Sınıf Yönetimi Editör: Zeki KAYA Musa GÜRSEL Çoşkun BAYRAK Esmahan AĞAOĞLU Şükrü ADA İlhan AKAR Mehmet AKSÜT Bahadır ERİŞTİ Vural HOŞGÖRÜR İsa KORKMAZ Mehmet E. SARDOĞAN Ömer F. TUTKUN Filiz ÇETİN Şaban ÇETİN 13. BASKI
Editör: Prof. Dr. Zeki KAYA SINIF YÖNETİMİ ISBN 978-975-6802-64-9 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Şubat 2002 13. Baskı: Şubat 2012 Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Uğur Sarıer Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara-0312-394 55 90) Yayınevi Sertifika No:14749 Matbaa Sertifika No:13987
ÖN SÖZ Hizmet öncesi öretmen yetitirme programlarnda; alan bilgisi, meslek bilgisi ve genel kültür bilgisi kazandrmaya yönelik dersler vardr. Öretmenlik meslek bilgisi kazandrmaya yönelik dersler arasnda Snf Yönetimi de yer almaktadr. Bu ders; dier derslerde kazanlan bilgilerin etkili bir biçimde snf ortamna nasl aktarlacan ve snfn nasl yönetileceini ortaya koymaktadr. Öretmen adaynn ve öretmenin etkili bir öretim lideri olabilmesi, snf yönetimi konusunda bilgilenmesine ve bildiklerini doru biçimde uygulayabilmesine baldr. Bu kitap, öretmen adaylarnn ve öretmenlerin snf yönetimi konusunda bilgi edinmelerini ve edindikleri bilgileri etkili bir biçimde uygulamaya dönütürebilmelerine yardmc olmak üzere hazrlanmtr. Eitim Fakültelerinin yeniden yaplandrlmas sonucunda Yüksek Öretim Kurulunca önerilen Snf Yönetimi Dersi Kur Tanmna bal kalnarak hazrlanan bu kitapta ekip yaklam temel alnmtr. Kitabn yayna hazrlanmasnda ekip yaklam anlaynn tüm kurallarna uyulmasna; kitabn biçim, içerik ve teknik özellikleri bakmndan son yllardaki yeni anlaya ve gelimelere uygun olarak hazrlanmasna özen gösterilmitir. Bu balamda, Snf Yönetimi kitab çok yazarl bir yapt olarak hazrlanmtr. Yazar kadro, uzmanlk alanlarna ve farkl üniversitelerden olularna göre belirlenmi ve bu yaptn ortaya çkmas ksa bir sürede gerçeklemitir. Çou farkl üniversitelerde görevli yazarlar, Snf Yönetimi Dersinin Kur Tanmna uygun bir yapt ortaya koymak ve bu alanda iyi örnek vermek için gereken önem ve özeni göstermeye çalmtr. Bu çalmann öretmen adaylarna ve u anda öretmen olarak çalanlara az da olsa katk getirmesi yazar kadrosunu mutlu klacaktr. Snf Yönetimi kitab farkl söylem ve sunumla siz deerli okuyucularn yararna sunulmutur. Çada düüncelerin yansmalar olarak sunulan bu yaptn ülke genelinde yaygnlamas ve kabul görmesi sizin ilginiz ve tercihinizle salanacaktr. Bugüne kadar verdiiniz destee ve güvene teekkür ediyor, çalmalarmza ivme katan görü ve önerilerinizi sinifyonetimi@hotmail.com adresinden bizimle paylamay sürdürmenizi diliyoruz. Ankara, ubat 2012 Prof. Dr. Zeki KAYA iii
BÖLÜMLER ve YAZARLARI 1. Bölüm: Snf Yönetimi ile lgili Genel Olgular Prof. Dr. Esmahan Aaolu, Anadolu Üniversitesi, Eitim Fakültesi 2. Bölüm: Eitim Mekanlarnn Tasarmnda Ergonomi Ör. Gör. Dr. Filiz Çetin, Gazi Üniversitesi, Teknik Eitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. aban Çetin, Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eitim Fakültesi 3. Bölüm: Örenci Davranlarn Etkileyen Etmenler Yrd. Doç. Dr. lhan Akar, Gazi Üniversitesi, Mesleki Eitim Fakültesi 4. Bölüm: Olumlu Örenme Ortam Oluturma Prof. Dr. Zeki Kaya, Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eitim Fakültesi 5. Bölüm: letiim Yrd. Doç. Dr. Vural Hogörür, Mula Üniversitesi, Eitim Fakültesi 6. Bölüm: Örencilerin Güdülenmesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet E. Sardoan, Ondokuz Mays Üniversitesi, Eitim Fak. 7. Bölüm: Snfta Grup Etkileimi Prof. Dr. Cokun Bayrak, Anadolu Üniversitesi, Eitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Bahadr Eriti, Anadolu Üniversitesi, Eitim Fakültesi 8. Bölüm: Snf Düzeni Doç. Dr. Ömer F. Tutkun, Sakarya Üniversitesi, Eitim Fakültesi 9. Bölüm: Derslerle lgili Süre Kullanm Yrd. Doç. Dr. Mehmet Aksüt, Mega Eitim Danmanl Merkezi, Uak 10. Bölüm: stenmeyen Davranlarn Önlenmesi Doç. Dr. sa Korkmaz, Selçuk Üniversitesi, Eitim Fakültesi 11. Bölüm: Snf çi Olas Sorunlara Kar Alnabilecek Önlemler Yrd. Doç. Dr. ükrü Ada, Atatürk Üniversitesi, Kazm Karabekir Eit. Fak. 12. Bölüm: Öretim Yl Öncesi Hazrlklar Prof. Dr. Musa Gürsel, Selçuk Üniversitesi, Eitim Fakültesi iv
ÇNDEKLER Ön söz... iii çindekiler... v Çizimler... ix BÖLÜM 1 SINIF YÖNETM LE LGL GENEL OLGULAR (ss: 1-42) Giri...3 Örgüt ve Yönetim...3 Eitim Yönetimi ve Okul Yönetimi...7 Snf Yönetimi...10 Snf Yönetimi Yaklamlar...16 Özet...33 Deerlendirme Sorular...35 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...38 BÖLÜM 2 ETM MEKANLARININ TASARIMINDA ERGONOM (ss: 43-85) Giri... 45 Ergonomiyle lgili Temel Kavramlar... 45 Eitim Mekanlarnn Planlanmas... 48 Eitim Mekanlarn Alglamada Etkili Olan Etmenler... 55 Eitim Araçlarnn Ergonomik Kullanmndaki Önemli Noktalar... 72 Bilgisayarl Örenme Kaynaklar ve Bilgisayar Destekli Örenme Ortamlarnn Düzenlenmesinde Ergonomi... 74 Özet... 80 Deerlendirme Sorular... 81 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar... 84 v
BÖLÜM 3 ÖRENC DAVRANILARINI ETKLEYEN ETMENLER (ss: 87-113) Giri...89 Snf D Etmenler...89 Snf çi Etmenler...96 Olumsuz Etmenlere Kar Alnacak Önlemler...104 Özet...108 Deerlendirme Sorular...110 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...112 BÖLÜM 4 OLUMLU ÖRENME ORTAMI OLUTURMA (ss: 115-148) Giri...117 Örenme ile lgili Genel Olgular...117 Örenme Ortam Olarak Okul...122 Demokratik Örenme Ortam Olarak Okul...125 Olumlu Örenme Ortam Oluturmada Öretmen Davranlar...135 Özet...143 Deerlendirme Sorular...144 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...147 BÖLÜM 5 LETM (ss: 149-179) Giri...151 letiimin Anlam...152 letiim Süreci...155 Okulda letiim...157 Öretmen-Velî letiimi...158 Öretmen-Yönetici letiimi...165 Öretmen-Öretmen letiimi...166 Öretmen-Örenci letiimi...167 Örenci-Örenci letiimi...171 letiimde Engeller...172 Özet...174 Deerlendirme Sorular...176 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...178 vi
BÖLÜM 6 ÖRENCLERN GÜDÜLENMES (ss: 181-210) Giri...183 Güdülenmenin Anlam...183 Güdü ve Güdülenme Türleri...186 Güdülenme ve Örenme...189 Güdüleme Yaklamlar...192 Örencileri Güdüleyebilmek çin Öneriler...198 Özet...205 Deerlendirme Sorular...206 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...209 BÖLÜM 7 SINIFTA GRUP ETKLEM (ss: 211-233) Giri...213 Snfn Temel Özellikleri...213 Snf Ortamnda Örenci Gruplar ve Örenme Takmlarnn Oluturulmas...214 Takmla Örenmenin Örenmeye Katklar...221 Takmla Örenmenin Planlanmas...222 Örenme Takmlarnn Yönetilmesi...225 Özet...227 Deerlendirme Sorular...229 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...232 BÖLÜM 8 SINIF DÜZEN (ss: 235-265) Giri...237 Snf Yönetimi ve Snf Düzeni...237 Snf çi Fiziksel Düzen...245 Snf çi Fiziksel Düzenin Deikenleri...246 Snf Yerleim Düzeni Örnekleri...252 Özet...260 Deerlendirme Sorular...261 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...264 vii
BÖLÜM 9 DERSLERLE LGL SÜRE KULLANIMI (ss: 267-285) Giri...269 Ders Öncesinde Süre Kullanm...270 Derse Balarken Süre Kullanm...271 Derste Süre Kullanm...272 Ders Sonunda Süre Kullanm...281 Özet...281 Deerlendirme Sorular...283 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...285 BÖLÜM 10 STENMEYEN DAVRANILARIN ÖNLENMES (ss: 287-311) Giri...289 stenmeyen Davran...289 stenmeyen Davranlarn Önlenmesine Yönelik Yaklamlar...292 stenmeyen Davranlara Kar Önlemler...297 Ceza...303 Özet...307 Deerlendirme Sorular...308 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...311 BÖLÜM 11 SINIF Ç OLASI SORUNLARA KARI ALINABLECEK ÖNLEMLER (ss: 313-337) Giri...315 Örencilerde Uyum ve Davran Bozukluklar...315 Örencilerin Sorun Davran Sergilemesinin Kaynaklar...318 Snf çi Olas Sorunlar Önlemede Öretmen Davranlar...324 Özet...333 Deerlendirme Sorular...334 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...337 viii
BÖLÜM 12 ÖRETM YILI ÖNCES HAZIRLIKLAR (ss: 339-358) Giri...341 Okulda ve Snfta lk Günler...342 Ailede Öretim Öncesi Hazrlklar...342 Görenlerin Temini ve Yetitirilmesine likin Hazrlklar...345 Fiziksel Ortamla lgili Hazrlklar...349 Eitim ve Öretim Etkinliklerinin Planlanmasna likin Hazrlklar...351 Özet...354 Deerlendirme Sorular...356 Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar...358 ÇZMLER Çizim 1: Ortak Deneyim Alan...153 Çizim 2: Alglama Süreci...154 Çizim 3: letiim Süreci...157 Çizim 4: Maslow un Gereksinimler Sral Snflamas...193 Çizim 5: Bir Sistem Olarak Eitim, letiim Süreçleri ve Eitim Program Ögeleri ile Snf Yönetimi-Düzen Örüntüsü...240 Çizim 6: U Düzeni Yerleim Biçimi...253 Çizim 7: U Düzeni Yerleim Biçimi...253 Çizim 8: Ekip Çalmas Yerleim Biçimi...254 Çizim 9: Konferans Masas Yerleim Biçimi...255 Çizim 10: Konferans Masas Yerleim Biçimi...255 Çizim 11: Daire Biçiminde Yerleim...256 Çizim 12: Daire Biçiminde Yerleim...256 Çizim 13: Gruplarn Gruplanmas Yerleim Biçimi...257 Çizim 14: Çalma stasyonu Yerleim Biçimi...258 Çizim 15: Proje ya da Özel Çalma Gruplarnn Yerleim Biçimi...258 Çizim 16: Allm Yerleim Biçimi...259 ix
1. BÖLÜM SINIF YÖNETM LE LGL GENEL OLGULAR Örenme Hedefleri Bu bölümü çaltktan sonra; snf yönetimi ile ilgili temel kavramlar tanmlayabilecek, snf yönetiminin eitim yönetimi ve okul yönetimi ile ilikilerini açklayabilecek, snf yönetimini etkileyen etmenleri ayrt edebilecek, snf yönetiminde öretmenin rol ve görevlerinin farknda olabilecek, snf yönetiminin boyutlarn açklayabilecek, snf yönetimi yaklamlarn snf içinde uygulayabilecek, snf yönetimini etkileyen yeni gelimeleri açklayabilecek, farkl snf yönetimi tarzlarn snf içinde uygulayabileceksiniz. çindekiler Örgüt ve Yönetim Eitim Yönetimi ve Okul Yönetimi Snf Yönetimi Snf Yönetimi ile ilgili Etkinlikler Snf Yönetimi Yaklamlar Snf Yönetimini Etkileyen Yeni Gelimeler Snf Yöneticisi Olarak Öretmen Öretmenlerin Snf Yönetimi Biçimleri Özet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar Esmahan Aaolu* (Prof. Dr.) *Kütahya da domutur. lk ve orta örenimini Kütahya da tamamlamtr. stanbul Üniversitesi nde lisans, Anadolu Üniversitesi nde yüksek lisans, Hacettepe Üniversitesi nde doktora örenimi görmütür. 1998 ylnda docent, 2005 ylnda professor olmutur. u anda Anadolu Üniversitesi Eitim Fakültesi Eitim Bilimleri Bölümü nde öretim üyesidir.
248 Snf Yönetimi verdii belirlenmitir. Aratrmalar sonucu, krmz, sar, turuncu ve parlak kahve renge boyanm, alçak tavanl ve scak akkor kl odalarda bulunan insanlarn kendilerini daha rahat hissettikleri; mavi, yeil, donuk veya beyaz renkle boyanm ve florasan kl odalarda insanlarn kendilerini souk bir ortamda ve rahatsz hissettikleri ortaya konulmutur. Okul ve snf ortamlar için renklerin özenle seçilmesi gerekir. Snftaki duvarlarn rengi kadar eyalarn da renkleri önemlidir. Örencilerin ya düzeyleri göz önünde bulundurularak eyalarn renklerinin seçiminde ve uyumunda özen gösterilmelidir. Snfta iyi bir renk ahenginin salanmas estetik duygular gelitirir, zihinsel süreçlerin örenmeye güdülenmesi üzerinde uyarc etki yaratr. Bu nedenle öretmen, snfn ve araç-gereçlerin özelliklerine uygun, örencilerin görülerini alarak renkler seçmeye çaba göstermelidir. Gürültü: Gürültü snf içi etkileimi olumsuz yönde etkileyen bir deikendir. Gürültü güdülenmeyi ve odaklamay engeller. Ayrca, gürültü, stres yapan, fiziksel ve ruhsal sal bozucu bir etkendir ve bir tür çevre kirliliidir. Öretmen, örencilerin ilgi, dikkat ve katlmlarn her durumda uyank tutmaldr. Gürültü iletiimi engelleyen, zihni yoran ve hareketleri azaltan bir etkendir. Öretmen snfta sakin bir öretim ortam salamas için gürültüyü engellemeli ve yok etmelidir. Genellikle gürültü derse yönelik ilgisizlik, dikkat ve güdülenme eksiklii ya da kayg gibi nedenlere bal olarak ortaya çkar. Gürültüyü engellemek için, öncelikle nedenler saptanmal ve örencilere gürültünün olumsuz bir davran olduu açklanmaldr. Örnein; arkada ile konuan bir örenciyi konuya ilikin sorular yönelterek dikkatini çekmeli, snfta birden fazla gürültü yapan varsa sesini yükseltmeden, uyarmadan bir süre durumun farknda olduunu belirten bir ifade ile beklemelidir. Ancak baz durumlarda, özellikle ilköretimin birinci basamandaki snflarda gürültülü durumlarn olmas ve bundan yararlanlmas kanksanmaldr. Snf dndan gelen gürültünün engellenmesi güç olabilir, ancak snf içinden kaynaklanan gürültüyü azaltmann temel yolu, snf kurallarnn gürültüyü de içermesi ve bu kurallara hem öretmen hem de örenci tarafndan özenle uyulmasdr. Görünüm (Estetik): Okulu temiz, düzenli tutmak ve güzelletirmek, okulu en iyi ekilde kullanabilmenin temel koullardr. Okulun yan sra snfta yer alan nesnelerin uyumlu olmas ve amaçlara uygun bir dizili içinde sralanmas gereklidir. Snfn genel görünümü ve estetii hem örenci hem de öretmen açsndan önemlidir. Snfa etkili bir görünüm kazandrmak, uygun bir alan kullanma
Snf Düzeni 249 duyarln, renk seçimini ve amaç-araç dengesini salamay gerektirir. Snfn görünümünde güzellik ve uyumu, örenciyi güdüler ve baarsn artrr. Snf rahatl salamann yan sra çekici de olmaldr. Öretmen snf görünümünde güzellik ve uyumun olmasna özen göstermelidir Snf ölçülerinin uyumu, tavann bask olmamas, duvarlarn boyal, eya ve duvar renklerinin ve yerleimlerinin uyumlu, pencerelerin geni, mobilyalarn çekici, perde, çiçek, masa örtüleri, panolar, tablolar ve eyalarn yerletirme biçimi ve temizlii örencilere çekici gelmeli, görünümü k ve güzel olmaldr. Bu etkenlere özen gösterilmesi, snf ortamnn görünümünü güzelletirir, iç açc ve benimsenen bir hale getirir. Ayrca, uygun bir görünüm örenciyi olumlu yönde etkiler ve örencinin seçici bir kiilik kazanma bilinci gelitirmesine de katkda bulunur. Ik-Aydnlatma: Ik insan psikolojisi üzerinde etkili olan bir deikendir. Snfta eitim etkinliklerinin etkili ve rahat bir ekilde gerçeklemesi için yeterli k, n geli yönü, n rengi, yansmas gibi özellikler dikkate alnmaldr. Ar ya da yetersiz k, n yönü, yansmas ve rengi ilgiyi datr, gözü yorar, zihnin gevemesine ya da ar duyarl hale gelmesine neden olur. Ayrca öretmen ve örencinin iini güçletirir, hareketlerini azaltr ve gerginlie neden olur. Snfta k dolayl gelmeli, olanaklar ölçüsünde doal aydnlanma yollar kullanlmaldr. Ik ve pencere düzeni günee ve mevsimlere göre ayarlanabilir olmaldr. Havalandrma: Snfn fiziksel özelliklerinden bir dieri olan havalandrma biyolojik anlamda kalbi ve beyni, psikolojik anlamda da örencinin örenme sürecine katlmn etkiler. Örnein; havasz, yeterince oksijenin bulunmad bir snf ortamnda örencilerin uyuuk, isteksiz, yorgun olduklar gözlenir. Oksijen azl örencileri dikkatsiz ve uykulu yapar. Etkinlikler srasnda bozulan snfn havalandrmas ders aralarnda yaplmaldr. Öretmen snfn havalandrlmas konusuna özen göstermelidir. Örenme ve lgi Köeleri: Snfta, resim, broür, yazlarn asld duvar panolar, bülten tahtalar; kitap, dergi, gazetelerin olduu bir oturma-dinlenme yeri; örencilerin etkinliklerini sergiledikleri gösteri alanlar; snf ya da okulda örenciler için teknoloji destekli oyun alanlar gibi ilgi ve örenme köeleri bulunmaldr.