Aile Hekimli i Poliklini ine Baflvuran Hastalar n Çok Yönlü Geriatrik De erlendirilmesi

KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2010; 2: 45-49 Gelifl Tarihi/Received: 25/12/2009 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 11/01/2010 Aile Hekimli i Poliklini ine Baflvuran Hastalar n Çok Yönlü Geriatrik De erlendirilmesi Muharrem Ak 1, Metin Canbal 2, Selçuk Turan 3, mran Tekgöz 4 1 Do anflehir Devlet Hastanesi, Malatya, Türkiye 1 Dogansehir State Hospital, Malatya, Turkey 2 Yozgat Kad flehri lçe Hastanesi, Yozgat, Türkiye 2 Yozgat Kadisehri State Hospital, Yozgat, Turkey 3 Mufl Bulan k lçe Hastanesi, Mufl, Türkiye 3 Mus Bulanik State Hospital, Mus, Turkey 4 Çemiflgezek Devlet Hastanesi, Tunceli, Türkiye 4 Cemisgezek State Hospital, Tunceli, Turkey ÖZET Girifl: Bu çal flman n amac, hastanemize baflvuran yafll bireyleri çok yönlü olarak geriatrik aç dan de erlendirmektir. Hastalar ve Metod: Bu çal flma tan mlay c bir çal flmad r. Malatya Do anflehir lçe Hastanesi Aile Hekimli i Poliklini ine herhangi bir nedenle baflvuran 65 yafl üstü yafll lara mini mental durum de erlendirme testi, Yesavage geriatrik depresyon skalas, mini nütrisyonel test ve Lawton Brody enstrümental günlük yaflam aktivitesi skalas testleri uyguland. Bulgular: Mini mental durum de erlendirme testinde demans saptanan 19 (%22.6) yafll vard. Depresyon skalas ile de erlendirilen yafll popülasyonunda 29 (%34.5) hasta depresif olarak bulundu. Mini nütrisyonel testinde ise malnütrisyonu olan 54 (%66.7) hasta kaydedildi. Sonuç: Çok yönlü geriatrik de erlendirme yafll l kta yaflam kalitesini bozan ve morbiditeyi art ran bedensel ve zihinsel patolojilerin erken tan n p gerekli önlemlerin al nmas na olanak sa lar. Çok yönlü geriatrik de erlendirme özellikle birinci basamakta uygulanmal d r. Anahtar Kelimeler: Yafll, aile hekimli i, çok yönlü geriatrik de erlendirme. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Uzm. Dr. Muharrem Ak Do anflehir Devlet Hastanesi, Malatya/Türkiye e-posta: drmhrm@yahoo.com 45

ABSTRACT Introduction: We aimed to undertake a comprehensive assessment of the elderly population admitting to our outpatient clinic. Patients and Methods: This is a descriptive study of the geriatric population admitting to our outpatient clinic irrespective of their complaints. The elderly population who consented to participate in the trial were evaluated using the mini-mental test, Yesavage geriatric depression scale, mini-nutritional test, and Lawton Brody daily living activities test. Results: Of the elderly age group, 19 (22.6%) had dementia, 29 (34.5%) were evaluated as depression and 54 (66.7%) were malnourished. Conclusion: All-purpose geriatric evaluation is an important step to prevent adverse outcomes emerging from the mental and physical illness of the elderly, and should be applied in primary care. Key Words: Aged, family phsycian, geriatric assessment. G R fi Ülkemizde son 20 y lda 65 yafl üstü nüfusun oran %4.2 den %5.6 ya ç km flt r. Önümüzdeki 10 y lda ise %7.7 oran nda yükselmesi beklenmektedir. Yafll sa l - n korumaya yönelik önlemler uluslararas rehberde belirtilmektedir (1). Geriatrik gruptaki kad nlarda pap smear, mamografi, d flk da gizli kan, açl k kan flekeri, kolesterol ve kolonoskopi; erkekler özelinde ise prostat spesifik antijenin bak lmas uluslararas rehberler öncülü ünde yay nlanmaktad r (2). Örne in; kronik hastal olan veya olmayan 65 yafl üstü bireylerin pek çok hastal a karfl afl yapt rarak ba fl klanmas önerilmektedir. Afl lardan, tetanoz ve difteri toksoid afl lar, pnömoni grip ve herpes afl s, son zamanlarda Swine Flue afl s da bu afl lara eklenmifltir. Yafllanmayla birlikte, organ fonksiyonlar nda, enerji ihtiyac ve kullan m nda, besin gereksinimlerinde de- ifliklikler ortaya ç kmaktad r. Yafll larda dikkat edilmesi gereken önemli durumlardan birisi de nütrisyonel durumun belirlenmesidir. Kronik hastal klar n kümülatif olarak artt bu dönemde kronik hastal klar n akut dekompansasyonu veya malnütrisyon zemininde kötü kontrollü seyir gösterme olas l malnütrisyon k s r döngüsü olarak karfl m za ç kmakta ve k s r döngüden ç kman n yolu yafll larda nütrisyon durumunun belirlenmesi ve gereken önlemlerin al nmas fleklindedir (3). Abdominal ya dokusu art fl ve kas kütlesinde azalma (sarkopeni) sonucu hareket k s tl l, kas-iskelet sistemine ait sorunlar, insülin direnci, hipertansiyon, ateroskleroz ve glukoz/lipid metabolizmas bozukluklar geliflmektedir. Yaln z yaflama, demans, depresyon, kendine ilginin azalmas gibi faktörler malnütrisyona zemin haz rlamaktad r (4). Nütrisyonel durumun kötü olmas, yafll l ktaki morbidite ve hatta mortalite için tetikleyici olur. Asl nda vücut kompozisyonu de iflirken, vücut a rl ayn kalabilir. Bir de beden kitle indeksi ayn kalabilir, fakat ya kitlesi artar ve kas kitlesi özellikle bacaklarda önemli ölçüde azal r (5). Depresyonun ilerleyen yaflla birlikte daha s k izlendi inin bilinmesine ra men depresyona ait belirtilerin yafll l n gere i gibi alg lanmas tan sal zorluklar da beraberinda getirmektedir (6). Depresyon yafll nüfusu etkileyen yayg n psikiyatrik bozukluklardan biridir. Tedavi edilmedi inde genel sa l k durumunda bozulma, erken ölüm gibi olumsuz sonuçlar yarat rken, do ru tan n p, uygun bir flekilde tedavi edildi inde yafll n n yaflam kalitesini art rmak mümkün olabilmektedir. Yafllanma sürecinde beyinde geliflen nörobiyolojik de ifliklikler ve di er sistemlerde ortaya ç kan ifllev bozukluklar biliflsel ve bedensel ifllevleri etkiledi i için yafll da depresyonun tan nmas güçleflmektedir. Bedensel hastal klar n, zihinsel ve ruhsal di er hastal klar n varl, bireyin genel sa l k durumu, kulland ilaçlar da depresyon tablosunu karmafl k hale getirmektedir (7). Avrupa da EURODEP in 13.808 hastada yapm fl oldu u çal flmalar n meta-analizi sonucunda yafll bireylerde depresyon geliflimi ortalama %12.3 iken, bunun %14.1 i kad nlarda ve %8.6 s erkeklerde gözükmüfltür (8). Altm fl befl yafl üstündeki yafll larda majör depresyon yayg nl çeflitli çal flmalarda %1-3 olarak bildirilirken, distimi %2, klinik olarak anlaml düzeyde depresyon belirtileri ise %8-15 oran nda bildirilmektedir. Beklendi i gibi tedavi ve bak m ortamlar nda depresyon s kl toplumda görülme s kl ndan daha yüksek- 46 Akad Geriatri 2010; 2: 45-49

Aile Hekimli i Poliklini ine Baflvuran Hastalar n Çok Yönlü Geriatrik De erlendirilmesi tir. Çeflitli nedenlerle doktora baflvuran hastalar n %15 inde, bak mevlerinde kalanlar n %25 inde depresyon oldu u ileri sürülmektedir (9). Evans ve Katona geriatrik depresyon skalas n kullanarak birinci basamak sa l k hizmetlerine baflvuran erkek yafll hastalar n %30 unda, kad n hastalar n %40 nda depresyon belirtileri saptam fllard r. Hastanede yatan yafll larda depresyon görülme s kl ise %10-45 olarak bildirilmektedir (10). Bellek baflta çeflitli biliflsel bozukluklar n yan nda, kiflilik de ifliklikleri ve çeflitli psikiyatrik ve davran flsal semptomlar n bir arada görüldü ü nöropsikiyatrik bir bozukluk olan demans yafll l ktaki en s k rahats zl klardand r. Biliflsel teriminden alg lamak, tan mak, de erlendirmek, zamana ve yere oturtmak, neden-sonuç ba lant lar n kurmak, düflünmek, belle e yerlefltirmek gibi zihinsel yetiler anlafl l r. Demans terimi, bilinç bozuklu- u olmaks z n zeka, haf za ve kiflilikte akkiz, global ve progresif de iflikliklerden oluflan klinik paterni tarif etmede kullan l r. Demans, birden çok entelektüel yetenek alan nda kay pla birlikte giden, davran fl bozukluklar n n efllik etti i ve günlük yaflam etkinliklerinin bozulmas na neden olan nöropsikiyatrik bir hastal k olarak tan mlanabilir. Yafllanmaya ba l olarak görülen de iflikliklerin yan s ra, demans n da etkisiyle yafll bireylerin günlük yaflam etkinliklerini yerine getirmeleri güçleflmektedir. Yafll birey bu etkinlikleri yerine getirirken k smen ya da bütünüyle çevresindeki bireylere ba- ml duruma gelir (11). Yafll larda, demans n en s k formu Alzheimer hastal d r; demans n ikinci s kl kta sebebi ise multiinfarkt demanst r. Amerika Birleflik Devletleri nde 65 yafl ve üzerindeki nüfusun %5 inde fliddetli, %15 inde hafif düzeyde demansiyel tablonun oldu u, 80 yafl ve üzerinde bu oran n fliddetli demans aç - s ndan %20 lere ulaflt bildirilmektedir. HASTALAR ve METOD Bu çal flma tan mlay c tipte gözlemsel bir çal flmad r. Hastanemiz poliklini ine herhangi bir nedenle baflvuran 65 yafl üstü yafll lar çal flmaya al nd. Çal flma 1 A ustos-15 Ekim 2009 tarihleri aras nda prospektif olarak yap ld. Çal flmaya kat lan yafll lar ayr bir odaya al narak önceden belirlenmifl testler doktor taraf ndan yüz yüze görüflme metodu kullan larak yap ld. Çal flmaya toplamda 84 yafll birey kat ld. leri derecede hastal olan iletiflim kurulamayan yafll lar çal flma d fl b rak ld. Çal flmaya kat lmay kabul eden yafll lara mini mental durum de erlendirme testi (MMSE), Yesavage geriatrik depresyon skalas mini nütrisyonel test, Lawton Brody enstrümental günlük yaflam aktivitesi skalas testleri uyguland. Çal flma sonras sa l k sorunu saptanan hastalar ilgili doktorlara yönlendirilerek tedavi almas na arac l k edildi. statistiksel analiz olarak SPSS 11.5 for Windows kullan ld. BULGULAR Çal flmam za 65-90 yafl aral nda 84 yafll [51 (%60.7) i erkek, 33 (39.3) ü kad n] kat ld. Evlilerin oran %52 (n= 44), boflanm fl olanlar n oran %2.4 (n= 2), dul olanlar n oran ise %45.2 (n= 38) olarak kaydedildi. E itim durumlar aç s ndan incelendi inde 62 (%73.8) kiflinin e itimi yoktu. lkokul mezunlar 19 (%22.6), lise mezunlar 3 (%3.6) kifli olarak kaydedildi. Efli ile yaflayanlar 44 (%52.4) kifli, akraba ile yaflayanlar 23 (%27.4) kifli, yaln z yaflayanlar 9 (%10.7) kifli idi (Tablo 1). Günlük temel yaflam aktiviteleri aç s ndan de- erlendirildi inde tüm aktivitelerde ba ms z olanlar 80 (%95) kifli, kontrollü olanlar 2 (%1.4) kifli, yard ml olan 1 (%1.2) kifli ve ba ml olan 1 (%1.2) kifli olarak kaydedildi. MMSE de demans saptanan 19 (%22.6), demans olmayan 65 (%77.4) kifli vard. Yesavage geriatrik depresyon skalas ile de erlendirilen yafll popü- Tablo 1. Sosyodemografik özellikler Say % Cinsiyet Erkek 51 60.7 Kad n 33 39.3 Medeni durum Evli 44 52 Dul 38 45.2 Boflanm fl 2 2.4 E itim Almam fl 62 73.8 lkokul 19 22.6 Lise 3 3.6 Kimle yafl yor Efliyle 44 52.4 Akrabas yla 23 27.4 Yaln z 9 10.7 Akad Geriatri 2010; 2: 45-49 47

Tablo 2. Çok yönlü geriatrik de erlendirme sonuçlar Say % Günlük yaflam aktivitesi Ba ms z 80 95 Kontrollü 2 1.4 Yard ml 1 1.2 Ba ml 1 1.2 Mini mental durum de erlendirme testi Demans yok 65 77.4 Demans var 19 22.6 Geriatrik depresyon skalas Depresyon var 29 34.5 Depresyon yok 55 65.5 Nütrisyon Malnütrisyon 54 66.7 Normal 27 33.7 lasyonun da 29 (%34.5) u depresif, 55 (%65.5) i depresif de ildi. Mini nütrisyonel testinde ise malnütrisyonu olanlar 54 (%66.7), malnütrisyonu olmayanlar 27 (%33.7) olarak saptand. TARTIfiMA Biz bu çal flmada k rsal bölgede yaflayan 65 yafl üstü bireyleri nütrisyonel durum, depresyon ve demans aç s ndan inceledik. Amac m z sa l k hizmeti verdi imiz toplumu tan mak ve bölgede bulunan yafll larda olas sa l k sorunlar n ortaya ç karmak, gerekli önlemleri almakt. Hastalar m z günlük temel yaflam aktiviteleri aç s ndan de erlendirildi inde tüm aktivitelerde ba- ms z olanlar 80 (%95) kifli, kontrollü olanlar 2 (%1.4) kifli, yard ml olan 1 (%1.2) kifli ve ba ml olan 1 (%1.2) kifli olarak kaydedildi. Bu sonuç 2008 y l nda Günefl ve arkadafllar n n Malatya il merkezinde yapt çal flmadan farkl yd (12). Bunun nedeni bizim çal flmam zda hastaneye belli bir zaman diliminde baflvuran belli say da yafll üzerinde yap lm fl olmas na ra men, Günefl ve arkadafllar n n flehir merkezinde evlere giderek çal flma yapmas ve sadece kad nlar çal flmaya dahil etmeleri olabilir. Bizim çal flma grubunda erkek oran n n fazla olmas ve ilçenin gelir kayna n n çiftçilik olmas, kad n ve erkek yafll bireylerin fiziksel olarak aktif olmalar sonuçlar etkileyebilir. Çal flma dizayn nda kullan lan indekslerin farkl olmas da bu sonuca neden olmufl olabilir. Yesavage geriatrik depresyon skalas ile de erlendirilen yafll popülasyonunda 29 (%34.5) kifli depresif, 55 (%65.5) kifli ise depresif de ildi. Yine ülkemizde yap - lan baflka bir çal flmada, alanda %29, huzurevinde yaflayanlarda %41 gibi yüksek bir oranda depresyon bulunmufltur (11). Bu çal flmadaki depresyon oranlar çal flmam zdaki ile paralellik göstermektedir. Çal flmam - z n k rsal kesimde yap lmas, hastalar n e itim ve sosyoekonomik düzeyinin düflük olmas, çal flma grubunun rölatif olarak yak nlar na ba ml olmalar bu yüksek oran n nedenini olabilir. Burada ülkemiz k rsal nda yafll sa l n ilgilendirilen çal flmalar n literatürümüzde az say da olmas da çal flma verilerimizi k yaslayamama handikap n üretmektedir. Ülkemizde yap lan bir çal flmada ise 65 yafl üzerinde majör depresyon yayg nl %6, depresif belirtiler %11 olarak saptanm flt r (12). Tüm bu çal flmalara ek olarak bizim çal flmam zda depresyon oran %29 dur. Çal flmam z n ikinci basamak sa l k kurulufluna herhangi bir nedenle gelen yani kendisini hastaneye gitmeye zorlayacak kadar kendini rahats z hisseden yafll larda yap lmas depresyon ve malnütrisyon oranlar n art racak sonuçlar almam zda bir etken olabilir. Araflt rman n belli bir zaman diliminde yap lmas, ikinci basamak bir sa l k kuruluflunda yap lmas çal flman n k s tl l klar olarak de erlendirilebilir. Çal flmam zdaki yafll lar n nütrisyonel durumlar incelendi inde malnütrisyon oran %66 olarak kaydedilmifltir. Bu sonucun Saka ve arkadafllar n n buldu u %16 oran n n üzerinde olmas ise çal flman n zmir de bir üniversite hastanesinde gerçeklefltirilmifl olmas ndan, kat l mc lar n e itim, gelir ve sosyal statülerinin 48 Akad Geriatri 2010; 2: 45-49

Aile Hekimli i Poliklini ine Baflvuran Hastalar n Çok Yönlü Geriatrik De erlendirilmesi yüksek olmas ndan oluflan fark olarak de erlendirildi (13). Stanga ve Allison un yafll lar üzerinde protein enerji malnütrüsyonu hakk nda yapt klar çal flmalarda yafll hastalarda %38 bulundu u ve bunlardan %12 eve ba ml yafll larda, %65 hastanede yatan yafll larda ve %85 ise enstitüde kalanlarda tespit ettiklerini belirtmifllerdir (14). Depresyon, yafll n n nütrisyonel durumlar gibi durumlar n belirlenmesi ve olas patolojilerin erken tedavisi rölatif olarak daha basittir ve sa l k kurumuna eflinin biten ilaçlar n yazd rmaya gelen yafll ya bile uygulanabilirli i elbette ki hekimin yafll sa l na çok yönlü bak p bakmad na ba l olarak de iflebilir. Her geçen gün yafll say s n n artt ülkemizde bu gruba ait çok yönlü sa l k çal flmas yap labilir. Bu ba lamda hekimlerin yafll lara çok yönlü yaklafl m göz önünde tutmalar n n geriatrik popülasyonda etkili sonuç almam zda büyük öneme sahip oldu unu düflünüyoruz. KAYNAKLAR 1. T.C. Sa l k Bakanl Temel Sa l k Hizmetleri Genel Müdürlü ü Sa l k Projesi Genel Koordinatörlü ü, Yafll Sa l, A ustos 2002. 2. Mootz RD, Bowers LJ. Chiropractic care of special populations. Topics in clinical chiropractic series. Gaitherburg MD: Aspen: 1999: 168-79. 3. Sullivan DH, Patch GA, Walls RC, Lipschitz DA. Impact of nutrition status on morbidity and mortality in a select population of geriatric rehabilitation patients. Am J Clin Nutr 1990; 51: 749-58. 4. Gallagher D, Ruts E, Visser M, Heshka S, Baumgartner RN, Wang J, et al. Weight stability masks sarcopenia in elderly men and women. Am J Physiol 2000; 279: E366-75. 5. Morley JE. Anorexia of aging: Physiologic and pathologic. Am J Clin Nutr 1997; 66: 760-73. 6. Yüksel N. Yafll l k ça depresyonlar. Türk Geriatri Dergisi 1998; 1: 19-23. 7. Kaya B. Yafll l k ve depresyon-1 tan ve de erlendirme. Türk Geriatri Dergisi 1999; 2: 76-82. 8. Copeland JR, Beekman AT, Braam AW, Dewey ME, Delespaul P, Fuhrer R, et al. Depression among older people in Europe: The EURODEP studies. World Psychiatry 2004; 3: 45-9. 9. NIH Consensus Development Panel on Depression in Late Life: Diagnosis and treatment of depression in late life. JAMA 1992; 268: 1018-24. 10. Rapp SR, Parisi SA, Walsh DA. Psychological dysfunction and physical health among elderly medical inpatients. J Consult Clin Psychol 1988; 56: 851-5. 11. Çuhadar D, Sertbafl G, Tutkun H. Huzurevinde yaflayan yafll lar n biliflsel ifllev ve günlük yaflam etkinli i düzeyleri aras ndaki iliflki. Anatolian J Psychiatry 2006; 7: 232-9. 12. Günefl G, Demircio lu N, Karao lu L. Türk Geriatri Dergisi 2005; 8: 78-83. 13. Saka B, Özkulluk H. ç hastal klar poliklini ine baflvuran yafll hastalarda nütrisyonel durumun de erlendirilmesi ve malnütrisyonun di er geriatrik sendromlarla iliflkisi. Gülhane T p Dergisi 2008; 50: 151-7. 14. Stanga Z, Allison S. Nutrition in the elderly. In: Sobotka L (ed). Basics in Clinical Nutrition. 3 rd ed. Prague: ESPEN & Galen, 2004. Akad Geriatri 2010; 2: 45-49 49