Güneş Sistemi Araş. Gör. Dr. Şeyma Çalışkan Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi
Güneş Sistemi 8 Gezegen 5 Cüce gezegen 173 Uydu 654984 Asteroids 3287 Kuyruklu Yıldız
Dünya mıza en yakın doğal gök cismi gece bizi aydınlatan Ay dır. Yer-Ay uzaklığı yaklaşık 384.400 km dir!!! 384.400 km oldukça uzak görünüyor. Peki sadece bu sayıya bakarak ne kadar uzak olduğunu hayal edebilir misiniz?
1700 km Türkiye Türkiye nin bir ucundan diğer ucuna (örn. İzmir den Kars a) 100 defa gidip gelirsek Yer Ay mesafesi kadar bir yolu yaklaşık olarak almış oluruz (1700 x 2 x 100 = 340.000).
Yer in çevresi yaklaşık 40.000 km dir. Yer in çevresinde 10 tur atsaydık (bunun için okyanusları da aşmak gerekir!!!) Yer- Ay uzaklığı kadar yol katedebilirdik. (400.000 km) 40.000 km
Güneş in Yer e olan uzaklığı yaklaşık 150 milyon km dir. Güneş e ulaşmak için ise yer çevresinde 3700 tur atmak gerekir!!! Güneş sisteminin sınırı yaklaşık Güneş-Yer arası mesafenin 100.000 katı, O halde Güneş sisteminin sınırına gitmek demek Yerin çevresinde 370 milyon tur atmak demektir!!! Saatte 900 km hızla giden bir uçakla bunu deneseniz yaklaşık 2 milyon yıl sonra Güneş sisteminin sınırlarına ulaşabilmek mümkün!!!
Gezegenler - Yörüngeler Yer in Güneş etrafındaki yörüngesinin belirttiği düzlem EKLİPTİK düzlemi adını alır. Diğer gezegenlerin yörünge düzlemleri de hemen hemen ekliptik düzlemindedir. Merkür Venüs Yer Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün Yörünge eğimi (derece) 7 3.4 0 1.9 1.3 2.5 0.8 1.8
Gezegenler Dönme ve Dolanma Özellikleri Ekliptik düzlemine üstten baktığımızda, saat ibrelerinin dönme yönünün aksi pozitif yön olarak dikkate alınır. Buna göre tüm gezegenler Güneş etrafında pozitif yönde dolanırlar. Venüs ve Uranüs hariç tüm gezegenler eksenleri etrafında pozitif yönde dönerler. Venüs ve Uranüs ün ters yöndeki dönmeleri, sistemin oluşumu sırasında büyük boyutlu ön-gezegenlerle çarpışmalarına bağlanmaktadır.
Gezegenlerin dönme eksenlerinin, ekliptik düzlemine dik doğrultu ile yaptığı açılar birbirinden farklıdır. Merkür 0 Venüs 177 Dünya 23 Mars 25 Mars 25 Jupiter 3 Saturn 27 Uranus 98 Neptune 28 30
Karasal Gezegenler İç gezegenler Gaz (jüpiter benzeri) Gezegenler Dış Gezegenler Karasal Gez. Az yada hiç uydu Kütleleri az Yoğunlukları yüksek 4-5 gr/cm3 Halka yok Metalik çekirdek Gaz Gez. Çok uydulu Kütleleri çok Yoğunlukları düşük 0.7-2 gr/cm3 Halka var Kayalık çekirdek
Astreoid Kuşağı Kuiper Kuşağı Ceres Plüto, Eris, Makemake, Haumea
Oort Bulutu
Merkür Ziyaretleri; Mariner 10 Messenger Merkür En küçük gezegen, 0.4AB, 0.05M,0.4R Güneşe uzaklığı 56 milyon km Gece (-180 C) gündüz (430 C) sıcaklık farklı çok yüksek 1 Merkür günü= 59 gün, 1 Merkür yılı=88 gün, Uydusu yok, Yüzeyinde kraterler var Ay da olduğu gibi, Güneş Dünyada olduğundan 3 kez daha büyük gözükür,
Venüs Venüs Ziyaretleri; 40 tan fazla uzay aracı, Magellan yüzeyinin %98 ini haritaladı 0.7AB, 0.8M, 1R Güneşe uzaklığı 108 milyon km Merkürden daha sıcak, 470 C, 1 Venüs günü= 243 gün 1 Venüs yılı=225 gün Kalın ve toksik atmosferi, karbondioksit ve azottan, sülfürik asid damlacıklı bulutlar, Güneş batıdan doğup, doğudan batıyor,
Mars Ziyaretleri; 40 dan fazla uzay aracı, Curiosity hala çalışmalarına devam ediyor Mars Phobos Deimos 1.5AB, 0.1M,0.5R Güneş e uzaklığı 228 milyon km, Oksitletmiş mars toprağındaki demir minerallerinden dolayı kızıl gezen olarak bilinir, Dev volkanlar, büyük bir kanyon, kutup başlıkları,... Çok eskiden suyun sıvı halde olduğuna dair deliller,
Jüpiter e ziyaretler, Bir çok uydu Jüpiter i ve uydularını ziyaret etti, 2011 de fırlatılan JUNO uydusu 2016 da jüpitere varacak Jüpiter 5.2 AB, 318M,11R Güneş e uzaklığı 778 milyon km, 1 Jüpiter günü=10 saat 1 Jüpiter yılı=12 yıl Jüpiterin, Dünya büyüklüğünde katı bir çekirdeğe sahip olduğu tahmin ediliyor, Atmosferi çoğunlukla hidrojen ve helyumdan, 60 tan fazla uydusu ve ince bir halkası var,
Galileo Uyduları Europa Io Ganymede Io (400 aktif volkan var, jeolojik olarak en aktif cisim), Europa (kabuğunu çevreleyen ve 100 km kalınlığında olduğu düşünülen bir su tabakasına sahip), Ganymede(en büyük uydu, magnetosferi olan tek uydu), Callisto, yaklaşık olarak eşit miktarlarda kaya ve buzdan oluşmuştur, en fazla kratere sahip uydulardan biri Callisto
Satürn Dünya ve Ay Satürn e Ziyaretler, 5 uydu gönderildi, Cassini (2004) hala çalışmalarına devam ediyor, Cassini tarafından 19 Temmuz 2013 te alınan görüntü Güneş e uzaklığı 1.4 milyar km, 9.5 AB, 95 M,9R 1 Satürn günü=10.7 saat 1 Satürn yılı=29 yıl 60 tan fazla uydusu var, Titan bunlardan biri, Satürn ün halkası 7 halka, bir kaç boşluk ve bölmelerden oluşuyor, En hafif gezegen, Uydusu Titan, komplek kimyasıyla geniş bir atmosfere ve hidrokarbon göllerine sahip tek uydu. Titan ın üst atmosferinde yaşamın orjininde büyük rol oynayan moleküller olan polycyclic aromatic hidrokarbonlar belirlendiği rapor edildi (6/6/2013).
Satürn ün halkası KATI değil, Sayısız küçük buz ve kaya parçalarından meydana geliyor, Bu parçacıkların her biri minik bir ay gibi gezegenin etrafında dolanıyorlar, Gezegenin ekvator (çapı 120 536 km) u üzerinden 6630 km den 120 700 km ye uzanıyor, 20 m kalınlığında
Uranüs e Ziyaretler; Yalnızca Voyager 2, Keck teleskobundan Uranüs Jüpiter ve Satürn den küçük Dünyadan oldukça büyük, 19AB, 14 M,4 R Güneş e uzaklığı 2.9 milyar km 1 Uranüs günü=17 saat 1 Uranüs yılı=84 yıl Buz devi, Atmosferinde Jüpiter ve Satürne nazaran çok miktarda metan var, 20 den fazla uydusu var, İç halka dar ve karanlık, dış halka parlak, Yatay olarak dönen tek gezegen,
Neptün e Ziyaretler; Yalnızca Voyager 2, Neptün Güneş e uzaklığı 4.5 milyar km, 30AB, 17 M, 4 R 1 Neptün günü=16 saat 1 Neptün yılı=165 yıl Buz devi uranüs e çok benzer, Gaz gezegenler arasında yoğunluğu en yüksek olanı, 6 halkası var, karanlık, ama kompozisyonu bilinmiyor, 14 uydusu var, triton bunlardan biri, Saatte 2000 km ye ulaşan rüzgarlar,
Cüce Gezegenler Cüce gezegenlere Ziyaretler; DAWN ilk uydudur, 2007 de fırlatıldı ve 2015 te Ceres e varacak Eris Ceres Plüto ve uydusu Charon
Nature 424, 639-642(7 August 2003)
Güneş sistemi 4.6 milyar yıl yaşında Evren 13.7 milyar yıl yaşında
Uzay Boş mu?
Uzayın kimyasal kompozisyonu değişiyor mu? EVET!!!
Güneş sistemindeki büyük cisimlerin aynı yönde ve hemen hemen aynı düzlemde dönüyor! İki tür gezegen var! Bu ipuçlarından yola çıkarak Güneş Karasal gezegenler; kayalık, göreli olarak küçük ve Sisteminin nasıl oluştuğunu Güneş e yakınlar, anlamamıza yarayan teoriler var mı? Jüpiter benzeri gezegenler; gaz, büyük ve Güneş ten uzaklar, Kayalık astroidlerin ve buzlu kuyruklu yıldızların toplandığı yerler var!
Büyük ve hızlı dönen gaz-toz bulut büzülmeye başlıyor Gezegen öncesi disk oluşuyor, kaya ve buz parçacıkları çarpışıyor, ve öngezegenler oluşmaya başlıyor Sıcaklık, yoğunluk ve dönme artıyor 10 milyonlarca yıl geçiyor ve, Birkaç 100 milyon yıl, Ön-güneş oluşuyor ve büyümeye başlıyor İç disk: kaya parçacıklar çarpışarak büyüyorlar Dış disk: buz kaplı toz parçacıklar çarpışıyorlar, iç yapıları oluşuyor, daha dış katmanlardaki gazı çekiyorlar Karasal gezegenler büyüyorlar ve güneş merkezinde nükleer füzyonu başlatmak için yeterli sıcaklığa sahip
Birkaç 100 milyon yıl, Birkaç 100 milyon yıl, Jüpiter benzeri gezegenler dış diskten gaz çekerek büyüyorlar, karasal gezegenler ısınıyor, kimyasal farklılaşma başlıyor Güneş rüzgarı kalan gaz ve tozu dışarı atıyor, kalan; gezegenler, uydular, astroidler, kuiper kuşağı, oort bulutu
Peki ya kanıt?
Teşekkürler...