EKONOMİK BÜYÜME HIZI, TEKNOLOJİ VE DOKTORA EĞİTİMİ1'1 G eçen Sayıdan Devam: Yazan : Ernest RUDD Çeviren: Bülbün K AN TEM İR Endüstrinin Doktorayı Değerlendirm esi Eğer birçok bilim adamı ve özellikle doktora yapm ış olanlar, endüstriden memnun değillerse, endüstrinin de bir yandan bunların hizmetlerine büyük bir değer vermediği söylenebilir. Daha önce de endüstrinin araştırm a ve geliştirm e işlerinde çalışanlara yönetim ve satış işlerinde çalışanlardan oldukça daha az para verdiğini söylem iştik. Aşağıda (a) Doktora sahibi; (b) M aster Derecesi olan; ve (c) diğer mezuniyet sonrası nitelikleri (bir senelik bir mezuniyet sonrası çalışm ası sonunda elde edilen, genellikle m esleki cinsten sertifika ve diploma) olan kişilerin aylıklarını karşılaştıran Tablo VII ye bakılarak doktoraya verilen değer derecesi hakkında bir yarg ı ya varılabilir. Karışık etkenleri en düşük düzeye indirmek am acıyle ve eski mezun öğrenciler grubum uzun aylıklarını e tkileyebileceklerini düşünerek niteliklerini yarım günlük çalışm a ile kazanm ış o lan ları, deniz aşırı ülkelerde çalışa n la rı ve kadınları bu karşılaştırm a nın dışnda bıraktık. Yalnızca endüstride araştırm a ve geliştirm e ve benzeri bilim sel işler yapanlarla sınırlayarak bulduğum uz değişkenleri kontrol ettik. Ancak, bu durum mezuniyet sonrası nitelikleri olan kişilerin aylıklarını etkiler gibi gözükm ediği için birincilik derecesi grubu için buna izin verm ek gerekm edi. Tablo VII de a çıkça görülm ektedir ki eğer işverenler doktora yapm ak için bir üniverstede harcanan üç veya daha fazla yılı, daha pratik bir kurs için bir yıl h a rca nıp geri kalan zamanın iş yerinde tecrübe edinm ekle geçirilm esi durumu ile karşılaştırıp ona göre değerlendirirlerse, bu değer göze çarp a ca k ölçüde yüksek bir aylık ile ifade edilemez. (Bilim de ç a lışan, m aster derecesi olup ta D oktora da başarılı olmayan, bir görüşe göre daha az yetenekli olanların durumu daha başkadır.) (*) (*) Graduate Study and After - VVeidenfeld and Nicolson - 1968 London. Bu yazının iki bölümü önceki sayılarım ızda yayımlanmıştı. 36
T A B L O : VII 37 1957-58 DE M EZUNİYET SONRASI ÇALIŞM ALARIN A BAŞLA YANLA R IN VE 1966'DA BİRLEŞİK K R A LLIK T A ENDÜSTRİDE ARAŞTIRM A VE GELİŞTİRM E VE BENZERİ BİLİM SEL Ç A LIŞ M A LA R LA UĞRAŞAN LARIN O R TALAM A AYLIKLARI: NİTELİKLERİNİN DÜZEYİNE G Ö R E 1 Doktora Ortalama Master Derecesi Diploma vs. a* Ortalama a* Ortalama c* Bilim adam ları: aylık 1,958 353 1,872 295 2,084 419 Bilim adamı sayısı 118 25 c ) Teknolog aylık 2,152 606 2,071 767 2,073 569 Teknolog sayısı 50 26 33 Bu bizi şaşırtmam alı. Eğer bir İngiliz Üniversitesinde doktora bir eğitim olarak kabul ediliyorsa, bu genellikle endüstri için değil de akadem ik araştırm a için eğitim sayılır ve bize cevap verenler içinde endüstride ç a lışa n la r başka yerlerde çalışanlara göre yaptıkları çalışm aların işleriyle pek ilgili olm adığı kanısındadırlar. GÖÇ Birçok bilim adamı için salt araştırm a yapmak, veya endüstri yada bir okul yerine bir üniversitede çalışm ak isteği yalnızca deniz aşırı ülkelere gitm ekle gerçekleşebilir. Bunu yapm ak özellikle doktora yapm ış olanlar için kolaydır. 1957-58 mezunu öğrenciler üzerindeki çalışm am ızın kapsadığı doktora yapm ış olan bilim adamlarının yüzde 46 sı 1966 ya kadar deniz aşırı ülkelerde çalışm ıştır ve yüzde 20 si de hala oralarda çalışm aktadır. Buna karşın, doktora yapm a mış olanların yalnızca yüzde 21 i deniz aşırı ülkelere gitm iştir. M e zuniyet sonrası hiçbir öğrenim yapm am ış olan m ezunları da kapsamak için bu nitelikler sıralam asında bir adım daha ilerleyerek, Jones Raporundaki sayıları kullanmak suretiyle 1961 de göç eden (1957 mezunu öğrencilerim iz için ortanca göç yılı) doktora yapm am ış olan (1) Tümüyle yarım günlük çalışma sonucu elde edilen mezuniyet sonrası nitelikleri dışında (*) Standart sapma
38 bilim dalları m ezunlarının, doktora yapma olanağı bulam am ış üç s e ne önceki bilim adam larının yüzde 18 inden azını meydana getirdiğini tahmin etmek olasılığı vardır. Jon e s sayılarını hafifçe büyütebilecek olan etkenlere izin verdikten sonra bir bilim dalında doktora yapm ış olm ak 1957-58 kuşağı mezun öğrencilerinin göç etme şa n sını üç kat artırm ıştır. Deniz aşırı ülkelere giden kuşağımıza gidiş nedenleri sorulm uş ve daha iyi olanaklar, ve daha fazla aylık en çok ağır basan nedenler olarak ortaya çıkmıştır. Daha iyi olanaklar genellikle istedikleri cins işi yapmak demektir. Aylıktan bahsedilm esi şaşırtıcı değildir çünkü örneğimizde ele alınanlardan Kuzey Am erika'da çalışanlar Ingiltere deki kıyaslanabilir işlerde kazanılanın iki katı olan o rtalama aylıklar alıyorlardı (o sıralarda geçerli olan Standard kur üzerinden Sterlin'e çevrildiği zaman). Bize cevap verenlerden Am erika'da endüstride çalışanlar doktora yapmaktan çok uzak olan Am erikalı mezunlara oranla çok daha düşük bir ortalam a aylık alm alarına karşın Am erikalı işverenlerin onlara çekici gelm esinin nedeni belki de budur. Kuşağım ızın çoğunun göç etm esine yol açan davranışları üzerinde yaptığım ız çalışm a gelecek için endişe verici belirtiler göstermiştir. Bu kuşak 1930 larda doğmuş olan küçük "yaş gruplarım dan ayrıldıktan sonra, hemen harp sonrası yıllarda doğan büyük "yaş gru p la rı için yer hazırlayan üniversitelerin hızla gelişm esi için ö ğ retim üyesi sağlam aya başlayınca, bir çoğunun istediği türden işi üniversitelerde görev alm a elde etmek için çok iyi olanakları oldu. O zam andan beri Ingiliz Ü niversitelerindeki araştırm a öğrencilerinin sayısı oldukça arttı. İngiliz Üniversitelerindeki bilim ve teknoloji bölümlerinde bulunan mezuniyet sonrası çalışm alar yapan öğrencilerin sayısı hakkında sürekli sayı serileri bulunm amaktadır ama mezuniyet sonrası öğrencilerinin toplam sayısı 1957-58 de 14,000 den 27,000 e, ve 1966-67 de ise 32,000 e yükselirken, ara ştırma kurulları tarafından desteklenen (bilim adam larının tek destek kaynağı) lerin sayısı 1957 de 1,800 e ve 1965'de 6,600 e yükselm iştir. Şimdi hızlı gelişm e yılları sona erdiği için bunu izleyen bir kaç yıl içinde giderek daha çok doktora yapanlar üniversitelerdeki yeni görevlerde bir azalma olduğunu görmüşlerdir. Bu da endüstri ve okulların akadem ik olarak daha başarılı olan bilim adam larının da ha büyük bir kısmını alacağı anlamına gelebilir ama Ingiltere deki çok başarılı bilim adam larının büyük bir çoğunluğunun istedikleri cins işi bulm ak üzere Atlantiği aşm a olasılığı vardır. Ekonom ik G elişm e Üzerindeki Etki Daha yetenekli olduklarına inanılan kişileri her aşam ada salt araştırm a ve üniversite m esleklerine yönelttiği belli olan ve daha az
39 başarılı gözükenleri de endüstriye girmeye terkeden bir sistemin ekonomik büyüme için çok iyi bir yardım cı olmadığı açıkça görülelir. Ama bunu istatistik olarak kanıtlam ak kolay değildir - bununla ilgili olan hemen hemen hiçbir istatistik yoktur. İlgili görülen bazı bilgiler Tablo VIII de sıralanm ıştır. Bu tablo, bilim karşısında teknoloji seçim ini meslek basam ağının bir noktasında alarak bilim adamı olan bilim ve teknoloji mezunlarının oranlarını vermektedir. Bunlar 8 gelişm iş endüstriyel ülkeye aittir1. Gayri Safi M illi Hasılalarının yıllık ortalama büyüme hızlarının karşılaştırılm ası sonucu 0.72 olan bir örnek korelasyon katsayısı sırası ortaya çıkm aktadır. Pearson un korelasyon katsayısı 0.55 dir. Bu ilişki de bilim adamı veya teknolog olabilecek kişilerin büyük bir oranını çekebilecek derecede yüksek statülü teknolojisi olan ülkelerin aynı zamanda yüksek bir büyüme hızına sahip olduğunu göstermektedir. Potansiyel bilim adamı ve teknologların büyük bir kısmının çekilm esinin yine aynı gruptaki en yetenekli olanlarını da çekm esi ve bunun sonucunda bu kişilerin ekonomik büyümede ana rolü oynaması demek olduğu tümüyle akılcı bir tahmindir. Fakat, endüstrinin büyük bir büyüme hızı olduğu zam an bilim sel eğilim i olan kişilere kendini daha ç e k i ci gösterebileceği gerçeğini de saf dışı bırakam ayız. G erçekten burada daha karmaşık bir ilişki olması çok doğaldır. Şöyle ki anahtar görevlere getirdiği kişilerin yetenek düzeyi endüstrinin gelişm e hızını belirleyen etkenlerden biridir ve büyük bir büyüme hızının olduğu ve yüksek yetenekli daha çok kişinin bu işleri yürüttükleri yerlerde endüstri kendisini çok daha fazla çe kici gösterebilm ektedir. Bu N için Oluyor İlk önce, endüstrinin yetenekli gençlerim izin çoğunu çekmekte başarısızlığa uğram asındaki en ağır sorum luluğun kendisine ait o l duğu bellidir. Araştırm am ız bilim adam ları ve teknologları gerektiği şekilde kullanm a ve bunlara entellektüel ve mali bakım dan ödüllendirici uygun sorum luluk ve m eslekler sunma konusunda başarısızlığa uğrayan endüstri hakkındaki Jon e s Raporunun a çıkla m a la rını taşımaktadır. Ancak Çalışm a Grubu, endüstrideki aylıkların Am erika'da verilenlerle yanşam ayacağı gerçeği yüzünden hiç gereği olmadığı halde hükümeti suçlam aya hazır görünmektedir. Eğer endüstriyel firm alar daha fazla bilim adam ı alıp bunları elde tutm a ya gerçekten çaba gösteriyorlarsa, fiyatları artırmayı önermek için birbirleriyle yarışa girişecekler ve böylece İngiliz ve Am erikan a y lıkları arasındaki açığı da kapatm ış olacaklardır. Kendi bilim adam larının yeteneklerini yöneticilikte de kullanm ak isterlerse, bize c e (1) Bunlar Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma örgütünün yayımladığı ülkelerin rakamlarıdır.
vap verenlerden salt araştırm adan yöneticiliğe kaymak isteyenlere bu tip görevleri teklif ederlerdi. TABLO VIII* Gayri Safi Ulusal Hasılanın yılık ortalama büyüme hızı (sabit piyasa fiyatlarıyla) 1952-65 Büyüme yüzdesi Sıra Numarası 1959 da bilim ve teknolojideki tüm birincilik dereceleri arasında teknolojideki birincilik derecelerinin yüzdesi Sıra Yüzde Numarası Batı Alm anya 6.4 1 68 1 Hollanda 5.2 2 60 3 İsviçre 4.7 3.5 59 4 Fransa 4.7 3.5 50 6 İsveç 4.2 5 54 5 Kanada 3.71 6 64 2 A.B.D. 3.4 7 49 7 Büyük Britanya 3.1s 8 33 8 (1) 1954-62 rakamları (2) Birleşik Kıratlık rakamları Okul öğretm enliğinin bilim mezunları için çekici olmamasının nedeni kısmen daha kötü m eslek olanaklarından doğmaktadır. 1957-58 mezunu öğrenciler grubum uz içindeki B irleşik Krallıkta ç a lışan öğretm enlerin ortalam a aylıkları 1,595 iken, (yıllık) tüm grubun ortalam ası 1,986 idi. M ezuniyet sonrası öğretm en eğitim i ik ramiyesi büyüklük açısından velilerin gelirine göre değişm ekte ve 5 0 1 gibi ufak bir ikramiye olabilm ekte iken araştırm a öğrenciliği için Standard değer 500 dur ki bu gerçek öğretm enlik seçim ini etkile mektedir. Bu durumda üniversiteler sorumluluğu paylaşm aktadır. Şöyle ki, öğretim üyeleri mezun olduktan sonra araştırm a için kalm aları (*) Kanada dışında bütün ülkeler işin Gayri Safi Ulusal Hasılanın büyüme oranı sayıları Birleşm iş Milletler "Econom lc Survey of Europe in 1964 Kısım 1, "The Erropean Economy in 1965 (New York: Birleşmiş Milletler, 1966), Tablo 28, Bölüm II, sayfa 66'den alınmıştır. Kanada için sayılar United Nations Statistical Yearbook for 1964, Tablo 1975'den alınmıştır. Ancak, bu makale yazıldıktan sonra yayımlanan Yıllıklar Tablo V lll de di,er ülkeler için verilen sayılarla daha iyi karşılaştırılabilecek daha uzun dönemli sayıları Kanada için vermektedir. Bunların etkisiyle Gayri Safi Hasıla büyüme hızı bakımından Kanada İsveç'in önüne geçecektir ve korelasyonu daha yaklaştıracaktır. Bilimde alınan derecelerle İlgili sayılar Yüksek öğrenim Komitesinin "Higher Education de gösterdiği OECD sayılarıdır, Appendlx Five to the Report of the Committee apointed by the Prime Minister under the Chairmanship of Lord Robbins, 1961-1963. Higher Education in Other Countries. Cmnd. 2154-V 'Londra: H.M. Stationery Office, 1963), sayfa 15. 40
konusunda öğrencileri etkilem ektedir. Kısm en bilginin tam sınırında öğretmenlik yapma dürtüsü ve zevki yüzünden öğretim üyeleri araştırm a öğrencilerinin olmasını istemektedirler. Ayrıca gelecekte kendi bölüm lerinde öğretm enlere gereksinm e duyulacağını görm ekte ve bazıları da gelecekteki öğretim üyelerini eğittiklerini söylem ektedirler. Bir çok durumda bunların araştırm alarını geliştirm ek için öğrencilere gereksinm eleri vardır ve bunu istemek için de bir çok nedenleri bulunabilir. Burada araştırm adan tamamiyle zevk alma, ve bilginin geliştirilm esinin insanlık için iyi olduğu inancı vardır; fa kat bunun yanında bölümün ve öğretm enin göreviyle daha fazla ilgili olan nedenler de bulunmaktadır. Hem bölüm ve hem de kişi olarak bilim adamı genellikle yayım lanm ış kağıtlar halindeki bilimsel araştırm a sonuçlarının nitelik ve niceliklerine göre yargılanırlar. Hemen hemen tüm bilim bölüm lerindeki araştırm a öğrencileri o l mazsa hemen hemen hiçbir araştırm a yapılamaz. Son zam anlarda kimya bölüm lerinde bulunan araştırm a öğrencileriyle konuşup onlara araştırm alarının kendilerini denetleyen kişinin araştırm a konusuyla yakın ilgisinin olup olmadığını sorduğumuz zaman bazen karşılıkları şu olmuştur: Deneticinin konusuyla yakından ilğili mi derken ne dem ek istiyorsunuz? Bu benim deneticim in araştırm asıdır." Bu koşullar altında öğretim üyeleri, belli bir dereceye kadar, kendi ilerlem e şanslarının ve aynı zam anda araştırm alarının g e lişm esinin öğrencilerinin çalışm asına bağlı olduğunu görm ektedirler. Deneticinin kendi araştırm asını hiç olmazsa kısmen öğrenci yoluyla yapm asının ne dereceye kadar genel olduğu 1957-58 a ra ş tırma öğrencilerim izin kendi deneticileriyle ortak yazdıkları ve m a kale şeklinde yayım ladıkları doktora tezlerinin sayısının çokluğundan anlaşılabilir. Burada konular arasında önem li farklılıkla r v a r dır. örneğin, matematikte cevap verenlerin yüzde 67 si tezlerinin bir kısmını veya tümünü yayım lam ışlardır, yüzde 40'ı bir kısmını kendi yazdıkları m akaleler halinde bastırm ışlar, yüzde 31 'I deneticileriyle ortak yazdıkları m akaleler halinde, yüzde 3 ü öğrenci a rk a daşlarıyla ortak olarak, ve yüzde 5 i başkalarıyla ortak olarak b astırm ışlardır (bazıları birden fazla makale yayım ladıkları için burada bir çakışm a vardır.) Diğer yandan, kimyada yüzde 87 si tezlerinin tam am ını veya bir kısmını bastırm ıştır, ama yalnızca yüzde 4'ü kendi başlarına yazdıkları m akale olarak yayım lam ıştır; yüzde 65'i deneticileriyle ortak olarak, yüzde 32'si deneticileriyle ve diğer ö ğ rencilerle ortak olarak, yüzde biri yalnızca diğer öğrencilerle birlikte, ve yüzde 9 u da başkalarıyla birlikte yayımlamışlardır. Bilim ve teknolojide ise, yer bilim lerinde deneticiyle ortak olarak yayım lama oranı en düşüktür, (yüzde 19 yalnızca deneticiyle ve yüzde 9 denetici ve öğrenci arkadaşlarıyla birlikte) ve en yüksek oran biyokim ya (yüzde 66 ve yüzde 18) ve kimyadır. Devam edecek 41