www.pwc.com.tr Gelişmekte olan piyasalarda ödemeler sektörünün dönüşümü 12 January 2016
İçindekiler Giriş 3 1. Gelişmekte olan pazarları etkileyen makro unsurlar 4 1.1 Pozitif demografik veriler: Online ödemeyi tetikleyen unsurlar 4 1.2 Finansal kapsam alanı genişletme ihtiyacı: Yeni teknolojilerin ve inovasyonun teşvik edilmesi 4 1.3 FinTech inovasyonu ile kapsam genişliyor 5 1.4 Ödeme kabul altyapısının geliştirilmesi 6 1.5 Müşterilerin benimsemesi ve e-ticaretin yükselişi 6 2. Ödemelerdeki inovasyonun açıklanması 7 3. Düzenleyiciler 8 2 PwC
Giriş Gelişen pazarların sürekli değişen dinamik yapısı, getirdiği zorluklarla beraber yenilikçilik ve büyüme anlamında ciddi fırsatlar sunuyor. Ödeme alanı da bu dinamik alanlardan biri... PricewaterhouseCoopers (PwC) tarafından 2016 Temmuz ayında hazırlanan Gelişmekte olan Piyasalarda Ödemeler Sektörünün Dönüşümü raporuna göre önümüzdeki on yıl ve sonrasında ödemeler alanında çok daha hızlı değişikliklerin olması, bu değişikliklerin hem elektronik ödemelerdeki hızlı büyümeden hem de yeni ve ezber bozan pazar oyuncularının ortaya çıkmasından güç alması ve gelişmekte olan pazarların da bu değişimde başı çekmesi bekleniyor. Gelişmekte olan pazarlardaki ödeme sektörü yöneticilerinin %89 u, müşterilerin gelecekteki beklentilerini karşılamak için ürün geliştirme ve piyasaya açılma modellerinin değiştirilmesi gerektiğine inanıyor. İnovasyonu teşvik eden mevcut pazar oyuncuları ve FinTech in etkisiyle yeni nesil ödeme sistemleri, ileri teknolojiyle yeniden şekillenecek gibi görünüyor. Ödemeler ekosisteminin, alternatif ödeme hizmet sağlayıcılarının getirdiği değişiklikler ve geleneksel oyuncuların güvenilirliğini dengeleyen düzenleyi otoriteler ile yeniden yapılanması bekleniyor. Gelişmekte olan pazarlarda ekonomik gücün artması ve bu pazarların olgun pazarlardaki gelişmelere yetişme becerisi, tüm dünyadaki pazarların hızını belirleyecek son teknoloji ödeme ekosisteminin ortaya çıkmasına yardımcı olacak diye düşünüyoruz. Ödeme platformlarının meta olmaktan çıkıp insanların hayat tarzlarına değer katan ve bunları tamamlayan stratejik çözümlere dönüşmesini bekliyoruz. 2030 yılına geldiğimiz başarılı olanların karmaşık ürün dizileri ile çalışma modelini tümüyle değiştirenler olacağını düşünüyoruz. Zira onlar, müşterilerini daha iyi anlayacak ve ürün yelpazelerini büyük ölçüde sadeleştirecekler. Bunun sonucunda, işletme riski azalacak ve iş modelleri müşteri odaklı hale gelecek; böylelikle de müşteri deneyimi belirgin ölçüde iyileşecek. Bu değişimi şekillendiren kilit faktörler ise, teknoloji, değişen müşteri beklentileri, değişen küresel demografi, e-ticaretin yükselişi ve yasal düzenlemelerin artan etkisi olacak. 2030 yılında ödemeler, fon hareketlerinden ibaret olmaktan çıkacak. Ödeme hizmet sağlayıcıları, bir yandan yeterli düzeyde güvenlik ve risk önleme imkânı sunarken, bir yandan da müşteri konforuna ve değişen hayat tarzlarına uygun, kişisel erişilebilirliğe dayanan gelişmiş değer teklifleri ortaya koyacak. Bu değişim aslında çoktan başlamış durumda ve geleneksel olmayan oyuncuların piyasaya girişi, yeni çözümlerin ortaya çıkması ve geleneksel sektörün sınırlarını aşan stratejik ortaklıkların kurulması ile devam edecek gibi görünüyor. Bu değişim, piyasalarda nitelik ve erişim açısından küresel birleşmelerle kendini gösterecek. Ödemelerle ilgili ürün ve çözümlerde, teknoloji platformlarında hatta yasal düzenlemelerde piyasalar arası birleşmeler gözlenebilir. Gelişmekte olan pazarlardaki genç ve teknoloji meraklısı nüfus, perakende ve ticari tüketicilerin ödemelere ilişkin beklentilerindeki değişikliklere yön verecektir düşüncesindeyiz. İnovasyon hamlesi, uluslararası havaleleri basitleştirmeyi ve işlem sürelerini en az yarıya indirmeyi vaat eden blockchain teknolojisi gibi alanlarda da gelişimi hızlandıracaktır diye tahmin ediyoruz. PwC tarafından 2016 Temmuz ayında hazırlanan Gelişmekte olan Piyasalarda Ödemeler Sektörünün Dönüşümü raporuna dayanan bu yazımızda, gelişmekte olan pazarlarda ödeme sektörünün mevcut durumunu inceledik. Sektörün lokomotiflerini ve hâlihazırda devam eden gelişmeleri ortaya koymaya, 2030 yılına kadar pazar potansiyelini gerçekleştirmek için gerekenleri belirlemeye çalıştık. Ticaret yapanların, müşterilerin, ödeme şirketlerinin, düzenleyi otoritelerin ve ödeme hizmet sağlayıcılarının başarılı bir elektronik ödeme altyapısı oluşturmak için attığı adımlara odaklandık. PwC Emerging Markets FintechTimes 3
1. Gelişmekte olan pazarları etkileyen makro unsurlar Dijitale doğanların beklentileri ile hükumetlerin finansal kapsamı artırma ve nakit kullanımını azaltma isteği, elektronik ödemede hızlı büyümeyi tetikliyor ve ödemeler piyasasına yeni bir mobil ve FinTech inovatör türü getiriyor. 1.1 Pozitif demografik veriler: Online ödemeyi tetikleyen unsurlar Gelişmekte olan pazarlar, küresel nüfusun %85 ine ev sahipliği yapıyor. Sadece Hindistan ve Çin den 2,5 milyar insan dünya nüfusunun üçte birinden daha fazlasını oluşturuyor. Bu durum, hızlı büyüyen ekonomilerdeki küçük piyasa gelişmelerini bile oldukça önemli hale getiriyor. Müşteri beklentileri, bu ülkelerde ödemeler sektöründe önemli bir değişikliğe neden oluyor. 30 yaş altı nüfusun yaklaşık %90 ı gelişmekte olan pazarlarda yaşıyor ve Hindistan da yapılan bir araştırmaya göre online işlemlerin büyük bölümünü yani yaklaşık %75 ini bu yaş segmenti gerçekleştiriyor. Demografik verilere göre, bu pazarlar şu anda nüfus trendlerinin online işlemlerin artışını desteklediği, bu sayede kayıt dışılığın azaldığı ve ekonomik büyümenin teşvik edildiği ideal nokta dalar. Hindistan ve Endonezya nın büyüyen yaş piramitlerine baktığımızda en çok online işlem yapan nüfusun (15-34 yaş) önümüzdeki on yılda bir sonraki yaş seviyesine geçeceğini, online işlem yapmaya devam edeceğini ve bu nedenle aktif kullanıcı yüzdesinin en az %15 e ulaşacağını görebiliyoruz. Benzer demografik trendleri olan ülkeler arasında Brezilya, Filipinler, Malezya, Güney Afrika ve Türkiye bulunuyor. 1.2 Finansal kapsam alanı genişletme ihtiyacı: Yeni teknolojilerin ve inovasyonun teşvik edilmesi Dünya genelinde iki milyar yetişkinin banka hesabı bulunmuyor ve en düşük finansal nüfuz oranları gelişmekte olan pazarlarda görülüyor. Türkiye de ise banka hesap sayısı 2015 haziran sonu itibarıyla 61 milyon 827 bin 822 adet. Türkiye de bankada hesabı olmayanların sayısı nüfusun üçte birini geçiyor. Bu sayı yetişkin nüfusun yüzde 40 ını oluşturuyor. Bankalar geçmişten bu yana finansal hizmetlere ulaşmanın temel aracı oldu. Ancak, coğrafi olarak uzak yerlerde banka şubelerine erişimin zor olduğu düşünüldüğünde, esas sorunun uygun fiyatlı ve ulaşılabilir finansal hizmetlerin nasıl verileceği olduğu anlaşılıyor. Okuryazarlık oranları ve kentleşme yükselişte olsa da, dijital farkındalık ve temel finansal hizmetlere erişim, bu ekonomilerde hala büyük bir sorun. 2011 yılında Türkiye Cumhuriyet- Merkez Bankası (TCMB) tarafından yayınlanan Dünyada ve Türkiye de Finansal Hizmetlere Erişim ve Finansal Eğitim raporuna göre 157 ülkenin verisi kullanılarak Dünya Bankası tarafından hazırlanan çalışma sonucunda dünya makro erişim ortalaması, yüzde 41 olup, Türkiye nin makro erişim seviyesi yüzde 49 dur. Bu durumda yetişkin nüfusun yarısının finansal sistemin dışında olduğu söylenebilir. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında ise Türkiye dünyada 26. sırada yer almaktadır. Finansal kapsamı genişletme ihtiyacını karşılamak için, bankaların banka hesabı bulunmayan veya bankalara erişimi sınırlı olan nüfusa ulaşmasını ekonomik yönden mümkün kılan yeni teknolojiler ve inovasyonlar hızla artmış durumda. Teknolojide şube bankacılığından elektronik bankacılığa ve şimdi de mobil bankacılığa bir sıçrama yaşanmış, bu da finansal açıdan kapsama oranı daha az olan ülkelerde bile güçlü alanlar oluşturulmasına yardımcı olmuş durumda. Vietnam ve Tayland da yaşayan yetişkinlerin yaklaşık beşte birinin finansal bir kuruluşta birikimi varken Kenya daki yetişkin nüfusun üçte ikisi ödeme işlemlerini cep telefonu kullanarak gerçekleştirmekte. Mobil bankacılık konusunda Türkiye deki rakamlar ise oldukça dikkat çekici. Bankalararası Kart Merkezi (BKM) verilerine göre 2015 sonunda aktif mobil bankacılık kullanıcıları bir önceki yıla göre yüzde 100 büyüyerek 12 milyon kişiye ulaştı. Bu rakam 17 milyonluk toplam internet bankacılık müşterisinin yüzde 70 ine denk düşüyor. Müşteri hizmeti maliyetleri oldukça düşük olan otomatik para çekme makineleri (ATM ler), interaktif sesli yanıt sistemleri (IVR), mobil bankacılık ve internet bankacılığı gibi alternatif bankacılık kanallarının hem satıcılar, hem de müşteriler tarafından kullanım oranı büyük ölçüde artmış durumda. 4 PwC
1.3 FinTech inovasyonu ile kapsam genişliyor Ödeme işlemleri için güvenli bir hesap sağlamaktan kredi ve sigortaya kadar verdikleri hizmetlerle bankalar, geçmişten bu yana finansal hizmetlere ulaşmanın temel aracı olmuştur. Ancak, düzenleyi otoriteler, bankacılık piyasasını bankacı olmayan oyunculara açarak, bankacılık kuruluşlarının finansal hizmetlerin tümünü sağlama zorunluluğunu ikinci plana atmaktadır. Bu durum giderek daha bilinir hale gelen FinTech Devrimini ortaya çıkarmış durumda. Yenilikçi teknolojiyi temel alan düzenleyici otoriteler, FinTech firmalarının finansal hizmetleri müşteriler için daha güvenli ve pratik hale getirmelerini teşvik ediyorlar. Türkiye de 20.06.2013 tarihinde yayımlanan 6493 no lu Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun buna bir örnek teşkil etmektedir. Yeni kurulmuş yeni nesil şirketler, ödemelerden varlık yönetimine, peer-to-peer lending den (fon fazlası olan kişilerin fonlarını fon ihtiyacı olan kişilere online platformlar aracılığıyla transfer etmesi) crowdfunding e (kitlesel fonlama) kadar yeni ve farklı iş modelleri getiriyor. Yeni kurulmuş FinTech şirketlerinin finansmanı 2014 te 5,6 milyar dolarken 2015 te 12,2 milyar dolara ulaşarak iki katından fazlasına çıkmış durumda. Ödemeler, değişikliklerin ortaya çıkması en muhtemel alanlardan biri olarak karşımıza çıkıyor. Grafik 1 Kaynak: PwC Global Fintech Survey 2016 PwC Emerging Markets FintechTimes 5
1. Gelişmekte olan pazarları etkileyen makro unsurlar 1.4 Ödeme kabul altyapısının geliştirilmesi Elektronik ödemeler, ATM ler, mobil network operatörleri veya acenta ağları, POS ya da smart POS gibi ödeme terminallerinden oluşan ödeme altyapısına bağlı olarak artıyor. Tüm dünyada hükümetler kartlı ödeme altyapısında geliştirmeler yapılmasını teşvik ediyorlar. Dolayısıyla gelişmekte olan pazarlarda hesap kartı ve kredi kartı kullanımı artıyor. 2012 ile 2014 yılları arasında şube ve ATM lerin artış oranlarına bakıldığında, Türkiye, Çin, Hindistan, Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler, Tayvan Grafik 2 ve Hong Kong gibi ülkelerde şube sayısında düşüş olduğu görülüyor. Hong Kong, Çin ve Endonezya gibi ülkelerde ATM sayısında artış olmuştur. Bu da ATM ödeme kanalına doğru artan bir yönelim olduğunu gösteriyor. Hindistan Rezerv Bankası (RBI) banka dışı kuruluşların daha küçük merkezlerde Beyaz Etiketli ATM ler kurmasına olanak tanıdı ve bu da ATM ağında yaklaşık %25 oranında yıllık büyüme sağladı. ATM yaygınlığının diğer gelişmekte olan ülkelere kıyasla yüksek olduğu Brezilya gibi ülkelerde ATM lerin başka sistemlere uyum oranının düşük olması nedeniyle ATM kullanımı hala düşüktür. Brezilya da 10.000 kişiye 12,9 ATM olan ATM yaygınlığı oranı, Güney Afrika nın neredeyse iki katı, Kenya ve Nijerya nın ise 10 katından fazladır. Hükumet, müşteriler açısından kullanım kolaylığı için ATM lerin başka sistemlere uyumunu sağlamak amacıyla kılavuz yayınlamayı planlamaktadır. Kenya da ticari bankaların temelde kart kullanımını artırmaya dayanan büyüme stratejileri sayesinde ATM sayısı 2013 yılında 2.487 iken 2014 yılında 2.613 e yükselmiştir. Türkiye de ise 2014 yılında ATM sayısı 45.576 iken 2015 yılı sonunda ATM sayısı 48.277 ye çıktı. 1.5 Müşterilerin benimsemesi ve e-ticaretin yükselişi ATM Sayısı 800K 600K 400K 200K 0 Çin Hindistan Endonezya Türkiye Tayland Kaynak: The Asian Banker araştırması, Aralık 2015 6 PwC E-ticaret ve mobil teknoloji arasında artan entegrasyon ve birleşme, ödemeler piyasasının şeklini tamamen değiştirmiştir. Küresel çapta, e-ticaret geniş ve hızlı büyüyen bir piyasadır. Online alışveriş araçlarının gelişmeye devam etmesi ve artan sayıda tüketicinin online alışverişi benimsemesi ve güvenmesi ile, gelişmekte olan pazarlar e-ticaret harcamalarının küresel hızındaki artışın lokomotifi olmaya devam ediyor. Bu büyümenin temel etkenlerinden biri de pratik, nakitsiz ve kartsız finansal işlem aracı olarak kullanılan ve finansal katılımın artmasına yardımcı olan akıllı telefon ve tabletlerdeki ve internet/ mobil erişimindeki artış olmuştur. Şu anda her 100 kişiye 141 telefonun düştüğü Brezilya gibi ülkelerde cep telefonu kullanımında %100 ün üstünde artış görülüyor; bunu, cep telefonu kullanım oranı sırasıyla %96,8, %90, %84,6 ve %76 olan Türkiye, Güney Afrika, Hindistan ve Çin gibi ülkeler takip ediyor.
2. Ödemelerdeki inovasyonun açıklanması Gelişmekte olan pazarlar, havaleler için düşük maliyetli mobil para kullanımından, finansal katılımı sağlamak için farklılaşmış bankaların kullanılmasına kadar ödemeler alanında sürekli inovasyon yapıyor. Artık bu ekonomilerde çok daha büyük değişiklikler göreceğiz. İster değerle ister hacimle ölçülsün, bu pazarlardaki ödemeler piyasası büyük ve 2030 yılına kadar da büyümeye devam edecek düşüncesindeyiz. Bir kısmı sektörü şu anda da etkileyen birçok faktör ve trend, bu büyümenin niteliğinin şekillenmesinde ve inovasyonun teşvik edilmesinde kritik bir rol oynayacak gibi görünüyor. Gelişmekte olan pazarların çoğu, daha gelişmiş ülkelerin geçtiği sabit hat, masaüstü ve çevirmeli bağlantı gibi aşamaları atladığı için genç ve teknoloji meraklısı nesil kablosuz, mobil ve uygulama kullanımı ve internet bankacılığı dâhil olmak üzere yeni teknolojileri büyük bir hızla benimsiyor. Örnek olarak, dünyanın en büyük akıllı telefon pazarlarından biri olan Endonezya da şu anda 280 milyondan fazla cep telefonu abonesi bulunuyor. Kenya, gayri safi yurt içi hasılatının yaklaşık %25 ini oluşturan M-Pesa ağıyla yapılan işlemlerle mobil ödeme teknolojisinde gelişmekte olan dünyaya öncülük ediyor. Yenilikçi ve katma değerli ödeme hizmetlerine duyulan ihtiyaç, ödemelerin yapılmasını sağlayacak geleneksel olmayan birçok iş ve faaliyet modelinin ortaya çıkmasına yol açıyor. Bankalar, geleneksel faaliyet modellerini gözden geçirmek ve daha müşteri odaklı bir yaklaşıma yönelmek konusunda giderek artan bir baskıyla karşı karşıya kalıyor. Müşteri odaklılığının anahtarı, müşteri ihtiyaçlarının iyice anlaşılması ve bunların piyasada var olan hizmetlerle eşleştirilmesidir. Bu sayede, işletmeler müşteri deneyimlerini devamlı olarak iyileştirebilir. Bu, eskiden benimsenen ürün temelli yaklaşımın tersidir. Müşteri odaklılık, ödemeler sektöründe farklılaşmayı sağlayacak temel faktör olacaktır diye bekliyoruz. Eskiden bankaların hâkim olduğu ödemeler sektörü, şimdilerde çoğu bankacılık sektörünün dışından olan, sektöre yeni giren şirketlerden kaynaklanan yoğun rekabete sahne oluyor. Bu şirketler arasında, perakendeciler, telekomünikasyon hizmet sağlayıcıları, teknoloji şirketleri, yeni şirketler ve ödeme işleme zincirindeki katma değerli niş hizmetlerde uzmanlaşan diğer oyuncular yer alıyor. Bu ödeme sistemlerinin ortaya çıkışıyla, ödeme hizmet sağlayıcıları iki temel kategoriye ayrılmıştır: 1) geleneksel oyuncular 2) yenilikçiler veya alternatif ödeme sistemi sağlayıcıları. Geleneksel oyuncuların güçlü yönleri, müşterilere daha fazla güven veren yerleşmiş itibarları ve ürün yelpazeleridir. Öte yandan yenilikçiler daha hızlı, daha çok yönlü ve kullanımı kolay ödeme alternatifleri geliştirmeye odaklanıyor. Sonuç olarak, alternatif ödeme modelleri giderek daha çok kabul görüyor. İşlem gelirleri, küresel e-ticaret gelirlerinin 212 milyar dolarını oluşturuyor ve bu gelirlerin 2017 yılına kadar tüm online işlemlerin %60 ını oluşturacağı tahmin ediliyor. PwC Emerging Markets FintechTimes 7
3. Düzenleyiciler Yeniliklere ve büyümeyi sağlayan faktörlere bakıldığında, ödemeler piyasasının dinamik olduğu ve rekabetçi gelişim için birçok fırsat barındırdığı göze çarpıyor. Ancak, gelişmekte olan pazarlar karmaşık ve daha az öngörülebilir olabildiklerinden süreç esnasında zorluklara neden olabilirler. Artan elektronik ödemelerin ekonomik büyümeyi hızlandırdığını anlayan (daha çok gayri safi yurt içi hasılanın elektronik ödeme büyümesi ile yakından ilişkili olduğu yükselen ekonomilerde) gelişmekte olan pazarların düzenleyici otoriteleri, elektronik ödemelerin gelişmesi için doğru ortamı yaratmak amacıyla ölçülü adımlar atıyor. Grafik 3 Örnek olarak Türkiye de 20.06.2013 tarihinde yayımlanan 6493 no lu Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile ilgili olarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ( BDDK) tarafından yayınlanmış olan Yönetmelik ve Tebliğ ışığında, fatura ödeme, para transferi, mobil ödeme, elektronik para, ön ödemeli kart ve sanal POS benzeri hizmetleri sunan kuruluşlara getirilen yeni kurallar ile birlikte faaliyette bulunabilmelerine yönelik lisans alınması yükümlülüğü ortaya çıkmıştır. Ancak, aynı zamanda bu yeni ödeme ağında güvenliği sağlamak ve dolandırıcılığı engellemek için önlemlere de yer vermeleri gerekiyor. Sonuç olarak, politikalar bazen kolaylıktan çok güvenliğe Kilit Aktörler İçin Sonuçlar yönelik olmalıdır. Elektronik ödeme ekosisteminin gelişmekte olan pazarlarda var olmaya devam etmesi ve büyümesi için düzenleyi otoritelerin güvenlikle büyümeyi dengelemesi gerekiyor. Elektronik ödeme, çoğu gelişmiş ülkede uzun süredir kullanıldığı için, gelişmekte olan pazarlarda düzenleyi otoriteler veri hırsızlığı veya kredi riski gibi zorlukları ve sorunları öngörebilmek ve bunlara karşı daha hazırlıklı olmak için gelişmiş piyasalardan ipuçları alabilir. Maalesef, zaman zaman çok uluslu şirketlerin en iyi çözümleri sağlamalarını engelleyen yerel kısıtlamalar olabilir. Dikkatlice yönetilmediği takdirde bu durum, elektronik ödemenin hayata geçirilmesini yavaşlatabilir. Farklı ülkelerdeki düzenleyi otoriteler bu durumu dikkate almalı ve yerel çıkarları koruma ve büyümeyi sağlama arasında gereken dengeyi kurmalıdır. Devlet FS Sorumluları Tüketiciler FS Sorumluluğu Olmayanlar Global düzenleyicisi olmayan teknolojiler (blockchain vb.) Yeni FS sorumlularının var olan hizmetleri ve modelleri zorlaması Mobil erişimin herkese, her yerde ve her an ulaşılabilir olması FS Sorumlularının erişemediği alanlara erişebilmesi Büyüme hızının artması ve yeniliğin getirdiği güçlükler Tüketici gizliliği, veri güvenliği ve dolandırıcılığa karşı korumanın gerekliliği Kamu-özel sektör ortaklıklarının yarattığı güçlükler Global sanal ticaretin var olan dolandırıcılık, güvenli ödeme ve kredi sistemlerine yarattığı zorluklar Finansal olmayan servis uygulamalarının beklentileri değiştirmesi Akıllı telefonların küresel erişimli yeni FİnTech uygulamalarına uyumlu hale gelmesi Yeni çıkan teknolojileri temel alan iş modelleri oluşturmak Tüketicileri yeni teknolojileri benimsemeye sevk etmek İletişim Serhat Şener Kıdemli müdür Tel: +90 212 326 6890 E-mail: serhat.sener@tr.pwc.com 8 PwC