Su Ürünleri Kooperatiflerinin Kooperatifçilik İlkeleri Açısından Analizi Vahdet ÜNAL 1 Huriye GÖNCÜOĞLU 1 * Bülent MİRAN 2 11 Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü, 35100, Bornova, İzmir 2 Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, 35100, Bornova, İzmir
BİRLİKTELİK ORTAK KARAR OY HİZMET KALKINMA KABUL ETME BÖLGESEL ORTAKLIK BİRLİKTELİK BİLGİ ORTAK İŞ YAPMA ÖNCELİK BAĞIMSIZLIK ORTAK PAYDADA EĞİTİM BULUŞMA İNSANLAR MESLEK KULLANIM TAKİP KONTROL ETME BİLGİYE ULAŞMA BİLGİYİ UYGULAMA ÖZERKLİK ÇALIŞMAK LİDER İLKELER POLİTİKA TOPLUMA KARŞI SORUMLULUK SERMAYE KOOPERATİF DAYANIŞMA ORGANİZASYON SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK DURUM ULUSAL GÖRÜNÜRLÜK GÜVENİLİRLİK VERİM BİR ARADA OLMA BİLGİLENDİRME LOBİ FAALİYETLERİ SOSYAL KÜLTÜREL BİYOLOJİ ERKEK KADIN ORTAK KONTROL SERVİS DÖNÜŞÜM GÖNÜLLÜLÜK DEĞİŞİM UYUM SAĞLAMAK GİRİŞ EKONOMİ ÇIKIŞ DESTEKLEME DEĞER SOSYAL FAYDA DEMOKRATİK KİŞİSEL ÇIKAR KAR BİR BAĞIMSIZLIK ARADA KARAR ALMA YÖNETİM KURULU DEMOKRATİK İLKE HAKLAR EKONOMİK HAREKET ÖĞRETİM EYLEM PAYDAŞ MESLEK GENÇ KATILIM YAŞLI TECRÜBE EŞİTLİK REKABET SINIR DOĞA AÇIKLIK ETKİ YOL GÖSTERİCİ İHTİYAÇ DESTEK ADALET YÖNETME GÖNÜLLÜLÜK ÖĞRETİM ÜRETİM İŞBİRLİĞİ DEVAMLILIK ULUSLARARASI
BİRLİKTELİK ORTAK KARAR OY HİZMET KALKINMA KABUL ETME BÖLGESEL ORTAKLIK BİRLİKTELİK BİLGİ ORTAK İŞ YAPMA ÖNCELİK BAĞIMSIZLIK ORTAK PAYDADA EĞİTİM BULUŞMA İNSANLAR MESLEK KULLANIM TAKİP KONTROL ETME BİLGİYE ULAŞMA BİLGİYİ UYGULAMA ÖZERKLİK ÇALIŞMAK LİDER İLKELER POLİTİKA TOPLUMA KARŞI SORUMLULUK SERMAYE KOOPERATİF DAYANIŞMA ORGANİZASYON SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK DURUM ULUSAL GÖRÜNÜRLÜK GÜVENİLİRLİK VERİM BİR ARADA OLMA BİLGİLENDİRME LOBİ FAALİYETLERİ SOSYAL KÜLTÜREL BİYOLOJİ ERKEK KADIN ORTAK KONTROL SERVİS DÖNÜŞÜM GÖNÜLLÜLÜK DEĞİŞİM UYUM SAĞLAMAK GİRİŞ EKONOMİ ÇIKIŞ DESTEKLEME DEĞER SOSYAL FAYDA DEMOKRATİK KİŞİSEL ÇIKAR KAR BİR BAĞIMSIZLIK ARADA KARAR ALMA YÖNETİM KURULU DEMOKRATİK İLKE HAKLAR EKONOMİK HAREKET ÖĞRETİM EYLEM PAYDAŞ MESLEK GENÇ KATILIM YAŞLI TECRÜBE EŞİTLİK REKABET SINIR DOĞA AÇIKLIK ETKİ YOL GÖSTERİCİ İHTİYAÇ DESTEK ADALET YÖNETME GÖNÜLLÜLÜK ÖĞRETİM ÜRETİM İŞBİRLİĞİ DEVAMLILIK ULUSLARARASI
Kooperatif, mülkiyeti kolektif olan ve yönetimi demokratik olarak gerçekleştirilen bir girişim aracılığı ile ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçları ve özlemleri tatmin etmek için gönüllü olarak bir araya gelmiş insanların özerk birliğidir (Uluslararası Kooperatifler Birliği, 1995) Kooperatif birlikte iş yapma, birlikte çalışma, kısaca iş birliğidir (Anonim, 2009). Kooperatif, ortak ihtiyaçlarının (mal ve hizmet tedariki, kendi ürün ve hzmetlerini, pazarlama, istihdam yaratma vb.) tatmini araştıran gerçek veya tüzel kişilerin bir birlik yoluyla sahip olduğu bir işletmedir (Çıkın, 2013). İnsanların tek başlarına yapmaları mümkün olmayan ekonomik faaliyetlerin biraraya gelerek yapmak için oluşturulan örgütlenmeye kooperatif denir (Anonim, 2010). Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileri tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir (Kooperatif Kanunu. md. 1). Kooperatif, oluşan faydaların kullanım esasına göre paylaşıldığı, kullanıcının mülkiyetinde ve kullanıcının kontrolünde olan bir işletmecilik türüdür (Yercan, 2007).
Kooperatif, mülkiyeti kolektif olan ve yönetimi demokratik olarak gerçekleştirilen bir girişim aracılığı ile ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçları ve özlemleri tatmin etmek için gönüllü olarak bir araya gelmiş insanların özerk birliğidir (Uluslararası Kooperatifler Birliği-ICA, 1995).
Kooperatifleri Geliştirme ve Teşvik Komitesi (COPAC) http://www.copacgva.org Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) http://www.ica.coop http://www.thenews.coop/
15 bölge birliğe 260 birim kooperatif ve yaklaşık 14.000 balıkçı ortak (SURKOOP, 2015) 572 su ürünleri kooperatifinde, toplam 31.241 balıkçı kooperatif ortağı (SURKOOP, 2015)
15 bölge birliğe 260 birim kooperatif ve yaklaşık 14.000 balıkçı ortak (SURKOOP, 2015) MERKEZ BİRLİK ÜST BİRLİK BİRİM KOOPERATİF 572 su ürünleri kooperatifinde, toplam 31.241 balıkçı kooperatif ortağı (SURKOOP, 2015)
Bir örgütlenmeyi kooperatif yapan ilkeler(dir)! 2. Ortakların demokratik kontrolü 3. Ortakların ekonomik katılımı 1. Gönüllü ve açık üyelik Sosyal fayda İstihdam alanları Yerel ekonomiyi güçlendiriyor Kaynak değer kazanıyor 4. Özerklik ve bağımsızlık 7. Topluma karşı sorumluluk 6. Kooperatifler arası işbirliği 5. Eğitim, öğretim ve bilgilendirme
Gönüllü ve açık ortaklık (Serbest Giriş İlkesi): Belirli şartları taşıyan herkes kooperatife ortak olabilir. Ortaklık kişinin özgür idaresiyle olur. Ortak olmak veya ortaklığın sona erdirilmesinde hiçbir zorlama veya ön koşul ileri sürülemez.
Ortakların demokratik kontrolü (Demokratik idare ilkesi) : Ortaklar kooperatifi yönetmede eşit hakka sahiptir. Bu hak hiç kimse yada grubun elinde olamaz. Genel kurulda her ortağın oy hakkı eşittir.
Ortakların ekonomik katılımı (Risturn ilkesi): Yapılacak her türlü ekonomik faaliyete ortağın katılımı söz konusudur. Bir ortak kooperatife ortak olurken belirli bir ortaklık sermayesi yüklenmektedir. Ticari faaliyetler sonunda kooperatifte oluşan fazlalarda herkesin hakkı eşit değildir. Ticari fazlalardaki hak, ortağın kooperatifle yaptığı ticari alışverişin hacmine bağlıdır. Bir başka ifadeyle, her ortak yıl sonu hesap fazlalarından sermayesi oranında değil de, kooperatifle yaptığı işlem oranında pay alır.
Özerklik ve bağımsızlık : Kooperatifler hiçbir kişi yada kurumun yönetimi altında değildir. Kooperatifler devletten bağımsız kurumlardır.
Eğitim, öğretim ve bilgilendirme (Kooperatif eğitiminin geliştirilmesi ilkesi) : Kooperatifin başarısı için ortağın ve çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi gereklidir.
Kooperatifler arası işbirliği : Kooperatifler yatay ve dikey olarak birleşerek bir çok problemi kolaylıkla aşabilecekleri gibi, menfaat grubu oluşturarak da siyasi iktidara yasal, finansal konularda baskı oluşturabilir.
Topluma karşı sorumluluk (Toplumsal özellik): Kooperatif toplumsal özelliği ve sorumluluğu olan bir işletme olmakla birlikte bir yardım kurumu da değildir.
Çalışmanın amacı Kooperatif yöneticilerinin kooperatifçilik ilkeleri açısından farkındalık ve bilgi düzeyi ile kooperatiflerin başarı durumları arasındaki ilişkileri irdelemektir. Türkiye de su ürünleri kooperatifleriyle ilgili ulusal ölçekte yapılmış herhangi bir bilimsel çalışmaya rastlanmamıştır. Materyal ve Yöntem 28 il 310 deniz balıkçılığı yapan S.S. Su Ürünleri Kooperatifi 2011-2013 yılları arasında tam sayım yöntemi kooperatif başkanları ile telefon anketi tobit ve logit analiz yöntemleri
Bağımlı değişken : Değişkenler Kooperatif ilkelerini biliyor mu? Yaş Eğitim Kooperatif yaşı Aktif balıkçı sayısı Ortak sayısı Bağımlı Değişken : Kooperatif temel işletme işlevleri yerine getirebiliyor mu? Değişkenler Yaş Eğitim Kooperatif yaşı İlkeleri biliyor mu? Aktif balıkçı sayısı Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Ege Marmara Gönüllülük Demokrasi Ekonomik Bağımsızlık Eğitim bilgilendirme İşbirliği Sorumluluk
Bulgular %39 %30 %21 %10 (Ünal ve diğ., 2014) Değişkenler Ortalama Standart Min. Maks. Sapma Ortak sayısı 62.4 50.1 7 409 Tekne sayısı 46.4 37.9 2 280 Aktif balıkçı sayısı 36.2 35.9 2 280 Toplam balıkçı sayısı 132.3 146.4 12 1153 Kooperatif yaşı (yıl) 20,1 13,5 2 71 Başkanın Yaşı (yıl) 51 9.1 27 76 Başkanın Eğitimi (yıl) 8.3 3.3 5 20
Kooperatif ilkelerini biliyor mu? const Coefficient 3.78657*** Yaş 0.00503515 Eğitim 0.208467*** Kooperatif yaşı 0.00866788 Ortak sayısı 0.00796243*** * α=0,01 için önemli, ** α=0,05 için önemli, *** α=0,10
Kooperatif ilkelerini biliyor mu? Const Coefficient 3.25955*** Yaş 0.0104888 Eğitim 0.185854*** Aktif balıkçı sayısı 0.0074775* * α=0,01 için önemli, ** α=0,05 için önemli, *** α=0,10
Biliyor Bölge (%) Akdeniz 10 90 Batı Karadeniz 2 98 Doğu Karadeniz 67 33 Ege 0 100 Marmara 10 90 Toplam 15 85 1.Gönüllü ve açık üyelik 2.Ortakların demokratik kontrolü 3.Ortakların ekonomik katılımı 4.Özerklik ve bağımsızlık 5.Eğitim,öğretim ve bilgilendirme 6.Kooperatifler arası işbirliği 7.Topluma karşı sorumluluk Bilmiyor (%) Akdeniz Batı Kara deniz Oran (%) Bölgeler Doğu Karadeniz Ege Marmara Oran (%) Oran (%) Oran (%) Oran (%) Bilmiyor 97 98 49 100 98 Biliyor 3 2 51 0 3 Bilmiyor 90 100 61 100 98 Biliyor 10 0 40 0 2 Bilmiyor 93 100 51 100 95 Biliyor 7 0 49 0 5 Bilmiyor 98 100 61 100 99 Biliyor 3 0 40 0 1 Bilmiyor 97 100 47 100 98 Biliyor 3 0 54 0 2 Bilmiyor 97 100 44 100 94 Biliyor 3 0 56 0 6 Bilmiyor 100 100 63 100 95 Biliyor 0 0 37 0 5
BAŞARI KOOPERATİF TEMEL İŞLETME İŞLEVLERİ (AVCILIK, PERSONEL, PAZARLAMA, FİNANSMAN) YERİNE GETİREBİLME Bölgeler Başarı oranı (%) Akdeniz 43 Batı Karadeniz 36 Doğu Karadeniz 27 Ege 47 Marmara 38 Toplam 39
Kooperatif temel işletme işlevleri yerine getirebiliyor mu? Coefficient const 0.779249 Yaş 0.00510655 Eğitim 0.0123899 Kooperatif yaşı 0.00632753 İlkeleri biliyor mu? 1.76345*** Aktif balıkçı sayısı 0.0081356* Batı Karadeniz 0.0718003 Doğu Karadeniz 1.60673** Ege 0.988487** Marmara 0.0676178 * α=0,01 için önemli, ** α=0,05 için önemli, *** α=0,10
Kooperatif temel işletme işlevleri yerine getirebiliyor mu? Coefficient const 1.09518 Yaş 0.00842715 Eğitim 0.013041 Kooperatif yaşı 0.000793521 İlkeleri biliyor mu? 1.85561*** Ortak sayısı 0.0100631*** Batı Karadeniz 0.0872865 Doğu Karadeniz 1.86342*** Ege 1.00263** Marmara 0.0959166 * α=0,01 için önemli, ** α=0,05 için önemli, *** α=0,10
Kooperatif temel işletme işlevleri yerine getirebiliyor mu? Coefficient const 0.815867 Yaş 0.0039599 Eğitim 0.0189596 Kooperatif yaşı 0.00927802 Aktif balıkçı sayısı 0.00839481* Gönüllülük 0.623618 Demokrasi 2.14946* Ekonomik 1.48097 Bağımsızlık 0.588751 Eğitim bilgilendirme 0.334731 İşbirliği 2.62063** Sorumluluk 0.921911 Batı Karadeniz 0.0741365 Doğu Karadeniz 1.61107** Ege 1.00615** Marmara 0.0860466 * α=0,01 için önemli, ** α=0,05 için önemli, *** α=0,10
Kooperatif temel işletme işlevleri yerine getirebiliyor mu? Başarı yüzdesi Coefficient const 5.6242 Yaş 0.0138305 Eğitim 1.00878 Kooperatif yaşı 0.953607*** İlkeleri biliyor mu? 57.563*** Batı Karadeniz 8.47353 Doğu Karadeniz 79.064*** Ege 2.99703 Marmara 13.4264 * α=0,01 için önemli, ** α=0,05 için önemli, *** α=0,10
Sonuç Kooperatif başkanlarının kooperatifçilik ilkelerini bilmesi kooperatiflerin başarıya ulaşması için şarttır. Aktif ortak balıkçı oranın yüksek olması Kooperatif hizmet süresinin fazla olması Ortak sayısının yüksek olması Yöneticilerinin «demokratik yönetim» ve «kooperatifler arası işbirliği» ilkesini biliyor olması Başarı oranını yükseltmektedir. Bu sonuçlar/öneriler kooperatifçilik ile ilgili politika geliştirilirken dikkate alınmalıdır!
Sonuç Kooperatifçilik ilkeleri eğitimi Düşük düzeyde eğitime sahip yöneticilere Aktif ortak sayısı düşük olan kooperatiflere Düşük ortak sayısına sahip olan kooperatiflere Coğrafi bölgelere göre tüm kooperatiflerin kooperatifçilik ilkelerini bilme düzeyi arttırılmalı Bu sonuçlar/öneriler kooperatifçilik ile ilgili politika geliştirilirken dikkate alınmalıdır!
Kooperatifçilik eğitimi ve araştırmaları teşvik edilmelidir.
Kooperatifçilik ilkelerini bilen yöneticiler tarafından yönetilen kooperatiflerin, bilmeyen yöneticilere göre amaçlarına ulaşma olasılığı %33 daha yüksektir.
Sonuç
Kooperatifçilik Geliştirme ve Uyum Eğitimi Programı (Koop-Gep) Uygulaması
Teşekkürler
BİRLİKTELİK ORTAK KARAR OY HİZMET KALKINMA KABUL ETME BÖLGESEL ORTAKLIK BİRLİKTELİK BİLGİ ORTAK İŞ YAPMA ÖNCELİK BAĞIMSIZLIK ORTAK PAYDADA EĞİTİM BULUŞMA İNSANLAR MESLEK KULLANIM TAKİP KONTROL ETME BİLGİYE ULAŞMA BİLGİYİ UYGULAMA ÖZERKLİK ÇALIŞMAK LİDER İLKELER POLİTİKA TOPLUMA KARŞI SORUMLULUK SERMAYE KOOPERATİF DAYANIŞMA ORGANİZASYON SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK DURUM ULUSAL GÖRÜNÜRLÜK GÜVENİLİRLİK VERİM BİR ARADA OLMA BİLGİLENDİRME LOBİ FAALİYETLERİ SOSYAL KÜLTÜREL BİYOLOJİ ERKEK KADIN ORTAK KONTROL SERVİS DÖNÜŞÜM GÖNÜLLÜLÜK DEĞİŞİM UYUM SAĞLAMAK GİRİŞ EKONOMİ ÇIKIŞ DESTEKLEME DEĞER SOSYAL FAYDA DEMOKRATİK KİŞİSEL ÇIKAR KAR BİR BAĞIMSIZLIK ARADA KARAR ALMA YÖNETİM KURULU DEMOKRATİK İLKE HAKLAR EKONOMİK HAREKET ÖĞRETİM EYLEM PAYDAŞ MESLEK GENÇ KATILIM YAŞLI TECRÜBE EŞİTLİK REKABET SINIR DOĞA AÇIKLIK ETKİ YOL GÖSTERİCİ İHTİYAÇ DESTEK ADALET YÖNETME GÖNÜLLÜLÜK ÖĞRETİM ÜRETİM İŞBİRLİĞİ DEVAMLILIK ULUSLARARASI