Doğu Akdeniz Genel Durum Integrated value chain capabilities in the fields of utilities, power and oil & gas
Doğu Akdeniz Türkiye, Mısır, İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin kıyıdaş olduğu deniz bölgesi olarak tanımlanır. Bu deniz alanının yüzyıllardır varolan stratejik önemi, 2000 li yıllarından başından itibaren yapılan doğal gaz keşifleri ile daha da artmıştır. Daha önce petrol ülkesi olarak bilinen Mısır, doğal gaz ihraç eden bir ülke konumuna gelmiştir. İsrail son keişiflerle kayda değer hidrokarbon potansiyeli yoktur fikri değişmektedir. Türkiye, Lübnan ve Suirye henüz ticari bir hidrokarbon keşfi yapamamıştır. 2000 li yılların başına kadar bölge iki ana veri seti ile değerlendirilmekteydi. Türiyenin güneyinden Nil deltasına uzanan ve Kıbrıs, Lübnan ve İsrail açıklarını kapsayan 20.000 km üzerinde 2B sismik kesitler Değişik araştırma kurumlarının deniz tabanında yaptığı ölçümler (yüzeyden numune alma, DSDP) 2
Doğu Akdenizde Ispatlanmış Petrol Sistemi Nil Delta Havzası ve açıkları Levanten Havzası Mısır Mısır daha önce petrol ülkesi olarak tanınan bir ülkeyken 2000 li yııların başından itibaren Akdenizdeki gaz keşifleri ile gaz ihraç eden ülke konumuna geldi İsrail Akdenizin derin deniz alanlarındaki son yıllardaki doğal gaz keşifleri İsrail için önemli bir umut kaynağı olmuştur. Tamar ve Dalit keşifleri Levantan Keşfi GKRY GKRY ve Mısır ve Lübnan ile anlaşmaya vardığı Ekonomik Münhasır sınır 13 adet ruhsatlandıma 11 adet ruhsatın ihalesi 2B sismik veri toplanması Aphrodit keşfi Lübnan Deniz alanlarında yoğun sismik program başlatmıştır 1. İhale Suriye 2005 yılında 2B sismik veri toplanmıştır 2007 deniz alanlarında 4 adet ruhsat ihalesi Türkiye İskenderun, Mersin ve Antalya körfezi üç ana bölgedir 2000 li yıllardan önce İskenderun körfezinde 10 adet ve Mersin körfezinde 2 Bugüne kadar yapılan keşifler ile yerinde ispatlanmış doğal gaz rezervi ~100 tcf (77 tcf Mısır, 26.9 tcf İsrail) hesaplanmıştır. adet kuyu açılmıştır. 3
Doğu Akdeniz de Arama Geçmişi Mısır 1970 lerden beri karada gaz üretmektedir. Doğu Akdenizde Mısır ın deniz alanlarında petrol ve gas keşifleri 1997 de başlamıştır. 1993 de İsraelde deniz alanlarında küçük keşifler yapılmıştır. Gazze şeridinin deniz alanlarında 2000 yılında küçük bir gaz keşfi yapılmıştır. 2009 da İsrail, Tamar ve Dalit sahalarını, 2010 da Leviathan sahasının keşfetti. 2011 de GKRY deniz alanlarında Aphrodite sahası keşfi yapıldı. Hesaplanan gaz rezervi yaklaşık 8 tcf dir. Lübnan 2013 yılında deniz alanlarında 1. ihalesi ile arama ruhsatı verecektir. Türkiye 1980 lerda,iskenderun körfezinde iki kuyuda ticari olmayan gaz keşfi yapmıştır (Ayşe-1 ve Efe-1). Türkiye Mersin ve Akdeniz körfezi olmak üzere geçtiğimiz yıllarda iki ayrı ihale yapmıştır. Mersin Körfezine teklif gelmemiş ancak Antalya körfezinde Shell ile ortaklık yapılmıştır. Bu süreçte Suriye deniz alanlarında ihale yacaktır. 4
Akdeniz Ekonomik Münhasır Sınırları (Exclusive Exonomic Zone EEZ) GKRY ile İsrail 17 Aralık 2010 da MEB anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşma bölgedeki jeopolitik ve jeoekonomik denglerin düzenlenmesi konusunda önem taşımaktadır. Bu her iki ülkenin ilişkilerini güçlendirmiştir. AB politikalarını bu bölgeye yoğunlaşması bölgenin zengin doğal gaz kaynaklarına sahip olduğu düşüncesi bölgeyi cazip kılan diğer özelliklerdir. GKRY ile Mısır arasındaki MEB anlaşma 17 Şubat 2003 de imzalanmıştır. 2004 yılında Birleşmiş Milletler tarafından tescil edilmiştir. GKRY ile Lübnan arasında 17 Ocak 2007 de MEB anlaşması imzalanmıştır. 5
Doğu Akdeniz Ülkelrinin Deniz Lisansları Durumu Türkiye 1 2 3 Mısır ın bölgelere göre doğal gaz üretimi 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 6
Türkiye 2007 ve 2008 yıllarında 10.000 km 2B sismik ve 1000 km 2 3B sismik veri toplanmıştır. 2011 yılında Antalya körfezi farm out a çıkmıştır. 7 petrol şirketi ilgi göstermiştir. Ancak henüz bir sonuca ulaşlamamıştır. 2011 yılında Mersin ve İskenderun körfezi farm outa çıkmıştır Hem Mersin Körfezi hemde Antalya Körfezi ihaleye çıkılmıştır. Sadece Shell Antalya körfezindeki bir ruhsata iştirak etmiştir.. 7
Mısır Doğal Gazı Ispatlanmış gaz rezervi 78 Tcf dir. Gaz rezervlerinin %80 ve gaz üretiminin %70 Akdeniz deniz alanlarında ve Nil deltası deniz alanındadır. Mısır ın Akdeniz deniz alanlarında BG, BP, GDF Suez, Edison, ENI ve Petronas gibi büyük abancı şirketler arama ve üretm faaliyeti göstermektedir. Mısır ürettiği gazın 2/3 ünü tüketmektedir. Mısır artık gaz satış sözleşmlerindeki gaz miktarı yükümlülüklerini yerine getirmekte zorlanmaktadır. Ayrıca Mısır ın LNG tesisi kapasitesinin çok altında çalışmaktadır. Mısır yeni gaz keşfi yapamazsa, gaz üretimi ve tüketimi arasında ki aralık giderek daralmakta olduğu için gaz ihraç eden ülke olmaktan çıkacaktır. 8
GKRY GKRY hali ahzırda enerji politkalrında köklü değişikliklere gitmektedir. GKRY nin 12 nolu ruhsatındaki Noble Enerjinin yapmış olduğu Aphrodite keşfi Doğu Akdeniz in nihenk taşı olmuştur. 2011 yılında ki Aphrodite doğal gaz keşfinin rezervi yaklaşık 5-7 Tcf dir. 2012 yılında GKRY 2. ihalesini gerçekleştirmiştir ve bu ihaleye Petronas, Edison, Enel, Total, Novatek, Woodside, Vitol, Kogas ve ENI teklif vermiştir. GKRY İsrail ile birlikte ortak bir elektrik ağı inşaatı fikrini işlemeye çalışmaktadır. 10
GKRY nin 2. İhalesi 4 5 6 7 8 11 1 12 13 Türkiye nin Blokları ile GKRY nin çakışan blokarı şekilde gösterilmiştir. ENI tüm uyarılara rağmen bu bloklara teklif vermiştir. Son dönemde basında çıkan ENI ile iş yapılmaması kararı buna dayandırılmaktadır. 9 2 10 3 13 adet ruhsatlandırma yapılmıştır 11 adet ruhsat ihaleye çıkmıştır 2006 yılında PGS firmasına 6770 km ve 2008 yılında 12.500 km sismik veri toplatılmıştır. 3 nolu ruhsatı ihaleye çıkmamıştır ancak PGS ye 660km 2 3B sismik veri toplatmıştır. 1. İhale 2006 yılında toplanan sismik dataya dayalı yapılmıştır. Daha çok Erastothenes yapısı, Levant baseni ve Nile Delta sını içermekteydi. 2008 de Noble Energy Blok 13 girmiştir. 2. İhale 2008 ve 2009 yıllarında 12.000km sismik veri toplanmıştır. GKRY, Ekim 2012 de ENI, Kogas ve Total ile Novatek firmaları ile doğal gaz sahalarının geliştirilmesi hususunda müzakerelere başlayacağını ilan etmiştir. Görüşmeler güney ve güneydoğu ruhsatlarını kapsamaktadır. Geçen sene Noble Energy ruhsatında gaz keşfetmiştir. ENI ve Kogas iki tane ruhsata ortak olarak baş vurmuşlardır. Total ve Novatek ise bir ruhsata ortaklaşa baş vurmuşlardır. Total bir ruhsata tek başına baş vurmuştur. 2011 de GKRY block 13 de 5-8 tcf bir keşif ilan etmiştir. (Noble Energy) 11
Lübnan 1. İhalesi Deniz alanları 22.730 km 2 alan kaplamaktadır. 1993 yılında 460km 2B sismik veri toplanmıştır. 1975 den 2002 yılına kadar toplanmış 5000 km 2B sismik veri mevcuttur. PGS data includes 8800 km 2B (2008-2011) and 6400km 2 3B (2006-2012). 5-7 March 2012 APPEX Fuarı Londra da 1 st ihale ile ilgili bilgilendirme satandı açılacaktır. 2010 da Lübnan Parlementosu Petrol Kanunu çıkarmıştır. 2001 de Southampton Oşinografi Merkezine Lübnan MEB (EEZ) sınırlarının çizilmesi projesi verilmiştir. 2000, 2002, 2007, 2009 ve 2011 yıllarında ayrı ayrı sismik data toplanmıştır. Lübnan 1. ihalesine yeterlilik başvurusu için 25 Ülkeden, 52 şirket başvurmuştur. 52 şirketten 14 tanesi Operatör diğer 38 taneside ortak kapsamındadır. Bu şirketler iyi toplanmış veri seti ve bu veri setine dayalı yapılar olduğu için ihaleye ilgi göstermişlerdir. Doğu Akdeniz yeni gaz keşifleri ilede gündeme gelmesinin yanında, EU fiziki olarak yakın olması, petrol ve gas ticareti merkezi olması için de uygun bir bölgedir. 12
Doğu Akdeniz deki son Keşifler 13
İsrail in Lisans Haritası Noble Energy, Delek Group ve Dor Gas Explorations ortaklığında kazılan Tamar Haifa limanına yaklaşık 17km mesafededir. İsrail Enerji Ve Su Kaynakları Bakanlığı Tamar sahsının önümüzdeki 10 yıl boyunca İsrail in %50-%80 doğal gaz ihtiyacını karşılayacağını belirtmiştir. 2015 yılında İsrail in doğal gaz ihtiyacı %50 oranında artması beklenmektedir. 2010 da keşfedilen Leviathan sahası İsrail i gaz ihraç eden ülkeler kapsamına sokmştur. Tabiki bu güzel keşifler İsrail in yeni vergi sistemi uygulamasına yol vermiş ve enerji gelirleri vergisi %52-%62 oranına yükseltilmiştir. 16
İsrail Deniz Alanları BG %60- CCC %30- PA %10, 1999 da ortak olarak 25 yıllığına petrol aram ve üretim anlaşması imzamıştır.. BG; British Gas, CCC; Consolidated Contractors International Company, PA; Palestinian Authority BG lisansı Gaza şeridini tamamını kapsamıştır. 2000 yılında Gaza Mari isimli iki kuyuda keşif yapılmıştır. İlk kuyular 1970 lerin başında kazılmıştır. 1993 ile 2000 arasında ilk önemli keşifler olmuştur. 17
İsrail BLokları 1998de Yam Tethy isimli ilk keşif gerçekleşmiştir.bu keşiften önce İsrail hiç petrol veya gazı mevcut değildir. 2004 de Yam Tethy den üretim başlamışıtr.. İsrail bu üretimi elektrik üretiminde kullanmaktadır. 2009 yılında Tamar sahası keşfedilmiştir. Haifa açıklarındaki bu sahada yaklaşık 9Tcf ispatlanmış gaz rezervi mevcuttur. 2009 yılında Dalit sahası keşfedilmiştir. Bu sahann rezervi yaklaşık 500 Bcfdir. 2010 yılında Leviathan keşfi, yapılmıştır. Hesaplanan rezervi 16 Tcf dir. 2000 yılında Mari keşfi ile 1 Tcf gaz keşfeidlmiştir. Yine 2000 yılında Gaza Marine sahsında 1.4 Tcf gaz keşfedilmiştir. 18
İsrail deki Son Keşifler Laviathan (2010) 16 trillion cubic feet (Tcf) 1645 m Water Depth 130 km away from shore 325 km2 trap Tamar(2009) 8.4 trillion cubic feet (Tcf) 1650 m Water Depth 90 km away from shore 19
İsrail Keşiflerinin Sonuçları 1948 yılından beri İsrail enerjide dışa bağımlıydı. Son keşifler İsraili enerji ihraç eden bir ülke konuma getirmiştir. Bu yeni keşiflerle İsrail kendi ihtiyacını 200 yıl karşılayacak rezerve sahip olmuştuır. 2001 de Sharon İsrail Filistinden hiç bir zaman gaz satın almayacaktır beyanı ile Gazza şeridnin deniz alanlarında yapılan keşfin kendilerin ait olduğunubeyan etmiştir. (Gaza Marine field) 20
Israel in Enerji İhtiyacndaki Değişim İsrail in doğal gaz tüketimi 2003 yılından itibaren artmaktadır. 2015 yılında İsrail günde yaklaşık 1 Bcf gaz tüketecektir. Bu bugünkü tüketiminin 3 katı kadardır. Keşfedilen bu 3 saha İsrailin şu anki enerji ihtiyacının 26 katı kadardır. Vergi rejiminde değişiklik yapılmıştır. (~50%-60%) İsrail enerjide Bağımsız hale gelmiştir. Israels Primary Energy Consumption Israels Electricity Fuel Mix 21
Doğu Akdeniz Zaman Çizelgesi 23
Results Ülke Denzi Alanları Rezervi İsaril enerji de dışa bağımlı olmaktan kurtulmuş hatta dışa enerji ihraç eder hale gelmiştir. Bu onu bu bölgede bir süper güç konumuna getirmektedir. Doğu Akdenizde bulunan bu önemli keşifler bu bölgenin yeni büyük keşiflere açık olabileceğini göstermiş ve bölgeyi hidrokarbon açısından önemli bir merkez haline getirmiştir. Lübnan ilk ihalesini 2013 de yapacaktır. Bölgedeki ülkelerde elektrik ihtiyacı ve kirlilik sorunları doğal gazın elektrik üretimine katkısı ile giderilecektir. Doğu Akdeniz artık büyük şirketlerin büyük keşifler peşinde olucakları bir bölge haline gelmiştir. Doğu Akdeniz bir enerji merkezi haline gelicektir. GKRY ile Türkiye ve İsrail ile Lübnan arasındaki deniz alanları paylaşımı sorunu mutlaka çözülmelidir. Bu yaşanan son gelişmeler Türkiyenin bölge politiklarını yenişden gözden geçirmesini gerektirmektedir. Özelikkle Kıbrıs sorununu ve Doğu Akdeniz paylaşımını çözmesi gerekmektedir. GKRY Mısır İsrail Lübnan Suriye Türkiye Tamar Mari Dalit Leviathan Doğu Akdeniz TOPLAM 8 Tcf 80 Tcf 9 Tcf 1.4 Tcf 500 Bcf 16 Tcf Doğu Akdeniz 6 Ülkeden oluşmaktadır. 3 Ülkede önemli keşifler olmuştur. 1st bidround no reserve 2nd bid round no reserv 2nd bidround no reserv 114.9 TCF Diğer 3 Ülke henüz hala çalışmlarına devam etmektedir. 2000 yılından sonra yaklşık 115 Tcf lik bir doğal gaz keşfi yapılmıştır. Basen ticari değeri olan keşifler yapılabilecek bir bölge olduğunu ispatlamıştır. İsrail bölgedeki en önemli rezerve sahip ülke konumundadır. 24
Sonuçlar Doğu Akdeniz yıllardır Dünya ticaretinin ve Ulaşımının merkezi olmuştur. Lider ülkeler bu denize egemen olmayı güvenlikleri açısından kaçınılmaz görmüşlerdir. İngilizler ve Osmanlı özellikle Kıbrıs adasına egemen olmayı önemsemişlerdir. Osmanlı bu adaya egemen olanın tüm Akdeniz ve Orta Doğuyu boyunduruk altına alabileceğinden, İngilizler ise hem uzak doğudaki sömürgelerine kolay ulaşım ve oraların kontrolü açısından hemde orta doğu petrollerinin kontrolü açısında bu adaya egemen olmak için çaba göstermektedirler. Bu durumda GKRY kendi münhasır sınırını çizerek ve buralarda hidrokarbon aramacılığına başlayarak Akdenizde hem kendilerinin hemde hizmet ettikleri İngiliz devletinin hegomonyasını arttırmak istemektedir. GKRY bu durumda ekonomik hidrokarbon yataklarını ispat ederse tüm adaya sahip olabilmenin hesabını yapmaktadır. İngilizler ise geçmişten gelen Doğu Akdeniz ve Ortadoğunun kontrolünü sağlamayı başaracakalrdır. Bunun için GKRY hem Mısır ile hemde Lübnan ile MEB Anlaşması imzalayarak tanınma ve Doğu Akdenizin stratejisi üzerinde söz sahibi olam hakkını kazanma davasındadır. Bu durum Türkiyenin hem Kıbrıs hemde Doğu Akdeniz politikasına sekte vurmaktadır. Ayrıca GKRY adanın etrafında MEB sınırı çizerek Türkiyenin Ege sularındaki varlığınıda rahatsız etme yolunda yol açmıştır. Bu durumda bölgenin hidrokarbon potansiyeli olduğundan daha yüksek gösterilecektir. Büyük petrol şirkeleri hali hazırda GKRY nin yaptığı ihalelere ilgi göstermiş olsalarda henüz Noble Energy haricinde gerçkeleşen bir anlaşma olmamıştır. Aynı şekilde Türkiyenin hazırladığı ihalelere büyük firmalar ilgi göstermiş ancak bir anlaşma olmamıştır. Mısır ve İsrail offshore daki keşifler bölgeye olan ilgiyi dahada arttıracaktır. Ancak hala henüz havzanın potansiyelide tam olarak bilimediğinden bu karışıklık daha uzun yıllar devam edecektir. 25
26