BİTKİ MATERYALİ I: GYMNOSPERMAE YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Bitki Materyali ve Yetiştirme Tekniği Anabilim Dalı
GYMNOSPERMAE=AÇIK TOHUMLULAR Yaşayan örnekleri bulunan Gymnospermae sınıfları ve karakteristik özellikleri: Cycadinae Sınıfı Ginkgoinae Sınıfı Coniferae Sınıfı Gnetinae Sınıfı
CORMOPHYTA KÜTÜĞÜ SPERMATOPHYTA=TOHUMLU BİTKİLER GYMNOSPERMAE=AÇIK TOHUMLULAR II. CYCADINAE SINIFI (Palmiye Ypr.) CYCADACEAE FAMİLYASI 1.Cycas ZAMIACEAE FAMİLYASI VI. GINKGOINAE SINIFI (Fil Kulağı Ypr.) GINKGOACEAE FAMİLYASI 2. Ginkgo VII. CONIFERAE SINIFI (İğne Ypr.) A. TAXOIDEAE TAKIMI 1.TAXACEAE FAMİLYASI 3. Taxus Torreya Austrotaxus 2. CEPHALOTAXACEAE FAMİLYASI 4. Cephalotaxus Amentotaxus 3. PODOCARPACEAE FAMİLYASI 5. Podocarpus Saxegothaea Dacrydium Microcachrys Pherosphaera Phyllocladus Acmopyle B. PINOIDEAE TAKIMI 4. ARAUCARIACEAE FAMİLYASI 6. Araucaria 5. PINACEAE FAMİLYASI 7. Abies Keteleria 8. Tsuga 9. Pseudotsuga 10. Picea 11. Cedrus 12. Larix 13. Pseudolarix 14. Pinus 6. TAXODIACEAE FAMİLYASI Sciadopitys 15. Sequoia 16. Sequoiadendron 17. Taxodium 18. Metasequoia Glyptostrobus 19. Cryptomeria 20. Cunninghamia Athrotaxis Taiwania 7. CUPRESSACEAE FAMİLYASI ACTINOSTROBOİDEAE ALT FAM. Actinostrobus Callitris Fitzroya Tetraclinis Diselma THUJOIDEAE ALT FAMİLYASI Thujopsis Thuja Libocedrus CUPRESSOIDEAE ALT FAMİLYASI Cupressus Chamaecyparis XCupressocyparis JUNIPEROIDEAE ALT FAMİLYASI Arceuthos Juniperus Agathis
VII. CONIFERAE SINIFI B. PINOIDEAE TAKIMI 6. TAXODIACEAE FAMİLYASI Sciadopitys Sequoia Sequoiadendron Taxodium Metasequoia Glyptostrobus Cryptomeria Cunninghamia Athrotaxis Taiwania
6. TAXODIACEAE FAMİLYASININ GENEL ÖZELLIKLERI Jeolojik devirlerde bugünkünden daha fazla taksona ve yayılış sahasına sahip olan bir familyadır. Tebeşir çağı ve Tersiyerde bir çoğu kömürleşmiş, fosil olarak yeryüzünden kaybolmuş, bugünkü linyitlerin teşekkülüne büyük ölçüde katılmış, fazlasıyla cinse ve taksona sahiptir. Avrupa da yaşayan örnekleri de Buz devrinde tamamen mahvedilmiştir. Ne Avrupa da ne de ülkemizde doğal yetişen hiçbir taksonu yoktur. Egzotik olarak yetiştirilmekte ve düzenlemelerde kullanılmaktadırlar. Familyanın, aralarında yakın akrabalık bulunmayan yaklaşık 10 cinsi (7 cins monotipiktir) ve bu cinslere ait 15 tür ve taksonları bulunmaktadır.
Athrotaxis; 3 tür ile Tazmanya nın dağlık kesiminde yayılış yapar. Cunninghamia; 2 tür ile biri Çin ve diğeri Formoza için endemiktir. Taxodium; 2 tür ile Kuzey Amerika ve Asya da yayılış yapar. Cryptomeria, Taiwania, Sciadopitys, Glyptostrobus, Metasequoia, Sequoiadendron, Sequoia; tek tür ile Doğu ve güneydoğu Asya da ormanlar kurarlar. Cinsler; genellikle çok boylu ya da boylu ağaç formunda olup, hepsi bir cinsli bir evciklidir. Bir cins hariç monopodial dallanma yapar. Herdem yeşil ya da kışın yapraklarını dökerler. Yapraklar pul ya da iğne yaprak durumundadır. Yapraklar düz ya da tırpan biçimindedir. Yapraklar bir cins hariç (Metasequoia da karşılıklı) sürgünlere sarmal dizilir. Erkek çiçekler tek, bir çoğu bir araya gelerek, yuvarlak veya başak şeklinde kurul oluştururlar. Her bir etamin pulunun alt kenarında 2-9 adet serbest halde sarkan çiçek tozu torbası vardır. Çiçek tozu torbalarının hava baloncuğu yoktur.
Monopodial ve simpodial dallanma sistemleri Yan sürgünler gelişim bakımından ana eksene nazaran geri kalırlarsa bu tip büyümeye monopodial büyüme denir. Monopodial büyümede ana eksen 1. dereceden yan eksenlere, bunlar da kendilerinden gelişen 2. dereceden eksenlere oranla daha kuvvetli olur ve böylece devam eder. Böyle monopodial dallanma örneğin Populus, Fraxinus ve Acer lerde görülür. Fakat özellikle Picea, Abies, Cedrus, Araucaria ve diğer piramit veya koni biçiminde tepe görünümüne sahip iğne yapraklı ağaçlarda tipiktir. Simpodial dallanma durumunda, yan sürgünler ana eksene oranla daha fazla gelişir, hatta ana eksen yan dalların oluşmasını takiben uç tomurcuğunu tamamen istirahat durumuna geçirerek, bir çiçek ( Magnolia ) ya da çiçek kurulu ( Syringa, Aesculus ) geliştirerek veya ölerek gelişmesini durdurur. Eğer dallanmayı aynı dereceden ve az çok tam birbirine karşı durumda iki yan dal sürdürürse (örneğin Karanfiller de ve Viscum da) dihazyum {yalancı bir çatallanma (pseudodichotomie)}oluşur.
Dişi çiçekler; sarmal olarak dizilen bir çok puldan oluşan küçük yumurta veya yuvarlak formda kozalak oluştururlar. Bu kozalaklar sürgün uçlarında terminal olarak durur. Brahte (dış pul) ile karpel (iç pul) az ya da çok kaynaşmış vaziyettedir. Her bir kozalak pulunun (karpel-iç pul-yemiş yaprağı-tohum pulu) 2-12 tohum tomurcuğu vardır. Kozalak 1-2 yılda olgunlaşır. Tohumlar dar bir kanatla çevrilmiş, kuru ve odunsu yapıdadır. Familyanın gövde kabuğu, uzunlamasına derin çatlaklı, lifli ve kalıncadır.
CINSLERIN AYIRDIMI 1. Herdem yeşil, az-çok kışa dayanıklı 3 - Kışın bütün yapraklarını döker, yapraklar ince ve yumuşak 2 2. İğne yapraklar ve tomurcuklar karşılıklı almaçlı dizilir Metasequoia - İğne yapraklar ve tomurcuklar çok sıralı sarmal dizilir Taxodium 3. 5-15 cm. uzunluktaki iğne yaprakların 20-40 tanesi çevrel şeklinde sürgün uçlarında yer alır Sciadopitys - İğne yaprakların uzunluğu 7 cm. nin altında ve çevrel şeklinde diziliş yapmaz 4 4. İğne yapraklar sürgünlere sarmal (spiral) şekilde dizilir 6 - Ana sürgünler üzerindeki iğne yapraklar sarmal, fakat yan sürgünlerdeki iğne yapraklar 2 sıralı dizilir 5 5. İğne yapraklar 3-7 cm uzunlukta, keskin, batıcı uçlu, tedrici olarak küçülür.. Cunninghamia - İğne yapraklar 0,6-2 cm. uzunlukta.sequioa 6. İğne yapraklar sürgünlerde 5 sıralı sarmal dizilir, 0,6-2 cm. Uzunlukta, çoğunlukla uç kısmı içe doğru bükülmüş orak formunda, bu yüzden batıcı değil, kozalak 1-3 cm. uzunlukta.. Cryptomeria
SCIADOPITYS Sciadopitys cinsinin günümüzde yaşayan tek bir türü (Sciadopitys verticillata) olduğundan monotipiktir. Bu nedenle Japonya da doğal yayılış yapan bu türün özellikleri aynı zamanda cinsin de özellikleridir. Sciadopitys verticillata (Japon Şemsiye Çamı): 25-30 (-40)m. boylanan, gençlikte dar konik formda taç yapan, dalları yatay uzanan, herdem yeşil bir ağaçtır. Genç sürgünler önceleri yeşil, daha sonra esmerleşir, çıplaktır.
Uzun sürgünler üzerindeki yapraklar, pul yaprak formunda, kısa sürgünlerdeki yapraklar iğne yaprak formundadır. Pul yapraklar; dar üçgenimsi formda, 4-8 mm. uzunlukta, deri gibi kalın, uçları küttür. İğne yapraklar; 6-15 cm. uzunlukta olup, ikili olarak yan yana gelip, birbiri ile kaynaşmıştır. Bu iğne yapraklar pul yaprakların koltuklarında 20-40 tanesi bir araya gelip çevrel vaziyette dizilir, böylece açılmış bir şemsiyenin telleri gibi etrafa yayılmıştır. Yaprakların üst yüzü parlak yeşil, alt yüzlerinde iki stoma bandı olup, mat yeşil renktedir. Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçekler sürgün uçlarında, bir çoğu bir arada başçık oluştururlar. Etaminler sarmal dizilir, çiçek tozu torbası uzunlamasına açılır. Dişi çiçekler de bir araya gelip 6-10 cm. uzunlukta, yumurtamsı biçimde, kalın, odunlaşmış bir kozalak oluşturur. Kozalak kısa saplıdır. Kozalağın iç pulu dış pul ile kaynaşmış, iç pulun kenarı dışa doğru kıvrılmıştır. Her bir tohum pulunun altında 5-9 adet tohum tomurcuğu vardır. Tohum 2. yılda olgunlaşır.
Gençlikte çok yavaş büyür. Kışlara oldukça dayanıklı, gölgeye dayanıklı, yerden itibaren çok gövdeli büyüyen, dekoratif bir süs bitkisidir. Bağıl nemi yüksek, taze ve derin topraklarda, rüzgardan korunmuş yerlerde genellikle soliter kullanıma uygundur. Önemli 2 kültür formu vardır. Bunlar; S.v. cv. Pendula : Tek gövdeli, dalları da aşağı doğru sarkıktır. S.v. cv. Variegata : Yaprakları sarı alacalı.
Sciadopitys verticillata Yaprak Kabuk Sürgün Genç Sürgün Sürgün Dişi Çiçek ve dişi çiçek tomurcuğu Habitus
SEQUOIA Buz devrinden önce Kretase ve Tersiyer çağında Kuzey Yarım Kürenin ormanlarında 40 kadar formu tespit edilmişse de günümüzde sadece tek bir türü (Sequoia sempervirens) Kuzey Amerika nın Pasifik sahillerinde, Kaliforniya çevresinde, eski devrin bir hatırası olarak, sınırlı alanda doğal yayılış yapan bir cinstir. Monotipiktir.
Sequoia sempervirens Sahil Sekoyası Familyası: Taxodiaceae Vatanı: Kuzey Amerika nın Pasifik sahillerinde, Kaliforniya çevresinde, eski devrin bir hatırası olarak, sınırlı alanda doğal yayılış yapan bir cinstir. Monotipiktir. Habitusu: 60-90 (-110)m. boy, 25 m. tepe tacı yapan, konik formlu daimi yeşil ağaçlardır. Yaşlı gövde kabuğu çok kalın, boyuna derin çatlaklı, lifli ve tarçın kırmızısı renktedir. Yaprak Özellikleri: Yapraklar sürgünlere sarmal olarak dizilir. Yapraklar 2 farklı formdadır. Yan dallar üzerindeki yapraklar, Abies ve Taxus a benzer şekilde yassı, 1-2,5 cm. uzunlukta ve 2 sıralı gibi dizilmişlerdir. Alt yüzlerinde belirgin halde 2 stoma bandı vardır. İkinci tip yapraklar; ana sürgün uçlarında ve kozalak taşıyan verimli sürgünler üzerinde yer alır ve 0,5-1 cm. uzunluğundadır. Biz gibi sivri uçludurlar ve çok sıralı sarmal olarak diziliş yaparlar. Tomurcuk Özellikleri: Tomurcukları küre formunda ve çok sayıda sivri uçlu bir çok tomurcuk pulu ile örtülmüştür.
Sequoia sempervirens Sahil Sekoyası o Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler; çok sayıda etamin pulunun kısa bir eksen üzerinde sarmal olarak dizilmesinden oluşan kozalak formundadır. Erkek çiçek kozalakları, terminal ya da yan durumlu olarak sonbaharda oluşur. Kozalak Özellikleri: Dişi çiçeklerin oluşturduğu kozalaklar; yaklaşık 2-2,5 cm. uzunlukta, yumurta biçimindedir. 15-20 adet odunlaşmış karpellerden oluşur. Peltat karpellerin üst yüzleri buruşuktur. Kozalak 1 yılda olgunlaşır. Tohum Özellikleri: Tohumları açık kahverengi renkte, küçük, basık ve dar kanatlıdır. Tohum ya da çelikle üretilir. Derin ve geniş kök yayılışı vardır. Taxus tan yaprak alt yüzündeki stoma bantları ve reçine kanalları olması ile ayrılır. Abies ten ise; yan sürgünlerde yer alan iğne yaprakların eşit uzunlukta olmaması ile kolayca ayrılır. o Kaliforniya nın en kıymetli orman ağaçlarındandır. Ülkemizde Karadeniz kıyıları ve kuzeydoğu Anadolu nun yazın sisli sahil arazilerinin dere içlerinde ve yamaçlarda iyi gelişme göstermektedir. İstanbul un park-bahçe ve eski korularında güzel örneklerine rastlanır.
Sequoia sempervirens Sürgün Kabuk Kozalak Yaprak Sürgünün arka ve ön yüzü Habitus
SEQUOIADENDRON (MAMUT AĞACI) Sekoya gibi jeolojik devirlerde bir çok taksona sahipken, günümüzde sadece tek bir türü (Sequoiadendron giganteum) Kuzey Amerika nın batısında yayılış yapmaktadır. Monotipiktir.
Sequoiadendron giganteum Mamut Ağacı Familyası: Taxodiaceae Vatanı: Kuzey Amerika nın batısında yayılış yapmaktadır. Habitusu: Herdem yeşil, 75-85 (-105) m. boyunda, konik formlu dev yapılı ve görkemli ağaçlardır. Gövde kabuğu kalın ve liflidir. Yaprak Özellikleri: Yaprakları bakımından Cryptomeria ve Araucaria excelsa ya benzer fakat, 3 sıralı sarmal diziliş yapar. Ana sürgünler üzerindeki iğne yapraklar 1,2 cm. uzunlukta ve biz gibi sivri uçlu, 3 köşelidir ve ana sürgünlere yatık olarak durmaz ya da genç sürgünlerde yatık durur. Yan ve alt dallar üzerindeki yapraklar ise 6 mm. uzunlukta, üçgenimsi ve sürgünlere yatıktır, üst yüzlerinde iki stoma bandı vardır. Mavimtırak-yeşil renkteki yapraklar 2. ve 3. seneden sonra kahverengiye dönüşür ve ağaç üzerinde uzun yıllar dökülmeden kalır.
Sequoiadendron giganteum Mamut Ağacı Kozalak Özellikleri: Dişi kozalak 5-8 cm. uzunlukta, 4-5 cm. çapında, yumurta formunda, 25-40 adet peltat veya baklava dilimi şeklinde, odunlaşmış karpellerden oluşur. Karpelin apofizi buruşuk ve orta kısmı çukurdur. Ayrıca kozalak içinde tohumlarla birlikte, koyukırmızı renkli, pudramsı toz halinde bir pigment maddesi vardır. Bu toz suda eritildiğinde solmayan bir mürekkep elde edilir. Bu pigment fazlaca tanen içerir. Ayrıca pigment ile kaplı tohumların çimlenme yüzdesi, olmayanlara oranla yüksektir. Kozalak 2. yılda olgunlaşır. Ağaç üzerinde dökülmeden uzun süre kalırlar. Tohum 3-6 mm. Uzunlukta, üstü basık ve kanatlıdır, saman sarısı renktedir. o o o Oldukça geniş alana yayılan kök sistemine sahiptirler. Mamut ağaçları Avrupa da ve Türkiye nin ılıman yerlerinde güzel gelişmektedir. Tohum ile yetiştirilen bu tür İstanbul daki muhtelif park ve bahçelerde, eski Boğaziçi korularında tek-tük rastlanır. Mamut ağaçları ve Sekoyalar ilk defa tebeşir çağında ortaya çıkmışlardır. Üst tebeşir ve özellikle de tersiyerde gelişmelerinin en son noktasına ulaşmışlardır. Batı Anadolu da Tavşanlı-Tunçbilek linyit yataklarında fosillerine rastlanmıştır.
Sequoiadendron giganteum Sürgün Yaprak Genç ve yaşlı gövde Kabuğu Çiçek Olgunlaşmamış ve olgunlaşmış Kozalak Tohum Habitus
TAXODIUM (BATAKLIK SERVISI) Kışın yaprağını döken ya da daimi yeşil, bataklık arazilerde toprak yüzeyine çıkan ve 1 m.ye kadar yükselen havai köklere sahip ağaçlardır. Taxodium lar da Sekoya ve Mamut ağaçları gibi jeolojik devirlerde, başta Avrupa olmak üzere Kuzey Amerika ve Asya da çeşitli taksonları ile geniş ormanlar kurarken, günümüzde Kuzey Amerika nın güneydoğusunda yayılış gösteren T. distichum ile Guatamela dan Meksika ya ve güneybatı Teksas a kadarki bölgelerde yayılış yapan T. mucronatum adında 2 türü yayılış göstermektedir. Taxodium u familyanın diğer cinslerinden ayıran en önemli özelliği; yalancı tüysü yapraklarının (kısa sürgünlerde bulunan iğne yaprakların) kışın dökülmesidir. Metasequoia lar da kışın iğne yapraklarını dökerler, fakat iğne yaprakların bulunduğu tali (ikinci derecedeki) sürgünler karşılıklıdır.
Kısa ve uzun sürgünleri vardır. Yapraklar açıkyeşil renkte ve yumuşaktır. Bu yapraklar sürgünlere sarmal olarak dizilir. Uzun sürgünlerdeki yapraklar kısa ve pul yaprak halinde, kısa sürgünlerdeki yapraklar ise uzun ve iğne yaprak şeklindedir. Bu iğne yapraklar ışığa yöneldikleri için, dip tarafları kıvrılmış ve adeta tüysü yaprak şeklinde tarakvari dizilmiştir. Sonbaharda kısa sürgünlerle beraber uzun-iğne yapraklarda dökülür. Tomurcuklar uzun sürgünler üzerinde ve pullu, küçük yuvarlak formdadır. Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçeklerin bir çoğu, uzun bir çiçek ekseni üzerinde çift-çift bir araya gelerek, terminal, fakat aşağı doğru sarkan «bask salkım» oluştururlar. Her bir erkek çiçek kısa saplı, 6-8 etaminden oluşan, yumurta formundadır. Sonbaharda oluşur, ilkbaharda tozlaşma olur.
Dişi kozalaklar, çok sayıda peltat (kalkan) şeklindeki karpellerden oluşur ve erkek çiçeklerin bulunduğu sürgünlerin dip tarafında ya da başka sürgünlerde yer alırlar. Dişi çiçeklerin oluşturduğu kozalak, küremsidir. İç ve dış pullar birbiriyle tamamen kaynaşmıştır. Arkalarında apofize benzer pul çıkıntıları (mukro) vardır. Her bir kozalak pulunun 2 tane tohum tomurcuğu vardır. Kozalak 1 yılda olgunlaşır ve pulları dağılır. Tohum, kanatsız ve köşelidir. Tohum çimlendiğinde çenek yapraklar 4-9 adettir. Bu cinsin taksonları, taban suyu yüksek, rutubetli topraklarda ya da bataklıklarda yetişmektedir.
Taxodium distichum- Amerikan Bataklık Servisi o Familyası: Taxodiaceae Vatanı: Kuzey Amerika nın güneydoğusunda, Teksas tan Florida ya kadar, özellikle Missisipi nehri kenarındaki bataklık sahada geniş yayılışa sahiptir. Habitusu: 30-40 m. boylanan, gençlikte konik-piramidal, ileri yaşlarda geniş-dağınık tepeli ağaçlardır. Bataklık yerlerde veya çok rutubetli topraklarda yetişenlerin dip kısımları belirgin şekilde geniş ve olukludur (nayloid gövde). Ayrıca böyle yerlerdeki Taxodium larda toprak yüzeyine çıkmış, 50-60 cm. boyunda ve 15-30 cm. çapında silindirik formlu, içi boş «hava kökleri» görünür. Gövde silindirik değil, uca doğru fazlaca incelir. Yaprak Özellikleri: Yapraklar açık-yeşil renkte ve yumuşaktır. Kısa sürgünler üzerinde bulunan yapraklar; tüysü yaprak gibi, iki sıra halinde dizilmiştir. Uzun sürgünlerdeki yapraklar ise, pul yaprak formundadır. Sürgünlerin ucunda bulunan kısa sürgünler dökülmediği halde, yan durumlu kısa sürgünler sonbaharda tüysü yapraklarla birlikte dökülürler. Taze sürgünler yeşil, daha sonra parlak esmer renk alır.
Taxodium distichum- Amerikan Bataklık Servisi Tomurcuk Özellikleri: Sürgün uçlarına yakın olan tomurcuklar; yuvarlak formda, büyük ve çok sayıda sivri uçlu pullarla kaplıdır. Yan durumlu tomurcuklar ise daha küçük olup, bunlar sonbaharda dökülecek olan yapraklı kısa sürgünleri oluştururlar. Kozalak Özellikleri: Kozalakları 1,3-3 cm. çapında, küre formunda, reçineli ve koyu morumsu-kahverengi renkte, kısa saplıdır. o Avrupa da çok iyi yetişmektedir. Ilıman bölgelerdeki bataklıkların ve büyük nehirlerin kenarında, ayrıca uzun süre su altında kalan yerlerin ağaçlandırılmasında kullanılırlar. Ülkemizde sahillerdeki nehir ağızlarında, uzun zaman su altında kalan bataklık sahalarda kullanılabilirler.
Taxodium distichum Sürgün Yaprak
Taxodium distichum Gövde Kabuğu Habitus
Taxodium mucronatum (Meksika Bataklık Servisi): Anavatanı Meksika dır. Yapraklarını kış sonunda döken, hatta bazı hallerde daimi yeşil kalan boylu ağaçlardır. Erkek çiçeklerin oluşturduğu kurul, T. distichum dan daha uzundur. Tozlaşma ilkbaharda değil, sonbaharda gerçekleşir. Birinci türe nazaran soğuklara karşı daha az dayanıklıdır.
METASEQUOIA İlk fosillerine Doğu Asya da Mezozoik e ait katlarda rastlanmış, Tebeşir ve Tersiyer çağda özellikle de Eosen de tür çeşidi ve coğrafi yayılışlarının en son noktasına ulaşmış ve Kuzey yarı kürenin hakim bitkileri konumuna gelmişlerdir. Fakat Eosen in sonundan itibaren kaybolmaya başlamışlardır. Günümüzde tek türü kalmıştır: Metasequoia glyptostroboides.
Metasequoia glyptostroboides- Çin Su Ladini o Familyası: Taxodiaceae Vatanı: Canlı örneklerine ilk defa 1947 yılında Çin de rastlanmıştır. Habitusu: Kışın yaprağını döken, 35 m. kadar boylanan ağaçlardır. Yaprak Özellikleri: Yaprakları açısından Taxodium lara benzer, ancak hem sürgün hem de yaprakları karşılıklı dizilir. İğne yapraklar sonbaharda kısa sürgünlerle birlikte düşer. İğne yapraklar sapsız ya da çok kısa saplıdır. İğne yapraklar 8-15 mm. Uzunlukta, üst yüzü parlak yeşil, alt yüzleri açık yeşil veya açık mavi-yeşil renktedir. Yapraklar sonbaharda kırmızımtırakkahverengiye dönüşür. Uzun ve kısa sürgünleri vardır. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçekler, terminal ya da yan durumlu olarak bulunurlar. 5 mm. Boyunda, 20 kadar etamin pulundan oluşan yumurta formundadırlar. Erkek çiçekler bir çoğu ikişer-ikişer karşılıklı olarak başak veya salkım şeklinde kurul oluştururlar.
Metasequoia glyptostroboides- Çin Su Ladini Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler; karşılıklı dizilmiş 20-30 puldan meydana gelir. Pulların en alt ve en üstte bulunanlar genellikle kısırdır. Kozalaklar hafif 4 köşeli, yuvarlak ya da silindir formunda, 20 mm. Genişlikte ve uzun saplıdır. Aşağı doğru sarkarlar. Kozalak pulları derimsidir, kenarları yuvarlaktır, bir yılda olgunlaşır, olgunlaştığında koyu kahverengi olur. Pullar dağılmaz, her bir kozalak pulunun 2-9 (5-9) tane tohum tomurcuğu vardır. Tohum açık kahverengi, ters yumurta biçiminde, 4-5 mm. Uzunlukta, iki adet geniş-ince kanat vardır. Bağıl nemi yüksek yerlerde kışa dayanıklıdır, kanaatkar, rutubetli, taze topraklar ve yarı gölge şartları tercih eder. Peyzaj düzenlemelerinde soliter kullanımı uygundur.
Metasequoia glyptostroboides Kış Sürgünü Sürgün Yaprak Gövde Kabuğu Dişi Çiçek Erkek Çiçek Kozalak Habitus
GLYPTOSROBUS Orta ve küçük boyda, bir cinsli, bir evcikli ağaç durumunda bulunurlar. Dalları yukarı doğru olup, almaçlı dizilirler. Kışın dökülen yaprakları değişik biçimdedir. Dişi çiçekler; yan sürgünlerin ucunda kozalak oluştururlar. Uzun ve kalın saplı, armut formlu kozalak 8-12 mm. Boyda ve sürgünlerde dik durur. Kozalak pulu ince-uzun, uç bölümü kıvrılmış, kenarları kertikli, her pul yaprağın altında 2 tohum bulunur. Tohum köşeli, kanatlıdır. Erkek çiçekler; Kısa sürgünlerin ucunda, bir çoğu bir arada bulunur. Çin in batak yerlerinde ve pirinç tarlalarının kenarında, ırmak kıyılarında yayılış yapan tek türü bulunmaktadır: Glyptostrobus pensilis. Cinse ait tüm özellikler türü yansıtmaktadır. Ilıman bölgelerin ve iklimin bitkisidir. Güney Anadolu ve Hatay daki bataklık arazilerde yetiştirilebilir.
CRYPTOMERIA Monotipiktir, yani tek türe sahip bir cinstir. Yurdunda 60 m. kadar boylanabilen ağaçlardır. Piramit formlu, herdem yeşil, bir cinsli bir evcikli ağaçtır. Kalın gövde kabukludur ve kabuk uzunlamasına yarılmış, kırmızımsı renkte ve yumuşaktır. Yapraklar 3 köşeli, biz ya da iğne biçiminde, sürgünlere 5 sıralı sarmal dizilir. Sürgünler önceleri yeşil, üç yıldan sonra kırmızımsıesmer renge dönüşür. Tomurcuklar küçüktür. Erkek çiçekler yaprakların koltuklarında başak görünüşündedir.
Dişi çiçekler yuvarlak 2-3 cm. uzunlukta kozalak halinde, sürgün ucunda bulunur. Kozalak pullarının uçları sivri ve her bir pulun altında 2-5 tohum tomurcuğu vardır. İç ve dış pul birbiriyle tamamen kaynaşmış olup, kozalak 1 yılda olgunlaşır. Pullar açılır, tohumlar saçılır. Tohumlar basık ve kahve renkli, dar kanatlıdır. Hızlı büyür, kuvvetli toprakları sever, kumsal ve az verimli topraklarda da yetişirler. Orta derecede ışık ve fazla derecede nem isterler. Kestanenin yetiştiği bölgelerde yetişirler. Tohum ya da çelikle çoğaltılırlar.
Cryptomeria japonica- Japon Kadife Çamı o Familyası: Taxodiaceae Vatanı: Vatanı Japonya da 50 m. kadar boylanan, düzgün gövdeli, gençlikte dar piramit, yaşlandıkça geniş ve yuvarlak tepeli, piramit görünüşlü bir ağaçtır. Habitusu: Herdem yeşildir. Dallar yatay duruşlu ve sık, kabuk kalın, uzunlamasına dar şeritler halinde çatlaklıdır. Gövde kabuğu, kızıl kahve renginde, yeni sürgünler önce çıplak ye yeşil renkte, sonraları kızıl kahve rengindedir. Yaprak Özellikleri: İğne yapraklar 8-16 mm. uzunlukta, biz gibi sivri uçlu olup, enine kesitleri 3-4 köşeli, kenarları tamdır. Dip kısmı geniştir. Yapraklar sürgünlere 5 sıralı sarmal dizilir. Yaprakların her yüzünde stoma çizgileri vardır. İğne yapraklar sürgünü tamamen örtecek şekilde dizilmiştir. Tomurcuk Özellikleri: Tomurcukları pulsuz ve küçüktür. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçekler sonbaharda sürgünün uç tarafındaki yaprakların koltuklarında bulunur, genç sürgünlerde 25 erkek çiçek bir arada bulunur. Her bir erkek çiçek boyu 8-10 mm.dir. Erkek çiçek kozalağının pulları sarmal dizilir ve her bir pulun altında 4-5 tane çiçek tozu torbası bulunur, polenlerini Mart ayında etrafa saçar, torbalar açıldığında portakal sarısı renk alır.
Cryptomeria japonica- Japon Kadife Çamı Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler ise sürgün uçlarında bulunur, 2-3 cm. çapında, yuvarlak formda kozalak oluştururlar. 20-30 adet kozalak karpelleri ile brahtelerden (dış pul) her biri, birbiri ile kısmen kaynaşmıştır. Uç kısımları ise serbesttir. Kozalaklar 1 yılda olgunlaşır. Tohumlar döküldükten sonra uzunca süre sürgün üzerinde kalırlar. Her bir kozalak pulunun 2-5 tane tohum tomurcuğu vardır. Tohumlar 3 köşeli, her bir kenarında uzunca dar bir kanat vardır. Tohum kahve rengindedir. Kozalakların tepesinden bazen tıpkı Larix lerde olduğu gibi iğne yaprak taşıyan bir sürgünün sürdüğü görülür. Gençlikte çok hızlı büyür, ışık gereksinimi az, kuraklığa duyarlı, yaz kuraklığı olan kuru topraklarda iyi gelişmez. Türkiye nin Karadeniz sahil mıntıkasında, Rize ve çevresinde süs bitkisi olarak kullanılmaya uygundur.
Cryptomeria japonica Yaprak Kozalak Habitus Sürgün Çiçek Gövde Kabuğu Kozalaklı Sürgün Sürgün
Düzenlemelerde en çok kullanılan 2 varyetesi (C.j. var. japonica, C.j. var. sinensis), ve 50 den fazla kültivarı vardır. Bu kültivarlar genellikle 1-3 m. nadiren 10-15 m. kadar boylanan, bodur formlardır. Kültivarlardan birkaç örnek; Bandai-sugi : 2 m. boylanan, top-çalı formlu kültivardır. Sürgünleri değişik uzunlukta, yazın açık yeşil, kışın mavimsi yeşil, sürgünler düzensiz duruşlu, yaşlı dallardaki yapraklar kısa, yeni sürgünlerdeki yapraklar uzun, yaz-kış yaprak rengi değişir. Elegans : Genellikle fazla boylanmayan ağaç ya da çalı formdadır. Çok yumuşak ve uzun olan iğne yaprakları juvenil formda, 1,5-2,5 cm. uzunlukta, mavi-yeşil renkteki yapraklar kışın bronz kırmızısı renge dönüşür, düşük kış sıcaklığına dayanıklıdır. Kozalaklar ana türden daha küçüktür. Süs bitkisi olarak değerlidir. Elegans Nana : Bodur Japon Kadife Çamı Spiralis : Yaprakları sürgünler üzerinde helezoni olarak kıvrılır. Globosa Nana : Yavaş büyüyen, küre formlu, bodur çalıdır. Lobbii : Sütun formlu büyüyen, 20 m. boylanan, yoğun dallıdır.
Cryptomeria japonica var. elegans
Cryptomeria japonica var. elegans Kozalak
CUNNINGHAMIA Güney Çin ve Formoza da doğal yetişen 3 türü olan, herdem yeşil, iğne yapraklı ağaçlardır. Düzgün gövdeli, dar piramit formlu, boylu ağaçlardır. Dallar düzensiz çevrel dizilir. İğne yapraklar tırpan biçiminde, deri gibi sert, ince ve uzundur. Ancak yan dallardakiler ışık durumuna göre karşılıklı, adeta 2 sıralı vaziyet almışlardır. Erkek çiçekler sürgün uçlarında, bir çoğu birarada yer alan silindirik kozalakçık oluşturur. Bir eksen etrafında sarmal dizilmiş olan pulların alt taraflarında 3 tane çiçek tozu torbası bulunur. Dişi çiçekler terminal ya da subterminal durumludur. 1-3 adet dişi çiçek bir arada bulunur. Kozalak pulları bir eksen etrafında kiremitvari sarmal olarak dizilmiştir. Pulların uç kısmı sivri-batıcıdır. İç pul dış pulla kaynaşmıştır. Kozalak 1 yılda olgunlaşır. Kozalak açılır fakat dağılmaz. Her bir pulda 3 tohum bulunur.
Tohumlar dar kanatlı ve sert kabukludur. Büyümesi çabuktur. Kök ve gövdeden sürgün verme yeteneği vardır. Yarı gölge ağacıdır. Nemli, nispeten sıcak yerlerde, kumlu ve orta derecede killi topraklarda iyi yetişir. 3 türü içinde en çok bilinen ve park ağacı olarak kullanılanı C. lanceolata dır. Cunninghamia lanceolata (Çin Tırpan Ağacı): 30 m. boylanan, düzgün gövdeli, herdem yeşil ağaçtır. İğne yaprakları 3-7 cm. uzunlukta, sert, derimsi, düz hançer biçiminde, genellikle eğri, sivri uçlu, kenarları dişli, üst yüzü açık yeşil, alt yüzleri mavimsi-beyaz renkte iki geniş çizgi bulunur. İğne yapraklar sarmal dizilir. Dişi çiçekler sürgünlerin uçlarında, bir kaçı bir araya gelerek 3-4 cm. uzunlukta, yumurta formunda kozalak oluşturur. Biraz odunlaşmış kozalak pulları vardır. Cunninghamia konishii: Formoza Tırpan Ağacı Cunninghamia kawakamii:
Cunninghamia lanceolata
ATHROTAXIS 35 m. boy yapabilen, orta boylu, herdem yeşil ağaçlardır. Dallar düzensiz dizilir, gövde kabuğu uzunlamasına bölünmüş ve az olukludur. Yapraklar pul yaprak ya da mızrak ucu şeklindedir. Bir cinsli bir evciklidir. Dişi çiçekler, sürgün ucunda tek olarak bulunur. Her bir kozalak 12-25 adet, odunsu kozalak pulundan oluşur. Pullar sarmal dizilir. Her pulda 3-6 tohum vardır. Tohumlar küçük, ince, dar ve uzun kanatlıdır. Erkek çiçekler de sürgün ucunda bulunur. Tazmanya nın batısında doğal yayılışı olan 3 türü vardır. Bunlar; Athrotaxis cupressoides Athrotaxis laxifolia Athrotaxis selaginoides tir.
TAIWANIA Bir cinsli, bir evciklidir. Herdem yeşil boylu ağaçlardır. Yapraklar iğne ve pul yaprak halindedir. Erkek çiçeklerin 5-7 tanesi bir arada, kısa sürgün uçlarında yer alır. Dişi çiçekler sürgün ucunda, iç ve dış pullar birbiriyle kaynaşmış halde, her karpelde 2 adet tohum tomurcuğu bulunur. Kozalaklar yuvarlak ya da yumurta formunda, pulları derimsidir. Olgun kozalak ağaç üzerinde açılır ve dağılmadan bir süre öylece ağaçta kalır. Tohumlar geniş kanatlı, kanat tohumu çevrel olarak kuşatmıştır. Bilinen bir türü vardır: Taiwania cryptomerioides
Taiwania cryptomerioides: Vatanında 50 m. kadar boylanan, yuvarlak piramit formlu ağaçlardır. Yapraklar 15 mm. Uzunlukta, düz ya da tırpan biçiminde, ince, üst ve alt yüzü uzunlamasına çıkıntılı ve 4 köşelidir. Yaşlılarda pul yaprak durumunda, 3 köşeli, uçları eğri, her yüzünde stoma çizgileri bulunur. Yapraklar mavimsi-yeşil renktedir. Kozalaklar yuvarlakça, 10-15 mm. Uzunlukta, dalların ucunda, kozalak pulları sivri uçlu, her pulda 1-2 adet tohum bulunur. Tohumlar küçük ve kanatlıdır. Çin in güney batısında ve Formoza adasında doğal yayılış yapar.
Sequoia S. sempervirens: Sahil sekoyası monotipiktir. TAXODIACEAE *Ana sürgünlerdeki pul yaprakların büyük bir kısmı sürgüne yapışıktır. Yaprakların alt yüzünde 2 beyaz stoma çizgisi vardır. Yaprakları taxus ve abies e benzer, yassı ve 2 yüzlüdür. Taxus tan farkı yapraklarında stoma çizgisi ve reçine kanalı bulunması, abies lerden ise, yan sürgünlerde bulunan yaprakların (yalancı tüysü yaprak) eşit uzunlukta olmaması (6-18mm.) ile ayrılır. Kozalak 15-20 puldan oluşur. Her pulun altında 3-7 tohum bulunur. Kozalak pullarının göbeği içe basıktır Cryptomeria TAXODIACEAE C. joponica, C.j. var. elegans: İğne yaprak uçları biz gibi sivri, enine kesitleri 3-4 köşeli ve sürgünleri 5 sıralı sarmal dizilir (Sequoia da 3 sıralı).kısa sürgün ucunda 2-3 cm. boyundaki kozalağın iç pulunun kenarı dişlidir. İç ve dış pul birbiriyle tamamen kaynaşmamıştır. Uçları serbesttir. Her pulun altında 2-5 tohum vardır. Yaprağın her iki yüzünde stoma çizgisi vardır. Tomurcuklar pulsuzdur. Sequoiadendrom S. giganteum: Mamut Ağacı Monotipiktir TAXODIACEAE Yaprakları pul, mızrak veya biz gibidir. Yapraklar sürgüne 3 sıralı sarmal dizilmiştir. Sürgünü tamamen kapatacak şekilde sık ve yatık vaziyette dizilmişlerdir. Yaprak uçları sivri ve batıcıdır. Tomurcukları pulsuz, çıplak. İğne yaprak 3 köşeli. Kozalak 25-40 puldan oluşur. Her pulun altında 3-12 tohum bulunur. *İğne yapraklarının 3 sıralı sarmâl dizilmesi ve kozalak pullarının sırt kısmında mahmuz gibi çıkıntıların bulunmaması gibi özellikleriyle Cryptomeria lardan ayrılır.