaset kavramıyla badamadıını, ve eletirinin yararını dikkate almadıını beyan etmitir. Mahkeme, gerçeklik savının yasaklanmasının ifade özgürlüüne ölçüsüz bir tecavüz olduunu vurgulamıtır (Colombani, 68). 10. Hakimlere karı yapılan eletiriler, ifade özgürlüüne getirilen kısıtlamalar arasında, yargı erkinin gücünü ve tarafsızlıını koruma gereine yer veren 10 cu Maddenin 2 ci fıkrası tarafından korunmutur. Mahkeme, hakimlerin ihtiyatlı davranma zorunluluu nedeniyle tepki veremeyeceklerini de dikkate alarak, yargı erkini yıkıcı ve ciddi temelden yoksun saldırılardan korumanın gerekli olabileceini kabul etmitir. Bununla birlikte, vatandaların demokratik bir toplumun temel kurumlarından biri olan adaletin ileyii hakkında bilgi edinmelerinin önemini de vurgulamıtır. Basın, gerek siyasi sorumluların, gerekse de kamuoyunun, hakimlerin kendilerine verilmi bulunan yüksek sorumlulukları, görevlerinin gereine uygun olarak yerine getirdiklerine emin olmak için sahip oldukları olanaklardan biridir (Prager ve Oberschlick, 34). Örnein, bir hakimin militanca tutumunu irdeleyen bir makale, yargı erkinin baarıyla gelimek için gerek duyduu vatanda güvenine zarar vermi olmamaktadır çünkü, militanca tutumu nedeniyle söz konusu hakim, basının eletirisini kendisi çekmi ve anılan güvene kendisi zarar vermitir (Perna davası, 25 Temmuz 2001, 41, Mahkemenin Büyük Meclisinde görülmektedir). Aynı ekilde, özelletirilmi bir lojman dairesinde yasadıı olarak oturmaya devam eden bir savcının haberi, Devlet lojmanlarının özelletirilmelerinin söz konusu olduu bir dönemde, lojman politikaları ile ilgili olanlar bata olmak üzere, kamuyu ilgilen soruların gündeme gelmesine yol açar. (Marônek, 19 Nisan 2001, 56). 11. Mahkeme, 10 cu Maddenin 2 ci fıkrası anlamında Yargı erkinin güç ve tarafsızlıını ve yargılamaların adillii ile masumiyet varsayımını AIHS nin 6 cı maddesinde ifade edildii ekliyle teminat altına almak için davaların basın tarafından nakledilmesi konularında son derece dikkatli bir denetim uygulamaktadır. (Bakınız Worm, 29 Austos 1997). Mahkeme, eski bir babakan aleyhine açılan, siyasi partilerin yasadıı finansmanı ve yolsuzluk bata olmak üzere ceza davalarının basın tarafından nakledilmesi konusunda, ulusal basının bu konuya gösterdii ilginin ve bu konunun bavuru
5 sahibinin konumundan, iddia konusu olayların meydana geldii siyasal ortamdan ve bunların cins ve ciddiyetinden kaynaklandıını kabul etmitir. Mahkeme, demokratik bir toplumda basının, yüksek memurların ahlaklarıyla ve siyaset dünyası ile i dünyası arasındaki ilikilerle ilgili duyarlı bir konu hakkındaki görülerini bazen sertçe ifade etmesinin kaçınılmaz olduunu vurgulamıtır. Sonuç olarak, Mahkeme eski babakan aleyhine yürütülen basın kampanyasının kendisi aleyhine süren davanın adilliine zarar verdii kanısına varmamıtır (Craxi (n 2), 5 Aralık 2002, 102-103; Ayrıca bakınız Du Roy ve Malaurie, 3 Ekim 2000, 35). 12. Mahkeme, askerlikle ilgili genellikle eletirel haber ve bilgilerin yer aldıı bir derginin kılalarda daıtımının yasaklanması konusunda, ordu da kabul edilebilir eletirinin sınırlarını belirlemitir. Mahkeme, her ne kadar çeitli sayılar yakınmalar içeriyor, reformlar öneriyor, veya yasal ikayet yöntemleri kabul edilmesini tevik ediyorsa da, söz konusu yayınların hiç biri itaatsizlie ve iddete tevik etmediini, ordunun yararını da tartımadıını kaydetmitir. Mahkeme sonuç olarak, derginin çou zaman polemik yaratan üslubuna karın, demokratik bir Devlet ordusunun kaçınamayacaı basit bir tartımanın sınırlarını amadıını vurgulamıtır (Vereinigung Demokratischer Soldaten Österreichs et Gubi, 19 décembre 1994, 38). C. Önlemlerin Orantısallıı 13. Mahkemenin hakaretle ilgili cezai yaptırımlar konusundaki tutumu çok açıktır : vatandaların gözünü cezai veya baka yatırımlar yoluyla, genel ilgi alanlarına giren konulardaki fikirlerini açıklamaktan korkutmamak gerekir (Barfod, 22 ubat 1989, 29). Mahkeme, Hükümetin hakim konumu nedeniyle, özellikle rakiplerinin haksız eletiri ve saldırılarına yanıt vermenin baka yolları olduunda ceza yoluna bavurmakta temkinli davranmasının uygun olacaını vurgulamıtır. (örnein bakınız. Karatas, 9 Temmuz 2002, 37). Mahkeme, ulusal yasaların öngördüü cezaları yakından incelemektedir : «Cezaların yapısı ve aırlıı, müdahalenin orantısallıını deerlendirmede göz önüne alınacak en önemli unsurlardan biridir» (E.K, 7 ubat 2002, 81). Hapis cezası söz konusu olduunda durum tamamen (a fortiori) böyledir (Örnein. Okçuoglu, 8 Temmuz 1999). Hüküm tarihini izleyen üç yıl içerisinde bilerek bir suç ilenmesi halinde infaz edilmek kouluyla ertelenen bir ceza da 10 cu maddenin ihlalidir çünkü böylesine artlı bir tecil bir gazetecinin kamuoyunda tartıılan bir konudaki savlarını açıkça ifade etme yeteneini büyük ölçüde kısıtlayacaktır (Sener, 18 Temmuz 2000, 46). 14. Hakaret konulu hukuk davalarında hükmedilen aır tazminatlar da aynıdır (1, 5 milyon sterlin, Tolstoi Miloslavsky, 13 Temmuz 1995, 51; 25 aylık maa karılıı ceza, Marônek)., Eer bavuru olsa idi, Mahkeme nin yüksek tazminatların gazetenin iflasına yol açtıkları durumlarda verecei karar da aaı yukarı (Mutatis mutandis) aynı olurdu. Mahkeme bazen de, önemli olanın tazminat miktarının düük olmasının deil, mahkumiyet kararının kendisi olduuna karar vermitir (Jersild, 23 Eylül 1994, 35; Lopes Gomes da Silva, 36; 10 cu maddenin Gazeteye ihtilaf konusu ifadeyi tekrarlamama emrinin verilmesi ile ihlal edilmesi nedeni ile, Unabhängige Initiative Informationsvielfalt, 26 ubat 2002, 48). 15. Mahkeme, gazeteciler aleyhine açılan hakaret davalarında, bir mahkemenin baımsızlık ve tarafsızlık ilkeleri ile AIHM nin 6 cı maddesi anlamındaki eitlik ilkesini anımsatmıtır. Örnein, askeri bir hakimin varlıının, gazetecinin, bavurulan mahkemenin davanın özüne yabancı unsurlar tarafından haksız olarak yönlendirilecei endielerini haklı bulmutur. (Sürek n 2, 8 Temmuz 1999, 53). Aynı ekilde iç yargı mercilerinin gazeteci tarafından talep edilen belgelerin dosyaya konmasını veya belirledii tanıkların dinlenmesini reddetmesi, kendisini karı tarafa nazaran net olarak elverisiz bir
6 konuma getirmi ve eitlik ilkesinin ihlalini oluturmutur (De Haes ve Gijsels, 24 ubat 1997, 50 et 58). 16. Mahkeme öte yandan, yazılı basının gereçlerine el konmasının ve bunların toplatılmasının ifade özgürlüüyle orantılı olmayan müdahaleler oluturduu kararına varmıtır (iki ayda bir yayınlanan bir derginin üst üste üç sayısının toplatılmasının 10 cu Maddenin 2 ci fıkrasını ihlal ettiinin tespiti, bakınız Öztürk, 15 Ekim 2002). Yazılı basının kayıt koullarına gelince, Mahkeme 10 cu maddenin yayın kısıtlamalarını önsel olarak (a priori) yasaklamadıını kabul etmekle birlikte, özündeki, tehlikelerin büyüklüünün son derece dikkatli olunmasını gerektirdiini vurgulamıtır. Mahkeme, sicil içeren bir adli sistemin basın özgürlüü açısından önemli garantiler sunduunu kabul etmekle birlikte, uygulanacak yasanın yeterince açık ifade edilmesini art komutur. (Gaweda, 14 Mart 2002, 35 ve 47-48). II. RESM HABERLERE ERM KISITLAMALARI : Devleti ve Devlet yetkililerini hassas haberleri yayınlamaktan koruyan Devlet sırrı yasası ve benzer yasalar 17. Her ne kadar Mahkeme, Sözlemenin 10 cu maddesinin 2 ci fıkrasında ifade edilen haber alma özgürlüünün, ilke olarak bir hükümetin, bir kiinin bakalarının kendisine vermek istedikleri ya da vermeyi kabul edebilecekleri haberleri almasını engellemesini yasaklamısa da (Leander, 26 Mart 1987, 74), bu özgürlüün bir Devlete haberleri motu proprio toplama ve yayınlama zorunluluu getirdii eklinde anlaılması gerektii eklinde bir deerlendirmede bulunmamıtır (Guerra, 19 ubat 1998, 53). Bununla birlikte Mahkeme, çevreye verilen ciddi zararlarla ilgili haberleri yayınlamamasının, AIHS nin 8 ci maddesinde yer alan özel hayata ve aile hayatına saygıyı garanti etme yükümlülüünü yerine getirmeme olduu görüünü dile getirmitir (Guerra, 60; ayrıca bakınız, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nin, üye Devletlerin, baka meru hak ve menfaatlerin korunması saklı kalmak üzere, halkın kamu belgelerinde yer alan bilgilere eriebilmesini salamak için azami gayret göstermeleri gerektiini vurguladıı Kamu belgelerine eriim konulu (2002)2 sayılı Tavsiyesi). 18. Gizli bilgilerin ifa edilmemesi gazetecilerin görev ve sorumlulukları arasındadır. Mahkeme bununla birlikte, hassas haberlerin verilmesini yasaklayan ulusal yasaların, özellikle önemli kamu yararının bulunduu konulardaki hassas haberlere kısıtlama getirilmesi söz konusu olduunda, çok katı kurallar uygulamaları gerektiini vurgulamıtır. Mahkeme ayrıca, haber gibi günlük bir konuda bu tür yasaklamaların (geçici dahi olsalar) son derece ciddi olduunu da kabul etmitir. (Observer ve Guardian, 63-64). Mahkeme, iç güvenlik servislerinin kendi faaliyetleri ile ilgili haberlerin yayılması konusunda üst düzey bir korumadan yararlanmaları gerektiini kabul etmekle birlikte, anılan koruma gereinin, söz konusu bilgilerin kamuya önceden mal olmaları veya gizlilik niteliklerini kaybetmeleri halinde sona erdiini vurgulamıtır. (Vereniging Weekblad Bluf!, 9 ubat 1995, 40 ve 44; ayrıca bakınız, Mahkemenin terörle mücadele faaliyetlerine katılan memurların kimliklerini açıklama yasaının gerekli olmadıına, çünkü onlarla ilgili bilgilerin zaten kamuya mal olduuna karar verdii Sürek (n 2) ; büyük bir otomotiv irketinin bir yöneticisinin maaı ile ilgili bir makalenin yayınlanmasından sonra vergi tahakkuk fotokopileri ile ilgili bir suç nedeniyle iki gazetecinin mahkum edilmesi hususunda aynı ekilde bir deerlendirme için bakınız Fressoz ve Roire kararı). III. Gazetecilerin haber kaynaklarını açıklama zorunluluuna karı garantiler 19. Bilgisayar yazılımları üreten bir irketin idari sorunları ile ilgili bir haber yayınlayan bir gazeteciye haber kaynaklarını açıklaması emri verildii (ve bunu yapmayı reddetmesi üzerine cezaya
7 çarptırıldıı) bir davada, Mahkeme, Gazetecilerin haber kaynaklarının korunmasının basın özgürlüünün temel talarından birini oluturduuna ve mahkemelerin haber kaynaklarının gizliliine getirilen kısıtlamalar konusunda son derece dikkatli olmaları gerektiine karar vermitir. Mahkeme, kaynak açıklama yönünde bir hükmün basın özgürlüüne olumsuz etkisini göz önüne alarak, böylesi bir yola bavurulmasının ancak kamu yararı nedeniyle zorunlu hallerde haklı görülebileceini bildirmitir. (Goodwin, 27 Mart 1996, 39-40). Bu ilkeler, Bakanlar Kurulu Tavsiyeleri (2000) 7 de ele alınmı ve gelitirilmitir. Söz konusu Tavsiyeler, Gazetecilerin haber kaynaklarını açıklamama hakları ve ekindeki temel ilkeleri içermektedir (özellikle bakınız : Mahkeme içtihatlarını içeren ve açıklamama hakkının sınırlamaları ile ilgili ek 3). IV. GAZETECLERN VE BASININ FADE ÖZGÜRLÜÜ LE LGL DER KONULAR A. Basının kamu yetkililerinden baımsızlıı 20. Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi, Avrupa da basının ifade ve haber alma/verme özgürlüü hakkındaki 1506(2001) sayılı Tavsiyesinde, hür ve baımsız basının varlıının bir toplumdaki demokratik olgunluun balıca göstergesi olduunu vurgulamıtır ( 1; ayrıca bakınız, Parlamenterler Asamblesi nin parlamentoların radyo yayınları ile ilgili demokratik reformlar konusundaki 1147 (1991) sayılı Tavsiyesi ve Bakanlar Komitesi nin basının effaflıını tevik amaçlı önlemlerle ilgili (94) 13 sayılı Tavsiyesi). Bakanlar Komitesi, bir kamu hizmeti olan radyo yayınlarının baımsızlıının garanti edilmesi ile ilgili (96) 10 sayılı Tavsiyesinde, Üye Devletleri, ulusal mevzuatlarında, radyo yayıncı kurulularının baımsızlıını teminat altına almak üzere ekte sunulmu bulunan ana hatlar dorultusundaki hükümleri içerecek düzenlemeler yapmaya davet etmitir. (Özellikle bakınız, yönetim organlarına siyasi ve baka müdahalelerin olmaması ile ilgili No. II ve radyo yayıncı kurulularının finansmanı ile ilgili No. V. ; Aynı amaçla ayrıca bakınız, Bakanlar Komitesi nin (99) 1 sayılı Tavsiyesinde yer alan ve basında çoulculuu tevik etmeye yönelik önlemler). Öte yandan, Parlamenterler Asamblesi (Tavsiye 1506 (2001), 10], radyo yayın sektöründe düzenleyici, gerçekten baımsız bir merci oluturma gereinin ciddi bir sorun olduunu kabul etmektedir [Bu anlamda bakınız, Bakanlar Komitesi nin radyo yayın sektörünün düzenleyici mercilerinin baımsızlıı ve görevleri ile ilgili (2000) 23 sayılı Tavsiyesi. 21. Mahkeme ayrıca, Devletin çoulculuun nihai teminatı olduunu, bu görüün özellikle, programlarının genellikle büyük ölçekli yayın olanaına sahip olduu görsel-iitsel basın için geçerli olduunu vurgulamıtır. (Informationsverein Lentia ve dierleri, 24 Kasım 1993, 38; son olarak, VgT Verein gegen Tierfabriken, 28 Haziran 2001, 73 ; ticari amaçlı televizyon programlarında çoulculuk talebi ile ilgili olarak bakınız, Demuth, 5 Kasım 2002, 43). Radyo yayıncılıı sektörünün Mahkemeye sunulan anlamazlıkları 10 1 ci maddenin konusunu oluturur. Bu madde, Devletlerin radyo yayını, sinema ve televizyon irketlerini bire izinler rejimine balamasını engellememektedir. Kablo yayın ve yeniden yayın ebekelerine iletme ruhsatı vermenin reddedilmesinin Sözlemenin 10 cu maddesini ihlal etmedii görüünde olan Mahkeme, bu görüe, yasaklamanın söz konusu programların içerik veya yönüne karı bir sansür niteliinde olmaması nedeniyle varmıtır (Groppera Radio AG ve dierleri, 28 Mart 1990, 73). Mahkeme, radyo yayıncılıı sektöründe ruhsat verme yetkisinin devlet tekelinde bulunmasına itiraz edilen bir davada, kamu tekelinin ifade özgürlüüne en aır kısıtlamaları getirdiini kaydetmitir. Bu önlemlerin köktensellikleri, sadece mutlak gereklilik halinde haklı görülebilir. Mahkeme, edeer fakat daha az kısıtlayıcı baka çözümler olduuna, bunlar arasında bazı ülkelerde görülen, ruhsatların çeitlenebilen artnamelerle ilikilendirilmeleri veya ulusal enstitünün faaliyetlerine özel katılımların bulunduuna dikkat çekmitir. Mahkeme, birçok Avrupa devletindeki
8 uygulamayı örnek göstermektedir. Buralarda, kamu kanallarıyla özel kanalların bir arada bulunması deiken koullarla düzenlenmitir ve özel tekelsel pozisyonlara meydan vermemektedirler (Informationsverein Lentia, 39-42). Mahkeme öte yandan, siyasi içerikli bir reklamı yayınlamanın reddedilmesi üzerine, ulusal yetkililerin bu tür reklamların görsel-iitsel basında yayınlanmasının yasaklanması için savundukları gerekçelerin, yani kamuoyunu büyük finans gruplarının baskısından koruma, çeitli toplumsal güçler arasındaki eitlii salama ve yayıncıların güçlü sposorlardan baımsızlıklarını temin etme kaygılarının haklılıını kabul etmitir. (VgT Verein gegen Tierfabriken, 72-73; Mahkeme buna karın, yasaklamayı haklı gösterecek yeterli ve makul gerekçeler bulunmadıında, 10 cu maddenin ihlal edildiine hükmetmitir). B. Gazetecilik faaliyetlerine kamu yetkilileri tarafından getirilen hukuki ve pratik kısıtlamalar 22. Gazeteciler, yukarıda ifade edilen kısıtlamaların dıında, çeitli tehditlere maruz kalmakta hatta saldırıya uramaktadırlar. Gazetecilik faaliyetlerine karı yapılan bu eylemlerin listesi için Parlamenterler Asamblesinin 1506 (2001) 7 sayılı Tavsiyesine bakınız. Mahkeme, ulusal bir günlük gazetenin gazetecilerinin kaybolmalara, tutuklanmalara, kötü muameleye, takibat tehditlerine maruz kaldıı bir davada, ifade özgürlüünün gerçek ve etkin bir ekilde kullanılabilmesi için Devletin etkin koruma önlemleri alması gerekebileceine hükmetmitir. Yasadıı eylemlerle iddete karı ve bu tür giriimlerden korumaya yönelik etkin önlemlerin alınmayıı 10 cu maddenin ihlalini oluturur (Özgür Gündem, 43-46). Ayrıca bakınız, Bakanlar Komitesinin çatıma ve gerginlik ortamındaki gazetecilerin korunmasına yönelik (96) 4 sayılı Tavsiyesi ve ekteki temel ilkeler (özellikle önlemlerle ilgili 1 sayılı ilke ve gazetecilerin çalıma hak ve koulları ile ilgili Bölüm B ). Seçmeli Kaynakça : 1. Avrupa nsan Hakları Mahkemesinin kararlarına kendi sitesinden eriilebilir: http://www.echr.coe.int. Mahkemenin tüm içtihatları için bakınız : Avrupa da fade Özgürlüü. Avrupa nsan Hakları Sözlemesi nin 10 cu maddesi ile ilgili içtihatlar, nsan Hakları ile ilgili Dosya No. 18 (Gözden geçirilmi), Avrupa Konseyi, 2001 yayını; Bu belgenin mevcut tüm çevirileri için Avrupa Konseyi Basın Bölümü sitesine bakınız (http://www.coe.int/media). Ayrıca bakınız, Monica Macovei, Freedom of expression (fade Özgürlüü), Human Rights Handbooks (nsan Hakları El Kitabı), N 2, Avrupa Konseyi, 2001 (ngilizce, Rusça). Ayrıca basın konuları, özellikle de 19 cu madde ile ilgili Sivil Toplum Örgütlerinin ve Moskova Siyaset ve Basın Mevzuatı Enstitüsü nün nternet sitelerinde önemli kararların özetlerini bulabilirsiniz. (http://www.article19.org, The virtual freedom of expression handbook) ve (http://www.medialaw.ru) yukarıda ele alınan konularla ilgili uzman yayınlar için Avrupa Basın Enstitüsü ve Avrupa Gazetecilik Merkezi nin nternet sitelerini inceleyebilirsiniz (http://www.eim.de) ve (http://www.ejc.nl). 2. Avrupa Konseyi nin bu konudaki balıca metinleri hakkında fikir sahibi olabilmek için, Basın Bölümünün nternet sitesini inceleyiniz (http://www.coe.int/media). Bu metinlerin çevrildii tüm resmi olmayan dillerin listesi de mevcuttur.