KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), 2006 111 KSU. Journal of Science and Engineering 9(1), 2006 Kahramanmaraş İli ve Çevresinde Bazı Tarla Kültürlerinde Bulunan Avcı Böcek Türlerinin Yoğunluk ve Yaygınlıklarının Saptanması Ali A. IŞIKBER, Ayşegül KARCI Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Kahramanmaraş ÖZET: Kahramanmaraş ili ve çevresinde bazı kültür bitkilerinde avcı böcek türlerini tespit etmek için sürvey çalışması yürütülmüştür. Sürvey çalışmaları sonuçunda avcı tür sayısı olarak en zengin kültür bitkisi pamuk olurken bunu buğday ve şekerpancarı izlemiştir. Buğday alanlarında en sık rastlanan ve yüksek populasyon oluşturan avcıları Coccinellidae ve Syrphidae familyasına bağlı türler oluşturmuştur. Coccinellidae familyasından Coccinella septempunctata L., Hippodamia variegata Goeze ve Coccinella undecimpunctata ; Syrphidae familyasından Episyrphus balteatus (De Geer) ve Metasyrphus corollea Fabricius; Chrysopidae familyasından Chrysoperla carnea Steph. nın Kahramanmaraş ili ve çevresindeki buğday alanlarının önemli avcı türleri olduğu saptanmıştır. Pamuk alanlarında Coccinellidae familyasından daha ziyade Anthoconidae, Nabidae ve Chrysopidae familyalarından avcı türlere daha sık ve yoğun rastlandığı görülmüştür. Bu avcı türlerin sırasıyla Orius spp., C. carnea, ve Nabis punctatus C. olduğu tespit edilmiştir. Şekerpancarı alanlarında da özellikle Orius spp. ve C. carnea nın yoğunluğunun yüksek olduğu görülmüştür. Anahtar kelimeler: Kahramanmaraş, avcı böcek, predatör, rastlama sıklığı, böcek yoğunluğu, tarla bitkileri Determination of Predatory Insect Species, Their Density and Prevalence on Some Field Crops in Kahramanmaraş Provinces ABSTRACT: This study was carried out to determine the predatory insect species and their prevalence on field crops in Kahramanmaraş provinces. Cotton was found to have the highest number of predator insect species and it was followed by wheat and sugar beet. The most common predator species that had high prevalence on wheat belonged to the families of Coccinellidae and Shrypidae. The results of this insect survey indicated that Coccinella septempunctata L., Hippodamia variegata Goeze and Coccinella undecimpunctata from family of Coccinellidae; Episyrphus balteatus (De Geer) and Metasyrphus corollea Fabricius from the family of Shrypidae and Chrysoperla carnea Steph. from the family of Chrysopidae were important predator species in wheat fields in Kahramanmaraş province. In cotton fields, predator species from the families of Anthaconidae, Nabidae and Chrysopidae were found to be more common and had higher density than those from the family of Coccinellidae. The most common predator species were Orius spp., C. carnea, and Nabis punctatus C., respectively. Similarly, Orius spp. and C. carnea had higher density in sugar beet fields. Key words: Kahramanmaraş, insect predator, prevalence, insect density, field crops GİRİŞ Kahramanmaraş ili Türkiye de ekilebilir alanların %1.24'ünü oluşturarak Türkiye nin tarımsal üretiminde önemli rol oynamaktadır (Anonim, 2002). Bu ilde ağırlıklı olarak tarla bitkileri (364.018 ha) yetiştirilmekte olup bunu sırasıyla meyve (21.626 ha) ve sebze alanları (4.581 ha) izlemektedir (Anonim, 2002). Tarla bitkileri içinde özellikle buğday, arpa ve mısır gibi tahıllar ekim alanı en geniş olanlardır. Endüstri bitkileri içerisinde pamuk ve şeker pancarı, sebzelerden ise biber, hıyar, domates ve bazı yıllarda karpuz ve kavun önemli yer tutmaktadır. Tarımsal üretim yapılan alanlarda tarımsal üretimin en önemli öğelerinden bir olan böceklerin ve bunlar arasındaki ilişkilerin belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Yapılan literatür çalışmaları bu bölgede yetiştirilen kültür bitkilerinde fauna tespiti için planlı ve geniş kapsamlı sürveylerin yapılmadığını göstermektedir. Bu yüzden bu bölgede yetiştirilen tarla kültürlerinde hangi zararlı böceklerin ve doğal düşmanlarının bulunduğu tam anlamıyla bilinmemektedir. Bu bağlamda Kahramanmaraş ili ve çevresinde yoğun olarak ekimi yapılan tarla kültürlerinde bulunan tarımsal savaşım yönünden faydalı ve nötr böceklerin tespiti gerek tarımsal mücadele faaliyetlerinin yönlendirilmesi gerekse bölgede yapılabilecek bilimsel araştırmaların yönlendirilmesinde önemli rol oynayacaktır. Bu çalışmada çeşitli kültür bitkilerinde avcı böcek türlerinin tespit edilmesi ve tespit edilen avcı böcek türlerinin birey sayılarının ve rastlanma sıklıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOT Arazi Çalışmaları Avcı böcek türlerini tespit etmek, bunların yayılış alanlarını ve rastlanma sıklıklarını belirlemek için bir yıl süreyle (2000 yılı) Kahramanmaraş merkez, Pazarcık- Narlı, Türkoğlu-çevresi, Göksun-Çardak ve Andırın- Çokak olmak üzere 5 farklı bölgede en çok ekim alanına sahip buğday, pamuk ve şekerpancarı tarlalarında sürveyler yapılmıştır. Her yıl Mart ayından başlayarak Kasım başına kadar yukarda belirlenen her bölgeye iki
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), 2006 112 KSU. Journal of Science and Engineering 9(1), 2006 ayda bir olacak şekilde arazi çıkışları yapılmıştır. Böylece yukarıdaki her bölgeye yıl boyunca en az 4 kez arazi çıkışı gerçekleştirilmiştir. Örnekleme yapmak için en az 10 da lık tarlalar seçilmiştir. Her bölgede bulunan tarla bitkilerinin her biri için en az 10 tarla seçilerek örnekleme yapılmıştır. Böylece her bölgedeki tarla bitkilerinin her biri için yıl boyunca toplam 40-60 tarladan örnekleme yapılmıştır. Avcı türlerinin saptanması için çukur tuzak, atrap ve gözle kontrol olmak üzere üç farklı örnekleme yöntemi (Souttwood, 1978) kullanılmıştır. Toprağın hemen üst yüzeyinde yaşayan avcı böcek türlerini saptamak amacıyla uygulanan çukur tuzak yöntemi için 10 cm çapında 12 cm boyundaki konserve kutuları, her tarlaya bu kutulardan 4 tane olmak üzere her bölge ve bitki türü için toplam 40 adet hazırlanmıştır. Atrap ile örnekleme için seçilen tarlanın köşegenleri doğrultusunda ve değişik yerlerinde tesadüfen toplam 100 atrap sallanmıştır. Gözle kontrol yönteminde ise tarlanın farklı yerlerinden tesadüfü olarak seçilen 20 adet bitkinin tüm aksamı dikkatlice kontrol edilmiştir. Toplanan avcı böceklerin ergin dönemine ait örnekler öldürme şişesine aktarılmış ve daha sonra buzluğa yerleştirilmiştir. Ancak, yumuşak vücutlu avcı türler %70 etil alkol içeren ortama alınmıştır. Ergin öncesi dönemde bulunan örnekler ise konukçu bitkiyle birlikte ayrı kültür kafeslerine alınarak ergin çıkıncaya kadar burada tutulmuştur. Laboratuvar Çalışmaları Araziden toplanan örneklerin laboratuvarda ayrı ayrı makro ve mikro preparatları yapılarak teşhis için hazırlanarak teşhislerinin yapılması için uzmanlara gönderilmiştir. Coccinellidlerin teşhisi Prof. Dr. Nedim UYGUN ve syrphidlerin teşhisi Prof. Dr. Faruk ÖZGÜR tarafından yapılmıştır. Hemiptera takımına bağlı türlerin teşhisi ise daha önce Prof. Dr. Feyzi ÖNDER tarafından teşhisi yapılan örneklere bakılarak yapılmıştır. Teşhisi yaptırılamayan türler ise familya düzeyinde değerlendirilmiştir. Farklı bölgelerde yapılan tüm arazi çıkışları birlikte değerlendirilmiştir. Saptanan avcı böcekler yalnızca kültür bitkilerine göre ayrılarak toplam birey sayıları belirlenmiştir. Daha sonra arazi çıkış sayıları ve avcı türün örnekler içerisinde görülüp görülmemesi göz önünde tutularak bu avcı türlerin rastlanma yüzdeleri hesaplanmıştır. Böylece, tarla kültür bitkilerinde en çok rastlanan avcı böcek türleri belirlenmiştir. BULGULAR Kahramanmaraş ili ve çevresinde 2000 yılında buğday, pamuk ve şekerpancarı tarlalarında saptanan avcı böcek türlerinin takım, familya ve tür sayıları Şekil 1 de verilmektedir. 2000 yılında Kahramanmaraş ili ve çevresinde yetiştirilen buğdaylarda 6 takıma bağlı 11 familya, 16 avcı böcek türü saptanırken, pamuklarda yine 6 takıma bağlı 11 familya, 23 avcı böcek türü saptanmıştır. Oysaki aynı yılda yetiştirilen şekerpancarlarında 5 takıma bağlı 8 familya, 12 avcı böcek türü saptanmıştır. Buradan da görüldüğü gibi pamuk yetiştirilen alanlarda gerek buğday gerekse şekerpancarı alanlarına oranla daha fazla avcı böcek türü bulunmuştur. 25 Adet 20 15 10 Buğday Pamuk Şekerpancarı 5 0 Takım Familya Tür Şekil 1. 2000 yılında Kahramanmaraş ta buğday, pamuk ve şekerpancarı tarlalarında saptanan avcı böceklerin takım, familya ve tür sayıları.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), 2006 113 KSU. Journal of Science and Engineering 9(1), 2006 14 12 10 13 13 11 Buğday Pamuk Şekerpancarı 9 Adet 8 6 4 2 0 4 4 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 0 Coleoptera Diptera Hemiptera Neuroptera Araneae Odonata Şekil 2. 2000 yılında Kahramanmaraş ta buğday pamuk ve şekerpancarı tarlalarında saptanan avcı böceklerin tür sayılarının takımlara göre dağılımı. Kahramanmaraş ili ve çevresinde 2000 yılında buğday, pamuk ve şekerpancarı tarlalarında saptanan avcı böcek türlerinin takımlara göre dağılımları Şekil 2 de verilmektedir. Buğday tarlalarında en fazla sayıda avcı türe sahip olan takım Coleoptera olmuş, bunu Hemiptera, Diptera ve Areneae takımları izlemiştir. Pamuk alanlarında, Coleoptera en fazla türe sahip olmuş ve bunu sırasıyla Hemiptera, Diptera, ve Araneae takımları izlemiştir. Şekerpancarı alanlarında da Coleoptera takımı en fazla türe sahip olmuş ve bunu sırasıyla Diptera ve Hemiptera izlemiştir. Sürvey yapılan tüm kültür bitkilerinde Neuroptera ve Odonata takımlarından ise yalnızca 1 er tür elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre, Coleoptera takımına bağlı avcı tür sayısı buğday ve pamuk alanlarında şekerpancarı alanlarına göre daha fazla görülürken, Hemiptera takımına bağlı avcı tür sayısı pamuk alanlarında gerek buğday gerekse şekerpancarı alanlarına göre daha fazla gözlenmiştir. DeBach ve Rosen (1991) avcı böceklerin çoğunlukla Coleoptera, Neuroptera, Hymenoptera, Diptera, Hemiptera ve Odonata takımına bağlı olduğunu ve tüm avcı böceklerin yarısından fazlasının Coleoptera familyasına ait olduğunu bildirmiştir. 2000 yılında Kahramanmaraş bölgesinde buğdaylarda rastlanan avcı böcek türleri, her bir türün toplam sayıları ve rastlanma sıklıkları (%) ayrı ayrı Tablo 1 de verilmiştir. Coleoptera takımı içerisinde en fazla avcı tür sayısının Coccinellidae familyasına ait olduğu bulunmuştur. 2000 yılında buğday alanlarında en fazla birey içeren avcı türlerin sırasıyla, C. septempunctata, H. variegata, Lycosidae familyasına bağlı örümcek türleri, E. balteatus, C. carnea ve M. corrollea olduğu görülürken en sık rastlanan avcı türlerin sırasıyla, Lycosidae familyasına bağlı örümcek türleri, C. septempunctata, H. variegata, E. balteatus, C. carnea, ve M. corrollea olduğu tespit edilmiştir. Coccinellid ve syrphid avcılarının buğday ekilen alanlarda sık olarak rastlanması ve en yüksek popülasyonları oluşturması buğday yetiştirme dönemlerinde besin olarak buğday yaprakbitlerinin sıkça görülmesinden kaynaklanmış olabilir. 2000 yılında Kahramanmaraş bölgesinde pamuklarda rastlanan avcı böcek türleri, her bir türün toplam sayıları ve rastlanma sıklıkları (%) ayrı ayrı Tablo 2 de verilmiştir. Rastlanma sıklığı en yüksek olan avcı türlerin sırasıyla C. carnea, Lycosidae familyasına bağlı örümcek türleri, Orius spp., Geocoris megacephalus (R.), N. punctatus, Scymnus levaillanti Mulsant ve Coccinella undecimpunctata olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında, birey sayısı en yüksek olan avcı böcek türlerinin sırasıyla, Orius spp., C. carnea, Lycosidae familyasına bağlı örümcek türleri, D. pallens, N. punctatus ve C. undecimpunctata olduğu bulunmuştur. Böylece, pamuk bitkisinde özellikle Hemiptera takımına bağlı Orius spp. nin ve Chrysopidae familyasına bağlı C. carnea nın Kahramanmaraş bölgesinde pamuk zararlılarının en önemli avcı böcekleri olduğu tespit edilmiştir. Bu iki avcı tür Thrips tabaci L. nin önemli avcılarını oluşturmaktadır (Van Driesche ve Bellows, 1996). Pamukta bu iki avcı türünün yoğun olması Kahramanmaraş bölgesinde yetiştirilen pamuklarda T. tabaci nin yüksek populasyonlar oluşturmasından kaynaklanmış olabilir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), 2006 114 KSU. Journal of Science and Engineering 9(1), 2006 Tablo 1. 2000 yılında Kahramanmaraş bölgesinde buğdaylarda rastlanan avcı böcek türleri, türlerin toplam birey sayıları ve rastlanma sıklıkları (%) TAKIM FAMİLYA TÜR TOPLAM RASTLANMA BİREY SIKLIĞI (%) SAYISI Coleoptera Carabidae 19 20.0 Cantharidae 42 34.2 Coccinellidae Coccinella septempunctata L. 575 85.7 Hippodamia (Adonia) variegata 235 71.4 (Goeze) Coccinella undecimpunctata 54 20.0 Oenopia (Synharmonia) conglobata 13 8.6 Coccinula quatuordecimpustulata 27 14.2 Scymnus levaillanti Mulsant 8 5.7 Subcoccinella 10 5.7 vigintiquatuorpunctata Staphlinidae 14 8.6 Diptera Syrphidae Episyrphus balteatus (De Geer) 118 71.4 Metasyrphus corrollea Fabricius 87 57.2 Shaerophoria scripta L. 35 14.3 Ischiodon scutellaris Fabricius 25 11.5 Hemiptera Nabidae Nabis punctatus C. 22 14.2 Nabis sp. 4 5.3 Reduvidae Spathocera dalmani (Schl.) 3 5.7 Miridae Deraeocoris sp. 5 8.6 Neuroptera Chrysopidae Chrysoperla carnea Steph. 98 62.9 Araneae Lycosidae 217 88.6 Odonata Coenagrionidae 6 8.6 2000 yılında Kahramanmaraş bölgesinde şekerpancarında rastlanan avcı böcek türleri, her bir türün toplam sayıları ve rastlanma sıklıkları (%) Tablo 3 de verilmiştir. Rastlama sıklığı en yüksek olan avcı türler ise sırasıyla C. carnea, Orius spp., Psyllobora vigintiduopunctata, H. variegata ve Scymnus rubromaculatus (Goeze) olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında, birey sayısı en yüksek olan avcı böcek türlerinin sırasıyla C. carnea, Orius spp., ve P. vigintiduopunctata olduğu bulunmuştur. Diğer avcı böceklerin bazıları (N. punctatus, E. balteatus ve Propylaea quatuor-decimpunctata ) sık rastlanmasına rağmen çok düşük sayılarda tespit edilmiştir. Böylece, şekerpancarında özellikle Chrysopidae familyasına bağlı C. carnea nın ve Hemiptera takımına bağlı Orius spp. nin şekerpancarı zararlılarının en önemli avcı böcekleri olduğu söylenebilir. Bu iki avcı böcek türünün, genel avcı olması ve şekerpancarında görülen yaprakbitleri ve thrips gibi zararlıların alternatif besin kaynağı oluşturması bunların şekerpancarında yoğun olarak rastlanmasını sağlamış olabilir. TARTIŞMA ve SONUÇ Avcı tür sayısı olarak en zengin kültür bitkisi pamuk olurken, bunu buğday ve şekerpancarı izlemiştir. Pamukta daha fazla avcı türün bulunması pamuk bitkisinde avcı böcekler için besin kaynağı oluşturacak zararlı böcek türlerinin çeşitliliği diğer kültür bitkilerine göre daha fazla olmasından kaynaklanmış olabilir. Nitekim Bulu (1995), Çukurova bölgesinde yürütülen sürveylerde sulanan alanlarda yetiştirilen pamuklarda 116 böcek türü saptarken buğdaylarda yalnızca 74 böcek türü saptamıştır. Buğday alanlarında en sık rastlanan ve yüksek populasyon oluşturan avcıları Coccinellidae ve Syrphidae familyalarına bağlı türler oluşturmaktadır. Coccinellidae familyasından C. septempunctata, H. variegata ve C. undecimpunctata; Syrphidae familyasından E. balteatus ve M. corollea; Chrysopidae familyasından C. carnea nın Kahramanmaraş ili ve çevresindeki buğday alanlarının önemli avcı böcek türleri olduğu söylenebilir. Nitekim Kıran (1994), Güney Anadolu Bölgesi buğday ekiliş alanlarında Sphaerophoria rueppellii (Wiedemann), C. septempunctata, H. variegata, C. carnea, Chrysopa sp. gibi avcı böceklerin yaprakbitleri üzerinde beslendiklerini bildirmiştir. Elmalı ve Toros (1994) buğdaylardaki yaprakbiti türleriyle beslenen doğal düşmanlardan en etkili avcı grubun coccinellidler olduğunu bildirmişlerdir. Uygun (1981) C. septempunctata, C. quattuordecimpustulata, C. sinuatomarginata (Falderman), Scymnus frontalis (Fab) in Coccinellidae familyasına bağlı önemli avcı böcekler olduğunu kaydetmiştir.
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), 2006 115 KSU. Journal of Science and Engineering 9(1), 2006 Tablo 2. 2000 yılında Kahramanmaraş bölgesinde pamuklarda rastlanan avcı böcek türleri, türlerin toplam birey sayıları ve rastlanma sıklıkları (%) TAKIM FAMİLYA TÜR TOPLAM RASTLANMA BİREY SIKLIĞI (%) SAYISI Coleoptera Carabidae 12 20 Coccinellidae Coccinella septempunctata L. 7 16 Hippodamia variegata (Goeze) 2 4 Coccinella undecimpunctata 25 24 Psyllobora vigintiduopunctata 5 8 Hyperaspis quadrimaculataus 5 16 Redtenbacher Exochomus quadripustulatus 10 16 Oenopia (Synharmonia) conglobata 2 4 Scymnus levaillanti Mulsant 15 28 Scymnus rubromaculatus (Goeze) 3 8 Scymnus interruptus (Goeze) 1 4 Scymnus apetzi Mulsant 10 8 Diptera Syrphidae Episyrphus balteatus (De Geer) 1 4 Ischiodon scutellaris Fabricius 1 4 Hemiptera Anthoconidae Orius spp. 294 68 Nabidae Nabis punctatus C. 29 32 Nabis capsiformis Gm. 4 12 Reduvidae Spathocera dalmani (Schl.) 3 6 Miridae Deraeocoris pallens Rt. 33 16 Deraeocoris sp. 12 16 Campylomma nicolasi Pt-Rt. 6 12 Lygaeidae Piocoris arythrocephalus (P.-S.) 5 16 Geocoris megacephalus (R.) 16 36 Neuroptera Chrysopidae Chrysoperla carnea Steph. 141 80 Araneae Lycosidae 82 76 Odonata Coenagrionidae 2 8 Tablo 3. 2000 yılında Kahramanmaraş bölgesinde şekerpancarında rastlanan avcı böcek türleri, türlerin toplam birey sayıları ve rastlanma sıklıkları (%) TAKIM FAMİLYA TOPLAM TÜR RASTLANMA BİREY SIKLIĞI (%) SAYISI Coleoptera Carabidae 5 6.7 Cantharidae 6 6.7 Coccinellidae Coccinella septempunctata L. 3 6.7 Hippodamia variegata Goeze 5 20.0 Psyllobora vigintiduopunctata 15 33.3 Synhormonia conglobata 1 6.7 Hyperaspis quadrimaculataus 2 6.7 Redtenbacher Propylaea quatuor-decimpunctata 3 13.3 Scymnus rubromaculatus (Goeze) 5 20.0 Diptera Syrphidae Episyrphus balteatus (De Geer) 5 13.3 Metasyrphus corrollea Fabricius 1 6.7 Hemiptera Anthoconidae Orius spp. 27 33.3 Nabidae Nabis punctatus C. 5 13.3 Neuroptera Chrysopidae Chrysoperla carnea Steph. 55 40.0 Odonata Coenagrionidae 2 6.7
KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), 2006 116 KSU. Journal of Science and Engineering 9(1), 2006 Pamuk alanlarında görülen avcı böcek türleri buğday alanlarındakine göre bazı farklılıklar içermektedir. Pamuk alanlarında Coccinellidae familyasından daha ziyade Anthoconidae, Nabidae ve Chrysopidae familyasından avcı türlere daha sık ve yoğun rastlandığı görülmüştür. Bu avcı türlerin sırasıyla Orius spp., C. carnea, Lycosidae familyasına bağlı örümcek türleri, ve N. punctatus olduğu tespit edilmiştir. Eroğlu (2001), Kahramanmaraş ilinde 1999 yılında iki farklı lokasyonda, 2000 yılında bir lokasyonda yaptığı çalışmalar sonucunda T. tabaci populasyonun pamuk alanlarında pamuğun temel gelişme döneminde yüksek görüldüğünü ve özellikle Orius spp. ve C. carnea nın yoğunluğunun yüksek olduğunu bildirmiştir. Bu yüzden bu çalışmada Hemiptera ve Neuroptera ya bağlı avcıların pamuk alanlarında yüksek populasyonda ve sık rastlanmasının en önemli nedenini thripslerin bu avcılar için önemli besin kaynağı oluşturmasına bağlayabiliriz. Nitekim Önder ve Lodos (1987), Hemiptera takımına ait olan avcı türlerin genellikle yaprakbiti, thrips, beyazsinek ve bazı Heteroptera türleri ile beslendiklerini bildirmiştir. Şekerpancarı yetiştirilen alanlara bakıldığında, pamuğa benzer bir durumun söz konusu olduğu görülmektedir. Şekerpancarında da özellikle Orius spp. ve C. carnea nın yoğunluğunun yüksek olduğu görülmektedir. Buna ek olarak düşük yoğunluklarda da olsa Coccinellidae familyasından P. vigintiduopunctata nın şekerpancarı alanlarında önemli bir avcı tür olabileceği söylenebilir. Canlılar ekosistem içinde varlıklarını sürdürme yarışındadırlar. Bu yarış bir bakıma beslenme yarışıdır ve çok sayıda halkası olan bir zinciri oluşturur. Bu zincir içerisinde zararlılar ile onların üzerinde ve onların zararına yaşayan organizmalar yani yararlılar bir arada bulunurlar. Bu açıdan bakıldığında yalnızca faydalı böcekleri değerlendirerek Kahramanmaraş ve çevresinde doğal dengenin korunduğu sonuçuna varmak imkansızdır. Ancak, kesin bir sonuca varabilmek için bu bölgede tüm zararlıların ve bunların doğal düşmanlarının bir arada değerlendirileceği bir çalışmanın yürütülmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR Anonim. 2002. Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). T.C Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. Ankara, 544s. Bulu, Y. 1995. Çukurova da Sulanan ve Sulanmayan Buğday ve Pamuk Tarlalarındaki Böcek Faunasının Saptanması. ÇÜ. Fen Bil. Ens., Bitki Koruma Anabilimdalı, Adana, Yüksek Lisans Tezi, 56s. DeBach, P., Rosen, D. 1991. Biological Control by Natural Enemies. Cambridge University Press, Cambridge, 440s. Elmalı, M., Toros, S. 1994. Konya İlinde Buğday Tarlalarında Yaprakbiti Doğal Düşmanlarının Tesbiti Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri (25-28 Ocak), İzmir. Eroğlu, N. 2001. Kahramanmaraş Koşullarında Pamukta Temel Gelişme Dönemlerinde Görülen Zararlılardan Tütün Thripsi (Thrips tabaci L.) nin Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi Üzerine Araştırmalar. KSÜ Fen Bil. Ens. Bitki Koruma Ana Bilim Dalı, Kahramanmaraş, Yüksek Lisans Tezi, 65s. Kıran, E. 1994. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Hububat Ekiliş Alanlarında Görülen Yaprakbiti Türleri ve Doğal Düşmanları Üzerinde Çalışmalar. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri (25-28 Ocak), İzmir, s. 29-36. Önder, F., Lodos, N. 1987. Türkiye de Bulunan Predatör Heteroptera Türleri Üzerinde Genel Bir Değerlendirme. Türkiye Entomoloji Dergisi, 11: 117-125. Souttwood, T.R.E. 1978. Ecological Methods, with Particular Reference to the Study of Insect Populations, 2 nd edn. Chapman and Hall, London, 524s. Uygun, N. 1981. Türkiye Coccinellidae (Coleoptera) Faunası Üzerine Taksonomik Araştırmalar. ÇÜ. Ziraat Fakültesi Yayınları 157, Bilimsel Araştırma ve İnceleme Tezleri. 48, 111s. Van Driesche R.G., Bellows, T.S. 1996. Biological Control. Chapman and Hall, New York, 539s.