Işığa Duyarlık (ISO) ISO duyarkatın ışığa hassasiyetini gösteren algoritmik sayılardır. Geçmişte ASA (American Standards Association) ve DIN (Deutsches Institut für Normung) gibi birimlerde kullanılmış olsa da bugün kullanılan tek birim ISO (International Standards Organization) dur. Dijital fotoğrafa makinelerinin ISO değerleri makinesinin özelliğine göre 50, 100 yada 200 ISO dan başlayıp 6400 ISO ya kadar ulaşabilmektedir. ISO değerleri birbirinin iki katı olacak şekilde artar ve her iki kat artışında duyarkatın hassasiyeti de iki kat artar. Bu durumu pozlamanın diğer parametreleri diyafram ve perde hızı ile birlikte değerlendirelim. Şekil 8 de diyafram 5.6, perde hızı 1/60 saniye ve ISO 100 iken pozlamanın tam olduğunu görmüştük. Şimdi aynı koşullarda ISO yu 200 e çıkaralım ve pozlamanın durumuna bakalım (Şekil 11). Aslında bu koşulda fotoğraf makinemiz bize ilk uyarıyı yapmış oluyor. Şekil 11 e gördüğümüz gibi pozlama durumunu gösteren skalada alttaki ok +1 in hizasında duruyor. Yani fotoğrafın fazla pozlanacağı uyarısını yapıyor. Şayet bu koşullarda makinenin bu uyarısını dikkate almaz ve fotoğrafı çekersek elde edeceğimiz sonuç gereğinden fazla parlak renk doygunluğunu kaybetmiş bir fotoğraf olacaktır. Şekil 11 de aynı diyafram, perde hızı sadece biri 100 diğeri 200 ISO olarak çekilmiş iki fotoğrafın arasındaki fark gösterilmiştir. Bu noktada akla şu soru gelebilir. ISO fotoğrafı fazla pozlamak için mi kullanılıyor. Elbette değil. Şimdi üzerinde çalıştığımız fotoğraf için bir senaryo üzerinde kanoyu irdeleyelim. Bu kompozisyonda; 1) Geniş net alan derinliği, 2) Fotoğrafta kız çocuğunun net olsun istiyoruz. Geniş net alan derinliğini sağlamak için diyaframı kısmamız gerektiğini yukarıda söylemiştik. Bunun için diyaframı f/16 ya kadar kısalım. Doğal olarak diyaframdan geçen ışık miktarını azaltacaktır. Dolayısıyla doğru pozlama yapabilmek için perde hızını yavaşlatmamız gerekecek. Bu diyafram değeri için uygun perde hızı 1/8 saniyedir (Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi Çizelge 2 kullanarak belirlenmiştir). Bu diyafram (f/16) ve perde hızında (1/8 saniye) fotoğraf çektiğimizde istediğimiz gibi geniş alan derinliği elde ederiz. Ancak yavaş perde hızının doğal sonucu olarak kız çocuğunda ve elindeki rüzgar gülünde hareket bulanıklığı da oluşur (Şekil 12). Oysa biz kompozisyonumuzda kız çocuğunun net çıkmasını istemiştik. Kız çocuğunu net yapabilmek için diyafram f/16 dayken perde hızını tekrar 1/60 saniyeye alalım. Bu durumda pozlama durumunu gösteren skalada alttaki okun -2 yi gösterdiğini göreceğiz. Aslında makinemiz fotoğrafı eksik pozladığımız konusunda bizi uyarmaktadır ancak biz yine de fotoğrafı çekersek neredeyse tamamen karanlık bir fotoğraf elde etmiş oluruz (Şekil 12). 1
Şekil 11. ISO yükseltilerek fazla pozlanmış fotoğraf. 2
Şekil 12. Kısık diyafram ve yüksek perde hızında çekilerek eksik pozlanmış fotoğrafın görünümü Bu aşamada, akla gelen soru doğal olarak; geniş net alan derinliğine sahip, kız çocuğunun net çıktığı ve doğru pozlanmış bir fotoğrafı çekmemizin mümkün olmadığı mı olacaktır. İşte tam bu noktada ISO devreye girer. Diyafram değerinin f/16, perde hızını 1/60 saniyede olduğu durumda eğer ISO yu 800 e çıkarırsak makinemizin pozlama durumu skalasının tam olarak 0 da olduğunu görürüz 3
(Şekil 13). Fotoğrafı çektiğimizde ise, hem geniş net alan derinliği elde ettiğimizi hem de kız çocuğunun net olduğunu görürüz. Sonuç olarak ISO yu arttırmakla kendimize daha yüksek bir perde hızını kullanma olanağı sağlamış olduk. Şekil 13. Yüksek perde hızı kullanabilmek için ISO nun arttırılması sonucu elde edilen sonuç Yüksek ISO sadece perde hızı artırmak için değil ışık koşullarının yetersiz olduğu durumlarda da çok kullanışlı bir pozlama parametresidir. Şimdiye kadarki koşullarda havanın güneşli olduğu kabullenmesinden yola çıkmıştık. Şimdi havanın bulutlu olduğunu düşünelim ve yukardaki senaryodaki koşulları tekrar sağlamaya çalışalım. Yani geniş net alan derinliği ve kız çocuğunun net çıkmasını istiyoruz. Bunun için diyaframı f/16, perde hızını 1/60 saniye ISO yu ise 800 yapmıştık. Hava koşulları bulutlu iken bu değerleri makinemize girersek, pozlama durumu skalasının -2 yi gösterdiğini görürüz. Yani bir önceki diyafram, perde hızı ve ISO değerleri ile istediğimiz sonucu elde etmemiz mümkün olmayacaktır. Diyafram ve perde hızını değiştirmek istemediğimiz için geriye kalan tek seçenek ISO yu yükseltmektir. Bu koşullarda pozlama skalasını 0 getirebilmek için ISO yu 6400 e kadar çıkarmamız gerekir. Bu şekilde doğru pozlama yaparak fotoğrafı çekebiliriz (Şekil 14). 4
Şekil 14. ISO nun arttırılarak doğru pozlamanın yapılması ve fotoğrafta oluşan gren görüntüsü 5
Ancak yüksek ISO değerleri beraberinde gren problemi oluşturur. Nitekim Şekil 14 deki fotoğrafa bakacak olursak; pozlama doğru olsa bile fotoğrafın üzerinde rahatsız edici miktarda gren oluştuğunu görürüz. Oluşan bu gren fotoğrafta hoşa gitmeyen bir sonuçtur. Dolayısıyla, pozlama ile ilgili sorunları ISO yu arttırarak çözmenin her zaman tatmin edici sonuçlar vermeyebileceğini aklımızda tutmakta fayda vardır. Pozlama Üçgeni Konunun en başında; ışık, diyafram, perde hızı ve ISO olmak üzere pozlamayı etkileyen 4 parametre olduğunu belirtmiştik. Işığı müdahale edemediğimiz bir parametre olarak kabul ederek, diğer üç parametrenin ne şekilde değiştiğini, değişimlerinin fotoğraf üzerinde nasıl etkisi olduğunu ve birbirleri ile etkileşimlerini açıklamaya çalıştık. Bu üç parametre için yaptığımız tüm bu açıklamalar pozlama üçgeni dediğimiz bir şekil üzerinde basitçe gösterilebilmektedir (Şekil 15). Şekil 15. Pozlama üçgeni 6
Şekil 15 deki pozlama üçgeni incelendiğinde diyafram kısıldığında net alan derinliğinin arttığı, perde hızı yavaşlatıldığında hareket bulanıklığının arttığı, ISO yükseltildiğinde grenin arttığı basitçe gösterilmiştir. Küçük Tavsiyeler Fotoğraf makinenizin pozometresine güvenin. Yaptığınız kadraj için en doğru pozemetrik değerleri önerecektir. Bunun için makinenizi program modunda kullanmaktan çekinmeyin. Fotoğraf çekmeye yeni başlamış makinesini diyafram öncelikli ya da manuel moda kullanmaya çalışan kişilere makinelerindeki diyafram duraklarının neler olduğunu sorduğumda genellikle cevap veremediklerini gördüm. Arkasından peki öyleyse hangi diyafram değerini kullanacağını nereden biliyorsun diye sorduğumda ise hiç cevap alabildiğim olmadı. Program modunda çekim yaparken makinenin verdiği diyafram ve perde hızlarına mutlaka bakın, hatta çektiğiniz fotoğraflara bilgisayarda bakarken de kullanılan diyafram ve perde hızlarını kontrol ediniz. Böylece zamanla makinenizin hangi koşulda hangi değerleri verdiğini öğrenmiş olursunuz. Bakaçtan pozlama skalasını mutlaka kontrol edin, olası bir terslik hakkında sizi en baştan uyaracaktır. ISO yükseltmeyi en son seçenek olarak düşünün ancak ışık koşulları yetersiz olduğunda, yeterli perde hızına ulaşamadığınızda ISO yu yükseltmekten çekinmeyin. Unutmayın tamamen bulanık bir fotoğraftansa grenli bir fotoğraf daha kabul edilebilir bir sonuçtur. Makinenizi asla yüksek ISO da unutmayın. Çekimden önce kontrol edin, pırıl pırıl bir günde yüksek ISO ile çektiğiniz fotoğrafların sonuçlarını ekranda gördüğünüzde çok büyük hayal kırıklığına uğrarsınız. Fotoğrafçılıkta fotoğraf makinesinden sonraki en önemli ekipman üç ayaktır. Yanınızda taşımaya ve kullanmaya üşenmeyin ve satın alırken ucuzuna kaçmayın. Unutmayın üç ayak makinenizi taşıyacak, üzerinden düşmesi ya da rüzgarda titremesi sonradan sizi üzecek sonuçlar doğurur. 7
Örnekler: 1) Bir fotoğrafçı yarım deklanşör yaptığında, makinesinin pozometresinin; diyaframı f/5.6, perde hızını ise 1/125 saniye olarak önerdiğini görmüştür. Daha geniş net alan derinliği elde etmek isteyen fotoğrafçı diyaframı f/11 değerine kısmıştır. Fotoğrafçının aynı pozlamayı elde edebilmesi için perde hızını ne yapması gerekir. Yandaki pozlam üçgenini kullanarak çözünüz. (ISO: 100) 2) Birinci soruda yeni perde hızını belirleyerek çekim yapan fotoğrafçı, fotoğraf üzerinde istemediği bir hareket bulanıklığı oluştuğunu görmüştür. Bunu düeltmek için perde hızını tekrar 1/125 saniye getirmiştir. Ancak bu durumda pozlama durumu skalasının -2 yi göstermiştir. Diyafram ve perde hızını değiştirmek istemeyen fotoğrafçı doğru pozlama için ne yapmalıdır. 3) Şekildeki fotoğraf 17-40mm hareketli odaklı lens ile çekilmiştir. Odak uzaklığı 36mm dir. Makinenin pozometresi fotoğraf için diyaframı f/4.0, perde hızını 1/30 saniye olarak vermiştir. Buna göre; a. Yukarıdaki değerlerle fotoğraf çekildiğinde diyaframın çapı ve alanı ne olur? b. Fotoğrafçı hareket bulanıklığını engellemek için perde hızını 1/125 saniyeye çıkarmak istemektedir. Bunun için uygulaması gereken diyafram durağı ne olur? c. Kullanılan objektifin en kısık diyaframı f/4.0 olduğuna göre, perde hızını 1/125 saniye yapmak için nasıl bir işlem uygulanmalıdır. 8
Net Alan Derinliğini Etkileyen Diğer Faktörler Pozlama konusu anlatılırken, diyaframın kısılmasının net alan derinliğini arttırdığını söylemiştik. Ancak diyaframın kısılmasının etkisini doğru şekilde görebilmek için odak uzaklığı ile netlik yapılan nesne ile fotoğraf makinesi arasındaki uzaklığın eşit olması gerektiğini belirtmiştik. İşte bu iki faktör net alan derinliğini etkileyen diğer iki parametredir. İlk olarak odak uzaklığını ele alalım. Daha öncede belirtildiği gibi odak uzaklığı ile objektifin gördüğü açı ters orantılıdır. Şekil 16 dan görülebileceği gibi full frame (sönsör boyutu 24mm x 36mm olan) bir fotoğraf makinesi için 7.5mm odak uzaklığı 180 o lik bir görüş açısı anlamına gelmektedir. Odak uzaklığı 25mm olduğunda objektifin gördüğü açı 90 o ye düşmektedir. 50mm odak uzaklığındaki bir objektif 45 o lik bir açıyı görmektedir. Odak uzaklığı 500mm olan bir objektifin gördüğü açı ise sadece 5 o dir. Bir objektifin odak uzaklığı küçüldükçe ya da gördüğü açı büyüdükçe kadrajınızdaki net alan derinliği artar. Bu durum, kısaca geniş açılı objektifler daha geniş net alan derinliğine sahiptir şeklinde ifade edilir. Bu değişimi fotoğraf ile ifade etmek zordur. Çünkü odak uzaklığı değiştiğinde yapılan kadrajda değişmiş olacaktır. Dolayısıyla net alan derinliğindeki değişimi görmek zor olacaktır. Ancak Şekil 17 de odak uzaklığı değiştikçe net alan derinliğinin nasıl değiştiği grafik olarak gösterilmiştir. Şekil 16. Objektifin odak uzaklığı ile görüş açısı arsıdaki ilişki. 9
Şekil 17. Farklı odak uzaklıklarının net alan derinliğine etkisi Odak uzaklığını etkileyen diğer faktör ise netlik yapılan nesne ile objektifin arasındaki mesafedir. Genel bir kural olarak netlik yapılan nesne ne kadar yakında net alan derinliği o kadar azalır. Bu parametreyi de fotoğrafla örneklemek zordur. Kadraj değişmese bile nesnenin yeri değiştiğinden net alan derinliğindeki değişimi algılamak zor olacaktır. Ancak Şekil 18 de bu değişim grafik olarak gösterilmiştir. Bu şekilden nesne ile objektif arasındaki mesafe azaldıkça net alan derinliğinin azaldığı açıkça görülmektedir. Şekil 18. Mesafenin net alan derinliğine etkisi 10