Sii Getirme ve Kanalizasyon Uygulamalan 185 Poleni formülüne göre Cd = 0.6 için; Q = 3.*Cd *b * hl5 *J2i = 0.08 = 3.*0.6* (n* D) * (0.08l5 *..)19.62 3 3 D= 3*0.08 =0.76m 2 * 0.6 * n * (0.08)15 *..)19.62 olur. Burada, h = 0.08 < 0.22 * 0.76 = 0.167 m oldugundan, Poleni.bagintisi da geçerlidir. Burada emniyet açisindan büyük çapi seçersek, dolu savak çapi D = 0.76 m ~ 0.80 m olarak hesaplanir. Dip savak için gerekli bosalma süresini T = 1.5 saat olarak seçelim. Soru4.li~e, hazne gözünün boyutlari da, x = 6.25 m ve y = 8.30 m olarak bulunmustu ve haznedeki su yüksekligi de hsii = z = 4 m olarak seçilmisti. Tüm bunlar yerine yazilirsa dolu savak borusu çapi; 2*A*z " 2*6.25*8.30'"4 T = ----- = 1.5'"60 '"60 = ----=== Cd *a *.J2gz 0.6*a *..)19.62*4 a= 2*6.25*8.30*4 =0.0145m2 ~a=0.0145= n*d2 ~d=0.13587m 1.5*60*60*0.6*..)19.62"'4 4 olarak elde edilmistir. Diger formülü için de hesap yaparsak; d = i0.58 * A * h050 = 0.58 * (8.30 * 6.25) * 4 50 = 0.13628m Cd *T 0.6*(1.5*60*60) degeri bulunmustur. Buna göre dip savak borusu için, d = 0.150 m = ~ 150 mm olarak standart bir çap degeri alinabilir. Soru 4.3: Günlük maksimum su ihtiyaci, Q = 4000 m3 olan 35700 kisi nüfuslu bir yerlesim yerine ait 24 saatlik. sarfiyat salinimi, Tablo 4.3.1 'de verilmistir. Bu yerlesim yeri için; a) Cazibeli isale halinde gerekli hazne hacminitablo ile hesaplayiniz. b) Terfili isale halinde pompanin 0900-19 0 saatleri arasinda çalismasi durumunda gerekli hazne hacmini tablo ile hesaplayiniz. c) Cazibeli ve terfili isale için gerekli hazne hacmini grafik metodu ile tespit ediniz. d) Cazibeli ve terfili isale durumu için haznede biriken suyun zamanla degisimini gösteriniz. e) Cazibeli ve terfili isale halleri için giris ve çikis debi gidis çizgilerini çiziniz.
186 Zaman-saatGünlük 10-11 11-12 9-10 7-8 4-5 8-9 6-7 5-6 2-3 3-4 21-22 20-21 18-19 17-18 16-17 12-13 13-14 14-15 15-16 22-23 23-24 19-20 F. Ilter TÜRKDGAN 180,00 140,00 220,00 240,00 280,00 260,00 340,00 320,00 160,00 120,00 100,00 17 21 13 15 23 19 sarfiyat-m3/gün sarfiyat-m3/gü:: No - Kaan YETILMEZSY Tablo 4.3.1- Yerlesim yerine ait 24 saat'lik sarfiyat salinimlari Çözüm 4.3: Tablo 4.3.1 'den görüldügü gibi günlük sarfiyat degerlerinin toplami. yerlesim yerinin 24 saatlik su Ihtiyaci olan Q = 4000 m3'e esittir. Hazne hacmini hesaplayabilmek için günlük sarfiyat degerlerini yüzdeye dönüstürmemiz gerekir. Buna ai hesap sonuçlari da Tablo 4.3.2'de verilmistir. Zaman-saatGünlük 11-12 10-11 9-10 2-3 7-8 5-6 3-4 4-5 6-7 8-9 14-15 17-18 15-16 16-17 13-14 12-13 18-19 20-21 23-24 22-23 21-22 19-20 4,50 3,50 Tablo 1,00 1,50 5,50 4,00 7,00 6,00 6,50 8,50 8,00 3,00 2,50 2,00 15 16 17 14 13 20 21 24 23 22 19 18 sarfiyat 4.3.2 No -(%) Yerlesim yerine ait günlük sarfiyat yüzdeleri Kontrol amaciyla Tablo 4.3.2'deki günlük sarfiyat yüzdelerinin toplami da %100 olmalidir.. a) Cazibeli isale durumunda her saat için giris yüzdesi 100 / 24 = 4.1666666 seklindedir. Bu giris yüzdelerinin toplami da %100 olacagindan bazi saatlere % 4.16, bazi saatlere de % 4. i7 verilerek toplam % 100' e tamamlanmistir. Sonra eksik ve fazla hacimler hesaplanmistir. Cazibeli isale için yapilan tüm hesaplar, Tablo 4.3.3'te görülmektedir. b) Ayni sekilde, terfili isa1e durumu için yapilan tüm hesaplara ait sonuçlar Tablo 3.4' te verilmistir.
Su Getirme ve Kanalizasyon Uygulamalari ~. 187 Tablo 4.3.3 - Cazibeli isale halinde hazne hacminin tablo ile hesabi sarfiyat- Günlük 11-12 10-11 12-13 13-14 9-10 Giris-% -saat 2-340,001,005,32 Zaman Eksik-% 3,16 4-560,001,5011,64 1-260,001,502,66 40,001,008,48 2,66 5-680,002,0014,30 7-8140,003,50 8-9180,00 6-7120,003,00 220,00 :L 4,33 0,33 1,33 0,67 18,30 4,50 = Fazla-% 5,50 8,50.-1,33 18,30-0,33 Giris-Çikis --1,83 23-2480,00 22-2380,00 21-22 20-21 14-15 17-18 18-19 15-16 16-17 19-20 280,00 320,00 240,00 2,83 2,33 3,83 2,16 1,83 1,67 1,17 0,17 :L=7,5 8,00 6,00 7,00 6,50-4,33-2,33-3,83-1,83-2,83-160,00 120,00 4,17-25,80 100,00 4,16 2,00 4,00 2,50-7,50 :~-4,32 ' 17,63-5,99 1,17 3,16-7,16 0,67 16,46-2,16 1,67 2,66 0,17-7,33 17,97 14,81 11,98 4000,00 16,64-5,67-0,51-3,34 7,65 (Max.) -4,33 Sarfiyat-% Günlük Hac. 3,32 (Min.) 0,00Degis. Biriken Su
188,.,; F. Ilter TÜRKDGAN - Kaan YETILMEZSY, i Tablo 4.3.4 - Terfili isale halinde hazne hacminin tablo ile hesabi sarfiyat- Biriken Günlük Giris-% Zaman 0-160,00 1-260,00 Eksik % Fazla-% Su Hac. Günlük - t 2-340,00 3-440,00-1,00 4-560,00 5-680,00 6-7120,00-1,50, 7-8 1 1,00-11,50 Degis. -1,50-4,00 Girissaat Sarfiyat-% -8,50 i - 11-12280,00 10-11240,00 13 14340,00 17-18240,00 15 16280,00 20-2 21-22100,00 22-2380,00 18-19160,00 23-2480,00 12 1340,00 16-17260,00 14-15320,00 19-20160,00 9-10220,00 8-9180,00-3,00-2,50-4,50-2,00 3,00 8,00 4,007,50-19,50 3,503,50 4,00-11,00 4,50-15,00 1,50-6,50 3,000,00 1,50-5,00 2,00-3,00 6,00 4,00 3,50 3,00 2,00 1,50 L 13,50 6,00 10,00 8,50 5,50 6,00 7,00 = 19,50. 0,002,00 2;50 2,50 - =13,50 100,00 4,50 (Mak.) 4000,00 (Min.)-4,00-3,504,00 3,50 Çikis33,00 a) Tablo 4.3.3'te cazibeli isale için yapilan hesaplar görülmektedir. Burada eksik veya fazla hacimlerin toplami birbirine esit ve günlük ihtiyacin % 25.80' i kadardir. Yani bu sonuca göre cazibeli isale hali için gerekli hazne hacmi günlük ihtiyacin % 25.80'i olmaktadtr. Ancak Iller Bankasi Yönetmeligi'ne göre cazibeli isale durumunda minimum hazne hacmi günlük ihtiyacin en az %33'ü kadar alinmaktadtr. halde, burada hesaplanan hazne hacmi, minimum degerden de küçük oldugundan gerekli hazne hacmi % 33 olarak almacaktir. Eger hesaplarda % 33'ten daha büyük bir deger bulunsaydi, bu deger aynen almacakti. Yerlesim yerinin nüfusuna göre (N = 35700 kisi), Tablo 4.2'den gereken yangin
~--------------~---------------------------------------- Su Geiirme ve Kanallzasyoii Uygulamalari 189 hacmi, V y = 72 m3 olarak alinmistir. Ayrica haznede ariza ve tamirat durumlari için birakilacak hacim ise salinim hacminin % 20'si olarak seçilmistir. Buna göre hazne hacmi; VB olarak hesaplanmistir. = 0.33 * 4000 + 72 + 0.20 * 0.33" 4000 = 1320 + 72 + 264 = 1656m3 b) Tablo 4.3.4'te ise terfili isale hali için yapilan hesaplar verilmistir. Burada eksik veya fazla hacimlerin toplami yine birbirine esit ve günlük ihtiyacin % 33'ü olarak elde edilmistir. Iller Bankasi Yönetmeligi'ne göre, terfili iletim halinde gerekli minimum hazne hacmi günlük ihtiyacin % 25'i kadardir. Burada hesaplanan deger, bu minimum degerden büyük oldugundan aynen alinacaktir. Buna göre terfili isale durumunda gerekli hazne hacmi;, VB = 0.33 *4000+ 72 + 0.20*0.33*4000 = 1320+ 72 + 264 = 1656m3 olarak elde edilmistir. Burada görülen % 33 degerleri karistirilmamalidir. "a" seçenegindeki % 33 degeri, Iller Bankasi Talimatnamesi'nin cazibeli isale durumu için verdigi asgari sinir degeridir. "b" seçenegindeki % 33 degeri ise, terfili isale için dogrudan hesaplama sonucu elde edilen degerdir. c) Cazibeli isale için gereken hazne hacminin grafik metodu ile tayini, Sekil 4.3.1 'de görülmektedir. Grafik yöntem ile hazne hacminin bulunmasinda, zamana göre toplam sarfiyat ve giris yüzdeleri çizilmistir. Her sarfiyat ve giris yüzdesi, bir sonraki degere eklenerek %l'e kadar toplanmistir. Çizimde "X" ekseninde zaman, "Y" ekseninde ise toplam yüzdeler görülmektedir. Sekil 4.3.1'de görülen uç degerlerden, "ai" degeri fazlalik, "bi" degeri ise eksiklik degerleridir. Fazlalik durumu, toplam giris çizgisinin toplam saifiyat çizgisinin üzerine çiktigi durumdur. Eksiklik hali ise bunun tam tersidir. Çizimde görülen "ai" ve "bi" degerleri, hesap tablosunda açikladigimiz "a" ve "b" degerleri ile karistirilmamalidir. (Bkz. Soru 4.4) diye bir cümle ilave edelim. Burada (ai + bi) toplami bize gerekli hazne hacminin günlük ihtiyacin yüzde kaçi olacagini göstermektedir. Yani baska bir ifadeyle; (ai + bi) = (Hesap tablosundaki eksik hacimler toplami veya fazla hacimler toplami) yazilabilir. Burada cazibeli isale için, (ai + bi) = %18.30 + % 7.50 = % 25.80 sonucu gerekli hazne hacminin, günlük ihtiyacin % 25.80'i oldugunu göstermektedir. Ancak daha önce de belirtildigi gibi, Iller Bankasi Talimatnamesi'ne göre bu deger yerine % 33 degeri alinmistir.
190" F. Ilter TÜRKDGAN - Kaan YETILMEZSY 'C: 80 100 60... 'C: ~ 40 50 30 iz::... >< rj> E~ i ~ 90 20 10. <i) ~"on 70 cr.i ~ :=i ;>., Ô al + bi= % 18.30+ % 7.50 = % 25.80 (X = zaman; Y = % ) Cazibeli Isale 'bl = % 7.50t.- Toplam Giris Toplam Sarfiyat 2 4 6 8: 10 12 14 16 18 20 22 24 Zaman - Saat Sekil 4.3.1 - Cazibeli isale halinde hazne hacminin grafik metod ile tayini
:=i 100 (l) 80 Q) N 70 50 40 60 <:':l... <:':l 'C>, 30 i.;:: CIL... :>< es o ~ Ç/l J 20 'C ~ o. 90 10 Terfili Isa1e bi = % 13.50 Su Getirme ve Kanalizasyon Uygulamalan,. 191 al + bi = % 19.50 + % 13.50 = % 33.00 j o (X = zaman; Y = % ) Toplam Sarfiyat Toplam Giris al = % 19.50 2 4 6 8 10 12 14 16 Zaman - Saat Sekil 4.3.2 - Terfili isale halinde haz ne hacminin grafik metod ile tayini 20 22 24 d) Terfili isale için gerekli hazne hacminin grafik metod ile tayinini gösteren çizim, Sekil 4.3.2'de verilmistir. Sekil 4.3.2'den görüldügü gibi, terfili isale hali için (ai + bi) = %19.50 + % 13.50 = % 33.00 toplami gerekli hazne hacminin, günlük ihtiyacin % 33'ü oldugunu göstermektedir. Bu deger, Iller Bankasi'nin terfili isale için verdigi minimum degerden büyük oldugundan nen alinmistir. Sekil 4.3.2' den 09 0-19 0 saatleri arasinda pompaj yapildigi 5örülmektedir. e) Cazibeli isale durumu için haznede biriken suyun zamanla degisimi, Sekil 4.3.3'te 5Örülmektedir.
192 F. ilfer TÜRKDGAN - Kaan YETiLMEZSY 30 20 10 i al Haznede biriken su hacminin zamanla degisimi - % + bi = % 18.30 + % 7.50 = % 25.80 (X = zaman; Y = % ) Cazibeli Isale -10 2 (24) 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 () Zaman - Saat Sekil 4.3.3 - Cazibeli isale halinde haznede biriken suyun zamanla degisimi Ayni sekilde, terfili isale hali için haznede biriken suyun zaman1a degisimi ise Sekil 4.3.4'te verilmistir. Haznede biriken su hacminin zamanla degisimi - % 20 al + bi = % 19.50 + % 13.50 = % 33.00 10 o (X = zaman; Y = % ) -10 Tefili Isale -20 2 (24) 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 () Zaman - Saat Sekil 4.3.4 - Terfili isale halinde haznede biriken suyun zamanla degisimi
Su Getirme ve Kanalizasyon Uygu/ama/an 193 Terfili isale durumu için, hazne hacminin günlük ihtiyacin %33'ü olarak seçilmesi durumunda pompaj baslangici ve pompaj sonu, SekiI4.3.5'te görülmektedir. Haznede biriken su hacminin zamanla degisimi - % 33 19.5 624 i 14 16 i 12 Pompaj Süresi 9 i -10-20L 81ij; Tefili Isale 22 24 () 2 4 6 Zaman - Saat 9 ;±f Devreye Giris Devreden Çikis Devreye Giris Sekil 4.3.5 - Terfili isale halinde pompaj baslangici ve sonu Sekil 4.3.5'te "i" no'lu kisimda haznede biriken suyun zamanla degisimi verilmistir. -11" no'lu kisimda ise haznedeki suyun bitisi ile pompajin baslangici görülmektedir. Saat Q9ü'dapompaj baslamakta ve saat 190ü'a kadar devam etmektedir. Daha sonra depodaki su illketilmeye baslanmaktadir. Haznedeki su tükendigi zaman, pompalar devreye girmekte ve 10 saat sonra devreden çikmaktadir. e) Cazibeli durum için, Sekil 4.3.6'da giris ve çikis debi gidis çizgileri verilmistir. 3urada her saat araligi için, günlük sarfiyat yüzdeleri ve yine her saat araligi için giris yüzdeleri görülmektedir.
7 "o C ~ ~........ ~-Q) N ;;..., 194 F. Ilter TÜRKDGAN - Kaan YETILMEZSY i..::: :::i r/) >-..i.: :;:i 4 cj :::i 6 3 5 Cazibeli Isale 10 2 Sarfiyat Gidis 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 (24 ) () Zaman - Saat Sekil 4.3.6 - Cazibeli isale durumu için sarfiyat ve giris gidis çizgileri Sekil 4.3.7'de ise terfili iletim durumu için giris ve çikis debi gidis çizgileri verilinb Yine burada, 09()()- 19()()saatleri arasinda pompaj yapildigi görülmektedir.
Su Gerirme ve Kanalizasyon Uygulama/an 195... 10 'C d) «:l tu ~ "2 N 7 "o i.;::: v:i >< 4 ;>. 6..>o: :;:i 35 8 92 Giris Gidis Sarfiyat Gidis Terfili Isale 2 4 6 8 L 12 14 16 IR 20 22 (24) Zaman - Saat Sekil 4.3.7 - Terfili isale durumunda sarfiyat ve giris gidis çizgileri 24 () Soru 4.4: Nüfusu 12000 kisi, günlük ortalama su sarfiyati, Qort = 150 lt/n.g olan bir yerlesim yeri için sarfiyat salinimlari, Tablo 4.4.1' de ieriimistir. Buna göre; a) Cazibeli isale halinde hazne hacmini bulunuz. b) Pompanin, 4 0-20 0 saatleri arasinda çalismasi durumundaki terfili isale halinde hazne hacmini bulunuz. c) Isale ve terfi debilerini hesaplayiniz. Tablo 4.4.1- Yerlesim yeri için saifiyat salinimlari Saatler Sarfiyat (%) 0-4 6 4-8 16 8-12 39 12-16 20 16-20 II 20-24 8 Çözüm 4.4: Hazne hacmi hesabinda su noktalara dikkat edilmelidir. Cazibeli isalede, en düsük hazne hacmi, günlük ihtiyacin % 33'ü kadardir. Terfili iletimde ise minimum eger, % 25'tir. Eger tablo yöntemi ile hesap yapiliyorsa; eksik hacimler toplami, fazla :iacimler toplamina esit olmalidir. Iste bu eksik veya fazla hacimler toplami, isale hattinin