ZEKĐ DENETĐMLĐ LAVABO SĐSTEMĐ TASARIMI INTELLIGENT CONTROLLED-LAVATORY SYSTEM DESIGNING Öğr. Gör. Đsmail MERSĐNKAYA, Sinop Üniversitesi Ayancık Meslek Yüksekokulu, Sinop Öğr. Gör. Ahmet ALBAYRAK, Sinop Üniversitesi Ayancık Meslek Yüksekokulu, Sinop Ali ÇALIŞKAN, Sinop Üniversitesi Ayancık Meslek Yüksekokulu, Sinop Sinan KAYA, Sinop Üniversitesi Ayancık Meslek Yüksekokulu, Sinop Fatih ÇAKIRSU, Sinop Üniversitesi Ayancık Meslek Yüksekokulu, Sinop ABSTRACT In this study, intelligent controlled-lavatory system designing has been maden. In our country, although there are vested interests by law for the handicapped, studies for the handicapped attendance to social life has not been widespread. The intelligent controlled-lavatory system has been designed to remove the obstacles for the handicapped and increase the attendance to social life. When the system detects somebody who comes near to lavatory, a handicapped or a child, it winds down the lavatory automatically. The water retrench is being done by sink working in 3 different modes. While the water retrench has being done it has been maden a profit on intelligent system. ÖZET Bu çalışmada, engelli vatandaşlar için zeki denetimli lavabo sistemi tasarımı yapılmıştır. Ülkemizde engelli vatandaşlar için yasa ile tanınmış haklar bulunmasına rağmen, engellilerin sosyal yaşama katılımlarına yönelik çalışmalar yaygınlaşmamıştır. Zeki denetimli lavabo sistemi engelli vatandaşların önündeki engelleri kaldırmak ve sosyal yaşama katılımlarını artırmak için geliştirilmiştir. Sistem lavaboya yaklaşan kişinin engelli ya da çocuk olduğunu algılayarak lavaboyu otomatik olarak aşağıya indirmektedir. Musluğun 3 farklı şekilde çalışması ile su tasarrufu yapılmaktadır. Tasarruf yapılırken uzman sistemden faydalanılmıştır. 1
1- GĐRĐŞ Bireylerin yaşamı boyunca yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak toplumda üstlenmesi gereken rolleri doğuştan ya da sonradan oluşan sebeplerle yerine getirememesi engellilik/özürlülük olarak ifade edilmektedir. Ülkemizde kentsel alanlar ve yapılar engellilerin bu mekânlara erişimini ve engelli olmayanların da hareketlerini güçleştiren/kısıtlayan/ imkânsızlaştıran uygulamalar içermektedir. Ülkemizde engelli vatandaşlarımız için yasa ile tanınmış haklar bulunmasına rağmen, engellilerin sosyal yaşama katılımlarına yönelik çalışmalar yaygınlaştırılmamıştır[1]. Engellilere yönelik olarak 2010 yılında ülke genelinde gerçekleştirilen bir araştırma engellilerin büyük çoğunlukla yaşadıkları yerdeki fiziksel çevre düzenlemelerinden hoşnut olmadıklarını göstermektedir. Bu hoşnutsuzluk kentsel alanların ve yapıların engellilerin ulaşım ve dolaşımına uygun olmamasından kaynaklanmaktadır. Araştırmaya göre engellilerin %66,3 ü yaşadıkları yapının, %59,5 i alışveriş mekanlarının, %58,4 ü kamu binalarının ve %55,4 ü postane, banka gibi genel hizmet yapılarının engellilerin kullanımına uygun olmadığını düşünmektedir [2]. Đnsan sağlığı için tuvalet, lavabo muslukları ve kapı kolları gibi sık temas edilen yerler, bulaşıcı hastalıklar için bir risk taşımaktadır. Virüs bakteri ya da parazitler gibi organizmaların neden olduğu hastalıklar, dışkı gibi bu organizmaları içeren maddeler aracılığıyla ellere ya da kullanılan malzemelere geçmekte ve diğer yerlere veya kişilere taşınmaktadır. Bu tür bulaşıcı hastalıkların, önlenmesi lavabo musluklarındaki hijyenin %100 sağlanması ile ya da dokunmaksızın çalışan sistemlerle mümkün olmaktadır[3]. Bilgi Çağı ve Bilgi Toplumu gibi terimlerin sıklıkla kullanıldığı günümüzde bilginin önemi daha açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Uzman sistemler, temelde uzman bir insan düzeyinde problem çözmede, insan bilgisini yoğun biçimde kullanan yazılımlardır. Đyi tasarlanmış sistemler belirli problemlerin çözümünde uzman insanların düşünme biçimini taklit eder[4]. Uzman sistem ile baş ağrısının şiddetini tespiti için yazılım aracı geliştirilmiştir[5]. Uzman sistemler uzaktan eğitim sınıflarında denenmiş başarı ile uygulanmıştır[6]. Uzman sistemin genel yapısı Şekil 1 de verilmektedir. Şekil 1. Uzman sistem genel yapısı. Bilgi tabanı bir uzman sistemin en önemli parçasıdır. Bir uzman nasıl bir problemin çözümünde birden fazla yol ile çalışıyorsa bunların hepsi bilgi tabanına işlenmek zorundadır. Bunlar 2
uzmanların kullandığı nesne, olay, durum, hareket konularını kapsar. Uzman sistemin kalitesinin ve kullanılabilirliğinin birinci etmeni bilgi tabanının kalitesine, ölçeğine ve gerçekliğine bağlıdır. Đşçi belleğe veri tabanı denebilir. Veri tabanı o ana kadar elde edilmiş bilgi ve özellikleri depolar. Dinamik bir yapısı vardır. Çıkarım mekanizması elde edilen bilgilerden yeni bilgiler edinmek ve sonuca ulaşmak için kullanılır. Başlıca çıkarım mekanizması yöntemleri genelden özele, özelden genele, sezgisel, güdüsel, içgüdüsel, deneye dayalı, benzerlik gibidir. Bilginin elde edilmesinde çeşitli kaynaklar kullanılabilir. Bilgi kaynağı; insanlar, veri tabanları matematiksel modeller, simülasyon programları olabilir. Bilgi tabanı hazır olduktan sonra buradan bir sonuç çıkarılabilmesi için akıl yürütme yöntemine ihtiyaç olacaktır. Oluşturulan kuralları işlemenin iki yolu vardır. Bunlar geriye zincirleme ve ileriye zincirlemedir. Đleri zincirlemede ise ileri sürülen hipotezin doğru olması için delillerin doğrulanması gerekir. Her bir şart sağlandıktan sonra hipotez sonuca bağlanır[7]. Bu çalışmada ileri zincirleme çıkarım yöntemi kullanılmaktadır. 2- MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmada engelli vatandaşlarımız için uzman sistem kontrollü lavabo tasarımı yapılmış ve gerçekleştirilmiştir. Lavabodaki musluk 3 farklı çalışma prensibine göre ayarlanmıştır. Bu çalışma şekilleri şöyle açıklanabilir; sabunsuz el yıkama şekli, sabunlu el yıkama şekli ve diş fırçalama çalışma şeklidir. Sabunsuz el yıkama seçeneğinde lavaboya gelen kişi elini musluk altına götürdüğü sürece su akışı devam edecektir. Sabunlu el yıkama seçeneğinde ise önce biraz su, ardından yeteri miktarda sabun verilir. Sabunun köpürmesi beklenir. Ardından su verilerek ellerin sterilize edilmesi sağlanır. Diş fırçalama seçeneğinde ise önce su verilir ve fırçanın ıslatılması sağlanır. Ardından dişlerin fırçalanacağı düşünülerek beklenir. El musluğa yaklaştırıldığında musluk su akışına izin vererek süreci tamamlar. Şekil 2 de uzman sistemli lavabonun blok şeması verilmektedir. Şekil 2. Zeki Lavabo Blok Şeması. 3
Bu esnada uzman sistem ile harcanan su hakkında bilgiler toplanarak kullanıcı işini tamamladığında grafik ekranda kullanıcıya bilgi verilmektedir. Aynı zamanda bir sonraki kullanım için de tavsiyelerde bulunmaktadır. Zeki denetimli lavabo sistemi üzerinde aşağı yukarı hareket edebilen panel barındırmaktadır. Panel iki adet motor tarafından hareket ettirilmektedir. Panelin arka tarafında su ve sabun hazneleri bulunmaktadır. Panel üzerinde ayna, lavabo, musluk, grafik ekran ve butonlar bulunmaktadır. Lavabo kendisine gelen kişiye göre pozisyon almaktadır. Yürüme engelli birinin lavaboya gelmesi durumunda lavabo otomatik olarak kendisini engelliye uygun yüksekliğe indirmektedir. Lavabo kullanıldığı sürece bilgiler toplanmaktadır. Yapılan denemeler sonucunda en iyi tasarruf bilgileri uzman sistemin bilgi tabanını oluşturmaktadır. Kullanıcı lavaboyu kullandığı sürece elde edilen bilgiler uzman sistemin bilgi tabanı ile karşılaştırılmaktadır. Kullanıcı işlemini tamamladığında grafik ekranda ne kadar su harcadığını görebilmektedir. Ayrıca kullanıcıya uzman sistem çıkarımları olan tavsiyeler verilmektedir. Mikrodenetleyici için geliştirilen yazılımın akış diyagramı şekil 3 de verilmektedir. Şekil 3. Akış Diyagramı 4
Sistemde denetim elemanı olarak 16F877 mikrodenetleyicisi kullanılmıştır. Bu mikrodenetleyici 20 Mhz maksimum çalışma frekansında çalıştırılmaktadır. Lavaboya gelen kişiyi algılaması için Sharp mesafe algılayıcısı analog olarak denetleyici tarafından okunmaktadır. Uzman sistemin bilgi tabanı için yapılan denemeler sonucunda tasarruf amacıyla 3 şekildeki çalışma biçimi dikkate alınarak toplam 14 adet kural oluşturulmuştur. Çizelge 1 de örnek kurallar verilmektedir. Çizelge 1. Uzman sistem örnek kuralları. IF Kullanılan Su Miktarı > Đdeal THEN Đdeal kullanıma göre fazla su harcadınız. IF Kullanılan Su Miktarı < Đdeal THEN Tasarrufunuz için teşekkürler. Çıkarımlar ve öneriler grafik ekranda kullanıcıya gösterilmektedir. Kullanıcı panel üzerindeki butonlarla istediği seçeneği seçebilmektedir. 3- SONUÇ Yapılan çalışma ile engellilerin ortak yaşam alanlarında karşılaştıkları problemleri azaltmak ve onları sosyal yaşama katılımlarını artırmak için yapılmıştır. Ayrıca günümüzde temiz su kaynaklarının azalması sonucu su tasarrufu kaçınılmaz hale gelmiştir. Sistem ile su tasarrufu yapılmakta ve kullanıcılar interaktif bir şekilde bilgilendirilmektedir. Engellilerin topluma daha iyi adapte olabilmeleri için diğer karşılaştıkları engeller ile ilgili de çalışmalar yapılmalıdır. Sistemin harcadığı enerji için de bazı çalışmalar yapılabilir. KAYNAKÇA [1] Dikmen B. Ç., Avrupa Kentsel Şartı ve Dolaşım Đlkeleri Kapsamında Engellilerin Kentsel Alan ve Yapılara Erişebilirliklerinin Sorgulanması: Yozgat Örneği,e-Journal of New World Science Academy, Vol: 6, No: 4, 2011. [2] Özürlüler Đdaresi, http://www.ozida.gov.tr/haber/6370_283_8_07.04.2011.pdf, (Erişim 26.03.2012) [3] Karaküçük A. S., Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Fiziksel/Mekansal Koşulların Đncelenmesi: Sivas ili Örneği, Sosyal Bilimler Dergisi,Cilt:32, N:2, Cumhuriyet Üniversitesi, 2008. [4] Gemci C. ve Bay F. Ö., Yapay Zeka Temelli Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Yaklaşımı, II. Ağ ve Bilgi Güvenliği Sempozyumu, Elektrik Mühendisleri Odası, Kıbrıs, 2005. [5] Maizels M., Wolfe W., An Expert System for Headache Diagnosis: The Computerized Headache Assessment Tool(Chat), American Headache Society, DOI:10.1111/j.1526-4610.2007.00918x, 2007. [6] Önder H., Uzaktan Eğitimde Bilgisayar Kullanımı ve Uzman Sistemler, Turkish Online Journal of Educational Technology, ISSN: 1303-6521, Vol:2, Issue: 3, 2003. [7] Albayrak A. Uzman Sistem Denetimli Arı Kovanı Tasarımı, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Karabük Üniversitesi, 2011. 5