YIL: 6 SAYI: 24 EYLÜL 2012 OPSİYON STRATEJİLERİ Piyasa durgun ama hareketlenmesini mi bekliyorsunuz? Yoksa tersini mi? İşte stratejiler... BÜLENT ERTUNA Forekste kazanma stratejilerini Gedik Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Bülent Ertuna anlattı. KAPALIÇARŞI DA RİSK ÇOK HEDGE YOK Yüzlerce yıllık Kapalıçarşı da altın esnafının riskten korunma yöntemlerini araştırdık... ÖLÜMCÜL 7GÜNAH VE BİR FİNANSAL PİYASA Finansal sektörde ardı ardına patlayan skandallar, filmlere konu olan yedi ölümcül günahı gündeme getirdi
YÖNETİM KURULU BAŞKANI NIN MESAJI IŞINSU KESTELLİ VOB Yönetim Kurulu Başkanı Değerlİ okurlar, Son dönemde, büyük bir titizlikle hayata geçirilen VOB u yıldırma politikasını dikkatle izlediğinizi sanıyorum. Bu yazıda, bu konudaki düşüncelerimizi paylaşmak ve biraz dertleşmek istiyorum Yalın gerçek şudur: Türkiye de kurulmuş bir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) varken tek hisse senedine dayalı vadeli işlemler ve opsiyonlar SPK tarafından İMKB ye verilmiştir. Amacın, VOB u köşeye sıkıştırarak ucuz bir fiyata tek borsa çatısı altına girmesini sağlamak olduğu açıktır. Bu safhada muhatap kurumlar tarafından dile getirilen gerekçelerin bir çoğunun içi boştur. Evet, dünyada borsalar birleşiyor. Ancak bir borsanın diğerini metazori yoluyla ele geçirip piyasaların iyice hantallaşması için değil, daha yüksek verimlilik için borsaların karşılıklı anlaşması yoluyla birleşiyorlar. Daha iyi teknolojik hizmet ve daha rekabetçi bir yapıyı sağlamak için birleşiyorlar. Gözetimin ancak tek bir çatı borsada iyi yapılacağı bilgisi yanıltıcıdır. Gözetim borsaların değil SPK nın asli görevidir. Borsalar bu yapı için gerekli bilgileri düzenleyici kuruma sağlamakla yükümlüdürler. Asıl olarak borsalarda gözetim piyasada şeffaflığı bozucu faaliyetlerle sınırlı olup, maalesef ülkemizde SPK nın kendi asli görevini yapmak yerine bu görevi delege etmeyi seçmesi nedeniyle bu söylem ortaya çıkmıştır. Dünyanın önemli piyasalarına baktığınızda ABD, İngiltere, Almanya gibi ülkelerde bir çok spot ve vadeli borsa bulunmaktadır. Bunların gözetimini yapmak kendi düzenleyici kuruluşlarının görevi olup SPK ya verilen borsaları denetleme görevi de, hele ki AŞ olarak kurulmuş borsaların şirketsel iç denetim benzeri denetimlerinin yapılması değil, gözetim açısından manipülasyon veya aşırı spekülasyon gibi piyasa bozucu faaliyetlere ortam sağlamamalarının denetlenmesidir. İstanbul un finans merkezi olması için gerekli olan, zorla diğer borsaların İMKB çatısında toplanması değil, borsacılık faaliyetinde rekabet ortamının sağlanmasıdır. İstanbul Finans Merkezi Projesi bir finans merkezi projesi olmaktan çıkmış, İMKB nin olabilecek en yüksek fiyata satılabilmesi projesi haline gelmiştir. VOB ve İMKB rakip değillerdir, asıl rakipleri yurtdışı platformlar, borsalar ve OTC dir. Tekelci yapı ile sadece zaten yurtdışında inanılmaz boyutlarda olan işlemlere teşvik verilmiş olur. VOB, önemli bir değerdir. Bu borsanın faaliyet alanlarını tıkayıp, fahiş fiyatlı anlaşmalara mahkum edip, hiç bir ilerleme yapmasına müsaade etmezseniz şirket değeri doğal olarak düşer. Söz konusu büyük değer yok pahasına VOB un ortaklarının elinden alınmaya çalışılmaktadır. Bunu aslında şöyle bir örnekle de vurgulamak olasıdır; Ziraat Bankası özelleştirilirse, sadece değerinin artması için, mevduat toplama yetkisi diğer bankaların elinden alınacak mıdır? Tabii ki hayır. Durum işte bu derece absürttür. Yapılması gereken; İMKB, VOB ve Altın Borsası nın yapısı hakkında nihai siyasi kararı alıp, hiç kimseyi mağdur etmeden bir çözüm üretmek ve sonra da piyasaların hızla büyümesine dönük kararları hayata geçirmek olmalıdır. Karar vericilerden adil olmalarını ve İzmir in yatırım şevkini kırmamalarını bekliyoruz. EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 3
İÇİNDEKİLER 10 22 28 Risk çok, korunan yok Altın piyasasının kalbi Kapalıçarşı da esnaf riskten nasıl korunuyor, neler yapıyor? VOBJEKTİF araştırdı. 7 Ölümcül Günah Dünyanın dev banka ve finansal kurumlarında ardı ardına yaşanan skandallar insanlığın 7 ölümcül günahını akıllara getirdi. Sırada Hangi Banka var? Doç. Dr. Coşkun Küçüközmen, bankacılık skandallarının perde arkasını VOBJEKTİF için yazdı... 48 58 22 48 40 Opsiyon Stratejileri-2 Opsiyon piyasalarında kazandıran stratejiler neler? Piyasa canlı ve durgunken neler yapılmalı? Röportaj: BÜLENT ERTUNA Gedik Yatırım Genel Müdür Yardımcısı, forekste büyük yatırımcıların stratejilerini anlattı. 58 Türev araçları nasıl muhasebeleştirmeli? Karmaşık yapıya sahip olan türev araçların muhasebeleştirilmesinde hangi unsurlara dikkat edilmeli? 40 SAYI: 24- EYLÜL 2012 SAHİBİ Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. TEMSİLCİ Çetin Ali Dönmez SORUMLU MÜDÜR Şamil Demirkan MAHİYETİ İktisadi konular YAYIN TÜRÜ Yerel Süreli Yayın YÖNETİM YERİ Akdeniz Caddesi Birsel İş Merkezi No: 14 K: 6 Alsancak 35210 İZMİR Tel: 0232 481 10 81 Faks: 0232 445 61 85 www.vob.org.tr e-posta: vob@vob.org.tr TASARIM-İÇERİK-REKLAM SEM YAYINCILIK Büyükdere Caddesi Öztürk Sokak Akabe İş Merkezi No: 1/A Mecidiyeköy/İstanbul Tel: 0212 347 32 30 GRAFİK VE BASIM YERİ İhlas Holding Medya Plaza 29 Ekim Cd. No: 23 34197 Yenibosna/İSTANBUL 4 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
VOB GENEL MÜDÜRÜ NÜN MESAJI ÇETİN ALİ DÖNMEZ VOB Genel Müdürü Merhaba Başlamak bitirmenin yarısıdır diye bir söz vardır bilirsiniz, biliyorsunuz, biz başladık ama henüz bitiremedik yeni sistem yazılımı projesini. Süreç devam ediyor yılmak yok. Bir Amerikalı filozofun güzel bir sözü aklıma geldi paylaşayım istedim. Başarı tatlıdır iyidir, hatta büyük çabalar harcanarak, zaman kaybedilerek ve zaman zaman başarısızlıklarla dolu bir süreçten sonra gelen başarı daha da iyidir. Kişisel olarak beni, kurum olarak VOB u ve VOB daki çalışma arkadaşlarımı başladığı ve başarılı tamamladığı işler olduğu kadar, başladığı ancak tamamlayamadığı işler de pişiriyor, olgunlaştırıyor, önemli olan samimi bir şekilde çaba sarfetmek, birşeyleri yapmaya gayret etmek. Niyetimiz sağlam olduktan sonra yolumuz er geç açık olacak buna inanıyorum. Bu sayıda sizlere yine dolu bir içerikle ulaşıyoruz, biraz gecikmeli oldu artık kusurumuza bakmayın. Yazın da neredeyse herkes tatildeyken dergimizi çıkarmaktansa Eylül ayında çıkarmayı biraz da özel olarak tercih ettik. Malumunuz İMKB-VOB tartışmaları devam ediyor, herşeyden önce en önemli temennim bu tartışmaların bir an önce sona ermesi ve piyasa enstrümanları üzerine yoğunlaşmamız. Kariyerimizde çok büyük önem verdiğimiz opsiyon sözleşmelerinin ülkemize kazandırılması aşamasında aktif görev yapmaktan, katkıda bulunmaktan daha çok sevineceğim bir şey olamaz, bu açıdan umuyorum bu iş hayırlı bir şekilde sonuçlanır. Diğer taraftan, genel olarak foreks işlemleri olarak bilinen kaldıraçlı işlemlere ilişkin çalışmalarımız devam ediyor, oldukça önemli ilerleme kaydettik, bu piyasada işlem yapan ve tecrübe kazanmış kurumlar ile de görüşmelerimiz devam ediyor, dinamik bir süreç içinde mümkün olduğu kadar piyasa dostu, ancak temel prensiplerimizden de taviz vermeden bu işi en iyi şekilde sonlandıracağımıza inanıyorum. Geleceğin hepimize daha iyi günler getirmesi dileğimle, saygılarımı sunuyorum. 5 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
VOB DAN HABERLER TİCARET VE FİNANS MERKEZİ İZMİR İN BORSA SERÜVENİ... OKAN ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI İSTANBUL FİNANS KONGRESİ Okan Üniversitesi tarafından organize edilen Uluslar arası İstanbul Finans Kongresi 13 Haziran tarihinde düzenlendi. Kongrede VOB Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez İstanbul Finans Merkezi Projesi Kapsamında Finansal Piyasalar İşlemleri, Yeni Ürün ve Hizmetler konulu panele konuşmacı olarak katıldı. VOB LONDRA IDX te! TheFutures Industry Association (FIA) ve Futures and Options Association (FOA) ın her yıl düzenlediği International Derivatives Expo 26-27 Haziran 2012 tarihlerinde İngiltere nin Londra kentinde gerçekleştirildi. VOB un da bir stand ile temsil edildiği organizasyonda türev piyasalarda yaşanan son gelişmeler ve türev piyasaların geleceğine dair beklentiler tartışıldı. IDX in katılımcıları arasında uluslararası türev ve finans piyasalarında yer edinmiş birçok önemli borsa, aracı kurum, banka, teknoloji şirketi, basın/ yayın kuruluşu ve yöneticileri yer aldı. VOB standı konferansların düzenlendiği iki gün boyunca yabancı yatırımcılar tarafından yoğun ilgi gördü. 6 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
VOB TİŞÖRT YARIŞMASI SONUÇLANDI VOB-Yaşar Üniversitesi işbirliğiyle T-SHİRT ÜZERİNE GÖRSEL TASARIM YARIŞMASI düzenlendi. VOB un kurumsal yapısında kullanılmak üzere ulusal ve uluslararası boyutta tanıtımına katkı sağlamak amacına yönelik olarak düzenlenen yarışmada jüri özel ödülünü Seda Yılmaz adlı katılımcı kazandı. VOB VE YAŞAR ÜNİVERSİTESİ İŞBİRLİĞİ İLE TİCARET VE FİNANS MERKEZİ İZMİR İN BORSACILIK SERÜVENİ KONFERANSI YAPILDI VOB ve Yaşar Üniversitesi işbirliği ile düzenlenen Ticaret ve Finans Merkezi İzmir in Borsacılık Serüveni adlı konferans 10 Mayıs 2012 tarihinde Yaşar Üniversitesi nde gerçekleşti. Konferans kapsamında Bir Ticaret Merkezi olarak İzmir de Borsacılığın Dünü ve Bugünü, Küresel Ekonomide Güncel Gelişmeler ve İzmir in Global Markası VOB: Reel Sektör VOB u Ne Kadar Tanıyor, VOB un Kullanımında Engeller Neler konulu paneller düzenlendi. EURASIA BUSINESS AND ECONOMİCS SOCIETY 2012 KONFERANSI Bu yıl 7 ncisi düzenlenen Eurasia Business and Economics Society (EBES) Konferansı 24-26 Mayıs tarihleri arasında İstanbul da gerçekleşti. VOB un da sponsor olarak destek verdiği konferansta 63 farklı ülkeden 500 den fazla katılımcı yer aldığıkonferansta açılış konuşmasını VOB Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez yaptı. Ayrıca konferans süresince 290 dan fazla makale sunuldu. İKSEV CAMERATA SALZBURG KONSERİ Avrupa da köklü bir müzik geleneğinin sahibi Camerata Salzburg, altın yıldönümünü kutladığı 2012 sezonunda, Türkiye nin yetiştirdiği en önemli keman virtüözlerinden Tuncay Yılmaz ve Almanya nın ödüllü obua solisti HansJörg Schellenberger e eşlik ettikleri özel bir konserle VOB un sponsorluğunda İzmir Festivali nde yer aldı. Konser 28 Haziran 2012 tarihinde Efes Celsius Kütüphanesi nde gerçekleşti. EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 7
DÜNYADAN YÜKSEK FREKANSLI İŞLEMLERİ AKLAYAN ARAŞTIRMA Yüksek Frekanslı İşlemler Piyasa İçin Zararlı Değil Avustralya merkezli bağımsız araştırma şirketi Capital Markets Cooperative Research Centre (CMCRC) tarafından yapılan bir araştırma, yüksek frekanslı işlemlerin piyasa volatilitesi ile ilişkili olmadığını gösteriyor. SGX, NASDAQ, Euronext Paris, ASX ve LSE gibi borsalar ile birlikte yapılan ve toplam iki yıl süren araştırmaya göre yüksek frekanslı işlemler tahminin aksine volatiliteyi düşürücü etkisi olduğu tespit edildi. LCH Clearnet, International Derivatives Clearing Group u Satın Alıyor Dünyanın en büyük takas kurumlarından biri olan LCH Clearnet mevcut durumda Nasdaq OMX in sahip olduğu ve ABD de faaliyet gösteren International Derivatives Clearing Group u (IDCG) satın almak için Nasdaq OMX ile anlaştı. Nasdaq, son olarak ABD piyasasında takas hizmeti sunan IDCG şirketini 30 milyon dolara LCH Clearnet e satmayı kabul etti. İki kurum arası görüşmeler Nisan ayından beri sürmekteydi. ASX Birleşmek İçin Borsa Arıyor Avustralya Borsası (ASX) yurtdışından farklı bir borsa ile birleşme veya satın alma planları yapıyor. 2011 yılında Avustralya resmi otoritelerin ülke çıkarlarına aykırı olması nedeniyle Singapur borsası ile birleşmeyi iptal etmişti. ASX in CEO su Elme Funke Kupper, eğer resmi otoriteler izin verirse başka bir borsayı satın alabileceklerini veya başka bir borsa ile birleşebileceklerini söyledi. CME Avrupa da Borsa Kurmayı Planlıyor ABD ve dünyanın en büyük türev borsalarından CME Avrupa merkezli bir borsa kurmayı hedefliyor. Geçen yıl Avrupa piyasalarının tekelleşmesini engellemek adına izin verilmeyen NYSE Euronext ve DeutscheBörse birleşmesinin ardından CME Avrupa da faaliyet alanını genişletmek adına borsa kurma çalışmalarına başladı. 8 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
CME nin Avrupa pazarına girmesi ile birlikte Avrupa da borsalar arası rekabetin artması bekleniyor. Volcker Kanunu nun 2012 sonunda Yürürlüğe Girmesi Planlanıyor ABD yetkilileri büyük yatırım bankaların kendi adına spekülatif işlemler yapmasına sınırlama getiren Volcker Kanunu nu bu yıl içersinde yürürlüğe almayı hedefliyor. Söz konusu kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte bankalar kendi sermayeleri ile piyasada spekülatif işlem yapmasına sınırlama gelecek. Böylece bankaların yüksek riskli işlemler yapmasına ve piyasanın sistemik riskini yükseltmesine engel olmak isteniyor. Asya ve Avustralya Regülatörleri Algoritmik İşlemler için Denetimi Arttırıyor ABD ve Avrupa pazarlarında yaşanan gelişmeler ışığında Asya ve Avustralya piyasalarını denetleyen kuruluşlar algoritmik işlemlere yönelik yeni denetim uygulamaları üzerinde çalışıyor. ABD ve Avrupa piyasalarında algoritmik işlemlerden dolayı yaşanan bazı olumsuz piyasa hareketlerinin Asya da da yaşanmaması için bu tür işlemler yapan şirketlerin uyguladığı programların yılda en az bir kere denetime tabi tutulması yönündeki yasal çalışmalar sürüyor. Avrupa ve ABD yetkilileri de uzun süredir algoritmik ve yüksek frekanslı işlemlerin denetimi konusunda çalışmalar yapıyor. ICE Borsa Satın Alacak ABD merkezli Intercontinental Exchange in CFO su Scott Hill e göre ICE yakın gelecekte başka bir borsayı satın almak için çalışmalarını sürdürüyor. Mevcut durumda 1 milyar dolardan fazla nakit rezervleri bulunduğunu belirten Hill, başka bir borsayı satın alarak daha fazla değer yaratmak istediklerini ve bunu yapmak için yeterince kaynağa sahip olduklarını söyledi. Exchange in CFO su Scott Hill EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 9
DOSYA 10 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
KAPALIÇARŞI DA RİSK ÇOK, HEDGE NEREDEYSE YOK 551 yıllık Kapalıçarşı, altın fiyatını artık anlık veri ve analizlerle takip ediyor. 11 yıllık yükseliş, riskten korunma iştahını artırmış durumda. Ama yeni bir parasal genişleme, riskini yönetemeyen altın esnafını zora sokabilir. EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 11
DOSYA 2 CEREN DİLEKÇİ 007 nin Şubat sonunda patlak veren finansal krizin üzerinden beş yıl geçti. Son beş yılda piyasalar oldukça çalkantılı bir seyir izlerken bu dönemde en çok kazandıran yatırım aracı, kriz zamanlarının güvenli limanı olarak görülen altın oldu. Geçen beş yılda sarı metalin fiyatı iki katından fazla artış kaydetti. 1988 yılında 486 dolar seviyesindeki altında başlayan düşüş tam 13 yıl sürerek Şubat 2001 de 261 dolar seviyesine geldiğinde son buldu. O günden bugüne kadar soluksuz bir yükseliş içerisinde olan altında değer kazancı, küresel kriz ile birlikte daha da ivme kazandı. Bir yandan piyasaya sürülen yeni paranın getiri arayışı, diğer yandan enflasyonist etkilerin fiyatlanması ve belki de en önemli etkenlerden biri olarak merkez bankalarının rezerv çeşitlendirmesi adına altın alımlarına hız vermesi. Tüm bunlar, altın fiyatlarının yeni zirveleri test etmesine neden oldu. Birinci parasal genişleme öncesi altının zirve seviyeyi test etmesinde, FED Başkanı Bernanke nin bankanın zor durumda olan ABD ekonomisi için gerektiğinde destek verecekleri yönündeki açıklaması oldu. Uluslar arası piyasada doların değer kaybetmesi ve stagflasyon kaygıları yatırımcıları altına yöneltmesiyle spot altının onsu 6 Mart 2008 tarihinde 985,60 dolara ulaştı. 25 Şubat 2008 tarihinde onsu 937,10 12 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
HER PARASAL DESTEK YA DA SPEKÜLASYON, ALTIN FİYATI ÜZERİNDE ETKİLİ OLUYOR. ALTIN 11 YILDAN BERİ ARALIKSIZ YÜKSELİYOR. dolardan işlem gören altın fiyatları altı işlem gününde yüzde 5 oranında değer kazandı. 2008 kriziyle beslenmeye başlayan altın, Kasım 2008 de 760 dolar seviyesinden yeniden yükseliş trendine girdi. Merkez bankalarının açıkladıkları parasal genişleme programları, kötü giden ekonomilere istenilen ilaç olmazken piyasalarda yeni genişleme beklentileriyle geçen yıl Eylül ayında altının ons fiyatı tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 1,922 dolara çıktı. Son 12 aylık süreçte rekor kıran altın fiyatları, 2012 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 5 oranında gerileyerek 2008 Eylül den bu yana en sert düşüşünü yaşarken piyasalarda oluşan beklentiler ile yeniden yükselişe geçerek 1,690 dolar seviyesini aştı. Grafik-1 990,00 980,00 970,00 960,00 950,00 940,00 937,10 937,25 25.02.2008 Pazartesi 26.02.2008 Salı Altın Fiyatları 957,00 27.02.2008 Çarşamba 959,40 28.02.2008 Perşembe 29.02.2008 Cuma 985,50 03.03.2008 Pazartesi İÇERİDE DURUM NE OLDU? Dış piyasalarda bu hareketlilik yaşanırken yurt içinde ise 24 ayar külçe altının gram fiyatı 2009 yılı Eylül ayındaki 47 lira seviyesinden 2012 Eylül itibariyle 98 liraya yükselerek üç yıllık süreçte yüzde 108 oranında değer kazandı. soluksuz YÜKSELİŞ 2010 yılında olduğu gibi altın, 2011 yılında da yüzde 23 reel değer artışı ile en yüksek getiriyi sağlayan yatırım aracı oldu. Altının yanında, döviz ve döviz tevdiat hesapları reel getiri sağlayan finansal araçlar oldu. Dünya piyasalarındaki oynaklık giderek artınca altına yatırım yapmak vadeli işlem yatırımcıları açısından da daha cazip hale geldi. 2009-2010 yılları arasında VOB içinde en yüksek işlem hacmi artışının altın kontratlarında yaşanması da bunun en iyi göstergesi oldu. (Grafik 1) EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 13
DOSYA Grafik-2 $2,000 $1,800 $1,600 $1,400 $1,200 $1,000 $800 $600 $400 $200 Grafik-3 120.000 2006 2008 2010 2012 Tablo-1 Seçilmiş Yatırım Araçlarının Getirileri 2011 % Nominal Reel Altın 36.0 23.1 3 ay $ DTH 26.5 14.5 1 ay $ DTH 25.2 13.3 Dolar 22.8 11.2 3 ay DTH 22.1 10.6 1 ay DTH 21.0 9.6 Avro 18.9 7.7 3 ay TL Mevduat 7.5-2.7 Gecelik Repo 6.8-3.3 Tahvil 6.6-3.5 1 ay TL Mevduat 6.1-3.9 İMKB-100-22.3-29.7 TÜFE 10.4 - Kaynak: Hazine, TCMB, TÜİK 100.000 80.000 60.000 Tablo-2 01/07/2010 01/01/2010 01/07/2011 01/01/2011 Tarih Kontrat Sayısı İşlem Hacmi (TL) 2006 1,618 4.769.447 2007 81 238.482 2008 21.641 84.926.183 2009 118.347 593.852.744 2010 144.965 866.198.915 2011 165.729 1.502.346.832 2012 37.194 356.348.011 Toplam 489.575 3.408.680.614 Tablo-3 Tarih Kontrat Sayısı İşlem Hacmi (TL) 2010 2.523 5.496.900 2011 595.495 1.775.227.687 2012 850.603 2.508.477.066 Toplam 489.575 3.408.680.614 01/01/2012 01/07/2012 Emtia grubunda 2010 yılına göre tarımsal ve metal ürün sözleşmelerinin hacmi azalırken, kıymetli madenleri baz alan sözleşmeler iki katına çıktı. Vadeli Altın İşlem Sözleşmeleri nin VOB bünyesinde işlem görmeye başladığı Mart 2006 tarihinden 2008 yılının dördüncü çeyreğine kadar kontrat sayısı ve işlem hacmi sınırlı kaldı. Mart 2006 tarihi ile Eylül 2008 tarihleri arasında işlem gören kontrat sayısı ancak 2 bin 752 olarak gerçekleşti. Altının ons fiyatının sürekli olarak artmaya başladığı 2008 yılının dördüncü çeyreğinden itibaren işlem gören kontrat sayısında artış yaşandı. 2011 yılında işlem gören kontrat sayısı 165 bin 729 olarak gerçekleşirken, işlem hacmi 1.5 milyar TL ye yükseldi. 2012 yılı Ağustos sonu itibariyle işlem gören kontrat sayısı 37 bin 194 adet seviyesinde gerçekleşirken, işlem hacmi 356 milyon TL de bulunuyor. Dolar/Ons Sözleşmeleri nin VOB bünyesinde işlem görmeye başladığı 22.12.2010 tarihinden itibaren kontrat sayısı ile işlem hacmi artış gösterdi. Sözleşmelerin işleme açıldığı 2010 yılı sonunda işlem gören kontrat sayısı 2 bin 523, işlem hacmi ise 5.5 milyon lira seviyesindeydi. 2012 yılı Ağustos ayına gelindiğinde ise işlem gören kontrat sayısı 850 bin 603 adede, işlem hacmi ise 2.5 milyar liraya kadar yükseldi. Alışkanlıklar gereği, altına yatırım halen fiziken yapılıyor. Bu durum, uzun vadede altına dayalı finansal enstrümanlar açısından ciddi bir potansiyel olduğunu gösteriyor. 14 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 15
DOSYA ALTININ KALBİ, KAPALIÇARŞI NE DİYOR? ALTINDAKİ YÜKSELİŞ KAPALIÇARŞI YI TEDİRGİN EDİYOR Fiyatlardaki yükseliş Türkiye de altın piyasasının kalbi olarak bilinen Kapalıçarşı da tedirginlikle izleniyor. Uluslararası piyasalarda altın fiyatlarının her geçen gün yeni rekorlara imza atması nedeniyle insanların alım gücünde büyük ölçüde düşüş meydana geldiğini belirten Kapalıçarşı esnafı, son 10 senede insanların alım gücünde yüzde 50 nin üzerinde bir azalma olduğunu belirtiyor. BİLARDO OSMAN LAKAPLI AYAKLI BORSACI OSMAN ATAÇ SON 10 SENEDE ALIM GÜCÜ YÜZDE 50 DÜŞTÜ Altın piyasasını nasıl takip ediyorsunuz? Piyasa uzmanları nasıl takip ediyorsa biz de aynen öyle takip ediyoruz. Hafta başında bize bülten gelir. Hafta içinde ABD, Avrupa daki dataların hepsini takip ederiz. Foreks, televizyon haberlerini takip ederiz. Bizim işimiz döviz ve altın üzerine olduğu için bizim işimiz saate bakar gibi dakika dakika bunları takip etmek. Takip ettikten sonra kafamızda altın ve dövizle ilgili bir fiyat oluşuyor. parasal genişleme açıklayabiliriz, diğer gün açıklayamayız yönünde gelen açıklamaların altın fiyatlarında büyük oynamalar yaratmasından rahatsızlık duyuyoruz. Aynı yazı tura olayı gibi merkez bankası başkanları piyasayla oynuyor. Bernanke nin açıklamaları bizi internette yazı yazmaktan men etti. Artık yatırımcılar zarar edebilir düşüncesiyle internetten yorum yapmayı bıraktık. Perakende altın piyasalarında sıkıntı devam ediyor. ABD piyasası açılmadan içeride yaprak kıpırdamıyor. ABD piyasaları açıldıktan sonra film başlıyor. Saat 15.30 da datalar geliyor. Önceden altın piyasası saat 10.00 da döviz piyasası saat 09.30 da açılırdı. İşler azaldığı için bizim altın piyasası 12.15, döviz piyasası 11.05 de açılıyor. Bu da işlerin ne kadar azaldığının göstergesi. Altın fiyatlarındaki yükseliş sizi nasıl etkiliyor? Altın fiyatlarının yükselmesinin perakendede çok az etkisi oluyor. Piyasalarda vadeli işlemler son gaz devam ediyor. Son 10 senede insanların alım gücünde yüzde 50 nin üzerinde bir azalma var. Altın fiyatlarındaki yükseliş hedge fonların kendi aralarında oynadıkları filmlerden kaynaklanıyor. Bugün bir bakıyorsun 1,670. Diğer gün ABD den parasal genişleme sinyali gelmediği zaman birden 70 puan düşüyor. Burada hedge fonlar kazanıyor. Dünyada sistem özellikle 2012 de hedge fonlar ve merkez bankalarının açıklamalarıyla devam ediyor. ABD den bugün MERKEZ DÖVİZ KURUCUSU REŞAT YILMAZ MÜŞTERİLER ZARAR ETTİ VOB da pozisyon alıyor musunuz? Altında bir oyun var üretim bitmiş vaziyette. Altın fiyatları aşırı yüksek. İnsanların alım gücünde azalma olduğu için kuyumcuların işlerinde 10 senede bir azalma var. Dünyada altın üzerine bir film var. Altın fiyatları yükseliyor ama altına talep yok. İki senedir yüzde 30 kapasiteyle çalışıyor. Üç sene önce Türk parasıyla altının kilosu 28 liraydı. Bu bir anda 40 liraya çıkınca altın piyasası bayıldı. Herkes elindekini Türk lirasına çevirdi. Üretim Türkiye de bitmiş vaziyette. Eskiden döviz mevsiminde çeyrek yetiştiremiyorduk. Haftada toptan 10 kg çeyrek satıyordum. Bu sene 1 kg satamıyoruz. 16 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
YÜZLERCE YILLIK KAPALIÇARŞI DA ARTIK PİYASA EKRANLARDAN, ANLIK VERİLERLE TAKİP EDİLİYOR. PİYASA ORAYI, ONLAR PİYASAYI İZLİYOR. EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 17
DOSYA ALTININ KALBİ, KAPALIÇARŞI NE DİYOR? ALTIN PİYASALARI UZMANI MEHMET ALİ YILDIRIMTÜRK MEHMET ALTIN TİCARET LTD. ŞTİ. SON SEKİZ AYDA ALTINI HEDGE EDECEK POZİSYONDA DEĞİLİZ Finansal kriz altın fiyatlarını nasıl etkiledi? Biz bir hafta sonra 100 birim altın satıyorsak ekonomik krizle beraber 10 birime düştü. Şu anda o rakam 20-30 birime çıkmış durumda. 2009 ve 2010 da kötü bir dönem yaşadık. Mesela Türkiye nin altın ithalatı 2007 de 200 tondu. 2008 de 166 ton düştü. 2009 da 37 ton düştü. Ayrıca 2008 in son çeyreği ile 2009 un ilk çeyreği arasında 400 ton külçe altın ihraç ettik. Bu, Türkiye de kuyumculuk sektöründe ve altın piyasasında ilk kez olan bir şeydi. Daha önce de satmıştık ama bu kadar büyük bir rakam satmamıştık. Bu yeni gelişen rafineri ve dünya standardında rafine edilebilen altınla mümkün oldu. Yani yastık altı altınlardan gelen altınların bir kısmı piyasayı karşıladıktan sonra 400 tonu da biz dışarı sattık. Bu altın talebini düşürdü aynı zamanda Goldman Sachs, Merill Lynch ve diğerleri gibi büyük fonlar altın fonu oluşturmuşlardı. Her birinin elinde 1000 tondan fazla altın vardı. Altın kuruluşları, yüksek likidite nasıl olsa enflasyonist baskı oluşturur, biz de gelişmekte olan ülkelerde bunları satarız dediler. Ama böyle bir şey gerçekleşmedi. Çünkü sadece bizde değil, Hindistan, Dubai, Türkiye, Mısır yüklü miktarda altın sattı fiziki olarak, onların pozisyonlarını bozdu. İsviçre de bir banka Türkiye nin altın satması bizim pozisyonumuzu bozdu dediler. Dolayısıyla şu anda hala ellerinde yüklü miktarda altın var, o altına alıcı getiremiyorlar. Merkez bankaları da likiditeyi önceki gibi vermek istemiyorlar. Verdiklerinde büyük yatırımcıların eline geçiyor. Özellikle halkın eline geçmiyor, borçlarını ödeyemiyor. Piyasa da kitleniyor. Büyük fonlar da ellerinde yüklü miktarda altın olduğu için tehdit ediyorlar. Eğer para vermezseniz biz piyasaları bozarız diyorlar Merkez Bankaları na. Ama şu anda Merkez Bankaları duruma hakim. Biz istersek para veririz, istemezsek vermeyiz diyorlar ve nitekim altının yüksek olduğu ay 2011 in Eylül ayıydı. O noktada FED Biz parasal genişleme yapmayacağız dedi. Onun öncesinde beklentiyle 1,922 dolarlara kadar yükselen altın gerilemeye başladı. Bir daha o noktaları görmesi mümkün değil, görmedi de.. Altın fiyatlarının nasıl seyretmesini bekliyorsunuz? Bundan sonra Eylül ve Ekim itibariyle altın 1,750 dolarları teknik olarak görebilir. 1,700 ün üzerinde biraz kalır, 1,750 yi gösterir sonra çok sert bir düşüş olur. Ekim sonuna doğru olacak bir gerilemeden altının tekrar 1,600-1,550 hatta daha da aşağı olma olasılığı var çünkü verilecek likit artışı nakit artışı şeklinde olmayacak. Başka enstrümanlar yoluyla büyük yatırımcıların likit ihtiyacı olduğunu söyleyen büyük yatırımcıların işine gelmeyecek dolayısıyla o altını her halükarda satmak zorunda kalacaklar diye konuştu. Altın piyasalarını nasıl takip ediyorsunuz? Tüm kanallarımız açık. Tüm Türkiye ye buradan fiyatlar veriyoruz. Dışarıdan otomatik olarak aldığımız kanallar var. Kanallardan fiyatları her dakika takip edip güncelliyoruz. İnternet sitemiz Türkiye deki yaklaşık 40 bin kuyumcunun 30 bini tarafından yakından izleniyor. Günün her saatinde antenlerimiz hep yurtiçine hem de yurtdışına açık. Vadeli altın alım satımında nelere dikkat ediyorsunuz? Türkiye de yeni gelişen piyasalar. Bunlardan birisi VOB, birisi de foreks piyasaları. Burada biraz daha profesyoneller işlem yapıyor. Vadelide altının çok fazla işlem gördüğünü zannetmiyorum. Orada daha ziyade İMKB 30 ve pariteler işlem görüyor. O nedenle VOB vadeli piyasada altın fiyatlarını çok fazla etkileyebilecek durumda değil. Altın fiyatlarındaki yükselişe karşı kendinizi koruyor musunuz? Bunu tabii ki tavsiye ediyoruz. Bizim bu konuda yüklü miktarda çalışmamız söz konusu değil ama tavsiye ediyoruz. Özellikle ben onu altından ziyade paritelerde tavsiye ediyorum. Yani ihracat yapan firmaların dövizle oluşturdukları fiyatları mağduriyet olmaması için Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nda kullanması gerekir diye düşünüyorum. Tabii ki altın için de yapılabilir ama şu geçen 8 aylık süreçte altını hedge edecek bir pozisyonda değiliz. Sürekli yükselişler ardından düşüşler yaşandı. Ama mesela 2009 da hızlı yükseliş sırasında hedge etmek doğruydu. Altında dış piyasalardaki hedge mekanizması daha çok kullanılıyor. Yatırımcılara tavsiyeleriniz nelerdir? Geçen sene almayınız dediğimiz halde, yüksek maliyetli altın alan küçük yatırımcılar var. Bunda biraz da bankaların mevduatta olan müşterilerini yönlendirmesinin de etkisi var. 110 liraya kadar alınmış altının gram fiyatı var. Biz o zaman alınmaması gerektiğini, yükselişlerin sert düşüşler getireceğini söylemiştik. Yıl başından bu yana 99 liradan 90,30 liraya kadar gerileyen altın fiyatı gördük. Bundan böyle mevsimsel olarak Ağustos ayının ortalarından itibaren Ekim sonuna kadar altında yükseliş trendi başlıyor. Şu anda onu yaşıyoruz. Dolayısıyla elinde yüksek maliyetli altın olan yatırımcılara piyasaları biraz daha yakından izlemeleri talebiyle, yükselişleri satış fırsatı olarak, düşüşleri de alış fırsatı olarak değerlendirerek al-satlarla maliyetlerini biraz daha aşağı çekebilirler. 18 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
türk yatırımcısının en basit yatırım aracı olarak gördüğü altın aslında birçok değişkenden ETKİLENİYOR. EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 19
DOSYA ALTININ KALBİ, KAPALIÇARŞI NE DİYOR? HALAÇ ALTIN DANIŞMAN HALUK MUTLU İHRACATTAN KAZANDIĞIMIZ PARA YURTDIŞINA GİDİYOR Kendinizi nasıl hedge ediyorsunuz? Esnafla bizim takip sistemimiz arasında fark var. Aracı kurum, banka, finans şirketleri hedge işlerini nasıl yapıyorsa biz de o şekilde yapıyoruz. Buradakiler daha esnaf mantığıyla hareket ediyor. Altın borsasında future kontratlarda zayıflık dikkat çekiyor. Mesela Nymex, Comex te vadesini siz belirliyorsunuz. 2013 ün Ağustos ayına da 2014 e de vade var. Eğer benim yurtdışı ayağım varsa istediğim vadeye kontrat açabiliyorum. Altın borsasından da yapıyorum. Bankaların hazinelerinden de kullanıyorum. Ben bankalarla aynı sistemi kullanıyorum. Onların gündere dediği sistem var. 15-20-25 güne kadar çıkan vadeyle ileri vadeye alım ya da satım yapıyorlar. Bir de foreks kullanıyorlar. Diyelim ki forekste aktif olan Ağustos vade ile Aralık vade. Şu anda ekranlarında Ağustos ile Aralık vade çalışıyor. Foreks ekranları üzerinden Aralık vade işlemlerini yapıyorlar. Diyelim ki üç ay sonrasına vadeli işlem yapacağım. Bana bir tane Türkiye de piyasa söyleyin yapabileceğim. En iyi bildiğimiz hazine bankası bile en fazla 15 gün süre tanıyor. Türkiye de market yok. Altın borsasının süresi 9 gün, sokak borsasınınki 15-20 günle sınırlı, banka hazineleri 15 günle sınırlı. Ya foreks ekranlarına mahkum kalacağım, ya da yurtdışını kullanacağım. Yurtdışından başka tercih edebileceğiniz başka bir market yok. Dünyadaki en önemli üç dört altın borsasından biri Türkiye de ve bu ülkeye has future, forward ve opsiyon piyasası yok. Bankada spot işlem yapıyorum. Sokakta en fazla 20-25 gün arası belki işlem yapılabilir. O zaman da üçüncü hafta iş yaptığınızda şirketin prestijini zedeler, izin verilmez. Yurtdışında çalıştığımız müşteri üç aylık işlem yapmak istiyorum diyor. Benim ülkemde bunu yapacak bir piyasa yok. Bizde türev ürün olmadığı için krizden etkilenmek için saçma bir kalkanın altına girmeyelim. Türev piyasalarımız olsun ama denetlenebilir piyasalar da olsun biz de bunları kullanalım. İhracattan kazandığımız para resmen yurtdışına gidiyor. Burada sokak borsası olarak küçümsenen borsada forward, future yapılıyor sadece opsiyon yapılmıyor. İnsanlara opsiyonun ne olduğu anlatılsa burada o da yapılır. Burası tezgah üstü bir piyasa. Altın borsasına, yurtdışına pas ediyoruz çok çaresiz kalırsak forekse pas ediyoruz. Altındaki future kontratları açsınlar sonsuz seçenekleri görün. Şimdi ölü sezon olduğu halde böyle. Binlerce kuyumcu var, onların toptancıları var, toptancıların da toptancıları var. Hem külçe altının hem de işlenmiş altının toptancısı var. Türkiye nin ithalatı 200-250 ton, son dönemde İran kaynaklı ihracat ayağımız da çok ciddi arttı. Türkiye, altında dünya piyasalarında ciddi söz sahibi ama bunu yönetecek bir iç piyasamız yok. Altın borsası yine son dönemde bir çok kurumun ataklarıyla ayakta kalıyor. Merkez bankalarının munzam ayarlamalarıyla bankalar altına yönelmeye başladı. Vadeli alım-satımda nelere dikkat etmek gerekli? İki önemli konu var. Biri spotun ne kadar talep gördüğünü öncelikle takip etmeniz lazım. Hazır fiziki altını almak ya da satmak isteyenler ne kadar iştahlıysa bunlar vadeli işlemlerde open interest adını verdiğimiz gösterge. Takip ettiğimiz endekste açılmış kısa ve uzun pozisyonların toplamını gösteriyor. Spottaki talep veya arz open interest lerde hacmi arttırıyorsa o kontrata talep olduğunu ya da olmadığını gösterir. Kısacası spottaki talep ya da arz ve bunun open-interestlere olan etkisine bakmak gerekir. Mesela altın almak istiyorsunuz spot altında, dolarınız yok. 3 kg ton altın alacaksınız. 150.000 dolar verecek durumunuz yok 15.000 dolar teminatınızı koyuyorsunuz. Fiziki altına talep var mı, dönüp açılmış olan total kontrat sayısına bakacaksınız. Kontrat sayısında artış varsa, ne kadarı kısa, ne kadarı uzun ona bakacaksınız. Bunun dışında başka temel göstergeler var. Ekonomik datalar, para politikalarına etki edecek görüşmeler var. Genel çerçevedeki en önemli gösterge, opsiyon fiyatları, spot arz-talep, open-interest ler. 20 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
NADİR DÖVİZ GENEL MÜDÜRÜ BURAK YAKIN VADELİ PİYASALAR DAHA DA GELİŞECEK Altın fiyatlarındaki yükselişten kendinizi nasıl koruyorsunuz? Bankalardan, resmi kurumlardan kendi pozisyonumuza göre alım ya da satım yapıyoruz. Kapalıçarşı da günlük ve haftalık pozisyonlar açılıyor. Ne kadar satarsak o kadar yerine koyuyoruz, ne kadar satarsak da o kadar geriden alıyoruz. Türkiye deki bazı aracı kuruluşlar bizimle çalışmak istiyorlar ama biz sağlamlık açısından bankayı tercih ediyoruz. Bankadan fiyat alıp emir giriyoruz. Bankalar üzerinden olduğu için dikkat edeceğimiz çok bir şey yok. Haftalık ne kadarlık işlem yapıyorsunuz? Vadeli ve normal alım-satımda haftada oluşan miktar 150 kg civarında. Vadeli piyasaları tercih ediyor musunuz? Vadeli piyasaya girmemeye, daha çok bire-bir alım satım yapmaya çalışıyoruz. O bizim için daha sağlıklı oluyor. Vadeli piyasada sıkıntılı işlemler oluyor o yüzden yapmamaya çalışıyoruz. Toplumumuzda vadeli piyasalar konusunda çoğu insanımız bilinçlenmemiş durumda. Sistemin nereye gittiğini veya ne olacağını bilmediğinden dolayı da vadeli alımsatım fiziki alım-satım kadar tercih edilmiyor. Biz da daha çok fiziki alımsatım tarafındayız. Vadeli piyasaların geleceğini nasıl görüyorsunuz? Türkiye de bu işin her geçen gün gelişeceğine inanıyorum. Kapalıçarşı da ekranlar giderek yaygınlaşıyor. Bire-bir alım satım yapabilecekler. Türkiye de zaten genişlemiş durumda daha da iyi bir duruma gelecek. EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 21
DOSYA LIBOR YOLSUZLUĞUNDA KOLTUĞUNU KAYBEDEN BARCLAYS CEO SU BOB DIAMOND... 22 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
7 ÖLÜMCÜL GÜNAH VE BİR FİNANSAL SİSTEM Son bir yıl içinde dünya, Hıristiyanlık inancına göre insanın sakınması gereken 7 ölümcül günahın tümünün finans sektörü tarafından işlendiğine şahitlik etti. Kapitalizmin kendini yeniden sorgulamak zorunda kaldığı bu dönemin sonunda yeni bir finansal sistem mümkün mü? VOBJEKTİF, finans dünyasının önde gelen isimlerine sordu SADECE 4 HAFTA İÇİNDE AŞIRI RİSKLİ İŞLEMLER NEDENİYLE 2 MİLYAR DOLAR ZARAR YAZAN JP MORGAN CEO SU JAMIE DIMON... CEREN DİLEKÇİ Kibir Açgözlülük Şehvet Kıskançlık Oburluk Öfke Tembellik Bu 7 öğe, Hıristiyanlık inancına göre, insanın hayatı boyunca sakınması gereken 7 Ölümcül Günah ı oluşturur. Brad Pitt, Gwneyth Paltrow, Kevin Spacey gibi dev oyuncuların canlandırdığı Seven filminde de bu yedi günaha dikkat çeken bir cinayetler dizisi ele alınır. Tüm dünyada finansal piyasalarda son dönemde ardı ardına patlayan skandallar, akıllara ister istemez 7 Ölümcül Günahı getiriyor. Batamayacak kadar büyüyen obur bankalar Bana bir şey yapılamaz varsayımıyla hareket eden kibirli finansal kuruluşlar. Tüm dünyanın referans aldığı liboru manipüle etmeye kalkışacak kadar aç gözlü davranan devler EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 23
DOSYA Oturduğu yerden kolay para kazanmak adına çekilen cefayı hiçe sayan bir finans sektörü Örnekleri uzatmak mümkün. UBS, JP Morgan, HSBC, Standard Chartered, Barclays, RBS ve diğerleri Kapitalizmin kendini yeniden sorguladığı, kuralların yeniden yazıldığı bu dönem, aslında para için bir çağın kapandığı, yeni bir çağın başladığına işaret ediyor olabilir. Ancak bunun sonucunu görmek için biraz daha zamana ihtiyaç olacak gibi görünüyor. 2009 krizi öncesinde kaldıraçlı işlemler üzerinden yaratılan fiktif refah etkisi, bugün hala geçerliliğini koruyor. Ancak bu kez finansal kriz sonrası önemli ölçüde denetime alınan kaldıraçların yerini, başka bir kaldıraç mekanizması aldı: Merkez bankaları. Piyasalarda para o kadar bol ve ucuz ki, kapitalizm tüm sorunlarını erteleyebilmiş, kendini onarmayı kısmen de olsa başarabilmiş durumda. Bu yeniden sorgulamayı ve sonuçlarını ancak merkez bankalarının piyasaya sürdüğü devasa likidite çekildiğinde görebileceğiz. NELER NELER GÖRDÜK Yılın ilk bankacılık skandalı ABD nin en büyük bankalarından JP Morgan dan geldi. JP Morgan CEO su Jamie Dimon, 10 Mayıs tarihinde borçlanma kağıtlarının temerrüte karşı sigorta maliyeti olarak sunulan CDS lerde (Credit Default Swap) aldığı büyük pozisyonlar nedeniyle 2 milyar dolar zarar ettiklerini açıkladı. Haberin ardından JP Morgan hisselerinde büyük düşüş yaşandı. CEO Dimon, 200 milyon dolar kâr yapmayı beklerken zarar ettiklerini belirterek, zarara gerekçe olarak şirkette para yatırımı ve yönetimi ile ilgili yetkili şahısların yanlış yatırımlarını gösterdi. JP Morgan ın kredi türevlerinden zarar etmesinin üzerinden çok geçmeden piyasalar Libor skandalıyla sarsıldı. İngiliz bankacılık devi Barclays libor faiz oranı ile oynadığı ve haksız kazanç sağladığı gerekçesiyle ABD ve İngiltere tarafından 290 milyon sterlin ceza ödemeye mahkum edildi. Barclays in aldığı cezayı takiben, ABD denetçileri, aralarında HSBC, Royal Bank of Scotland, Barclays, Citigroup, Deutsche Bank, JPMorgan ve UBS in yer aldığı yedi KAPİTALİZMİN KENDİNİ SORGULADIĞI AŞAMADA KALDIRAÇ DEVRİ BİTİYOR, AMA YERİNİ ŞİMDİLİK MERKEZ BANKALARI ALIYOR. bankayı faiz oranını manipüle ettikleri gerekçesiyle sorguya çağırdı. Öte yandan dünya genelinde bankalararası borçlanma işlemlerinde kullanılan Libor un manipüle edildiği şüpheleri konusunda, İngiltere Bankacılar Birliği nin 2008 yılında hemen her hafta uyarıldığı ortaya çıktı. Finansal piyasalar henüz Libor skandalının etkisini üzerine atamadan, piyasalarda kara para saklama skandalı baş gösterdi. İngiliz bankası Standard Chartered a İran ile 250 milyar dolarlık 60 bin bankacılık işlemini sakladığı gerekçesiyle New York denetçileri tarafından 340 milyon dolar ceza verildi. Banka denetçilerle uzlaşarak cezaya razı oldu. HSBC nin kara para aklama ile suçlanmasına ilişkin olarak ABD Senatosu Daimi Altkomitesi tarafından hazırlanan 335 sayfalık raporun ayrıntılarında, bankanın ABD iştirakinin 2001 ve 2007 arasında 28 bin gizli işlem yaptığı ve bu işlemlerin 19,7 milyar dolarlık bölümünün İran ile ilgili olduğu ortaya çıktı. Söz konusu skandalların ağırlıklı olarak İngiliz bankalarında patlaması, Londra nın finansal merkez olma niteliğinin yeniden tartışılmasına yol açarken Başka bir finansal sistem mümkün mü? sorusunu da beraberinde getirdi. VOBJEKTİF, gündeme aldığı bu tartışmayla ilgili görüşlerini, Türkiye sermaye piyasası ve finans dünyasının uzman isimlerine sordu. İşte uzmanların, bankacılık skandallarının nedenleri, finansal sistemde yaşanması muhtemel dönüşüm ve yeni bir finansal modelin mümkün olup olmadığı konusunda görüşleri. ESKİ MERKEZ BANKASI BAŞKANI GAZİ ERÇEL YENİ BİR SİSTEM GEREKLİ Libor skandalı, finansal sistemin en hassas yerinden yara almasına neden oldu. Kanımca Lehman Brothers ın batmasından çok daha önemli bir olaydı. Çünkü piyasalar kendilerine bir çıpa ararlar. Yıllardır Libor bankaların en önemli çıpalarıydı. Bu çıpa bir anlamda kredibilitesini kaybedince bambaşka bir sistem ortaya çıktı. Finansal sistem neye dayanacak, neye göre hareket edecek, çıpası ne olacak, faizler nerelerden götürülecek gibi sorular ön plana çıktı. Tabii bu kısa sürede çözümlenecek bir olay değil. Çok detaylı çalışmayı gerektiren bir olay. Kredibilite kolay kolay biriktirilemez. Yeni bir kredibilitesi, bilinirliği yüksek bir sistem kurmak kısa zamanda olmaz, uzun zamanda olabilir. Dolayısıyla benim düşüncem, Libor skandalından sonra 24 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
dünyadaki finans sisteminin önemli ayaklarından bir tanesi yok oldu. Onun yerine mutlaka yeni bir şey getirilmesi lazım ama getirilecek yeni şey, ne kadar kredibilitesi yüksek bir enstrümanı içerse dahi mutlaka zaman alacaktır. Libora dayanarak, Libor esas alınarak yeni kararların alınması, finansal sistemin yönlendirilmesi, çok zor. Çünkü spekülasyonlara ne kadar açık olduğu ortaya çıktı. Özetle yeni bir sistemin kurulması gerekli, bu sistemin ne olacağı konusunda gerçekten önemli araştırmaların yapılması lazım. Tüm bunların üzerine konulacak yeni sistemin kredibilitesini kazanması için de önemli bir zamanın geçmesi lazım. Faiz oranlarının uluslar arası düzeyde biraz daha üst düzeyde oluşmasına neden olacaktır. Çünkü kredibilitesi yüksek bir faiz oranına dayanılarak oluşan uzun vadeli faizler daha düşük olur. Bir şeyler yapıldıktan sonra onlara ne kadar cezalar verilse sisteme yaptığı tahribatın ortadan kaldırılması son derece zor olsa da cezalar verilmesi lazım. Bunları yapan kimselerin bu kadar önemli bir finansal sistem aracını çöpe atan kimselerin cezalanması lazım ama sorunu çözmüyor. İleride yapılmasına belki engel olacak. Ama bu tür olaylarda en önemli şey, o güvenilirliği, kredibiliteyi sağlarken de bu tür olayların ortaya çıkmamsı için gerekli olan bir takım mekanizmaları kurmak. Libor olayında gördük ki işin içinde çok önemli devlet otoriteleri de var. Onlara nasıl mani olunabileceği soru işareti olarak kalacak. HAKAN ÖZYILDIZ-HAZİNE ESKİ MÜSTEŞAR YARDIMCISI BU KAVGA BÖYLE SÜRECEK Ben yeni sistemin her zaman mümkün olduğunu düşünüyorum. Libor un oluştuğu 80 li yıllara bakın. Ondan önce Londra finans merkezi değildi. O yıllarda Latin Amerika da çıkan kriz sonrasında ABD bankaları çökmek üzereydi. Amerikan bankalarını kurtarmak için Brady planı diye bir şey çıkardılar. Brady o zaman Amerika Hazine Bakanıydı. Meksika ve Arjantin ile başlayan bir yöntem geliştirdi. Meksika nın borçlarını hazine garantili tahvile çevirdiler. İlk defa New York taki bono ve tahvil piyasasında bu kağıtları işleme soktular. Borçlu Meksika ama arkasında Amerikan Hazinesi nin garantisi vardı. Ülke kredi derecelendirmeleri de o yıllarda faaliyet göstermeye başladı. S&P ve Moody s ilk olarak o yıllarda geldi. Arkasından ülkeler Tokyo ya gittiklerinde Samuray piyasasında borçlandılar. Bu sefer de Japonlar ülke derecelendirmesine başladı. Bunun nedeni, kriz sonrasındaki işlemlerde New York piyasalarında çok ciddi sıkıntılar doğmasıydı. Thatcher bunu gördü, bir EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 25
DOSYA gecede tüm regülasyonları değiştirdi ve dedi ki bankalara Gelin işlemlerinizi Londra da yapın, biz size yardımcı olacağız. Bu sistemler artık ülkeler arasındaki rekabetin parçası olunca Almanlar, Fransızlar Londra nın bu ayrıcalığından çok fazla hoşlanmıyorlar. AB ve Euro Bölgesi ne girmeyen İngiltere değişik ayrıcalıklar istiyor. Bu kavga böyle sürecek. Bu bana göre bir paylaşım kavgası. Eskiden asker gönderiyormuşsunuz veya direkt tacirlerinizi göndererek mal alıp satıyormuşsunuz, şimdi banka gönderiyorsunuz. Çünkü şirketin sahibi Fransa da, New York ta, Florida, Miami de oturabilir, şirketi geliyor Çin de üretim yapıyor, Türkiye ye satıyor. Bunu yönetecek en iyi mekanizma bankacılık ve finans sektörüyle olur. Libor kalkar, yapılması gereken şey liborun yerine referans faiz bulmaktır. Ama o Londra da mı başka yerde mi olur bilmiyorum ama bugüne kadarki sisteme baktığınızda Londra hem jeo-stratejik konumu hem de dünyadaki güvenilirliği nedeniyle önemli bir ülke, önemli bir merkez durumunda. Kolay kolay değişmez diye düşünüyorum. ABD liler olabildiğince işi kendilerine kaydırmaya gayret göstereceklerdir. PROF. DR. DOĞAN CANSIZLAR- SPK ESKİ BAŞKANI KRİZ BİTMEDEN YENİ BİR FİNANSAL SİSTEM MÜMKÜN DEĞİL 2007 den bu yana finansal piyasalarda devam eden bir bankacılık krizi var. Bu sorunun çok kısa sürede düzeleceği pek gözükmüyor. Avrupa Birliği ne üye ülkeler başta olmak üzere dünyanın her yerinde bankalar zor bir dönemeçten geçiyor. Dolayısıyla böylesi skandalların olması doğal diye karşılamak lazım. Doğaldan kasıt, böylesi bir kriz ortamından geçen bankalar artık kendilerini kurtarmak için kuralları bir kenara bırakıp, bir takım kuraldışı işlemler yapabiliyorlar. Zaten krizin ortaya çıkma sebeplerinden birisi de buydu. Dolayısıyla bu kriz ortamından kaynaklanan kuraldışı uygulamaların çok yoğun olduğu bir ortam yaşıyoruz. Tabii bu hiçbir zaman bankaların kuraldışı davranışlarının cezasız kalmasını gerektirmiyor. Tabii yeni kurulacak Fİnansal sistemde regülasyon ve düzenleme her dönemden çok daha fazla önem kazanacak. ki verilen cezalar var, yetersiz de olsa Libor skandalı başta olmak üzere bu tür olayların ortaya çıkarılması çok önemli. Çünkü bildiğiniz gibi Libor olayı tüm uluslar arası parasal işlemlerde referans olarak alınan bir gösterge. O bakımdan böylesine güvenilir bir göstergenin birkaç bankanın işlemleriyle kalkıp da zarar görmesi düşünülemez. O bakımdan verilen cezalar yetersiz de olsa, aslında olması gereken cezalardı. Dediğim gibi kriz ortamına geçen bankalarda kuraldışı uygulamalar çok yaygın bu dönem. Bankacılık kesiminde para aklama, ABD nin İran a destek veren bankaları ortaya çıkarması gibi devam eden bir süreç yaşıyoruz. Kriz ortamı tamamen bitmeden, tamamen çözüme kavuşmadan yeni bir finansal sistemin kurulması pek uygun değil. Çünkü yeni kurulacak finansal sistemde regülasyon dediğimiz düzenleme ve denetime çok daha ağırlık verilecek bir sistem getirilecek. Çok daha regüle edilmiş, düzenlenmiş ve denetimin sık yapılabileceği bir finansal sistem üzerinde zaten çalışılıyor. O bakımdan şu krizler bitmeden bunun uygulamaya konulması mümkün değil. Çünkü kriz ortamında kurallar bir tarafa konulmuş ve kuraldışı ne kadar uygulama varsa hepsini finansal piyasalarda görmek mümkün. Mesela parasal genişleme, borçlanma gereği şeklinde. Örneğin Avrupa Birliği nde borçlanmanın milli gelire oranının ülkeler bazında yüzde 60 ı geçemeyeceği söylenir. Ama yüzde 120 lerde yüzde 200 lere varan borçlanmalar var. Yani bu kural artık çalışmıyor. Üçüncü parasal genişleme yapılması ihtimali konuşuluyor. Son yapılan Jackson Hole Konferansı nda FED Başkanı Bernanke Gerekirse parasal genişlemeye gideriz diyerek umut dağıttı. ECB Başkanı tahvillerini almak ile ilgili bir takım işlemler yapılacağının işaretlerini veriyor. Gerek Avrupa Birliği nde gerekse ABD ve dünyanın geri kalan kısmında kural konusunda uygulamalar açısından zafiyet görülüyor ve bunu da tolere edilir ve hoş karşılanabilir bir hale getiriyorlar. Büyük bir yangın var. Yangını söndürmek için kurallara uyulmasından ziyade her ülke ellerindekini seferber edip bu yangından kurtulmaya çalışıyorlar. O bakımdan kuralsızlığın aşırı derecede hakim olduğu bir ortam yaşıyoruz. Bu dönem geçinceye kadar bu tür konularda verilen cezalar bir yana sistemin iyileşmesi için alınacak tedbirler konusunda çalışmalar devam ediyor ama bana göre kriz bitmeden yeni bir finansal sistem mimarisinin uygulanması pek mümkün gözükmüyor. BURHAN KARAÇAM YAPI VE KREDİ BANKASI ESKİ GENEL MÜDÜRÜ SORUN SİSTEMDE DEĞİL, YÖNETİCİLERİN HIRSINDA Tüm yaşanan bankacılık skandallarının ardında farklı uygulamalar yatıyor. Yöneticilerin kişilikleriyle ilgili ve kısa vadede büyük karlar elde edip onlardan kendileri için büyük primler alma amaçları ve hırsları yüzünden tüm bunlar gerçekleşiyor. Bankacılık sisteminin kendisinde sorun olmasından kaynaklanmıyor. Bunun kontrol altına alınıp, denetlenmesi lazım. Çünkü finans sektöründe kağıt üzerinde olan karlar olduğu için (realize edilmemiş) bu karların ne kadar kar olup olmadığını zaman gösterir. Halbuki şu anda bankacılık sistemi Türkiye de ve yurtdışında çok kısa vadeli çalışıyor ve o kısa vadede defter karlarının gerçek kar olup olmadığı anlaşılmadan bu kişiler bir takım nemalara kavuşuyorlar. Ve bu çok cazip geliyor. Son 10 senenin ortaya koyduğu bir durum. Finans sektöründeki mali imkanlar yöneticiler tarafından daha önceki dönemlerde söz konusu olmazdı. Bu, insanları biraz daha agresif olmaya ve daha fazla risk almaya itiyor, o da bu sorunu yaratıyor. Liborda da, 2008 krizine neden olan konu da zaten aşırı riskler alma ve bu rakamlarla daha kısa vadede kar amacına dönük manipülasyonları getiriyor. Halbuki bankacılık sisteminin 26 VOBJEKTİF EYLÜL 2012
uygulayıcıları, yöneticilerinin daha muhafazakar yapıda olmaları lazım. Bu kadar risk iştahlı olmaları lazım. Liborla oynanmasına kimse ihtimal vermezken, kısa vadede para kazanma hırsı bu tür kararlara neden oluyor. Finansal modelin yanlışlığından değil, uygulayıcıların bu konudaki gözü kararmışlıklarından ve kısa vadede bir takım getirileri elde etme çabalarından kaynaklanıyor. Örneğin geçenlerde de ABD de bankalarda elde edilen karlar üzerinden primlerin, kar paylarının üç yıl sonra ödenmesi konusu konuşuluyor. Gerçek anlamda bu karlar realize edilip edilmeyecek mi, doğru mu değil mi bu ortaya çıksın. Hepsinin altından yatan neden bu, finansal modelin yanlışlığı değil. Yöneticilerin elde edecekleri payların mutlak suretle belli bir zaman içinde, karların realize edildiğinden emin olunacağı, makul bir süre içerisinde alınması lazım. ALP TEKİNCE- EKİNCİLER YATIRIM GENEL MÜDÜRÜ FİNANSAL SİSTEMDE RESTORASYON 2008 krizi ve ona bağlı olarak gelen LIBOR vs krizlerinin ekonomilere öğrettiği önemli iki ders var. Birincisi, sermaye piyasasında (ve kısmen bankacılıkta) bilgiye erişim konusunda simetriyi kaybetmeyi göze almak, hem finansal sistemi hem de ekonomileri çok derinden sarsar. İkincisi, finansal sistemi gözeten kurumlar, teknolojik ve yaratıcı yöntemlerle piyasayı izleyip denetim görevini icra etmelidir. Detaya girecek olursak ilk ders bilgi simetrisinin ekonomiler için kritik önemde olduğunun anlaşılmasıdır. Eğer Amerikan ekonomisinde olduğu gibi varlıkları ve alacakları bir sepete yerleştirip bu sepet bilgisini ihraççı dışında kimsenin çözemeyeceği bir hale getirip sonra da bu sepetin halka pazarlanmasına izin verirseniz Amerika da olduğu gibi balon yaratıp sonra da patlamasını seyretmek zorunda kalırsınız. Bunun panzehiri, bilginin en basit haliyle halka sunulabilmesi ve finans pazarlama ekiplerinin de bu konuda hassa davrandığının kamu tarafından gözetlenmesidir. İkinci derse gelecek olursak, finans sektöründe gözetim/denetim otoritelerinin finans sektöründeki yaratıcılığı kendilerine örnek almaları ve bu yaratıcılığı mali tablolara aksettirirken kullanılan usullerden haberdar olmaları gerekir. Bu konuda gözetim otoriteleri için en kolay yöntem, özel sektörden eleman transferiyle yeniden yapılanmaktır. Ancak ciddi bir teknolojik yatırıma ve ciddi kalifiye bireylere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle bütçelerinin büyütülmesinde fayda bulunmaktadır. Tabii krizden alınan makro ekonomi dersine de değinmek gerekir. Bu kadar gelişmiş piyasalar ve derecelendirme kuruluşlarına rağmen makro dengesizliklerin fiyatlamalara ancak kriz sonrasında (her şey gerçekleştikten sonra) giriyor olması sorgulanması gereken bir garabettir. Bu noktada parasal birlik gibi oluşumların mali birlik olmadan üyeleri arasında rekabet dengesizlikleri yaratma potansiyeline sahip olduğu ve bu potansiyelin eninde sonunda rekabet üstünlüğü olan üyeye fatura edilebileceği net olarak anlaşılmıştır. Bu derslerin ışığında yeniden yapılanması gereken finansal sistemin bundan sonra rüştünü ispat etmesi ve yeniden güven tesis etmesi zaman alacaktır. Özellikle ekonomiler normale dönmeye başladığında ya da enflasyon korkularının gündeme gelmesi halinde merkez bankalarının uygulayabilecekleri çıkış stratejileri, finans sistemini gerçek test ortamına sokmuş olacaktır. EYLÜL 2012 VOBJEKTİF 27