DÖVİZ PİYASALARI
Döviz piyasaları Döviz piyasalarının temel fonksiyonu, uluslararası ticaret ve sermaye akımlarının gerçekleştirilmesidir. Bugün dünyadaki en büyük mali piyasalar döviz piyasalarıdır. Dünyadaki döviz piyasaları içinde işlem hacmi en büyük olan ise Londra piyasasıdır.
Döviz piyasaları Döviz piyasaları daha çok farklı ulusal paraların birbirine dönüşümünü sağlayan bir örgüt veya kurumsal yapı niteliğindedirler. Bu piyasada da döviz arz eden satıcılar, döviz talep eden alıcılar ve aracı kurumlar vardır. Arz ve talebin karşılaşmasından "döviz fiyatları" oluşur. Döviz fiyatlarına "döviz kurları" (exchange rates) da denir.
Döviz Genel bir tanımlama ile yabancı ülke paralarına döviz denmektedir. Geniş anlamda döviz ise, yabancı ülkelere ödeme yapmaya yarayan her çeşit araçtır. Nakit şeklinde olan eldeki paraya "efektif, nakde dönüştürülebilir herhangi bir araç şeklinde olanlara (banka havalesi, ödeme emri, döviz poliçeleri, mevduat sertifikaları, seyahat çekleri vb.) da "döviz" adı verilmektedir.
Döviz çeşitleri Döviz kullanılış şekline göre Konvertibl döviz Konvertibl olmayan döviz olmak üzere ikiye ayrılır.
Konvertibl Döviz Diğer devletlerin paralarına serbestçe ve kolaylıkla çevrilebilen dövizlere,konvertibl döviz ve yapılan bu işleme konvertibilite denir.
Konvertibl Olmayan Döviz Bir ülke parası, diğer ülkelerin paraları ile cari döviz fiyatları (kurları) üzerinden serbestçe değiştirilemiyorsa o ülkenin parasına konvertibl olmayan döviz denmektedir.
Döviz piyasaları Döviz piyasaları; Döviz kuru hareketlerine karşı korunma sağlama. Uluslararası işlemler için kredi sağlama ve satın alma gücünün transferi işlevlerini yerine getirir.
Döviz piyasaları Döviz piyasalarının temel fonksiyonu, uluslararası ticaret ve sermaye akımlarının gerçekleştirilmesidir. Bugün dünyadaki en büyük mali piyasalar döviz piyasalarıdır. Dünyadaki döviz piyasaları içinde işlem hacmi en büyük olan ise Londra piyasasıdır. Bunu sırasıyla New York ve Tokyo piyasaları izlemektedir. İsviçre, Hong Kong, Fransa, Hollanda ve Kanada piyasaları da diğer önemli piyasalar arasında yer almaktadır.
Döviz piyasasının müşterileri İhracatçı ve ithalatçı gibi ticaret adamları Dış fon sağlamak veya dış yatırım yapmak isteyen kişiler, şirketler (özellikle çokuluslu olanlar) Kamu kuruluşları Spekülatörler, Arbitrajcılar ve Döviz pozisyonlarını denkleştirmek isteyen banka ve öteki mali kuruluşlar Merkez bankaları yer alır.
Döviz piyasası Döviz piyasasının büyük bölümü anında teslim (spot) işlemlerden oluşur. anında teslim piyasası (spot piyasa) anında teslim kuru (spot kur) Daha sınırlı bir bölümü de vadeli işlemleri (forward transactions) kapsar. vadeli piyasa (forward market) vadeli kurlar (forward exchange rate's)
Döviz piyasalarının farklılıkları Döviz piyasaları alıcı ve satıcıların karşılaştıkları piyasalar değildir. Döviz piyasaları belirli bir borsa biçiminde örgütlenmiş piyasalar değildir. Döviz piyasaları evrensel nitelikteki piyasalardır. Dünya yüzünde döviz piyasası hiç kapanmayan bir piyasadır. Döviz piyasaları tam rekabet piyasalarına oldukça yakın piyasalardır.
Döviz piyasaları Döviz piyasaları fiziksel bir mekan olmayıp, elektronik iletişim ağı ile birbirine bağlanmış kendi işyerlerinden faaliyet gösteren katılımcıların oluşturduğu bir piyasadır.
Spot İşlem Bir dövizin işlem tarihinde belirlenen bir kur üzerinden alış veya satışının iki iş günü sonrası valörü ile gerçekleştirilmesidir. Döviz piyasalarında kurlar spot valör için kote edilir. Aynı gün veya bir gün valörlü işlem yapılması durumunda spot kurlarda gerekli ayarlamalar yapılır.
Forward İşlem Belli miktardaki dövizin anlaşmanın yapıldığı tarihte belirlenen bir kur üzerinden, ileriki bir tarihte veya bir zaman dilimi içerisinde alım ya da satımının yapılması yükümlülüğüdür.
Arbitraj Belli bir anda çeşitli piyasalardaki fiyat farklılıklarından yararlanarak kar elde etmek amacıyla, bir dövizin alınıp satılması işlemine "arbitraj" adı verilmektedir.
Depo Uluslararası piyasalarda bir geceden bir yıla kadar olan vadeler için bir dövizin uluslararası piyasalarda geçerli olan faizler karşılığında borç alınıp verilmesi işlemleridir.
Outright (Düz Forward) Belirli miktarlardaki dövizin ileriki bir tarihte satılması ya da alınması söz konusudur. Forward kurlar swap priminin spot kura eklenmesi veya swap iskontosunun spot kurdan çıkarılması şeklinde bulunur.
Swap Sözcük anlamı değiş tokuş anlamına gelen swap, faiz oranları ile döviz kurlarında oluşan dalgalanmalardan doğan riskleri minimize etmek amacıyla geliştirilmiş olan bir mali tekniktir. Swap işlemi bir dövizin forward alımı (satımı), spot satımı (alımı) veya aynı anda iki tane forward alım-satımı içeren (forwardforward)işlemlerdir.
Futures Contracts (Gelecekte işlem Sözleşmeleri) Bu sözleşmeler, miktar ve niteliği belli standartlara göre belirlenen bir malın veya bir mali enstrümanın, gelecekte önceden belirlenmiş bir tarihte, üzerinde anlaşılan bir fiyattan organize bir borsada alım ya da satımını içeren sözleşmelerdir. İleri bir tarihte gerçekleşecek olan alım-satım işleminin fiyatı bugünden belirlenip anlaşmaya bağlanır.
Options Contract (Opsiyon Sözleşmeleri) Bir opsiyon sözleşmesi, bir ürünün belli bir miktarını gelecekteki belirli bir tarihte veya bu tarihe kadar belli bir fiyattan alma ya da satma hakkını içeren bir anlaşmadır.
Döviz Kuru Sistemleri
Temel Kavramlar Döviz: Bir ülke parasının başka bir ülke parası cinsinden fiyatıdır Döviz Kuru: Yabancı bir ülke para biriminin ülkenin parası ile ifade edilmesidir Döviz Piyasası: Farklı ülkelere ait paraların alınıp satıldığı piyasadır
Döviz Kurlarının Tarihçesi Ülkeler arası ticaret hacminin genişlemesi ile paralel olarak gelişim göstermiştir Ülkeler ticari işlemlerinde kullanabilecekleri ortak bir değer oluşturma ihtiyacı hissetmiştir İlk yıllarda bu ilişkilerin yönetilebilmesi için altın gibi değerli madenler ortak değer olarak kabul edilmiştir Zamanla ülkeler paralarını bu amaçla kullanmaya başlamışlardır
Döviz Kurlarının Tarihçesi Ülke paralarının değerinin bir standarda bağlanması ihtiyacı ortaya çıkmıştır Ülke paralarının altının değerine endekslenmesini esas alan altın standardı sistemi oluşturulmuştur Altın standardı: Her ülkenin elinde bulundurduğu altın stokuna bağlı olarak o ülkenin çıkardığı paranın altın standardında değeri belirlenmekte ve o ülkenin çıkardığı para bu değere uygun olarak belirlenmiş
Döviz Kurlarının Tarihçesi 1. ve 2. Dünya Savaşları sonrasında gelişen ekonomik gelişmeler altın standardı sisteminin işlerliğini ortadan kaldırmıştır 2. Dünya Savaşı nın ardından 1944 yılında savaştan güçlü çıkan ülkeler A.B.D. nin Bretton Woods şehrinde yeni bir sistem geliştirmek üzere bir araya gelmiştir Bu çalışmalar sonucunda Bretton Woods Sistemi ortaya çıkmıştır
Döviz Kurlarının Tarihçesi Bretton Woods Sistemine göre: Her ülke ulusal parasının değeri USD cinsinden tanımlanmıştır Döviz Piyasasında ulusal paraların %1 daha yüksek veya daha düşük oranda dalgalanmasına izin verilir Paranın alabileceği en yüksek değer üst destekleme noktası, en düşük değer alt destekleme noktası olarak adlandırılır
Döviz Kurlarının Tarihçesi Bretton Woods Sistemi USD nin her zaman güçlü bir para birimi olarak kalacağı varsayımı temelinde yapılandırılmıştır 1971 yılında A.B.D. Başkanı Nixon USD nin altına çevrilebilirliği özelliğini iptal etmiştir USD nin altına karşı değeri yeniden tespit edilmiştir ancak bu durum sistemin temel dinamiklerini bozmuştur
Döviz Kurlarının Tarihçesi Bretton Woods Sisteminin temel dinamiklerinin bozulmasıyla birlikte pek çok ülke sistemin dışına çıkmıştır Ülkeler kendi politikalarına uygun döviz kur sistemlerini benimsemeye başlamış ve bu durum karma döviz kur sistemlerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır
Döviz Kur Sistemleri SABİT DÖVİZ KURU SİSTEMİ Dalgalanma marjı dar olan ve kur ayarlanmasının nadiren söz konusu olduğu bir sistemdir. KARMA SİSTEMLER Sabit veya esnek kur sistemlerinden çeşitli sapmalarla ortaya çıkan ve iki sistemi birbirine yakınlaştıran döviz kuru sistemidir ESNEK DÖVİZ KURU SİSTEMİ Resmi müdahalelerin pek yer almadığı, serbest değişken kur sistemidir.
Döviz Kur Sistemleri Döviz Kur Sistemleri temelde üç ana grup olarak değerlendirilebilir: 1. Sabit Döviz Kur Sistemi 2. Serbest Döviz Kur Sistemi 3. Karma Döviz Kur Sistemleri Döviz kur sistemlerinin farklılaşmasında iki temel unsur etkilidir: 1. Kredibilite 2. Esneklik
Sabit Döviz Kur Sistemi Merkez Bankasının döviz piyasasına alıcı ve satıcı olarak müdahale etmesiyle döviz kuru istikrarının sağlandığı piyasadır. Bu sistemlerde döviz kurları bir kez belirlenince, arz ve talep koşulları ne olursa olsun piyasa kurlarının belirlenen sınırların dışına çıkmasına izin verilmez.
Sabit Döviz Kur Sistemi Doların TL Fiyatı O Üst Destekleme Noktası Parite Kuru Alt Destekleme Noktası T A D M T A T Dolar Satımı Dolar Alımı A Dolar Miktarı A T Döviz fiyatları üst destekleme noktasına çıkınca Merkez Bankası tarafından piyasada döviz satışına (ulusal para alımı) başlanır. Alt destekleme noktasına inince de piyasadan döviz satın alınır (ulusal para satışı).
Sabit Döviz Kur Sistemi Sabit Döviz Kur Sisteminin Başlıca Avantajları: Kur Riskinde Azalma Uluslar arası Piyasalara Giriş Faiz Oranlarında Düşüş Parasal Şoklara Direnç
Sabit Döviz Kur Sistemi Sabit Döviz Kur Sisteminin Başlıca Dezavantajları: Güvenilirlik Bağımlı Para Politikası Şoklara Karşı Kırılganlık Cari İşlemler
Serbest Döviz Kur Sistemi Döviz kurlarının arz ve talep koşullarına bağlı olarak serbestçe değişebildiği sistemlere değişken kur ya da serbest dalgalanan kur sistemi denilmektedir. Mekanizmanın altında yatan temel fikir, ülke parasının arz ve talebini eşitleyen denge döviz kurlarının bulunduğu varsayımının kabul edilmesidir.
Serbest Döviz Kur Sistemi Serbest Döviz Kur Sisteminin Başlıca Avantajları: Basitlik Devamlı Ayarlama Bağımsız Yurtiçi Politikalar Para Politikasının Artan Etkinliği Rezervlere İhtiyacın Azalması Şoklara Karşı Direnç
Serbest Döviz Kur Sistemi Serbest Döviz Kur Sisteminin Başlıca Dezavantajları: Elastikiyet Kötümserliği Düzensiz Döviz Piyasası Dikkatsiz Mali Politikalar İthal Enflasyon
Karma Döviz Kuru Sistemleri Sabit kur sistemi ve serbest kur sistemlerinin arasında yer alan ve iki sistemin özelliklerini birleştirmek suretiyle oluşturulan karma sistemlerde mevcuttur Karma döviz kuru sistemleri serbest döviz kuru sistemi ile sabit döviz kuru sisteminin özelliklerini belli oranlarda barındıran sistemler olduğundan bu iki sistemin avantaj ve dezavantajlarını belli oranlarda taşıyan sistemlerdir
Karma Döviz Kuru Sistemleri Çalışma kapsamında incelenen karma döviz kuru sistemler aşağıda sıralanmıştır: Kirli Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma Sistemi Aralık İçinde Dalgalanma Sistemi Kaygan Aralık Sistemi Yönlendirilmiş Sabit Aralık Sistemi Yönlendirilmiş Sabit Parite Sistemi Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru Sistemi Para Kurulu Sistemi Tam Dolarizasyon Sistemi
Kirli Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma Sistemi "Kirli Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma (Managed Float): Merkez bankası belli bir pariteye bağımlı olmaksızın döviz piyasasına müdahaleye hazır durumdadır. Müdahale sıklığı ve şekli hedef doğrultusunda değişir. Doğrudan müdahaleler uluslar arası rezervlerde değişim yaratırken, dolaylı müdahaleler (faiz oranlarında değişim, likidite veya diğer finansal araçlar yoluyla) yaratmaz.
Kirli Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma Sistemi Olumlu Yönleri: Piyasaya tepkisi serbest dalgalanan kur benzeridir ancak daha yüksek düzeyde uluslararası rezerv birikimine ihtiyaç vardır. Döviz kurlarındaki "aşırı" hareketliliği önler. Olumsuz Yönleri: Merkez bankasının hareketinin şeffaf olmayışı piyasalarda belirsizliğe neden olabilir. Uygulamada müdahalelerin etkileri "sinyal" niteliğinde bile olsa kısa süreli olmaktadır. İstikrar kazandırıcı değildir
Aralık İçinde Dalgalanma Sistemi Aralık İçinde Dalgalanma (Hedef Bölgesi): Nominal döviz kuru belirlenen merkez parite etrafında aşağı/yukarı belli aralık içinde serbest dalgalanır. Sapmalarda parasal otorite piyasaya müdahale eder. Aralık genişliği değişir. Daraldıkça sabit kur sistemine, genişledikçe serbest kur sistemine yakınsar.
Aralık İçinde Dalgalanma Sistemi Olumlu Yönleri: Sistem belirli esneklikle kredibiliteyi sağlamaktadır. Aralık ve merkez parite gibi anahtar bilgiler piyasanın bekleyişlerini şekillendirir. Aralık içinde gerçekleşen dalgalanmalar piyasadaki şok değişimleri absorbe eder. Olumsuz Yönleri: Aralığın çok dar olduğu ve makro politikaların sisteme uyumlu olmadığı durumlarda uygulama istikrar önleyici olabilir ve spekülatif ataklara neden olabilir. Aralığın tayini önemlidir. Sistemin esnekliği aralık ve merkez parite değerlerinin revize edilmesine olanak tanır. Bu ise uygulamanın kredibilitesini düşürmektedir.
Kaygan Aralık Sistemi Kaygan Aralık (Sliding Band) Sistemi: Parasal otorite belirli bir merkez pariteyi izlemeyi taahhüt eder. Ancak, merkez parite aralıklarla çeşitli göstergeler ışığında ayarlanır. Bu sistem aralık sisteminin yüksek enflasyonlu ülkelerde uygulanma biçimidir
Kaygan Aralık Sistemi Olumlu Yönleri: Sistem dünya ortalaması üzerinde enflasyon yaşayan ülkelerde aralık sisteminin uygulanmasına olanak tanır ve ülke parasının önemli oranda değer kazanmasını önler. Olumsuz Yönleri: Merkez paritenin ayarlanma dönem ve oranlarının bilinmeyişi piyasalarda belirsizlik ve faiz oranlarında hareketlilik yaratabilir. Aralık tayini önemlidir.
Yönlendirilmiş Sabit Aralık Sistemi Yönlendirilmiş Sabit Aralık (Crawling Band): Aralık sisteminde merkez paritenin zaman içinde ayarlanmasıdır. Yönlendirme oranı farklı kurallara bağlanabilir. Geçmiş enflasyon oranları farkı gibi geriye dönük ya da beklenen enflasyon oranı gibi ileriye dönük yaklaşımlar en sık uygulamalardır.
Yönlendirilmiş Sabit Aralık Sistemi Olumlu Yönleri: Yüksek enflasyonlu ülkelerde aralık sisteminin uygulanmasına, merkez paritede yüksek oranlı ayarlamalar yapılmaksızın, olanak tanır. Olumsuz Yönleri: Yönlendirme oranının tayini önemli riskler taşır. Geçmişe dönük yaklaşım sistemde enflasyonist süreç yaratabilir. Geleceğe dönük yaklaşım ise yanlış enflasyon hedefleri doğrultusunda belirlendiyse ulusal paranın aşırı değerlenmesine ve spekülatif baskılara yol açabilir.
Yönlendirilmiş Sabit Parite Sistemi Yönlendirilmiş Sabit Parite (Crawling Peg): Nominal döviz kuru periyodik olarak belirli göstergelere göre ayarlanır. Çok dar bir aralık içinde hareket eder ve sapmaları engellenir. Uygulamanın bir örneği de nominal döviz kurunun mevcut enflasyon oranının altında artacak şekilde ayarlanmasıdır.
Yönlendirilmiş Sabit Parite Sistemi Olumlu Yönleri: Yüksek enflasyonlu ülkelerde önemli reel kur değerlenmelerini önler. Tablita sistemi piyasa beklentilerini yönlendirir ve belirli ölçüde kredibilite sağlar. Olumsuz Yönleri: Geçmiş enflasyon farklarını kullanan geçmişe dönük yaklaşım sistemde enflasyonist sürecin oluşmasına ve para politikasında döviz kurunun nominal çıpa etkisinin ortadan kalkmasına neden olabilir.
Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru Sistemi Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru: Kesin kurallara bağlanmış sabit kur sistemidir. Para politikasında yasal sınırlamalar mevcuttur. Para otoritesi yerli parayı yalnız yabancı para girişi karşılığı basabilir.
Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru Sistemi Olumlu Yönleri: Kredibilite unsurunu en çoklayıcı bir sistemdir ve "zaman tutarsızlığı" sorununu ortadan kaldırır. Olumsuz Yönleri: Kredi açısından önemlidir ancak sistem esnek değildir. Önemli dışsal şoklar tamamen işsizlik ya da ekonomik aktivite yoluyla absorbe edilir. Merkez bankası "son kredi mercii" fonksiyonunu yitirir.
Para Kurulu Sistemi Para Kurulu (Currency Board): Kesin kurallara bağlanmış sabit kur sistemidir. Para politikasında yasal sınırlamalar mevcuttur. Para otoritesi yerli parayı yalnız yabancı para girişi karşılığı basabilir.
Para Kurulu Sistemi Olumlu Yönleri: Kredibilite unsurunu çoklayıcı bir sistemdir ve "zaman tutarsızlığı" sorununu ortadan kaldırır. Olumsuz Yönleri: Kredi açısından önemlidir ancak sistem esnek değildir. Önemli dışsal şoklar tamamen işsizlik ya da ekonomik aktivite yoluyla absorbe edilir. Merkez bankası "son kredi mercii" fonksiyonunu yitirir.
Tam Dolarizasyon Sistemi Tam Dolarizasyon (Full 'dollarization'): Para kurulu sisteminin en uç formudur ve uygulaması yoktur. Bir ülkenin parasal bağımsızlığına son vererek diğer ülkenin para birimini kullanmasıdır.
Tam Dolarizasyon Sistemi Olumlu Yönleri: Kredibilite unsurunu maksimize eden sistemdir. Teori olarak parasal otoritenin farklı davranış hakkı yoktur. Olumsuz Yönleri: Para kurulu sisteminde olduğu gibi kredibilite açısından olumlu ancak esneklik olarak olumsuz bir sistemdir. Tüm dışsal şoklar reel ekonomi tarafından absorbe edilir. Merkez bankası "son kredi mercii" fonksiyonunu yitirir. Önemli ulusal ve politik engeller mevcuttur.
DÖVİZ PİYASALARI