YEM KATKI MADDELERİ Yem katkı maddeleri, besin maddesi olmadığı halde yemden yararlanmayı ya da elde edilen ürünlerin miktar ve kalitesini artırmak, hayvanları sağlıklı tutmak gibi çok çeşitli amaçlarla yemlere düşük düzeylerde katılan ilaç ya da etkili maddeler olarak tanımlanabilir.
Yem katkı maddesi 1. Görevleri, etkinlikleri denenmiş olmalıdır. 2. yan etkiye sahip olmadığı çok sayıda araştırma ile ispatlanmış olmalıdır. 3. İnsan sağlığına zararlı olacak ölçüde dokularda rezidü bırakmamalıdır. 4. Toprakta ve gübrede kolay parçalanabilir olmalıdır. 5. Ekonomik olmalı, yem maliyetini fazla artırmamalıdır.
ANABOLİZANLAR Etki Mekanizmaları: Anabolizmayı yani vücuttaki sentez faaliyetlerini arttıran maddelere de "anabolik etkili" veya "anabolizan" maddeler adı verilmektedir. Hormon -Tabii hormonlar: Östrojen, progesteron, testesteron gibi -Sentetik hormonlar: Büyüme hormonu veya büyüme hormonu salgılatıcı faktör'ün (GHRf), adrenalin benzeri yapıya sahip kateşolaminler veya B-adrenerjik agonistler
Et Üretiminde Hormon Kullanımı Beside Kullanılan Hormon Preperatları: hayvanın fizyolojik durumuna bağlı olarak farklı dozlarda ve farklı biçimlerde kullanılmaktadır. Etki süreleri 3 ay ile 1 yıl arasında değişmektedir. Kısa süreli olanlar pelet şeklinde, uzun süreli olanlar ise silikonlu kauçuklara emdirilmiş şekilde hazırlanmaktadır. Kulak derisi altına implante edilerek kullanılırlar. Synovex ön kulak yarımına implante edilirken, Ralgro kulak köküne yakın son üçte birlik kısıma implante edilmektedir.
Et üretiminde kullanılan tabii hormonlar Ticari adı İçeriği Kullanılan hayvan Beklenen fayda,% Compudose- 45mg Östradiol Kastre sığırlar %8-15 365 Compudose- 24mg Östradiol Kastre sığırlar %8-15 200 Synovex-S 20mg Kastre sığırlar %8-15 Östradiolbenzoat+ 200mg progesteron Synovex-H 20mg Düve ve inek %10-15 Östradiolbenzoat+ 200mg testesteron Synovex-C 10mg Östradiolbenzoat+ 200mg progesteron Buzağılar %10-15
Et üretiminde kullanılan sentetik hormonlar Ticari adı Finaplix İçeriği 300 mg Trenbolon Asetat Kullanılan hayvan Kastre edilmiş erkek dana,düve,inek Ralgro 36 mg Zeranol Kastre edilmiş erkek dana, buzağı Revalor 20mg östradiol + 140mg Trenbolon asetat Kastre edilmiş erkek dana Canlı ağırlıkta görülen günlük artış, % %8-15 %10-18 %10-20
Hormon Kullanımına Etki Eden Faktörler 1. Hayvanın cinsiyeti: Yetersiz olan hormon Kastrasyon, seksüel davranışları azaltmakta, koyu renkli et üretimine de mani olmaktadır. Östrojenler, androjenler kastre hayvanlarda eksik Kastre hayvanlar östrojen-androjen kombinasyonlarına daha iyi cevap verir Kastrasyon yapılmayan hayvanlarda genellikle östrojen implantasyonu uygulanmaktadır.
2. Hayvanın yaşı: Buzağılarda günde ortalama 0.6 kg canlı ağırlık Büyüme hormonu gelişme hızının en yüksek olduğu dönemde 3. Hormonun dozu ve reimplantasyon: 4. Beslenme düzeyi: Yüksek düzeyde beslenen hayvanlar Rasyonda uygun düzeyde protein Ruminal gelişmesini tamamlamış hayvanlarda hormon uygulamalarının rasyondaki protein düzeyinden fazlaca etkilenmediği gözlenmiştir.
Östrojen preparatlarının kastre edilmeyen hayvanlarda yağ oranını arttırmakta, östrojen-progesteron kombinasyonlarının kastre edilmeyen hayvanlarda bel gözü sahasını daralttığı, yağ oranını arttırmakata Kastre hayvanlarda hormon uygulaması karkasta yağ oranını azaltmakta, et oranını ise buna bağlı olarak arttırmaktadır. Hormon kullanımında dikkat edilecek hususlar: Testesteron gebe düvelerde sakıncalı, buzağı ölümlerini arttırmakta, laktasyonda süt üretimini azaltmaktadır. Hormon implantasyonu LH ve FSH sekresyonunu da azaltarak östrus siklusu üzerinde olumsuz etki yapmaktadır. Erkeklerde testiküler gelişmeye ve sperma üretimine olumsuz etki yaptığı bilinmektedir. Bu yüzden yetiştirmede kullanılacak dişi veya erkek damızlıklarda kesinlikle hormon kullanılmamalıdır.
İnsan sağlığına zarar vermemesi için çeşitli preparatlar için 60 ile 90 gün arasında değişen kesimden önceki son kullanma zamanlarına dikkat edilmelidir. rezidü
Süt üretiminde hormon kullanımı Tiroksin, iyotlaştırılmış kazein Büyüme Hormonu ( Somatotropin ) Hipofizden salgılanan bir 191 amino aside sahip bir polipeptiddir. Hücre bölünmesinde, kemiklerin büyümesinde, protein sentezinde, bağ dokunun oksidasyonunda dokulara glukoz transportunun engellenmesinde görev alır. Yem tüketimini artırır, Lipolitik ve glikojenik etki gösterir, Kan glukoz ve serbest yağ asitleri düzeyinde küçük artışlara sebep olur, Meme dokusuna kan akışını hızlandır, Hücrelerde proteolizi yavaşlatır, Amino asitlerin protein sentezinde kullanılmasını uyarır.
Süt kompozisyonu değiştirmeksizin verimi %10-25 artırmaktadır. Başarıyı etkileyen faktörler: Laktasyon sayısı: 2-5. laktasyonlarda en etkili Verim düzeyi: bst süt verimi yüksek olan hayvanlarda Beslenme ve bakım şartları: bst uygulamasına karşı en iyi cevabın yüksek düzeyde enerji ve protein ihtiva eden gruptan alındığı bildirilmektedir. Konu üzerinde yapılan çalışmalarda sığırlarda aktif olan hormonun insanlarda ve diğer türlerde aktif olmadığı, tabii sütte zaten varolan hormonun uygulamayı takip eden dönemlerde konsantrasyonunda artış görülmediği ve süt ineklerinin sağlığı üzerinde de herhangi bir olumsuz etkiye rastlanılmadığı bildirilmektedir.
-bst protein tabiatındadır. Sindirim sisteminde amino asitlerine kadar parçalanarak emilir. Dokularda ve ürünlerde birikimi söz konusu değildir. bst insanlarda aktif değildir. Her türün ayrı yapıda büyüme hormonu vardır. Uygun dozda ve sürede kullanıldığında hayvan sağlığı uzerinde olumsuz bir etki göstermez.
Karkas kompozisyonunu değiştiren maddeler ß-Agonistler: Adrenalin benzeri etki gösteren ve ß-agonistler olarak tanımlanan bu grup maddeler çok güçlü lipolitik etki gösteren ve protein sentezini uyaran maddelerdir. Clenbuterol, cimaterol ve L-644,969 Karkastaki yağ oranını % 50 ye varan düşüş (MLD) kesit alanını % 20'ye kadar artış, yemden yararlanmada ilerleme
ANTİFUNGALLER Küfler mantar adı verilen mikroorganizmalarca üretilirler. Mantarların çoğu 20-30 C de kolaylıkla üreyebildikleri gibi 5-10 C gibi düşük ısılarda üreyebilen ve toksin üreten mantarlar da mevcuttur. Küflenmeyi hızlandıran faktörler 1. Yağışlı havalarda hasat yapılması. 2. Tane yemlerin dış tabakasının zedelenmesi 3. Depolama esnasında yem maddelerinin nem oranının % 13 den fazla olması. 4. Deponun nisbi nem miktarının % 75 den fazla olması
Mikotoksinler (Aflatoksinler, Okratoksinler, Trikotesenler, Zearalenon) Verimdeki ani düşüş, karaciğer ve böbrekte bozukluklar, immun sistem bozuklukları. Mısır propiyonik asit, sodyum propiyonat, kalsiyum propiyonat, asetik asit veya sodyum asetat, gentian viole, nistasin, kükürt dioksit, amonyak Detoksifiye edilebilirler. Bu amaçla çoğunlukla bu toksinleri adsorbe edecek bazı adsorbanlar kullanılmaktadır. Adsorbanlara örnek olarak doğada yaygın olarak bulunan bentonit gibi bazı aluminosilikatları verebiliriz.
ANTİMİKROBİYAL ETKİLİ MADDELER Antibiyotikler: Gözlenen olumlu sonuçlar antimikrobiyal etkileri ile izah edilebilmektedir. Antibiyotikler aşağıdaki olaylara katılarak etki gösterirler. 1. Bazı vitamin ve amino asitleri yıkımlayan ya da üremeleri için kullanan mikroorganizmaların çoğalmasına engel olurlar. Buna karşılık bu besin maddelerini sentezleyebilen mikroorganizmaların üremelerini ise artırırlar. 2. Barsak duvarının kalınlaşmasına engel olarak 3. Bakteriyal toksinlerin üretimini azaltırlar. 4. Su ve yem tüketimini artırırlar.
Antibiyotiklerin büyüme ya da diğer verimler üzerine olan etkilerini etkileyen faktörler: 1.Hayvanın Yaşı: Antibiyotikler genç hayvanlar üzerinde daha etkilidirler. 2.Çevre şartları: Hijyenik olmayan şartlarında daha etkililer 3.Besleme: Yetersiz beslenen hayvanlarda 4.Antibiyotiğin türü: Antibiyotiğin geniş ya da dar spektrumlu oluşu, barsaklardan absorbe edilip edilmediği yani enterik etkili ya da sistemik etkili oluşları kullanımlarını ve etkilerini önemli ölçüde değiştirebilmektedir.
5.Antibiyotiklerin dozu: Besi performansını ve verim gücünü artırmak için yemlere düşük dozlarda fakat sürekli olarak 6.Hayvanın Türü: Broyler ve hindi rasyonlarında besi performansını olumlu yönde etkilediğinden çok yaygın olarak kullanılabilmektedir. Yumurta tavuklarında ise verim üzerinde etkisi azdır, yumurtaya rezidüleri kolaylıkla geçebilmektedir. Bu nedenle sadece hastalık ve stress durumlarında kullanımı tavsiye edilmektedir. Ruminantlarda özellikle kuzu ve buzağılarda büyüme ve yemden yararlanma üzerine olumlu tesirde bulunması için kullanılırken, ruminant yetiştiriciliğinde büyük ekonomik kayıplara neden olan neden olan hastalıkların profilaksisinde de bu katkı maddelerinden yararlanılmaktadır.
Antibiyotiklerin yemlere katılması konusu sürekli tartışma halindedir. Mikroorganizmaların direnç kazanması, rezidü karsinojenik ve mutajenik özellikler. Bu nedenlerden dolayı bir çok ülkede antibiyotiklerin yem katkı maddesi olarak kullanımları yasaklanmıştır.
Arsenikaller: Arsanilik asit ve sodyum arsenilat gibi çeşitli arsenik türevleri, antibiyotiklerde olduğu gibi kanatlılarda büyümeyi hızlandırmak ve yemden yararlanmayı artırmak amacıyla 45-90 g/ton düzeyinde rasyonlara katılabilirler. Ruminantlarda kullanılmazlar ve kesimden en az beş gün önce rasyonlardan çıkarılmalıdırlar. Nitrofuranlar: Nitrofurazon ve furazolidon gibi nitrofuran türevleri antimikrobiyal etkili madde olarak özellikle kanatlı yemlemesinde kullanılabilirler. Koksidiyostatik etkileri de vardır. Kesimden bir hafta önce rasyonlardan çıkarılmalıdırlar. Sulfonamidler: Antimikrobiyal ve antikoksidiyal etkilerinden dolayı tek başlarına ya da bazı antibiyotiklerle kombine olarak kullanılmaktadırlar.