BRONZ HİNDİLERİN RASYONLARINDA DEĞİŞİK ORANLARDA KURU BİRA MAYASI (Saccharomyces cerevisiae) KULLANILMASININ BESİ PERFORMANSINA ETKİLERİ

241 BRONZ HİNDİLERİN RASYONLARINDA DEĞİŞİK ORANLARDA KURU BİRA MAYASI (Saccharomyces cerevisiae) KULLANILMASININ BESİ PERFORMANSINA ETKİLERİ Ahmet AYDIN Hüsrev DEMİRULUS Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü 65080- VAN ÖZET:Bronz hindi palazları ile yapılan ve 20 hafta süren bu denemede rasyondaki bazı protein kaynakları yerine değişik oranlarda maya (saccharomyces cerevisiae) kullanılmasının besi performansı ve karkas özellikleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Bu maksatla ilk 8 hafta sırayla %2,4,6 ve 8 oranında maya rasyonlara katılmıştır. Hayvanlara ilk 4 hafta: %28 HP, 2800 KCal/kg ME, 4-8. hafta: %26 HP. 2900 KCal/kg ME, 8-12. hafta: %22 HP, 3000KCal/kg ME, 12-16. Hafta: %19 HP, 3100 KCal/kg ME ve 16-20. hafta %16.5 HP, 3200 KCal/kg ME içeren rasyonlar yedirilmiştir.yirminci hafta sonunda kesilen hindilerin haftalık tartımı yapılarak elde edilen canlı ağırlık artışları ve yemden yararlanmanın yanında karkas özelliklerini tespit etmek için karkas ve karkas kısımları ile randımanla ilgili kriterler değerlendirilmeye alınmıştır. Deneme sonucunda gruplar arasında canlı ağırlık artışları bakımından farklılığın (0-8. hafta arası) önemli olduğu (P<0.05), 8-20. haftalar arası ise önemsiz olduğu anlaşılmıştır. 0-8. haftada en yüksek ağırlık artışı 1544.7 g ile %8 maya ilaveli gurupta, en düşük ise 1278.0 g ile kontrol gurubunda elde edilmiştir (P<0.05). Karkas özellikleri üzerine cinsiyetin etkisi önemli bulunurken, yemin etkisi sadece kanat ağırlığı üzerine önemli bulunmuştur (P<0.05). Protein kaynaklarının yeterli düzeyde bulunmadığı ya da maya fiyatlarının daha uygun olduğu zamanlarda hindi besisinde protein kaynağı olarak mayadan yararlanmak mümkündür. Anahtar Kelimeler: Bronz hindi, Maya kültürü, Besi ve Karkas özellikleri. The Effects of Using Various Levels of Dried Beer Yeast (Saccharomyces cerevisiae) on Fattening Performance in Bronze Turkey SUMMARY: The study was carried out to determine effects of different proportions of dried beer yeast (Saccharomyces cerevisae) on fattening performance and carcass characteristics of Bronze Turkey, supplied to the rations instead of some protein sources. Fattening period was 20 weeks. The almost of yeast supplied to the raitons used and the other protein sources were 2, 4, 6 and 8% respectively, at the 0-8 weeks. At the first 4 weeks, the groups were consumed, the rations containing %28 CP and 2800 KCal/kg ME, at the next four weeks %26 CP and 2900 KCal/kg ME; at the 8-12 weeks %22 CP and 3000 KCal/kg ME, at the 12-16 weeks: %18 CP and 3100 KCal/kg ME and at the 16-20 weeks: %16.5 CP and 3200 KCal/kg ME respectively. All animals of the groups were slaughtered at the and of 20 weeks. Criteria in accordace with some carcass parts were evaluated besides liveweight gain, feed efficiency in order to determine carcass characteristics and fattening performance of the groups. The highest liveweight gain was the group consumed the ration containing %8 yeast with 1544.7 g and the lowest liveweight gain was at the control group with 1278.0 g in the 0-8 weeks.(p<0.05). The effect of feed on carcass characteristics (except wings(p<0.05)) were insignificant. The effect of sex on carcass characteristics were significant (P<0.01). It is possible to recommend yeast as a protein source of turkey fattening if its price is suitable or if the amount of other protein sources were insufficent. Keywords: Bronze Turkey, Yeast culture,fattening and Carcass characteristics. GİRİŞ Ülkemiz kendine yeterli, sınırlı sayıdaki ülkeler arasında yer almakla birlikte, artmakta olan nüfusun yeterli beslenebilmesi önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Hayat standardı yükselen toplumlarda eğitime bağlı olarak bilinçli beslenmenin ve hayvansal kaynaklı proteinlerin değeri artık iyice anlaşılmıştır (1). Hayvan beslemede yem açığının kapatılabilmesi için yeni yem kaynakları bulma mecburiyeti doğmuştur. Tek hücreli proteinler bunlardan biridir (2). Tek hücreli proteinlerden biri de biracılık sanayiinden elde edilen kültür mayasıdır. Saccharomyces cerevisiae adlı bu maya, bir protein kaynağı olmasının yanında özellikle yemlerin lezzetini arttıran glutamik asit gibi aroma ve lezzet maddelerini içerir. Mide asidi ve sindirim enzimlerine karşı oldukça dayanıklıdır. Rumende mevcut bakteriler için besin madde kaynağıdır (3).

242 Kuru maya zengin bir protein kaynağı olup; %47 ham protein (%0.41 methionin, %0.39 sistin, %1.39 lisin), %33 karbonhidrat, %8 mineral, %8 nükleik asitler ve %4 lipid içermektedir. Ayrıca maya çok iyi bir B kompleksi vitamin kaynağıdır. Ancak Vit A, D ve C bakımından fakirdir (4,5). Son yıllarda kanatlı hayvan rasyonlarına maya kültürünün katılması yönünde çalışmalar yoğunlaşmıştur. Broylerlerde yapılan ve 6 hafta süren bir çalışmada rasyonlara balık ununun yerine ikame edilen kuru bira mayası (S. cerevisiae) deneme sonu canlı ağırlığına etki yapmamıştır. Ancak yemden yararlanmada önemli bir iyileşme gösterdiği bildirilmektedir(6). Diğer bir çalışmada broyler rasyonlarına % 2.5, 5, 10 ve 20 bira mayası (Saccharomyces cerevisiae) katılmasının canlı ağırlık yem tüketimi ve yemden yararlanma üzerine herhangi bir etkisi görüldüğü bildirilmektedir (7). Wolter ve ark. (8), etçi hindi rasyonlarına tek hücreli bir protein olan Lactobacillus acidophilus ilave etmenin 16. haftada canlı ağırlık artışını % 5.8 ve yemden yararlanmayı % 2.2. arttırdığını bildirmektedirler. Jernigan ve Miles (9) in bildirdiklerine göre Potter (1979), L. acidophilus'u % 0, 0.25, 0.50 ve 0.75 düzeyinde etçi hindilerin rasyonlarına ilavesiyle canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma üzerine etkisini önemsiz bulmuştur. Jiraphocakul ve Sullivan (10), Nicholas hindilerin rasyonlarına tek hücreli bir protein olan Bacillus suptilis kültürü ilavesinin 0-16. haftalarda canlı ağırlık ve yemden yararlanma üzerine etkisinin önemsiz olduğunu tespit etmişlerdir ve yaptıkları başka bir çalışmada ise 0-20. haftalar arasında erkek hindilerin rasyonlarına B. suptilis katılması canlı ağırlık ve yemden yararlanmayı iyileştirdiğini bildirmektedirler (P<0.05). Yumurtacı tavuklarda yapılan denemelerde rasyona maya kültürü ilave etmenin yumurta üretimi, yemden yararlanma, ölüm oranı, yumurtadan çıkış gücü, yumurta ağırlığı ve yumurta kabuk ağırlığını etkilemediği, ancak üreme ve çıkış gücünde önemli azalmalar görüldüğü (11), ayrıca rasyona maya katmanın yemden yararlanmayı iyileştirdiği bildirilmektedir (12). Yumurtacı beyaz hindilerde yapılan bir çalışmada ise rasyona % 2.5 maya ilave etmenin vücut ağırlığı, yumurta üretimi, yemden yararlanma, yaşama gücü yönünden değişiklik yapmadığı, erken embriyonik ölümlerin azaldığı ve yumurtalarda çıkış gücünün arttırdığı, yumurtacı beyaz hindilerde yapılan diğer bir çalışmada ise, rasyona maya kültürü ilave etmenin vücut ağırlığı, yumurta üretimi, üreme ve embriyonik ölümler yönünden mayanın herhangi bir olumsuz etki meydana getirmediği bildirilmektedir (13). Pekin ördeklerinde yapılan bir çalışmada, rasyonlara %2,4,6 ve 8 maya ilave edilmiş ve sonuçta kontrol gurubu ile diğer gruplar arasında canlı ağırlık artışı ve besi özellikleri yönünden bir fark görülmediği bildirilmektedir (14). Bronz hindilerde yürütülen bu çalışmada; rasyona bazı protein kaynaklarının yerine kullanılacak mayanın bronz hindilerin besi performansına katkısı ve kullanılabilecek en uygun düzeyin belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOD Materyal Araştırmanın hayvan materyalini bir günlük 75 adet bronz ırkı erkek ve dişi hindi palazları oluşturmuştur. Palazlar Bingöl Ancılık araştırma enstitüsünden temin edilmiştir. Araştırmada kullanılan yemlerin enerji, ham protein, methionin ve sistin içerikleri Tablo l'de özetlenmiştir.

243 Tablo 1. Denemede Kullanılan Yemlerin içerikleri. Dönem 1(Kontrol) 2(%2maya) 3(%4 maya) 4(%6maya) 5(%8maya) I. (0-4) hafta M. Enerji (KCal/kg) 2803.44 2801.13 2805.51 2800.13 2799.28 H. Protein (%) 28.01 28.08 27.99 28.03 28.02 Methionin (%) 0.73 0.78 0.77 0.78 0.83 Lisin (%) 1.57 1.72 1.64 1.60 1.66 I. (4-8) hafta II. (8-12) hafta M. Enerji (KCal/kg) 2901.33 2903.42 2902.14 2898.41 2903.19 H. Proteın (%) 26.06 26.03 26.03 26.00 26.04 Methionin (%) 0.64 0.67 0.66 0.68 0.66 Lisin (%) 1.44 1.40 1.43 1.43 1.47 M. Enerji (KCal/kg) 3002.95 3002.95 3002.95 3002.95 3002.95 H. Protein (%) 22.06 22.06 22.06 22.06 22.06 Methionin (%) 0.49 0.49 0.49 0.49 0.49 Lisin (%) 1.33 1.33 1.33 1.33 1.33 III. (12-16) hafta M. Enerji (KCal/kg) 3100.79 3100.79 3100.79 3100.79 3100.79 H. Protein (%) 19.07 19.07 19.07 19.07 19.07 Methionin (%) 0.49 0.49 0.49 0.49 0.49 Lisin (%) 1.11 1.11 1.11 1.11 1.11 IV. (16-20) hafta M. Enerji (KCal/kg) 3202.33 3202.33 3202.33 3202.33 3202.33 H. Protein (%) 16.50 16.50 16.50 16.50 16.50 Methionin (%) 0.38 0.38 0.38 0.38 0.38 Lisin (%) 0.93 0.93 0.93 0.93 0.93 Denemede kullanılan yemler hammadde şeklinde alınmıştır. Ancak karmaların hazırlanmasında kullanılan yemlerden maya (S. cerevisiae) piyasadan kuru ve toz halinde alınmıştır. Karmalara girecek yemler, Zootekni bölümü yem ünitesinde hazırlanmıştır. Araştırmada rasyondan çıkartılan başta bazı protein kaynakları yerine ilk 8 hafta % 2, 4, 6 ve 8 oranında maya (S. cerevisiae) ikame edilmiştir. 8.-20. haftalar arası ise tüm guruplar aynı yemi yemişlerdir. Araştırmada kullanılan karmalar bilgisayarda besinin 4 dönemi için ayrı ayrı hazırlanmıştır. Besinin l.döneminde 0-4. haftalar arası % 28, 4-8. haftalar arası %26 protein düzeyine sahip yoğun yem karmaları kullanılmıştır. ikinci dönemi oluşturan 8-12. haftalarda %22, üçüncü dönemi oluşturan 12-16. haftalarda %19, dördüncü (bitiş) dönemde ise % 16.5 ham protein içeriğine sahip rasyonlar yedirilmiştir. Rasyonların hazırlanmasında protein oranları aynı tutulmuş, methionin ve sistin gibi amino asitlerin öngörülen sınıra yakın olmasına özen gösterilmiştir. Metod

244 Toplam 20 hafta süren denemede kullanılan 75 adet Bronz hindi palazı her gurupta 15 adet olacak şekilde 5 guruba ayrılmıştır. İlk haftadan itibaren hayvanlara muamele yemi verilmiştir. Yemleme, sulama ad libitum şeklinde yapılmıştır. Karmalarda kullanılan yemlerin ham protein, ham yağ, ham selüloz, ham kül ve kuru madde miktarları Weender (15) analiz metoduna göre tesbit edilmiştir. Deneme boyunca her hafta başı hayvanlar sabahları aç olarak tartılmak suretiyle gelişme seyirleri haftalık olarak takip edilmiştir. Araştırmada hayvanlara ince öğütülmüş yoğun yem karması ad libitum düzeyde verilmiş ve guruplara her hafta verilen ve artan yem tartılarak gurupların yem tüketimi belirlenmiştir. Hayvanlar 20. haftada kesilerek her gruptan 10 hayvan üzerinde karkas özelliklerine bakılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde En Küçük Kareler Yöntemi (16) kullanılmış olup matematik model şöyledir: Y ijkl : µ+a i +b j +e ijk Modelde yer alan terimlerden; Y ijkl : i : cinsiyet, j : yem grubu, k : verim özelliği, e: hata, µ: Populasyonun beklenen ortalaması, a i : i. cinsiyet etki payı (i: erkek, dişi), bj: j. yem gurubu etki payı ( j : 1,2,3,4,5), e ijk : Hata'yı temsil etmektedir. Alt gurup ortalamalarının karşılaştırılmasında ise Duncan (16) çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır. BULGULAR Canlı ağırlık artışları Tablo 2 de görüldüğü gibi 0-4. ve 4-8. hafta ağırlık artışları bakımından 5. grupta maya ilavesi arttıkça bireylerin canlı ağırlık artışları artmış ve % 8 maya ilavesiyle de farklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.05). Tablo 3 incelendiğinde ise II. III. ve IV. döneme ait canlı ağırlık artışlarında gruplar arasında önemli bir fark gözlenmezken, cinsiyetin etkisi çok önemli bulunmuştur (P<0.01). Tablo 2. Deneme Başı Ağırlığı ve Maya ikame Edilen İlk 8 Haftaya Ait (I. Dönem) Canlı Ağırlık Artışı Ortalaması ve Standart Hatalar ile Önemlilik ve Çoklu Karşılaştırma Testleri. Özellikler Deneme Başı Ağ. (g) Artışı 0-4. Hafta Ağ. (g) Artışı I. Dönem, 4-8. Hafta Ağ. Artışı(g) 0-8. Hafta C. Ağ. Artışı. (g) Kümülatif 0-8. Hafta canlı Ağ.(g) xx xx xx xx l.kontrol 33.6±0.88 b 384.8±21.43 b 893.2±56.20 b 1278.0 1311.6±89.45 b 2.Grup 33.9±0.48 b 459.4±14.97 a 942.8±39.57 b 1402.2 1436.1 ±102.19 b 3.Grup 38.8±1.06 a 395.8±18.62 b 920.4±49.87 b 1316.2 1355.0 ±112.46 b 4. Grup 36.0±0.89 b 450.4±15.87 a 954.0±42.89 b 1404.4 1440.0 ±101.54 b 5. Grup 35.6±0.78 b 492.6±16.98 a 1052.±39.38 a 1544.7 1580.3 ±149.32 a Cinsiyet xx xx xx Xx Erkek 30.7±0.76 500.9±16.23 1034.9±38.91 1535.8 1566.5±146.13 Dişi 36.8±0.83 423.4±14.96 803.1±51.60 1226.5 1263.3±123.57 XX: P<0.01 a,b,c,d : Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklar önemlidir (P<0.05). Tablo 3. İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Döneme Ait Canlı Ağırlık Artışı Ortalamaları ve Standart Hataları ile Önemlilik ve Çoklu Karşılaştırma Testleri.

245 Özellikler II.Dönem, 8-12. hafta Ağ. Artışı(g) III. Dönem, 12-16. Hafta Ağ. Artışı (g) IV. Dönem, 16-20. Hafta Ağ. Artışı (g) Kümülatif (0-20. Hafta) Ağ. Artışı (g) Ö.S. Ö.S. Ö.S. Ö.S. l.(kontrol) 1483.4±94.03 1260.5±126.09 1452.5±94.87 5474.4±392.62 2. Grup 1410.4±67.21 1266.0±123.27 1559.5±151.04 5638.1±395.95 3.Grup 1406.0±64.66 1284.5±73.87 1730.5±140.09 5737.2±349.92 4. Grup 1388.1±79.74 1217.5±90.81 1732.0±128.99 5742.0±358.34 5. Grup 1321.3±49.62 1322.2±79.99 1745.0±144.76 5933.2±330.73 Cinsiyet xx xx xx xx Erkek 1461.4±92.16 1632.4±154.85 2050.8±176.32 6718.4±376.32 Dişi 1226.9±41.63 1006.8±65.76 1236.3±121.34 4733.3±280.18 xx:p<0.01, Ö.S.: Önemsiz. Yemden yararlanma Tüm dönemlere ait yemden yararlanma sonuçları tablo 4 de sunulmuştur. Yemden yararlanma değerlerine genel olarak (0-20. hafta) bakıldığında maya ilavesi arttıkça daha fazla iyileşme gösterdiği görülmüştür. Tablo 4. Dönemlere Göre Yemden Yararlanma Sonuçlan. Özellikler 1. Dönem 0-4. Hafta 1. Dönem 4-8. Hafta Kümülatif 0-8. Hafta 2. Dönem 8-12. Hafta 3. Dönem 12-16. Hata 4. Dönem 16-20. Hafta Kümülatif 8-20. Hafta Genel 0-20. Hafta l (Kontrol) 2.74 3.44 3.1 2.57 4.43 5.13 4.04 3.83 2.Grup 2.00 2.45 2.2 2.79 4.28 4.86 3.97 3.57 3.Grup 2.51 3.19 2.8 2.60 3.80 4.47 3.62 3.52 4.Grup 2.35 2.73 2.5 2.71 4.79 4.55 4.31 3.68 5.Grup 2.07 2.41 2.2 2.71 4.17 4.59 3.82 3.48 Kesim ve karkas özellikleri Buna ilişkin değerler tablo 5 te topluca sunulmuştur. Kanat ağırlığı üzerine yemin etkisi önemli bulunurken (P<0.05), en yüksek karkas ağırlığı 4346.7g ile 4. gruptan (% 8 maya) elde edilmiştir. Maya ilavesi randımanı artırmıştır. Genel olarak bakıldığında %8 maya grubu, tüm kriterler bakımından en yüksek değerlere sahip olduğu görülmüştür. Tüketimde istenmeyen iç yağ değerleri ise, yine ayni grupta (% 8 maya) en düşük bulunmuştur. Cinsiyetlere göre karşılaştırma yapıldığına ise, cinsiyetin etkisi tüm kriterler için çok önemli bulunmuştur (P<0.01). Tablo 5. Karkas özelliklerine İlişkin En Küçük Kareler Ortalamalan, Standart Sapmalar ve önemlilik Testi Sonuçlan.

246 Maya Oran. Karkas Ağ. (gr) Rand. (%) But Ağ. (g) Kanat Ağ. (gr) Göğüs Ağ. (gr) Sırt (gr) Ağ. Ciğer Ağ. (gr) Kalp Ağ. (g) Taşlık Ağ. (g) İç Yağ Ağ. (g) Abdomin. Yag (g) Ö.S. Ö.S. Ö.S. x Ö.S. Ö.S. Ö.S. Ö.S. Ö.S. Ö.S. Ö.S. (Kont.) 4088.0±289.2 70.6±0.9 1106.5184.7 523.0±41.8 bc 1178.3±90.4 1205.4189.9 79.8±4.3 26.0±2.7 112.6±7.5 25.0±5.9 25.7±4.0 l.gnıp (% 2 ) 2.Grup (% 4) 3.Grup (% 6) 4. Grup (% 8) 4086.0±320.3 71.8±1.4 1123.1±91.7 530.4±41.8 bc 1243.5±98.3 l226.0±83.0 78.1±7.7 28.9±2.5 115.3±6.3 24.1±6.8 28.5±3.3 4125.0±267.6 71.2±0.7 1113.3±86.5 568.0±35.3 ab 1220.5±77.9 1198.4±79.5 76.4±5.8 26.8±2.2 122.7±4.7 28.3±4.1 23.4±4.3 4050±270.4 70.9±1.1 1078.1±76.9 503.1±38.4 cd ll96.7±83.7 1249.3±82.5 77.0±4.1 27.4±2.0 126.6±9.9 36.0±7.4 26.5±4.2 4346.71242.2 72.8±1.2 1161.1±82.6 593.8±33.9 a 1336,1±69.3 1253.8±84.0 88.4±4.8 28.8±1.9 117.8±6.5 18.0±2.9 16.3±3.5 Cins. xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx Erkek 5050.6±313.7 73.6±1.3 1435.3±101. 703.1±71.7 1541.3±82. 1561.3±86. 85.4±4.1 30.9±2.1 130.1±9.2 32.1±6.1 28.4±4.2 Dişi 3902.3±206.3 70.8±0.9 918.6±68.4 420.6±39.5 1008.6±66. 1019.6±63. 71.6±3.9 22.4±1.3 100.6±3.5 22.3±5.0 22.8±3.9 XX: P<0.01, x: P<0.05, Ö.S. Önemsiz, a,b,c,d: Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklar önemlidir (P<0.05). TARTIŞMA Denemenin ilk 8 haftasında gurupların toplam canlı ağırlıkları sırasıyla Kontrol: 1311.6 g, 1. Grup: 1436.1 g, 2. Grup: 1355.0 g, 3. Grup: 1440.0 g ve 4. Grup: 1580.3 g olarak bulunmuştur. Büyükşahin (17),8 haftalık yaştaki hayvanlarla yaptığı çalışmada palazların 8. hafta ortalama canlı ağırlığının 1252 g, Öğretmen ve ark. (18) 1263 g, Karaca ve ark. (19), 1187 g olarak tespit etmişlerdir. Araştırmanın kontrol gurubunda tespit edilen 1311.6 g'lık 8. hafta canlı ağırlığı diğer literatür bulgularından daha yüksektir. Maya ilavesi arttıkça canlı ağırlık 1580.3 g'a kadar yükselmiştir (P<0.05). Aydın ve ark. (12) yaptıkları bir Çalışmada mayanın büyümeyi ilerletici etkisi olduğuna dair sonuçlar tespit etmişlerdir. Mayanın bu özelliği bu çalışmada açıkça görülmektedir. Diğer taraftan 8. hafta canlı ağırlığının Clarke ve ark. (20) 3880 g, Watkins ve ark. (21) 3360 g. Plavnik ve Hurvitz (22) 2766 g, Miles ve Leeson (23) 3295 g bulmuşlardır. Yukarıdaki değerler bu çalışmadaki değerlerden çok yüksektir. Bu farklılıkların yurt dışında kullanılan yüksek verimli alt ırklardan kaynaklandığı sanılmaktadır. Deneme sonu kümülatif (0-20. hafta) canlı ağırlık artışları sırasıyla Kontrol: 5474.7 g, 1. Grup: 5638.1 g, 2. Grup: 5737.2 g, 3. Grup: 5742.0 g ve 4. Grup: 5933.2 g olarak bulunmuştur. Burada yine maya oranı arttıkça canlı ağırlık artışlarında bir iyileşme görülmektedir. Ancak 8-20. haftalar arası meydana gelen farklılıklar istatistiki olarak önemsizdir. Koçak (24) yaptığı çalışmada bronz hindilerin 20. hafta canlı ağırlık artışları ortalama 4838.6 g bulmuştur. Bu çalışmada bulunan 5508 g'lık ortalama değer oldukça yüksektir. Maya ilavesi arttıkça bu değer 5968 g'a kadar çıkmıştır. Ancak farklılıklar istatistiki olarak önemsiz olup Jernigan ve Miles (9), Jiraphocakul ve Sullivan (10) ve Yalçın ve ark. (7) da rasyonlara maya veya probiotik katmanın canlı ağırlık artışı üzerine etkisinin önemsiz olduğu sonucu, bu çalışmada elde edilen sonuçlarla paralellik göstermektedir. Yemden yararlanma değerleri tablo 4 den incelenecek olursa ilk 8 hafta ortalama değerleri sırasıyla Kontrol: 3.1, 1. Grup: 2.2, 2. Grup: 2.8, 3. Grup: 2.5 e 4. Grup: 2.2 olarak bulunmuştur. Maya ilavesi yemden yararlanmayı iyileştirmiştir. 8. haftadan itibaren yemlere maya ilave edilmemiş olması yüzünden hayvanlar ani yem değişikliği karşısında yeme alışamadıkları için canlı ağırlık artışları düşmüştür. 12. haftadan sonra hayvanların yavaş yavaş yeme adapte olmasıyla bir toparlanma ve 16. haftadan sonra da yükseliş devresi gözlenmiştir. Öğretmen ve ark. (18)'nın bulduğu 3.07'lik yemden yararlanma değeri bu çalışmadaki 3.1'lik değerle uyum içerisindedir. Maya ilavesi arttıkça yemden yararlanmada belirgin bir iyileşme söz konusudur. Sarıca ve

247 ark. (25) 2.02, Koçak ve ark. (26) ise 3.35'lik bir değer elde etmişlerdir, Ayrıca Ferket ve Sell (27) 1.63 kg, Clarke ve ark. (20) 1.65 kg, Watkins ve ark. (21) ise 1.65 kg gibi çok yüksek yemden yararlanma değerleri elde etmişlerdir. 8-20. haftalar arası ortalama yemden yararlanma değerleri incelendiğinde sırasıyla Kontrol: 4.04, 1. Grup: 3.97, 2.'Grup: 3.62, 3. Grup: 4.01, 4. Grup: 3.82 olarak bulunmuştur. 0-8. haftalara göre yemden yararlanmada bir düşüş görülmektedir. Bunun sebebi de 20. haftaya doğru büyümede bir yavaşlama olmasıdır. Burada maya ilaveli guruplarda yemden yararlanmanın biraz daha iyi olduğu gözlenmektedir. 8. haftadan itibaren yem değişikliği nedeniyle hayvanlar strese girdiklerinden yemden yararlanma değerlerinde meydana gelen düşüş 12. haftadan itibaren bir toparlanma ve yükseliş sürecine girmiştir. Öğretmen ve ark. (18) 8-20. hafta için 4.53 değerini bulmuşlardır. Bu çalışmadaki 4.04'lük değer daha yüksektir. Büyükşahin (17) 8-20. hafta için 4.13, Karaca ve ark. (19) 6.14, Koçak (24) 3.63 ve Sarıca ve ark. (25) 3.03'lük değerler bulmuşlardır. Bu çalışmada elde edilen 4.04 değeri genel olarak araştırmalarda elde edilen değerlere yakındır. Diğer taraftan ise yemden yararlanma değerini Ferket ve Sell (27) 3.02 kg, Clarke ve ark. (20) 2.61 kg, Miles ve Leeson (23) 4.27 kg olarak bulmuşlardır. 0-20. hafta için bu çalışmada kontrol grubunda elde edilen 3.83 değeri literatürde bildirilen değerlere yakındır. Kesim özellikleri incelendiğinde kanat ağırlığı hariç (P<0.05) diğer tüm ölçütler açısından guruplar arasındaki farklar önemsiz bulunmuştur. Karkas ağırlığı kontrol gurubunda ortalama 4088 g bulunmuştur. % 8 maya ilavesi karkas ağırlığını 4346.7 g'a kadar arttırmıştır. Öğretmen ve ark. (18) 4112 g, Karaca ve ark. (19) 4384 g bulmuşlardır. Bu çalışmada bulunan değerler literatür değerlerine yakındır. Randımanlar incelendiğinde guruplar arası farkın önemsiz olduğu görülmektedir. Kontrol grubunda %70.64 olan oran, %8 mayalı gurupta %72.82'e yükselmiştir. Öğretmen ve ark. (18) %71.3, Karaca ve ark. (19) %72.9, Sarıca ve ark. (25) %75.7, randıman tespit etmişlerdir. % 8 maya ilave edilen gurupta elde edilen randıman değeri adı geçen çalışmalardaki değerlerle uyum içindedir. Ayrıca Hester ve ark. (28) %79, Clarke ve ark. (20) %80 randıman değerleri bulmuşlardır. Ancak bu değerler çok yüksektir. Ciğer, kalp ve taşlık ağırlıklar incelendiğinde farklılıklar önemsizdir. öğretmen ve ark. (18) ağırlıklar sırayla 76.2 g, 25.1 g ve 89.3 g bulmuşlardır. Bu çalışmada bulunan 79.8 g, 26 g ve 112.6 g'lık değerler daha yüksektir. Karaca ve ark. (19) sırasıyla 78.8 g, 33.4 g ve 99 g'lık değerler bulmuşlardır. Büyükşahin (17) kalp için 42 g taşlık için ise 132 g'lık ağırlıklar bulmuştur. Hulet ve Brody (29) ciğer ağırlığın 97 g, taşlık ağırlığını ise 140 g bulmuşlardır. Bu çalışmada elde edilen değerler. literatür bildirişlerinden biraz düşük bulunmuştur. İç yağ ve abdominal yağ ağırlıklar bakımından guruplar arasındaki farklar önemsiz bulunmuştur. Öğretmen ve ark. (18) iç yağ ağırlığını 54 g, Karaca ve ark. (19) ise 115.8 g olarak belirlemişlerdir ve bu değerler bu çalışmada elde edilen ortalama 25 g'lık değerden çok yüksektir. Sarıca ve Camcı (30) ortalama olarak abdominal yağın canlı ağırlığın %0.53'ü olduğunu bildirmektedirler. Bu çalışmada kontrol gurubunda elde edilen 25.7 g'lık değer canlı ağırlığın %0.47'sini oluşturmakta ve yukarıdaki değerle uyum içerisindedir. Ayrıca Plavnik ve Hurtwiz (22) abdominal yağı canlı ağırlığın %3.26'sı olarak bulmuşlardır. Hulet and Brody (29) Abdominal yağı 89 g, iç yağı ise 65 g olarak bulmuşlardır. Bu çalışmada elde edilen değerler litaretür değerlerinden daha iyi durumdadır. Araştırma sonuçlarına göre bir değerlendirilme yapılacak olursa, hindi besisinde rasyona protein kaynağı olarak maya katılmasının hindilerin besi performansı üzerinde olumlu bir etkisi olduğu söylenebilir. Ancak ekonomik açıdan değerlendirildiğinde maya kullanımının diğer protein kaynaklarının pahalı veya maya fiyatının düşük olması halinde % 8'e kadar kullanılmasının uygun olacağı söylenebir.

248 KAYNAKLAR 1- Selçuk E., Akyurt İ (1986) Ördek Yetiştiriciliği. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Yay. 8. ANKARA. 2. Aksoy, F.T (1991)Tavuk Yetiştiriciliği. Ankara Üniv. Vet. Fak. Zootekni Anabilim Dalı. Şahin Matbaası. 230 s., ANKARA. 3. Ergün A (1979) Tek Hücreli Protein Kaynakları. Veteriner Hekimler Dergisi. 4 (49), 18-25. 4. Karakuş M,. Aran N (1985) Yem Sanayimizin Proteinli Hammadde Sorununa Bir Çözüm: Tek Hücre Proteini. Yem Sanayii Dergisi., 49, 3-5. 5. Reed G (1991) Yeast Technology. T. Lak. W. Nagoda withane Second Edition. Library of congress. Catalog Card:. 90, 33144. 6. Ergül M (1989) Fazla Miktarda Pamuk ve Ayçiçeği Tohum Küspesi îçeren Broiler Yem Karmalarında Balık Unu Yerine Bira Mayası Kullanma Olanakları. E.Ü. Zir. Fak. Derg.,. 25 (3); 43-55. 7. Yalçın S, Önol AG, Koçak D, Özcan I (1993) Ekmek Mayasının Broyler Rasyonlarında Protein Kaynağı Olarak Kullanılması. Doğa - Tr. J.of Veterinary and Animal Sciences, 17, 305-309. 8. Vanbelle M, Teller E, Focant M (1990) Probiotics in Animal Nutrition: A Review. Arch. Anim. Nutr. 7, 543-567. 9. Jernigan MA, Miles RD, Arafa, AS (1985) Probiotics in Poultry Nutrition - A review. Worlds's Poultry Science,. 41 (2); 99-107. 10.Jiraphocakul S, Sullivan TW (1990) Influence ofdried Bacillus suptilis Culture and Antibiotics on Performance and Intestinal Microflora in Turkeys. Poultry Sci., 69,1966-1973. 11. Brake J, (1991) Research Note: Lack of Effect of a Live Yeast Culture on Broiler Breeder and Progeny Performance. Poult. Sci.. 70, 1037-1039. 12. Aydın A, Bolat D, Demirulus H (1994) Hayvan Beslemede Yeni Bir Yem Katkı Maddesi; Probiotikler. Y.Y.Ü. Ziraat Fak. Derg. 4:15-21. 13. Savage TF, Mirosh LW (1990) The Effect of Feding Medium White Turkey Hens Fed a Diet Containing a %1.5 Yeast Culture. Poultry Sci. 69, 9-12. 14. Aydın A, Bolat D, Kaygısız A (1994) Pekin Ördeği Rasyonlarında Balık Unu Yerine Değşik Oranlarda Kuru Bira Mayası (Saccharomyces cerevisiae) Kullanılmasının Besi Performansı Üzerine Etkisi. Tr. Joumal of Veterinary and Animal Sciences. 18, 377-383. 15. Bulgurlu Ş, Ergül M (1978) Yemlerin Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Analiz Metodları. E.Ü.Z.F. Yay: 127. İZMİR. 16. Düzgüneş 0, Kesici T, Kavuncu O, Gürbüz F (1987) Araştırma ve Deneme Metodları. (istatistik Metodları 2). Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. 1021, ANKARA. 17. Büyükşahin H, (1980) Protein Düzeyleri Farklı Rasyonların Bronz Hindilerin Besi Performansı ve Karkas Özelliklerine Etkileri. Doktora Tezi,. ANKARA. 18. Öğretmen T, Demirel M, Eratak S, Çetin M, Aydın A (1993) Farklı Besleme Koşullarının Bronz Hindilerin Gelişme ve Karkas özellikleri Üzerine Etkileri. Güneydoğu Anadolu 1. Hayvancılık Kongresi. 12-15 Mayıs Ş. Urfa. 19. Karaca 0, Vanlı Y, Demirel M, Eratak S, Çetin M, Aydın A.(1991) Bronz Irkı Hindilerin Kapalı ve Açık Yetiştirme Koşullarında Gelişme ve Karkas özelliklen Üzerinde Araştırmalar. Y.Y.Ü. Z.F. Dergisi, 1/2, 82-96. 20. Clarke JP, Ferket PR, Elkin RG, MC Daniel CD, Freed M, MC Murtry JP, Keruger KK, Hester PP (1993) Early Dietary Protein Restriction and Intermittent Lighting 1. Effects on Lameness and Performance of Male Turkeys. Poultry Scı. 72, 2131-2143. 21. Watkins K.L, Novilla MN, Campell TW 1993 Effects of Feed Restriction and Subsequent Gorging With Limited Access to Water on Male Turkeys Fed Graded Levels of Monensin. Poultry Sci. 72,677-683. 22. Plavnik I, Hurvitz S (1990) Performance of Broiler Chickens and Turkey Poults Subjected to Feed Restriction or to Feeding of Low Protein or Low Sodium Diets at an early Age. Poultry Sci. 69, 945-952. 23. Miles SA, Leeson S 1990 Effect offeed Restriction During the Rearing Period on the Grovvth Rate and Carcass Composition of Turkey Breeder Hens. Poultry Sci. 69.1753-1758. 24. Koçak Ç (1984) Hindi Yetiştiriciliği. Tarım Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü. ANKARA. 25 Sanca, M., Saylam SK, Öztürk E (1991) Yarı Entansif Koşullarda Yetiştirilen Hindilerin Performansları ve En Uygun Kesim Yaşının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Teknik Tavukçuluk Dergisi. Sayı: 71, 15-20. 26. Koçak Ç, Gönül T, Sarıcan C, Öz M (1990) Bronz ve Bronz x Betina Melez Hindilerinde Gelişme ve Karkas Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. T.J. of Anim. Science. 27. Ferket PR, Sell JL (1989) Effect of Severity of Early Protein Restriction on Large Turkey Toms. 1. Performance Characteristics and Leg Weakness. Poultry Science, 68, 676-686. 28. Hester PY, Kreuger KK, Jackson M (1990) The Effect of Compensatory Growth on Carcass Characteristics of male Turkeys. Poultry Sci. 69, 1743-1748. 29. Hulet RM, Brody TB (1986) Semen Quality and Fat Accumulation in Prepuberal and Postpuberal Male Turkeys as Affected by Restricted Feeding. Poultry Sci. 65,1972-76. 30. Sanca M, Camcı Ö (1993) Hindilerde Et Verimi ve Karkas Kompozisyonuna Etki Eden Faktörler. Teknik Tavukçuluk Dergisi, (80), 20-23.