GAP Bölgesinde Mekanizasyonun Gelişimi ve Sorunları İbrahim TOBİ 1, Ramazan SAĞLAM 1, Ferhat KÜP 2, M. Yavuz Çevik 1 1 Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Şanlıurfa 2 Harran Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu, Şanlıurfa ibrahimtobi@gmail.com Özet: Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamındaki illerin alet ve makine varlığı ve son yıllardaki ekonomideki gelişmelerin mekanizasyon düzeyine etkileri araştırılmış ve Türkiye değerleri ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. GAP bölgesindeki illerinin 1995-2010 yıllarındaki istatistiksel verileri incelenerek temel mekanizasyon düzeyi göstergeleri tespit edilmiştir. Ayrıca bu çalışmada temel sorunlar ve mevcut durum saptanmıştır. Özellikle sulamanın başladığı 1995 li yıllardan sonra ve son yıllardaki sosyal ve ekonomik gelişmelerin mekanizasyona etkileri incelenmiştir. Anahtar kelimeler: Mekanizasyon düzeyi, GAP, tarım alet ve makina varlığı Development and Problems of Agricultural Mechanization in GAP Abstract: In this study, the presence of agricultural tools and machinery of provinces in Southeastern Anatolia Project (GAP) project and the mechanization level the effects of economic developments in recent years were investigated and examined in comparison with the Turkey values. By statistical data were examined in 1995-2010 years of provinces in GAP basic the mechanization level indicators have been identified. Also in this study, the main problems and current situation was detected. Especially, after beginning irrigation in 1995 and the mechanization level the effects of social and economic developments in recent years were investigated. Key words: Agricultural mechanization level, GAP, Agricultural tools and machinery Giriş Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Fırat ve Dicle nehirleri üzerindeki sulama ve hidroelektrik amaçlı projeler olarak planlanmış sulama, hidroelektrik, enerji, tarım, kırsal ve kentsel altyapı, ormancılık, eğitim ve sağlık gibi sektörleri kapsamaktadır (Anonim, 2012a). GAP projesinin tamamlanması için finansman ihtiyacı 2010 yılı fiyatlarıyla toplam 42.1 milyar TL dir. 2010 yılı itibari ile toplam harcama 30.6 milyar TL ve nakdi gerçekleşme oranı %72.6 düzeyine ulaşmıştır. GAP projesi kapsamında, 2009 yılı itibariyle toplam 9 adet (5.513 MW) hidroelektrik santrali tamamlanarak hidroelektrik enerji projelerinin %74' ü gerçekleşmiştir. Su Kaynakları Programı 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1.82 milyon hektar alanda sulama sistemleri yapılması öngörülmektedir. 2009 yılı sonu itibariyle Fırat ve Dicle Havzası nda toplam 300.397 ha alan sulamaya açılmıştır. 72093 ha alanda sulama şebekelerinin inşaatı devam etmekte ve tarımsal sulamaların yapılabilmesi için 1448556 ha alan planlama aşamasındadır. Sulama projelerinin %16.5 i tamamlanmıştır (Anonim, 2012b). Tarımda mekanizasyona geçilmesiyle birlikte tarımsal nüfusun toplam nüfustaki oranı azalmakta ve iş gücünden sağlanan tasarrufla üretim maliyetleri de düşmektedir. Makineleşme düzeyleri tespit edilirken, sahip olunan traktör parkı belirleyici rol oynamaktadır. Bir bölgenin mekanizasyon düzeyini belirlemede yaygın olarak üç gösterge kullanılmaktadır. Bunlar, hektara düşen Traktör gücü (kw/ha), bin hektara düşen traktör sayısı (adet/1000ha) ve traktör başına düşen işlenen alan (ha/trk) miktarıdır. 55
GAP Şanlıurfa-Harran ovası içinde yer alan, 67 işletmede yapılan anket çalışmasında ortalama işletme alanı büyüklüğünün 35.5 ha, ortalama parsel büyüklüğünün 11.7 ha, isletme basına düsen ortalama traktör sayısının 1.7, ortalama traktör gücünün 46.8 kw/traktör, traktör başına düşen tarım makinası sayısının 3.8 makina/traktör, traktör başına yıllık yakıt tüketiminin 2244 l/traktör, yıllık traktör çalışma süresinin de ortalama 290 h/yıl olduğu belirlenmiştir (Işık ve Atun, 1998). 2004 verilerine göre Ağrı ilinde bir traktöre düşen toplam işlenen alanın Türkiye ortalamasından 3 kat fazla, 1000 ha işlenen alana düşen traktör sayısının (12.86) Türkiye ortalamasının (37.96) altında ve işlenen alana düşen güç miktarının 0.685 kw/ha olduğu saptanmıştır (Arıöz, 2007). 2007 yılındaki verilere bağlı olarak Türkiye nin 1000 hektar işlenen alana düşen traktör sayısının 53 ve işlenen alana düşen güç miktarının 2.29 kw/ha olduğu tespit edilmiştir. Bu verilerin dünya ortalamasından yüksek olmasına rağmen gelişmiş ülkelerin mekanizasyon değerlerinden daha az olduğu vurgulanmıştır (Evcim ve ark., 2012). Bu çalışmada Türkiye nin, GAP bölgesinin ve illerinin 1995-2010 yılları arasındaki istatistiksel verileri incelenerek temel mekanizasyon düzeyi göstergeleri tespit edilmiştir. Yaygın olarak kullanılan mekanizasyon düzeyi göstergelerinden; işlenen alana düşen traktör gücü (kw/ha), traktör başına düşen tarım alanı, (ha/traktör), birim tarım alanına düşen traktör sayısı (traktör/1000ha) göstergeleri kullanılmıştır. (Işık ve ark., 2003). Buna göre sulamanın başladığı 1995 li yıllardan sonra ve son yıllardaki sosyal ve ekonomik gelişmelerin mekanizasyona etkileri saptanmıştır. Ayrıca Türkiye, GAP bölgesi ve illerinin temel sorunları ve mevcut durumu tespit edilmiştir. Materyal ve Yöntem Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) Türkiye, GAP ve illerine ait 1995, 2000 ve 2010 yıllarında işlenen tarım alanları, traktör ve tarım alet ve makina değerleri bu çalışmanın materyalini oluşturmuştur. Bölgelerin tarımsal mekanizasyon göstergelerinin belirlenmesinde birim alana düşen traktör gücü (kw/ha), 1000 ha alana düşen traktör sayısı (adet/1000ha) ve bir traktöre düşen toplam alan (ha/traktör) değerleri tespit edilmiştir (Işık ve ark., 2003). Her bölgeye ait 1995, 2000 ve 2010 yıllarında traktör parkındaki ve mekanizasyon düzeyindeki değişimler tespit edilerek son yıllardaki ekonomideki gelişmelerin mekanizasyon düzeyine etkileri araştırılmıştır. Buna göre bu bölgelerin mevcut durumu ve temel sorunları saptanmıştır. Araştırma Bulguları GAP illeri, GAP bölgesi ve Türkiye ye ait traktör sayısı ve 1995-2000 ve 2000-2010 yılları arasında traktör sayısındaki değişim oranları Çizelge 1 de verilmiştir. Buna göre 1995-2000 yılları arasında traktör sayısındaki en yüksek değişim oranı %57.42 ile sulamaya açılan Şanlıurfa ilinde olmuştur. Şanlıurfa ilindeki 1995, 2000 ve 2010 yılında, traktör sayısı değerleri sırası ile 7898, 12433 ve 14024 adettir. GAP bölgesindeki traktör sayısı değişim oranı Türkiye deki traktör sayısı değişim oranından daha yüksek olmuştur. 2000-2010 yılları arasındaki traktör sayısındaki değişim oranı %116.03 ile Siirt ilinde tespit edilmiştir. Buna göre Siirt ilindeki 1995, 2000 ve 2010 yılında, traktör sayısı değerleri sırası ile 695, 842 ve 1819 adettir. 2000-2010 yılları arasındaki traktör sayısındaki değişim oranı GAP bölgesinde %18.09 olurken Türkiye de %16.44 olmuştur. Türkiye İstatistik Enstitüsü Kurumu (TÜİK, 2012) verilerine göre Kilis te 2000-2010 yılları arasında traktör sayısındaki değişim oranı %-25.93 olmuştur. 56
1995-2000 ve 2000-2010 yılları arasında traktör sayısındaki değişim oranları tüm bölgelerde oldukça düşüktür. Traktör güç grubuna göre 1995, 2000 ve 2010 yıllarında Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerindeki traktör sayısı ve değişim oranları Çizelge 2 de verilmiştir. Buna göre Türkiye, GAP bölgesi ve illerindeki 35-50 BG ve 50 BG den fazla güç gruplarında traktör sayıları diğer güç gruplarındaki traktör sayılarından daha fazladır. 2000-2010 yılları arasında Türkiye de 35-50 BG arası güç grubundaki traktör sayısı değişim oranı %5.60 olurken 50 BG den fazla güç grubundaki traktör sayısındaki değişim oranı %30.87 olmuştur. 2000-2010 yılları arasında GAP bölgesinde 35-50 BG arası güç grubundaki traktör sayısı değişim oranı %4.93 olurken 50 BG den fazla güç grubundaki traktör sayısındaki değişim oranı %19.52 olmuştur. GAP bölgesinde ve Türkiye de traktör sayısındaki değişim oranları 50 BG den fazla güç gruplarında daha yüksektir. Buna göre 2000-2010 yılları arasında 50 BG den daha güçlü traktörlerin çiftçiler tarafından daha fazla tercih edildiği saptanmıştır. 1995, 2000 ve 2010 yıllarında Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerinde birim alana düşen traktör gücü (kw/ha), 1000 ha alana düşen traktör sayısı (adet/1000ha) ve bir traktöre düşen toplam alan (ha/traktör) değerleri Çizelge 3, Çizelge 4 ve Çizelge 5 te verilmiştir. 1995 yılında 1000 ha alana düşen traktör sayısı Türkiye de 31.79 adet/1000 ha olurken, bu değer GAP bölgesi ve GAP illerinde Türkiye ortalamasının altındadır. Yine 1995 yılında bir traktöre düşen toplam alan (ha/traktör) değeri GAP bölgesi ve GAP illerinde Türkiye ortalamasının üzerindedir. GAP bölgesinde bir traktöre düşen toplam alan 86.54 ha/trk iken Türkiye de bu değer 31.46 ha/trk olmuştur. 1995 yılında ise birim alana düşen traktör gücü değeri Türkiye de 1.24 kw/ha iken GAP bölgesinin Adıyaman ilinde bu değer 1.36/ha olmuştur. 1995 yılında birim alana düşen traktör gücü değeri GAP bölgesinin diğer illerinde ve GAP bölgesinde Türkiye ortalamasının altındadır. Çizelge 1. Türkiye, GAP ve GAP İllerindeki traktör sayısı değerleri 1995-2000 ve 2000-2010 yıllarında traktör sayısında meydana gelen değişim oranları Bölge Yıl Yüzde değişim Gaziantep 7324 8210 10094 12.10 22.95 Adıyaman 7315 9083 10702 24.17 17.82 Kilis 1350 2098 1554 55.41-25.93 Şanlıurfa 7898 12433 14024 57.42 12.80 Diyarbakır 6422 8163 9125 27.11 11.78 Mardin 3361 3528 4974 4.97 40.99 Batman 1482 1521 1726 2.63 13.48 Şırnak 1272 1603 2054 26.02 28.13 Siirt 695 842 1819 21.15 116.03 GAP 37119 47481 56072 27.92 18.09 Türkiye 776863 941835 1096683 21.24 16.44 57
Çizelge 2. Traktör güç grubuna göre 1995, 2000 ve 2010 yıllarında Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerindeki traktör sayısı ve değişim oranları Bölge Traktör güç aralığı Yıllar Yüzde değişim (%) GAP İki akslı traktör (1-34 BG) 1680 1178 2225-29.88 88.88 İki akslı traktör(35-50 BG) 15029 17692 18565 17.72 4.93 İki akslı traktör (50 BG' den fazla) 20410 28609 34194 40.17 19.52 Tek akslı (1-5 BG ve üzeri) ve Paletli Traktör - 2 1088 - - Türkiye İki akslı traktör (1-34 BG) 95336 101549 97752 6.52-3.74 İki akslı traktör (35-50 BG) 389023 446541 471531 14.79 5.60 İki akslı traktör (50 BG' den fazla) 287616 383424 501790 33.31 30.87 Tek Akslı (1-5 BG ve üzeri) ve Paletli traktör (1-60 BG ve üzeri) 4888 10321 25610 111.15 148.13 Çizelge 3. 1995 yılında Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerinde birim alana düşen traktör gücü, 1000 ha alana düşen traktör sayısı ve bir traktöre düşen toplam alan değerleri Bölgeler Tarım Alanı (ha) Traktör Sayısı trk/1000ha ha/trk kw/ha Adıyaman 246339.2 7315 29.69 33.68 1.36 Diyarbakır 611284.3 6422 10.51 95.19 0.50 Gaziantep 308859.9 7324 23.71 42.17 0.91 Mardin 360817.8 3361 9.31 107.35 0.42 Siirt 96590.5 695 7.20 138.98 0.33 Şanlıurfa 1259145.7 7898 6.27 159.43 0.30 Batman 125537.2 1482 11.81 84.71 0.51 Şırnak 103802.9 1272 12.25 81.61 0.65 Kilis 99929.8 1350 13.51 74.02 0.40 GAP 3212307.3 37119 11.56 86.54 0.51 Türkiye 24436373.2 776863 31.79 31.46 1.24 Çizelge 4. 2000 yılında Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerinde birim alana düşen traktör gücü, 1000 ha alana düşen traktör sayısı ve bir traktöre düşen toplam alan değerleri Bölgeler Traktör sayısı trk/1000 ha ha/trk kw/ha Adıyaman 9083 36.87 27.12 1.77 Diyarbakır 8163 13.35 74.88 0.66 Gaziantep 8210 26.58 37.62 1.01 Mardin 3528 9.78 102.27 0.45 Siirt 842 8.72 114.72 0.34 Şanlıurfa 12433 9.87 101.27 0.48 Batman 1521 12.12 82.54 0.57 Şırnak 1603 15.44 64.76 0.79 Kilis 2098 20.99 47.63 0.78 GAP 47481 14.78 67.65 0.68 Türkiye 941835 38.54 25.95 1.54 Çizelge 4 de görüldüğü gibi 2000 yılında 1000 ha alana düşen traktör sayısı Türkiye de 38.54 adet/1000 ha iken, 1000 ha alana düşen traktör sayısı GAP bölgesi ve GAP illerinde Türkiye ortalamasının altındadır. Ayrıca 2000 yılında bir traktöre düşen toplam alan (ha/traktör) değeri GAP bölgesi ve GAP illerinde Türkiye ortalamasının üzerindedir. GAP bölgesinde bir traktöre düşen toplam alan 67.65 ha/trk iken Türkiye de bu değer 25.95 ha/trk olmuştur. 2000 yılında ise birim alana düşen traktör gücü değeri Türkiye de 1.54 kw/ha iken GAP bölgesinin Adıyaman ilinde bu değer 1.77 kw/ha olmuştur. 2000 yılında birim alana düşen traktör gücü (kw/ha) değeri GAP bölgesinin diğer illerinde ve GAP bölgesinde Türkiye ortalamasının altında olduğu tespit edilmiştir. 58
Çizelge 5. 2010 yılında Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerinde birim alana düşen traktör gücü, 1000 ha alana düşen traktör sayısı ve bir traktöre düşen toplam alan değerleri Bölgeler Traktör sayısı trk/1000 ha ha/trk kw/ha Adıyaman 10.702 43.44 23.02 1.83 Diyarbakır 9125 14.93 66.99 0.61 Gaziantep 10094 32.68 30.60 1.18 Mardin 4974 13.79 72.54 0.50 Siirt 1819 18.83 53.10 0.66 Şanlıurfa 14024 11.14 89.79 0.50 Batman 1726 13.75 72.73 0.59 Şırnak 2054 19.79 50.54 0.79 Kilis 1554 15.55 64.30 0.52 GAP 56.072 17.46 57.29 0.71 Türkiye 1096683 44.88 22.28 1.69 Çizelge 5 e göre 2010 yılında 1000 ha alana düşen traktör sayısı Türkiye de 44.88 adet/1000ha iken, bu değer GAP bölgesinde 17.46 adet/1000ha dır. Ayrıca 2010 yılında bir traktöre düşen toplam alan (ha/trk) değeri GAP bölgesi ve GAP illerinde Türkiye ortalamasının üzerindedir. GAP bölgesinde bir traktöre düşen toplam alanın 57.29 ha/trk olduğu tespit edilmiştir. Türkiye de ise bir traktöre düşen toplam alan 22.28 ha/trk dür. 2010 yılında ise birim alana düşen traktör gücü değeri Türkiye de 1.69 kw/ha olarak bulunmuştur. Bu değer GAP bölgesinin Adıyaman ilinde 1.83 kw/ha olmuştur. 2010 yılında birim alana düşen traktör gücü (kw/ha) değeri GAP bölgesinin diğer illerinde ve GAP bölgesinde Türkiye ortalamasının altında olduğu tespit edilmiştir. Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında 1000 ha alana düşen traktör sayısındaki (adet/1000ha) değişim Çizelge 6 da verilmiştir. 1995, 2000 ve 2010 yıllarında 1000 ha alana düşen traktör sayısındaki değişim oranı (%) Şekil 1 de gösterilmiştir. Çizelge 6. Türkiye, GAP bölge ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında 1000 ha alana düşen traktör sayısı ve 1995-2000 ve 2000-2010 yılları arasında 1000 ha alana düşen traktör sayısındaki değişim oranı Bölgeler Yıllar Değişim oranı (%) Adıyaman 29.69 36.87 43.44 24.17 17.82 Diyarbakır 10.51 13.35 14.93 27.11 11.78 Gaziantep 23.71 26.58 32.68 12.10 22.95 Mardin 9.31 9.78 13.79 4.97 40.99 Siirt 7.20 8.72 18.83 21.15 116.03 Şanlıurfa 6.27 9.87 11.14 57.42 12.80 Batman 11.81 12.12 13.75 2.63 13.48 Şırnak 12.25 15.44 19.79 26.02 28.13 Kilis 13.51 20.99 15.55 55.41-25.93 GAP 11.56 14.78 17.46 27.92 18.09 Türkiye 31.79 38.54 44.88 21.24 16.44 59
Şekil 1. Türkiye, GAP bölge ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında 1000 ha alana düşen traktör sayısı (adet/1000 ha) Şekil 1 de görüldüğü gibi Türkiye, GAP bölgesi ve illerinde 1000 ha alana düşen traktör sayısı (adet/1000 ha) değerinin 1995 yılından 2010 yılına kadar arttığı görülmektedir. 1995-2000 yılları arasında 1000 ha alana düşen traktör sayısındaki değişim oranı en yüksek %57.42 ile Şanlıurfa ilinde tespit edilmiştir. Aynı yıllar arasında bu değerdeki değişim oranı en düşük %4.97 ile Mardin ilinde saptanmıştır. 1995-2000 yılları arasında 1000 ha alana düşen traktör sayısındaki değişim oranı Türkiye de %21.24 iken bu değer GAP bölgesinde %27.92 olmuştur. 2000-2010 yılları arasında ise Kilis ilinde 1000 ha alana düşen traktör sayısında değişim oranı (%-25.93) düşmüştür. 2000-2010 yılları arasında GAP bölgesinde 1000 ha alana düşen traktör sayısındaki değişim oranı Türkiye ye göre daha yüksektir. Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında bir traktöre düşen toplam alandaki (ha/trk) değişim Çizelge 7 de verilmiştir. 1995, 2000 ve 2010 yıllarında 1000 ha alana düşen traktör sayısındaki değişim oranı (%) Şekil 2 de gösterilmiştir. Şekil 2 de görüldüğü gibi Türkiye, GAP bölgesi ve illerinde bir traktöre düşen toplam alan (ha/trk) değerinin 1995 yılından 2010 yılına kadar genelde azaldığı görülmektedir. 1995-2000 yılları arasında bir traktöre düşen toplam alandaki değişim oranı en yüksek %-36.48 ile Şanlıurfa ilinde tespit edilirken aynı yıllar arasında bir traktöre düşen toplam alandaki değişim oranı en düşük %-2.56 ile Batman ilinde saptanmıştır. 1995-2000 yılları arasında bir traktöre düşen toplam alandaki değişim oranı Türkiye de %-17.52 iken bir traktöre düşen toplam alandaki değişim oranı GAP bölgesinde %-21.82 olmuştur. 2000-2010 yılları arasında ise bir traktöre düşen toplam alanda değişim oranı en yüksek %-53.71 ile Siirt ilinde tespit edilmiştir. 2000-2010 yılları arasında GAP bölgesinde bir traktöre düşen toplam alandaki değişim oranı %- 15.32 iken Türkiye de ise %-14.12 olmuştur. Türkiye, GAP bölgesi ve illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında birim alana düşen traktör gücündeki (kw/ha) değişim oranı (%) Çizelge 8 de verilmiştir. Ayrıca 1995, 2000 ve 2010 yıllarında birim alana düşen traktör gücündeki değişim şekil 3 de gösterilmiştir. Şekil 3 te görüldüğü gibi Türkiye, GAP bölgesi ve GAP illerinde birim alana düşen traktör gücü değerinin 1995 yılından 2010 yılına kadar arttığı görülmektedir. 1995-2000 yılları arasında birim alana düşen traktör gücündeki değişim oranı en yüksek %61.71 ile Şanlıurfa ilinde tespit edilirken aynı yıllar arasında birim alana düşen traktör gücündeki değişim oranı en düşük %5.44 ile Siirt ilinde saptanmıştır. 1995-2000 yılları arasında birim alana düşen traktör gücündeki değişim oranı Türkiye de %24.16 iken birim alana düşen traktör gücündeki değişim oranı GAP bölgesinde %32.27 olmuştur. 2000-2010 yılları arasında ise birim alana düşen traktör gücündeki değişim oranı en yüksek %93.88 ile Siirt ilinde tespit edilmiştir. 2000-2010 yılları 60
arasında GAP bölgesinde birim alana düşen traktör gücündeki değişim oranı %3.86 olduğu saptanırken Türkiye de ise %9.40 olmuştur. Çizelge 7. Türkiye, GAP bölge ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında bir traktöre düşen toplam alan ve 1995-2000 ve 2000-2010 yılları arasında bir traktöre düşen toplam alandaki değişim oranı Bölgeler Yıllar Değişim oranı (%) Adıyaman 33.68 27.12 23.02-19.46-15.13 Diyarbakır 95.19 74.88 66.99-21.33-10.54 Gaziantep 42.17 37.62 30.60-10.79-18.66 Mardin 107.35 102.27 72.54-4.73-29.07 Siirt 138.98 114.72 53.10-17.46-53.71 Şanlıurfa 159.43 101.27 89.79-36.48-11.34 Batman 84.71 82.54 72.73-2.56-11.88 Şırnak 81.61 64.76 50.54-20.65-21.96 Kilis 74.02 47.63 64.30-35.65 35.01 GAP 86.54 67.65 57.29-21.82-15.32 Türkiye 31.46 25.95 22.28-17.52-14.12 Şekil 2. Türkiye, GAP bölge ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında bir traktöre düşen toplam alandaki değişim (ha/trk) Çizelge 8. Türkiye, GAP bölge ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında birim alana düşen traktör gücü ve 1995-2000 ve 2000-2010 yılları arasında birim alana düşen traktör gücündeki değişim oranı Bölgeler Yıllar Değişim oranı (%) Adıyaman 1.36 1.77 1.83 30.06 3.60 Diyarbakır 0.50 0.66 0.61 31.57-7.40 Gaziantep 0.91 1.01 1.18 10.83 17.02 Mardin 0.42 0.45 0.50 7.14 10.53 Siirt 0.33 0.34 0.66 5.44 93.88 Şanlıurfa 0.30 0.48 0.50 61.71 3.43 Batman 0.51 0.57 0.59 11.27 4.24 Şırnak 0.65 0.79 0.79 22.61-0.69 Kilis 0.40 0.78 0.52 97.28-33.18 GAP 0.51 0.68 0.71 32.27 3.86 Türkiye 1.24 1.54 1.69 24.16 9.40 61
Şekil 3. Türkiye, GAP bölge ve GAP illerinde 1995, 2000 ve 2010 yıllarında birim alana düşen traktör gücündeki değişim (kw/ha) Çizelge 9. Türkiye, GAP bölge ve GAP illerinde Ekipman/Traktör oranı Tarım alet ve makina grubu Türkiye GAP G.Antep Adıyaman Kilis Ş.Urfa Diyarbakır Mardin Batman Şırnak Siirt Ekipman/Traktör Karasaban 0.054 0.302 0.466 0.203 0.000 0.136 0.099 0.885 0.557 0.770 0.164 Hayvan Pulluğu 0.125 0.194 0.060 0.000 0.046 0.075 0.284 0.636 0.252 0.519 0.053 Diskli Anız Pulluğu 0.040 0.057 0.051 0.000 0.189 0.083 0.079 0.064 0.014 0.041 0.031 Diskli Tırmık 0.195 0.097 0.034 0.014 0.141 0.110 0.167 0.095 0.531 0.032 0.105 Balya Makinası 0.012 0.001 0.002 0.002 0.001 0.001 0.002 0.001 0.001-0.001 Dipkazan 0.025 0.019 0.001 0.005 0.006 0.055 0.004 0.012 0.025 0.030 0.016 Anıza Ekim Mak. 0.001 0.000-0.000-0.000 - - 0.002 0.000 - Kulaklı T. Pulluğu 0.925 0.766 0.632 0.001 1.298 0.651 1.000 0.636 0.913 0.683 0.489 Kulaklı Anız Pulluğu 0.034 0.075 0.009 0.002 0.073 0.000 0.238 0.011 0.294 0.022 0.107 Kültüvatör 0.438 0.801 0.828 0.774 0.832 0.810 1.024 0.617 0.659 0.505 0.557 Merdane 0.074 0.094 0.051 0.015 0.136 0.084 0.177 0.137 0.116 0.068 0.307 Kom. Hub. Ekim M. 0.171 0.243 0.169 0.086 0.530 0.411 0.276 0.321 0.158 0.015 0.005 Pamuk Toplama M. 0.001 0.003 0.000 0.001-0.003 0.011 0.007 0.001 0.000 - K. Mil. Har. Pül. 0.254 0.188 0.217 0.107 0.115 0.199 0.000 0.143 0.128 0.031 0.021 Toprak Frezesi 0.038 0.022 0.024 0.003 0.103 0.023 0.021 0.022 0.013 0.073 0.010 Trk Çek. H. E. Mak. 0.107 0.212 0.085 0.032 0.568 0.358 0.252 0.336 0.125 0.162 0.146 Kom. Hub. Ekim M. 0.171 0.243 0.169 0.086 0.530 0.411 0.276 0.321 0.158 0.015 0.005 Römork 0.968 0.919 0.871 0.770 0.001 0.915 1.116 1.040 0.982 0.733 0.001 Rototiller 0.000 0.003 0.003 0.003-0.000 0.007 0.003-0.001 - Pnömatik Ekim Mak. 0.000 0.013 0.010 0.001 -! 0.026 0.006 0.031 0.009 0.002 0.001 Çizelge 9 da Türkiye, GAP bölgesi GAP illerinde bir traktöre düşen ekipman sayısı (ekipman/trk) değerleri verilmiştir. Buna göre bir traktöre düşen karasaban ve hayvan pulluğu değerlerinin GAP bölgesinde ve GAP illerinde Türkiye ortalamasına göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bir traktöre düşen dipkazan değeri 0.055 ile en yüksek Şanlıurfa ilinde tespit edilmiştir. Türkiye de bir traktöre düşen dipkazan değeri 0.025 iken GAP bölgesinde 0.019 dur. Bir traktöre düşen kulaklı pulluk değeri Türkiye de 0.925 iken GAP bölgesinde 0.766, Kilis te 1.298 ve Diyarbakır da 1.00 dir. Bir traktöre düşen kültivatör değeri GAP bölgesinde ve illerinde Türkiye deki değere göre daha yüksek bulunmuştur. Bir traktöre düşen diskli anız pulluğu, kültivatör, merdane, kombine hububat ekim makinası, 62
pamuk toplama makinası, traktörle çekilen kombine hububat ekim makinası, rototiler ve pnömatik ekim makinası değerleri GAP bölgesinde Türkiye ortalamalarına göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Tartışma ve Sonuç Tarımsal üretimde traktörlerin verimli bir şekilde kullanılması için işletme büyüklüğüne uygun güç grubunda traktörlerin seçimi yapılması gerekmektedir. Bu sorun GAP bölgesinde ve ülkenin diğer bölgelerinde devam etmektedir. GAP bölgesinde bir traktöre düşen toplam alanın 57.29 ha olduğu tespit edilirken Türkiye de ise bir traktöre düşen toplam alan 22.28 ha olarak bulunmuştur. Ayrıca tarımsal işletmelerin küçük olması, tarımsal üretimde nüfus yoğunluğunun fazla olması ve işletmelerin gelir düzeyinin düşük olması, GAP bölgesinde tarımsal mekanizasyon düzeyini olumsuz etkilemiştir. GAP bölgesi ve illerinde son yıllarda mekanizasyon düzeyi göstergelerinde iyileşmeler olduğu görülmektedir. GAP bölgesinde birim alana düşen traktör gücü değeri 1995 yılında 0.51 kw/ha iken iken bu değer 2010 yılında %36.13 lük değişimle 0.71 kw/ha olmuştur. Türkiye de ise birim alana düşen traktör gücü 1.24 kw/ha iken 2010 yılında %33.56 değişimle 1.69 kw/ha olmuştur. Mekanizasyon düzeyi değerleri GAP bölgesi ve illerininde Türkiye ortalamalarının genelde altında olmasına rağmen Adıyaman ilinde birim alana düşen traktör gücü değerleri Türkiye ve GAP bölgesi değerlerinden daha fazladır. Adıyaman ilinde birim alana düşen traktör gücü değerleri 1995, 2000 ve 2010 yıllarında sırası ile 1.36, 1.77 ve 1.83 kw/ha dır. 2010 yılında 1000 ha alana düşen traktör sayısı Türkiye de 44.88 adet/1000 ha olarak bulunurken, GAP bölgesinde 1000 ha alana düşen traktör sayısı 17.46 adet/1000ha dır. Ayrıca 2010 yılında bir traktöre düşen toplam alan değeri GAP bölgesi ve GAP illerinde Türkiye ortalamasından fazladır. Türkiye deki değere göre daha yüksek bulunmuştur. GAP bölgesinde bir traktöre düşen diskli anız pulluğu, kültivatör, merdane, kombine hububat ekim makinası, pamuk toplama makinası, traktörle çekilen kombine hububat ekim makinası, rototiler ve pnömatik ekim makinası değerleri Türkiye ortalamalarından daha fazla olduğu saptanmıştır. Literatür Listesi Anonim, 2012a. GAP ın Hedefleri. http://www.gap.gov.tr/gap/gap-in-hedefleri, Erişim: Nisan 2012. Anonim, 2012b. GAP Son Durum. http://includes.gap.gov.tr/files/ek-dosyalar/gap/gap-son-durum/son%20durum-2010.pdf, Erişim: Nisan 2012. Işık, A.,İ. Atun, 1998. Sanlıurfa-Harran Ovasında Tarımsal Yapı ve Mekanizasyon Özellikleri.Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22:151-160. Işık, E., T. Güler, A. Ayhan, 2003. Bursa İline İlişkin Mekanizasyon Düzeyinin Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (2):125-136. TÜİK, 2012. http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?alt_id=49 Evcim, H. Ünal., E. Ulusoy, E. Gülsoylu, B. Tekin, 2012. Tarımsal Mekanizasyon Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri.http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/2e1b435e5e53888_ek.pdf, Erişim, Nisan 2012. 63