9. SINIF KONU ANLATIMI 5 CANLININ TEMEL BİLEŞENLERİ -İNORGANİK MADDELER 1- SU
Canlıların yapısına katılan maddeler çeşitli özellikler nedeni ile temel olarak iki grupta incelenir. Canlının Temel Bileşenleri İnorganik Maddeler Su Mineral Asit Baz Tuz Organik Maddeler Karbonhidrat Yağ (Lipit) Protein Vitamin Enzim Hormon Nükleik Asit ATP
A) İNORGANİK MADDELER Genellikle karbon atomu içermezler. Doğadaki hiçbir canlı tarafından sentezlemezler. Dışarıdan hazır olarak alınırlar. Organik maddelerin ham maddesidirler. Sindirme uğramazlar. Yapı taşları (monomer) yoktur. Küçük yapılı olduklarından hücre zarından direkt geçebilirler. Enerji vermezler. Yapıcı-onarıcı ve düzenleyici olarak görev alırlar.
SU: Canlılığın temeli olan su hücrelerin çok büyük bir oranını kaplar. Miktarı hücreden hücreye değişiklik gösterebilir. Bazı hcrelerde %90lardayken bazılarında %20 civarında bulunabilir. KOHEZYON KUVVETİ: Su moleküllerinin hidrojen bağları ile birbirine tutunması sonucu oluşan kuvvettir. Hidrojen bağları zayıf bağlardır. Suyun hareketi sırasında koparak yeniden oluşturulur. Bu sayede su molekülleri birbirine bağlanmış olur ve bir bütün halinde hareket eder. Bitkiler kohezyon kuvvetini kullanarak topraktan aldıkları suyu belirli bir yüksekliğe kadar gövde içerisinde taşıyabilir. YÜZEY GERİLİMİ: Suyun yüzeyindeki su molekülleri arasında oluşan kuvvettir. En üstte bulunan su molekülleri birbirlerine sıkıca bağlanarak delinmez bir yüzey oluştururlar. Bazı böcekler yüzey gerilimini kullanarak su üzerinde yürüyebilirler.
ADHEZYON: Su moleküllerinin başka moleküllere tutunmasıdır. Adhezyon sayesinde topraktan çekilen su gövdede yukarı doğru taşınırken ksileme tutunur ve aşağıya inmesi önlenmiş olur. ÖZGÜL ISI YÜKSEKLİĞİ: Su havanın ısısını hapseder ve depoladığı ısıyı soğuk olan havaya verir. Bu sayede vücudumuzun sıcaklığının sabit kalması sağlanır. BUHARLAŞMA: Suyun gaz hale geçişidir. Sıcaklık yükseldikçe buharlaşma hızı artar. Terleme sırasında vücuttan su atılırken bir yandan da ısı atımı gerçekleştirilir. Bu sayede vücut sıcaklığı düşürülmüş olur. DONMA: Soğuk havalarda göl gibi durgun su kütlelerinin yüzeyleri donar. Buzun yoğunluğu suyun yoğunluğundan düşük olduğunda buz yukarda kalır ve buz tabakasının altının donması önlenmiş olur. Bu sayede soğuk havalarda buzun alt tabakası 4 derece olur ve canlılar soğuk zamanı geçirebilirler.
Çeşitli maddelerin vücutta taşınmasını sağlar. Zararlı maddelerin seyreltilmesini ve atılmasını sağlar. Fotosentez için gereklidir. Sindirimde görev alır. Vücut ısısının düzenlenmesini sağlar. Enzimlerin çalışmasını sağlar. Çözücüdür.
Suyun; 1. Öz ısısının yüksek olması 2. Buharlaşma ısısının yüksek olması 3. İyi bir çözücü olması Özelliklerinden hangileri vücut sıcaklığının yükselmesinin önlenmesinde doğrudan rol oynar? A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) Yalnız 3 D) 1 ve 2 E) 2 ve 3 Aşağıda verilen moleküllerden hangisi inorganik yapılı değildir? A) Mineral B) Vitamin C) Su D) Asit E) Tuz Suyun biyolojik işlevlerinden bazıları şunlardır; 1. Büyük moleküllü besinler ile tepkimeye girerek birim moleküllerin oluşmasını sağlaması 2. Kan dokunun büyük bir bölümünü oluşturarak maddelerin taşınmasında rol oynaması 3. Metabolizma sonucunda ortaya çıkan atık maddelerin seyreltik hale getirilmesi 4. Ter bezlerinden salgılanarak vücut sıcaklığının düzenlenmesi Bunlardan hangileri suyun çözücü özelliği sayesinde gerçekleşir? A) 1 ve 2 B) 1 ve 4 C) 2 ve 3 D) 3 ve 4 E) 1, 2 ve 3 Aşağıdaki kavramlardan hangisi «su moleküllerinin hidrojen bağları sayesinde birbirlerini çekerek bir arada kalmasını» ifade eder? A) Yüzey gerilimi B) Kohezyon C) Adhezyon D) Terleme E) Buharlaşma