KPSS GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem
Komisyon KPSS Gelişim Psikolojisi ISBN 978-605-364-196-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 11. Baskı Proje-Yayın Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık A.Ş. (Ankara-0312-278 34 84) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 YAYINEVİ adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: +90 312 4306750-51 (pbx) belgeç: +90 312 4354460 gsm: 0506 3451936-0541 9104545-0533 2055230 e-ileti: pegem@pegem.net DAĞITIM sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 4345424 belgeç: +90 312 4313738 gsm: 0506 3451937-0541 4345424-0533 2055231 e-ileti: siparis@pegem.net YAZIŞMA P.K.175 06442 yenişehir-ankara
SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Elinizdeki kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Gelişim Psikolojisi kapsamındaki yaklaşık 13 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Temel Kavramlar, Fiziksel Gelişim, Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi, Kişilik Gelişimi ve Ahlak Gelişimi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, özet, bulmaca, konu kavrama testi, cevaplı test, çözümlü test ve çıkmış sorulara; kitabın sonunda ise Gelişim Psikolojisi konularının tamamını kapsayan 5 deneme sınavına yer verilmiştir. Ayrıca, konu başlıklarının yanında Konu Önem Derecelendirme Sistemi (KÖDS) bulunmaktadır. Bu sisteme göre konuların önem derecesi 5*(en önemli) - 1*(az önemli) aralığında derecelendirilmiştir. Çalışmalarınızı yaparken, önem derecelerini de dikkate almanızı, zaman ve enerjinizi buna göre planlamanızı öneririz. Bunun yanında ünite içinde konularla ilgili son yıllarda çıkmış 1-2 soruya yer verilerek soru tarzına dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Gelişimin Temel Kavramları 1. GELİŞİM PSİKOLOJİSİ...3 2. GELİŞİM ARAŞTIRMALARINDA KULLANILAN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ...6 3. GELİŞİM...8 3.1. Gelişimi Etkileyebilecek Faktörler...9 3.2. Gelişimin Temel Kavramları...15 3.3. Gelişimin Temel İlkeleri...20 3.4. Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri...22 3.5. Toplumsal Cinsiyet Rolleri...25 3.6. Gelişim Alanları...27 Özet...28 Bulmaca...29 Konu Kavrama Testi...30 Cevaplı Test...34 Çözümlü Test...39 Çözümler...43 Çıkmış Sorular...45 Çıkmış Soruların Açıklamaları...49 2. BÖLÜM Fiziksel Gelişim 1. FİZİKSEL GELİŞİM...53 1.1. Doğum Öncesi Dönemde Fiziksel Gelişim...53 1.2. Büyüme ve Beden Oranları...54 1.3. Bebeklik Döneminde Fiziksel vepsikomotor Gelişim (0 2 yaş)...54 1.4. Okul Öncesi Dönemde Fiziksel vepsikomotor Gelişim (2 6 yaş)...56 1.5. Okul Döneminde Fiziksel vepsikomotor Gelişim (6-12 Yaş)...57 1.6. Ergenlik Döneminde Fiziksel vepsikomotor Gelişim (12-18 Yaş)...58 1.7. Yetişkinlik ve Yaşlılık Döneminde Fiziksel ve Psikomotor Gelişim (18- ).61 Özet...62 Bulmaca...63 Konu Kavrama Testi...64 Cevaplı Test...69 Çözümlü Test...72 Çözümler...75 Çıkmış Sorular...76 Çıkmış Soruların Açıklamaları...77 v KPSS
3. BÖLÜM Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi BİLİŞSEL GELİŞİM...81 1. BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMLARI...81 1.1. Piaget ye Göre Bilişsel Gelişim...81 1.2. Bruner e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri...99 1.3. Vygotsky ye Göre Bilişsel Gelişim...100 1.4. Gagne nin Bilişsel Gelişim Kuramı...102 DİL GELİŞİMİ...103 1. DİL GELİŞİMİNİ AÇIKLAYAN KURAMLAR...103 1.1. Davranışçı Kuram...103 1.2. Sosyal Öğrenme Kuramı...104 1.3. Biyolojik Temelli Kuramlar (Psikolinguistik Kuram)...104 1.4. Benmerkezci Konuşma, İçsel Konuşma, Sosyal Konuşma...104 2. DİL GELİŞİMİNİN AŞAMALARI...105 2.1. Kohlberg e Göre Ahlaki Gelişim Dönemleri...198 Özet...107 Bulmaca...108 Konu Kavrama Testi...109 Cevaplı Test...114 Çözümlü Test...119 Çözümler...123 Çıkmış Sorular...125 Çıkmış Soruların Açıklamaları...131 4. BÖLÜM Kişilik Gelişimi KPSS vi 1. KİŞİLİK...137 2. KİŞİLİK KURAMLARI...137 2.1. Psikanalitik Kuram...137 2.2. Savunma Mekanizmaları...141 2.3. Erik Erikson un Psikososyal Gelişim Kuramı...144 2.4. James Marcia nın Benlik Kimliği Statüleri...150 2.5. Hümanistik Yaklaşım...152 3. KİŞİLİK GELİŞİMİNE İLİŞKİNDİĞER KONULAR...155 3.1. Bağlanma Stilleri...155 3.2. Çatışma Biçimleri...158 3.3. Denetim Odağı...160 3.4. Anne-Baba Tutumları...160
Özet...163 Bulmaca...166 Konu Kavrama Testi...167 Cevaplı Test...172 Çözümlü Test...177 Çözümler...181 Çıkmış Sorular...183 Çıkmış Soruların Açıklamaları...189 5. BÖLÜM Ahlak Gelişimi AHLAK GELİŞİMİ...195 1. PIAGET VE AHLAK GELİŞİMİ...195 1.1. Piaget ye Göre Ahlaki Gelişim Dönemleri...195 2. KOHLBERG VE AHLAK GELİŞİMİ...197 Özet...205 Bulmaca...206 Konu Kavrama Testi...207 Cevaplı Test...212 Çözümlü Test...217 Çözümler...221 Çıkmış Sorular...223 Çıkmış Soruların Açıklamaları...225 Deneme Sınavı - 1...227 Deneme Sınavı - 2...233 Deneme Sınavı - 3...239 Deneme Sınavı - 4...245 Deneme Sınavı - 5...251 Kaynakça...257 Bulmaca Çözümleri...259 vii KPSS
GELİŞİMİN Temel Kavramları GELİŞİM PSİKOLOJİSİ GELİŞİM ARAŞTIRMALARINDA KULLANILAN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ GELİŞİM GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2010-2 2011 4 4 3 3 3 3 4 3 2 3 3 İyi ve kötü nün yüzü aynıdır... Her şey insanın yoluna ne zaman çıktıklarına bağlıdır. (Paulo Coelho, Şeytan ve Genç Kadın) 1 KPSS
1. BÖLÜM GELİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI 1. GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Genetik kodları taşıyan iki mikroskobik hücre birleşir, dünyada bir başka eşi olmayan, düşüncede, duyguda oldukça karmaşık bir varlık olan insan meydana gelir. Her yönden son derece karmaşık bir yapıya sahip olan insanı anlamak, oldukça zor bir uğraştır. Yüzyıllardır psikoloji bilimi, insanın karmaşık duygu, düşünce ve davranışlarını anlamayı amaçlamaktadır. Psikoloji, insan davranışlarını ve bu davranışların gerisindeki yapı ve süreçleri inceleyen bir bilim dalıdır. Psikoloji, 19.yy ın son çeyreğinde, astroloji, matematik, kimya, biyoloji gibi alanlardan sonra ortaya çıkmış bir alandır. İnsanoğlu önce kendi dışındaki varlıkları incelemiş, sonra kendine dönmüştür. İnsanın farklı durumlara farklı birçok tepki ile cevap vermesi, ilk çağlarda doğaüstü güçlerle açıklanmıştır. Bu güçler tıpkı evreni olduğu gibi insanın davranışlarını da yönlendirmiştir. Ortaçağ ve yeniçağda psikolojinin konusu ruh olmuş, bu dönemde ruh felsefesi üzerine çalışılmıştır. Bu nedenle bilimsel bir psikolojiden söz edilememektedir. Yeniçağda birçok buluş ve keşif, insanoğlunun doğa hakkında birçok şeyi öğrenmesini sağlamıştır. Bu alanlardaki ilerleme insanın kendisini incelemeye yönelmesine ve bunu yaparken de pozitif bilim yöntemlerini kullanmaya yönlendirmiştir. W. Wundt (1812-1920), psikolojiyi felsefeden ayırarak ayrı bir disiplin olmasını sağlamıştır. Psikoloji ayrı bir disiplin olmuş, birçok ekol ortaya çıkmış; ancak bu bilim içerisinde neyin incelenmesi gerektiği uzun süre ekollerin tartışma konusu olmaya devam etmiştir. Yapısalcılık: Bu ekollerden biri olan yapısalcılık (strüktüralizm), bilincin yapı bakımından incelenmesi olarak da tanımlanmaktadır. 19.yy ın ikinci yarısında ortaya çıkan, Wilhelm Wundt ve Titchener ın öncülüğünü yaptığı bir yaklaşımdır. Yapısalcılar psikolojinin temel ilgi alanının insan aklı ve onun bileşenleri olduğunu kabul etmekteydiler. Bu yaklaşıma göre fizyolojik doğada olduğu gibi bilinç olayları da birtakım daha yalın psişik olaylardan meydana gelmiştir. Psikolojinin amacı, bilinç denilen bu karmaşık olayı çözümlemek, zihnin en yalın öğelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri bulup, kanunlar halinde formüle etmektir. Bu amaçla uyarıcılar, duyumlar, algılar, anılar, eşik değerler gibi konuları pozitif bilimler açısından bir laboratuvar ortamı içinde ele alıp incelediler. Yapısalcılar her öğenin bir duyum 3 KPSS
KONU KAVRAMA TESTİ 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi gelişim tanımı içinde yer almaz? A) Süreklidir B) İleriye yöneliktir C) Doğumla başlar D) Yaşamın sonuna kadar sürer E) Birçok alanda meydana gelir 5. Gelişimin temel kavramları içerisinde fizyolojik açıdan niceliksel artışı ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Öğrenme D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem 2. Yapılan araştırmalar, küçük yaşlarda farklı ailelere evlatlık olarak verilen ve farklı çevrelerde büyüyen tek yumurta ikizlerinin benzer kişilik özelliklerine sahip olduklarını göstermiştir. Bu durum aşağıdaki faktörlerden hangisi ile açıklanabilir? A) Kalıtım B) Öğrenme C) Olgunlaşma D) Kültürel faktörler E) Zaman etkisi 3. Öğrenmenin iyi bir şekilde gerçekleşebilmesi için çocuğun öğrenilecek olan davranışı yapabilecek düzeye ulaşması gerekmektedir. Ancak öğrenme için bu yeterli değildir. Çocuğun o davranışı daha önce görmüş, denemiş olması bunun yanı sıra davranışı yapmaya istekli olması da önemlidir. Bu nedenle çocuk herhangi bir davranışı öğrenebilecek kapasitede olsa bile, istemediği davranışı öğretmek mümkün olamamaktadır. Yukarıda belirtilen durum gelişime ilişkin hangi kavram ile açıklanabilir? A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Hazırbulunuşluk D) Öğrenme E) Gelişme 4. Üç aylık bir bebeğe ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın yürümeyi öğretmek mümkün değildir. Çünkü bebek bu dönemde yürümeyi öğrenebilecek düzeye ulaşmamıştır. Üç aylık bir bebeğin yürümeyi öğrenememesi aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açıklanabilir? A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Kritik dönem D) Hazırbulunuşluk E) Kalıtım 6. Televizyonda yayınlanan bir dizinin etkisiyle mafyacılık oynayan ve mafya babası, tetikçi, fedai gibi rollere giren çocukların bu durumları gelişimin hangi kavramıyla ilişkilendirilebilir? A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Hazırbulunuşluk D) Kritik dönem E) Tarihsel zaman etkisi 7. I. Gündelik oyunlar için gerekli fiziksel özellikleri kazanmak II. Yaşıtları ile olumlu ilişkiler geliştirme becerisi kazanmak III. Hızla değişen bedenini kabul etmek ve etkin biçimde kullanmak IV. Okuma, yazma, aritmetikle ilgili temel becerileri kazanmak V. Karşı cinsle yakın ilişkiler geliştirmek Yukarıda yer alan gelişim görevlerinden hangileri okul döneminde başarılması gereken gelişim görevlerindendir? A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, III ve V D) II, IV ve V E) III, IV ve V KPSS 30
ÇÖZÜMLÜ TEST 1. Bir çocuğun gündelik oyunlara ilişkin gerekli fiziksel yeterliliğe sahip oluşu ve oyun oynamadaki başarısı, onun arkadaşları arasında değer verilen, kabul gören bir birey olmasına yardımcı olabilmektedir. Bu durum çocuğun sosyal ve kişilik gelişimine de olumlu yönden etki edebilir. Bu bilgi doğrultusunda gelişimin özelliklerine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisine ulaşılabilir? A) Bir gelişim alanındaki başarı, bir başka gelişim alanındaki başarıyı etkiler. B) Gelişim belli bir sıra doğrultusunda gerçekleşir. C) Bireyin gelişiminde en etkili gelişim alanı fiziksel gelişimdir. D) Bireyin kişilik gelişimi için fiziksel gelişim ön koşuldur. E) Gelişim alanları birbirinden bağımsız olarak ortaya çıkar. 4. Günümüz ekonomik koşulları, aile yaşantısı, kadın ve erkeğin her ikisinin de çalışması gibi durumlar, androjen kimlik özelliği gösteren bireylerin sayısının artmasına neden olmaktadır. Bu ifade ile aşağıdakilerden hangisi anlatılmak istenmektedir? A) Her iki cinsin cinsiyet özelliklerine sahip bireylerin sayısında artış olduğu B) Her iki cinsin toplumsal cinsiyet rolüne sahip bireylerin sayısında artış olduğu C) Kendi cinsinin cinsiyet özelliklerini aşırı vurgulayan bireylerin sayısında artış olduğu D) Bireylerin kendi cinsiyet rollerini aşırı düzeyde vurgulama eğiliminde oldukları E) Toplumda homoseksüelliğe yönelik eğilimlerde artış olduğu 2. Juel Nielsen, 1965 yılında ikizler üzerinde yaptığı bir araştırmada, ayrı büyütülmüş ikizlerin başkalarına karşı davranış biçimlerinde, dini ve siyasi görüşlerinde, ilgi alanlarında ve eş seçimlerinde çok az benzerlik gösterdiklerini ortaya koymuştur. Juel Nielsen in araştırma bulguları gelişimle ilgili hangi kavramın önemini vurgulamaktadır? A) Büyüme B) Çevre C) Kalıtım D) Tarihsel zaman etkisi E) Kritik dönem 3. İlköğretim birinci kademedeki kitapların yazıları daha büyük, resimleri daha renkli iken, sonraki öğretim kademelerinde yazılar küçülmeye ve daha az resim kullanılmaya başlanır. Bu durum hangi gelişim ilkesi ile ilişkilendirilebilir? A) Gelişim içten dışa doğrudur. B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. C) Gelişimin hızı her dönemde aynı değildir. D) Gelişim bir bütündür. E) Gelişim genelden özele doğrudur. 5. Freud, psikoseksüel gelişim kuramında insanın kişiliğinin 0-6 yaş arasında ortaya çıktığını belirtmektedir. Freud a göre bireyin bu yaş dönemindeki oral, anal ve fallik dönemleri sorunsuz bir biçimde atlatması, onun sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde, sağlıklı bir yetişkin olmasında çok büyük önem taşımaktadır. Freud, yine bu dönemlerde yaşanan sorunların ileriki yıllarda kolaylıkla ortadan kaldırılamayacak önemli sorunlara neden olacağını ifade etmektedir. Freud un kişilik gelişimine ilişkin görüşleri dikkate alındığında, gelişim psikolojisindeki hangi kavrama ilişkin vurgu yaptığı söylenebilir? A) Kritik dönem B) Çevre C) Tarihsel zaman etkisi D) Olgunlaşma E) Öğrenme 39 KPSS