önce çocuklar Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru Üç ayl k raporu, say : 02/06 Bu say da: Improving Neler oluyor? child Çocuklar care andiçin protection Adalet in Çocuklara Turkey Yönelik fiiddetin August Önlenmesi 2006
neler oluyor? Önce Çocuklar projesi bu A ustos ta ilk y l n doldurdu. Son 12 ay içinde Önce Çocuklar, araflt rma, kapasite gelifltirme çal fltaylar, tan t m savunu, toplum seferberli i ve Türkiye de çocuklar için daha iyi bir yönetiflim, koruma ve adalet sistemi oluflturulmas na katk da bulunacak saha ziyaretleri dahil olmak üzere bir dizi müdahale gerçeklefltirdi. Bafllang ç Raporu tamamlanm flt r ve raporda yer alan önemli kimi noktalar burada özetlenmektedir. Erken Çocukluk Geliflimi ve Çocuk Yetifltirme Benim Ailem program n n bir parças olarak Önce Çocuklar arac l yla haz rlanan çocuk yetifltirme e itim paketinin uygulanmas belirlenen takvimden önce bafllam flt r. Tahminen 20 bin ana baba ve 0 6 yafl grubundan çocuk Benim Ailem e itim kurslar ndan ve kullan c dostu materyallerden yararlanm flt r. Her iki kurumun iç kapasitesini gelifltirmek ve uzun dönemde e itici sa lamak amac yla Milli E itim Bakanl ndan (MEB) 60 usta e itici ile SHÇEK ten 55 sosyal hizmet uzman na ileri düzeyde e itim verilmifltir. MEB bünyesindeki e iticilerden bir bölümü Temmuz ay içinde Benim Ailem çerçevesinde 200 ü aflk n okul öncesi ö retmenin e itiminde yer alm flt r. Benim Ailem dan flma toplant s na kat lanlar, planlama toplant s ndan önce ergenlerle ilgili konularda görüfllerini belirttiler Haziran ay nda okul öncesi e itim müfredat n n de erlendirilmesine ve bu müfredat n gözden geçirilmifl Benim Ailem paketiyle tutarl l n n sa lanmas na yönelik bir çal fltay gerçeklefltirilmifltir. Bu çal fltaya kat lanlar aras nda MEB Okul Öncesi E itim Genel Müdürlü ü personeli, okul öncesi ö retmenler, uluslararas dan flmanlarla birlikte çocuk geliflimi, e itimi ve müfredat gelifltirme alanlar nda uzman akademisyenler yer alm flt r. Okul Öncesi E itim Genel Müdürlü ü, okul öncesi ve çocuk yetifltirme e itimini yayg nlaflt rmak için EÇG üzerindeki bir strateji tasla n de erlendirmektedir. Çal fltay, müfredat n uluslararas standartlara uygun hale getirilmesinde MEB in deste e gereksinimi oldu u sonucuna varm flt r. Nisan ay nda gerçeklefltirilen çocuk yetifltirme ile ilgili yo un bir çal fltay, ergen yafllarda çocuklar olan ailelere yönelik olarak önerilen Benim Ailem paketinin strateji ve içerik özetinin belirlenmesiyle sonuçlanm flt r. 8 modülden oluflan tam paketin, seçilmifl MEB, SHÇEK ve Adalet Bakanl kurumlar nda y l sonuna kadar pilot olarak uygulanmak üzere haz r hale getirilmesi beklenmektedir. Gene Nisan ay nda, EÇG Davran fl letiflim De iflimi (D D) komisyonu Benim Ailem kapmas ndaki iletiflim materyallerinin ulusal kanal TRT ile ba lant l olarak gelifltirilmesini onaylam flt r. letiflim materyallerinin konusu çocuklara yönelik fliddettir. Haz rlanan dört yay n spotu önümüzdeki aylarda yay nlanacakt r. E itim Telafi e itimi program haz rlanm flt r ve uygulama modeli de haz rlanma evresindedir. MEB lkö retim Genel Müdürlü ü nün, telafi e itimi program n 2007/08 ö renim y l n n bafllamas ndan k sa bir süre sonra yayg nlaflt rmas beklenmektedir. Okullar n terk etmifl ve yasalarla sorun yaflama riski yüksek çocuklar n beceri ve yeterliliklerini ölçmeye yönelik araflt rma bahar aylar boyunca gerçeklefltirilmifltir. Ancak, proje çal flma grubunun yorum ve önerileri do rultusunda ihtiyaç de erlendirmesi konusunda daha fazla çal flma yap lmas gerekmektedir. Sahada veri toplama çal flmalar n n Haziran ay nda bafllamas beklenirken, bu çal flma lkö retim Genel Müdürlü ü bünyesindeki yönetim de ifliklikleri ve buna ba l olarak resmi onay n gecikmesi nedeniyle ertelenmifltir. 2 Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru
Koruma Adalet Bakanl ile yap lan görüflmeler do rultusunda, cezaevlerinde görev yapan idari personel, güvenlik görevlileri, psikologlar ve sosyal hizmet uzmanlar na yönelik dört çal fltay Mart ve Nisan aylar nda Antalya ve zmir de gerçeklefltirilmifltir. Bu çal fltaylar, yarg n n korumas alt ndaki çocuklarla iletiflim konusuna odaklanm fl, bu çocuklara onurlu ve sayg n biçimde yaklaflma yöntemleri tart fl lm flt r. Yasalarla sorunlu çocuklarla birlikte ve onlar için çal flan cezaevi personeline yönelik dört elkitab da bu çal fltaylar s ras nda kat l mc larla test edilmifltir. Testlerden elde edilen ilk bilgiler, elkitaplar n n, kendi korumalar alt nda olan çocuklarla iletiflim kurma ve birlikte çal flma kapasitelerini gelifltirme aç s ndan personel taraf ndan yararl bulundu unu göstermektedir. Elkitaplar n n son halinin 2006 y l sonuna kadar bast r l p da t lmas beklenmektedir. Benim Ailem çal fltay na kat lanlar e itim paketinin uygulanmas na yönelik bir yol haritas haz rlad lar Bahar aylar nda, çocuk mahkemelerinde görev yapan yarg çlara ve di er personele yönelik dört bölge toplant s gerçeklefltirilmifltir. Bu toplant lar hakk nda daha fazla bilgi için 4 9 sayfalardaki Çocuklar için Adalet bölümüne bak labilir. UNICEF, yasal yetkilere sahip ba ms z bir ombudsmanl k oluflturulmas n n yararlar konusunda bilgi vermek amac yla parlamenterler, sivil toplum kurulufllar temsilcileri, Adalet Bakanl, SHÇEK ve Baflbakanl k yetkilileriyle Haziran ay nda bir tan t m savunu toplant s gerçeklefltirmifltir. Kat l mc lar Avrupa çocuk ombudsmanl a hakk nda bilgilendirilmifller ve konuyu kendi partileri nezdinde gündeme getirme konusunda anlaflm fllard r. Koordinasyon ve zleme Çocuklarla ilgili olup Çocuk Haklar na Dair Sözleflme sine (ÇHS), Biny l Kalk nma Hedefleri ne (BKH) ve Avrupa Birli i göstergelerine uygun 25 yaflam kalitesi göstergesinden oluflan bir set, çiflleri Bakanl n n koordinasyonunda ve ilgili bütün bakanl klar n sa lad destekle Türkiye statistik Kurumu (TÜ K) taraf ndan gelifltirilmifltir. Bu göstergeler Nisan ay nda yap lan bir çal fltay s ras nda çiflleri Bakanl taraf ndan gözden geçirilip son haline getirilmifltir. Türkstat bu göstergelerin kesin tan m, veri kaynaklar ve hesaplama yollar ile ilgili k lavuzlar haz rlamaktad r. Yaflam kalitesi göstergeleri ile ilgili veri toplama ifllemleri DevInfo sisteminin Türkiye ye uyarlanm fl bir versiyonu çerçevesinde geçeklefltirilecektir. Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru 3
çocuklar için adalet Son bültenin yay nlanmas ndan bu yana Once Cocuklar projesi hayli mesafe alm fl, Türkiye yi genel anlamda bütün çocuklar için iyi yönetiflim, koruma ve adalet hedefine daha da yaklaflt rm flt r. Elinizdeki bu son bülten, çocuk adaleti ve çocuk koruma alanlar ndaki kimi temel çal flmalar ve politikalar ön plana ç karmaktad r. Her zaman oldu u gibi odak noktas n, bir yandan çocuklar ve ergenleri güçlendirirken öte yandan hizmet sunucular n ve ana babalar n kapasitesini art rarak proje hedeflerine ulafl lmas oluflturmaktad r. Önce Çocuklar, yasalarla sorunlu durumda olan çocuklar n korunma haklar n n tam olarak gerçekleflmesini, bu konumdaki çocuklara onurlu ve sayg l biçimde davran lmas n ve özgürlükten yoksun b rakma gibi yollara yaln zca alternatif sorun çözme yöntemleri sonuçsuz kald nda baflvurulmas n hedeflemektedir. Bu hedefin gerçekleflebilmesi için, önce, çocuk mahkemesi yarg çlar n, avukatlar, sosyal hizmet uzmanlar, çocuk mahkemelerindeki görevlileri, bu arada çocuklar ve ana babalar n bekleyen belli bafll sorunlar n kavranmas gerekmektedir. "Fransa da çocuk mahkemelerinin, daha do rusu çocuk yarg c n n iki flapkas vard r. Bu kifli bir yan yla çocuk suçlular karfl s nda yasa uygulay c s ve yarg çt r. Ama ayn kifli ayn zamanda korunma gereksinimi olan çocuklar için de bir karar vericidir." Laurent Gebler, Fransa Çocuk Mahkemesi Hakimi Mart ve Nisan aylar nda, çocuk mahkemelerinde görev yapan yarg çlara ve di er profesyonellere yönelik olarak dört bölgesel toplant gerçeklefltirilmifltir. Bu toplant lara kat lan 240 kifli aras nda ayr ca savc lar, sosyal hizmet uzmanlar ve psikologlar ile SHÇEK, MEB, adli t p, polis, jandarma, üniversiteler, STK lar ve Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu gibi kurum ve kurulufllar n temsilcileri de yer alm flt r. Toplant larda, Fransa daki çocuk mahkemeleri yarg çlar olarak Laurent Gebler ve Benedicte Cazanave de deneyimlerini kat l mc larla paylaflm fllard r. Kat l mc lar bu toplant lar s ras nda yeni çocuk koruma yasas n n nas l yorumlan p uygulanaca n tart flm fllar, uyuflmazl k çözümünün alternatif yöntemlerine yak nlaflm fllar ve çocuk mahkemelerinin, Milli E itim Bakanl, Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl, SHÇEK, STK lar, üniversiteler, ana babalar ve çocuklarla birlikte çocuk adaleti sistemini nas l iyilefltirilebilece i üzerinde durmufllard r. Yasalarla sorunlu çocuklar n korunmas nda izlenecek yollarla ilgili tart flmalar büyük ölçüde 37 ve 40. maddeleri dahil olmak üzere Çocuk Haklar na Dair Sözleflme yi (ÇHS) ve çocuklar n ve gençlerin haklar ile ilgili Avrupa Konseyi tavsiyeleri dahil di er uluslararas insan haklar belgelerini temel alm flt r. 4 Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru
Kat l mc lar, en baflta toplant dan beklentilerini ifade etmeye ça r ld klar nda verilen yan tlar aras nda flunlar da yer almaktad r: uyuflmazl klar n çözüme ba lanmas nda alternatif yöntemlerin yaflama geçirilmesini kolaylaflt racak ortak kurulufllar n belirlenmesi; yeni çocuk koruma yasas n n etkili biçimde uygulanmas aç s ndan gerekli ad mlar n belirlenmesi; çocuklar ve ana babalarla nas l daha iyi iletiflim kurulabilece inin araflt r lmas ; ana babalar n çocuklar na karfl sorumluluklar n daha iyi kavramalar n n sa lanmas ; çocu un yüksek yarar kavram n n daha iyi anlafl lmas (ÇHS). Her toplant befl oturumla gerçeklefltirilmifltir. lk oturum, çocu un yüksek yarar yla ilgili temel ilkelere ve yeni çocuk koruma yasas n n tan t m na ayr lm flt r. Bafllarken, kat l mc lardan yeni yasan n getirdi i de ifliklikleri, yasan n yorumu ve uygulanmas ndaki olas sorunlar belirlemeleri istenmifltir. Al nan yan tlardan, yeni yasan n, çocuk koruma ve genel olarak çocuk haklar alan nda ileriye do ru olumlu bir ad m oluflturdu u konusunda görüfl birli i bulundu u anlafl lm flt r. Cezai Sorumlulu un Belirlenmesi Her toplant da ikinci oturumun üzerinde durdu u konu, bir çocu un, kendine isnat edilen bir suçu iflledi i s rada yapt iflin ciddi bir yanl fl oldu unu anlay p anlamad n n belirlenmesi fleklindeki yarg sal zorunluluktu. Baflka bir deyiflle burada söz konusu olan çocu un kendi fiilinin hukuksal sonuçlar n bilmesi ve mahkemenin verdi i karar anlamas d r. Bu konuda çocu un biliflsel ve sosyal geliflme düzeyi ve etkenleri üzerinde önemle durulmas gereken bafll klard r. Kat l mc lar, suç oluflturan fiilin mahiyetinin bu ba lamda kan tsal a rl olamayaca n dikkate alarak, mahkeme raporlar, çocuk geliflim uzmanlar ve sosyal hizmet uzmanlar n n de erlendirmeleri vb. fl nda çocu un cezai sorumlulu u olup olmad n n belirlenmesinin en iyi yollar üzerinde durmufllard r. Bu arada, cezai ehliyet yafl n n nas l yorumlanaca konusunda ciddi kayg lar dile getirilmifltir. ÇHS cezai ehliyet yafl n, asgari bir yafl s n r belirleyerek, bu yafl s n r n n alt ndaki çocu un ceza ehliyetinin olmad n n kabulü olarak tan mlamaktad r. Türkiye deki yeni ceza yasas cezai ehliyet yafl n 12 olarak belirlemekle birlikte, 12 ile 15 yafllar aras ndaki çocuklar n cezai ehliyete sahip say l p say lmayacaklar halen tart flmal bir konudur. Bu durum çocuk mahkemelerinin yükünü daha da art rmaktad r. Çünkü, mahkemelerde görev yapanlar n, yeni yasa uyar nca çocu un cezai ehliyet durumunun belirlenmesi aç s ndan ne yeterli personeli ne de e itimi vard r. Kat l mc lar, çocuk mahkemelerinde görev yapan kiflilerin bu alandaki bir e itimden yararlanacaklar konusunda görüfl birli ine varm fllard r. "Kusur yetene inin araflt r lmas nda, bir defa 0-12 yafl dönemindeki çocuklarda zaten söyledik, ceza sorumluluklar yok, 12-15 yafl aras çocuklar n do al geliflimleri içerisinde belirli bir olgunlu a; akli, ruhi ve ahlaki olgunlu a eriflmifl olmas aran yor. Ve e er bu yeterince geliflmiflse tabii ki bu hiçbir zaman yetiflkinler gibi olmad için de yeterince geliflmifl olsa dahi, yetiflkinlerinki gibi olmad için cezalar n indirerek veriyoruz. Ama, kendi emsallerine, do al geliflimine uygun bir süreç izleyip izlemedi inin, yani kusur yetene ine sahip olup olmad n n da tespit edilmesi gerekiyor." Doç. Dr. Hamide Zafer, Marmara Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru 5
"Peki, böyle a r bir bask yla birlikte mahkeme önünde dinlenmek durumunda kalan ma dur, ne gibi hasara u rayabilir? lk akl m za gelen, en belirleyici olan, ikinci ma duriyet, biz sekonder imitizasyon diyoruz; e er bir suçun ma duru olmuflsa flah s, ma duru oldu u anda bir kere bir ma duriyet yafl yor. Sonra bu ma duriyetini anlatmak durumunda kald ndan, adeta ayn a rl kta, ayn yükse ikinci bir ma duriyeti yafl yor ki, onun üzerinde çok ciddi psikolojik hasar oluflturuyor." Yard. Doç. Dr. Neylan Ziyalar Çocu un yüksek yarar n n gözetilmesi aç s ndan, yasalarla sorun yaflayan çocuklara korunma gereksinimi olan çocuklar olarak yaklafl lmas gerekti i konusunda genel olarak anlaflmaya var lm flt r. Bu, ilgili çocu un cezai sorumlulu undan veya masumiyetinden ba ms z biçimde böyle olmal d r. Bu arada, en baflta yap lmas gereken, çocuklar n yasalarla sorunlu duruma düflmelerinin önlenmesidir. Gene üzerinde anlaflmaya var lan bir baflka nokta da, önleyici tedbirlerin, yaln zca çocuklar, aileleri ve topluluklar aç s ndan en iyi yol olmakla kalmay p ayn zamanda toplum aç s ndan da en maliyet etkin çözüm oldu udur. Yasalarla sorun yaflayan çocuklar özellikle kendileriyle ilk kez görüflüldü ünde, kendi yasal haklar n anlayamayabilirler; kendileriyle görüflen kiflinin duymak istedi i fleyleri söyleyebilirler; mahkemede görevli kifliler ve avukatlarla iletiflimde zorlanabilirler. Kat l mc lar, çocu un ana babas n n veya bak c s konumundaki kiflilerin yarg sürecinin her aflamas nda haz r bulunmalar n n iletiflim aç s ndan önemli bir yarar sa layaca konusunda görüfl birli ine varm fllard r. Bu, bir yandan, çocu a çok gereksindi i güven ve güvenlik duygusunu verecektir. Di er yandan ise, böyle durumlarda, en baflta çocu un yasalarla sorun yaflamas na yol açabilecek aile içi gerilimlerin ve uyuflmazl klar n kan tlar da ortaya ç kabilir ve böylece çocu un ayn fleyi tekrarlamamas için ailede ne tip arabuluculuklara gidilebilece i üzerinde düflünme f rsat do ar. Sosyal Hizmetler "Mutlaka çocuk mükerrer suçlu olarak soka a sal n p, tekrar tekrar önümüze gelmemelidir. Geliyorsa burada bizim ihmalimiz var demektir, bizim sorumlulu umuz var demektir. O nedenle bu iflbirli ini mutlaka sa lamal y z, intikal ettikten sonra çocu u derhal Sosyal Hizmetler, ilgili uzman arkadafllar m z ele al p, ailesiyle beraber, okuluyla beraber, çevresiyle beraber de erlendirdikten sonra, ondan sonra çocuk için neler yapmam z gerekti ini düflünmemiz gerekir. Bu bence gelen olaydan çok daha önemli." Prof. Dr. Ümit Biçer, Kocaeli Üniversitesi, Adli T p Anabilim Dal Baflkan Çocuk adaleti sisteminde sosyal hizmetlerin rolünün daha iyi anlafl lmas sonucunda, sosyal hizmet uzmanlar n n artan sorumluluklar karfl s nda kapasitelerinin gelifltirilmesi gereklili i de ortaya ç kt. Her toplant n n dördüncü oturumunda çocuklarla ilgili çal flmalar yapan kurumlar n halen verdikleri çocuklara odakl hizmetler tan t ld. Sosyal hizmetler alan nda görev yapanlar için ileride baflka toplant lar da yap lacakt r. Bu toplant larda çocuklarla nas l iletiflim kurulaca, haklar n n nas l korunaca, alternatif hizmetler sunan kurumlar n nas l belirlenip bu kurumlarla nas l çal fl laca gibi konular üzerinde durulacak. Kat l mc lardan, çocuk mahkemelerinin okullar, kamu kurumlar, sosyal hizmetler, yerel STK lar ve ailelerle nas l çal flabilece ine ve özgürlükten yoksun kalma durumlar n n azalt lmas için üniversitelerden nas l uzman yard m sa lanabilece ine iliflkin bir plan gelifltirmeleri istendi. Bu arada, ilgili kurumlar aras nda takip amaçl toplant lar yap lmas önerildi. O tarihten bu yana Kocaeli ve Ankara da olmak üzere bu mahiyette iki toplant yap lm flt r. Alternatif Önlemlere Baflvurulmas Afla daki konularda anlaflmaya var ld : yasalarla sorunu olan çocuklara alternatif hizmetler sunan kurumlar n say s art r lmal d r; verilen hizmetlerden gerçekten yararlan labilmesi için bu kurumlarla çocuk mahkemeleri aras nda koordinasyon sa lanmas gerekmektedir; verdikleri hizmetler, nas l irtibata geçilece i vb. bilgileri de içermek üzere, her ilde hizmet verebilecek kurumlar konusunda bilgi veren bir rehberin haz rlanmas durumunda çocuk mahkemeleri için iyi bir kaynak olacakt r. Adalet, Milli E itim, Çal flma ve Sosyal Güvenlik ve Sa l k Bakanl klar ile SHÇEK aras ndaki koordinasyonu güçlendirmek üzere merkezi ve üst düzey bir toplant yap lmas önerilmifltir. Bunun yan s ra, illerdeki cumhuriyet savc l klar bünyesindeki çocuk bürolar n n koordinasyonunun güçlendirilmesi amac yla il toplant lar planlanmaktad r. 6 Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru
Özgürlükten Yorksun b rakma yerine rehabilitasyon çocuk yafltaki suçlulara yard m ve onlar yeniden suç ifllemekten al koyma aç s ndan topluk temelli ve aileye odakl alternatiflere gerek vard r Ma durlar n ve Tan klar n Korunmas Bir kez daha belirtmek gerekirse, yarg sisteminde görevli personel bu alandaki yükümlülüklerini yerine getirebilme aç s ndan hayli yetersiz durumdad r ve nitekim kat l mc lar da yasan n bu bölümünün uygulanmas ndaki güçlüklerden söz etmifllerdir. Çocuk mahkemelerinde görev yapanlar n becerilerini art rmaya yönelik e itim bu alanda gerekli görülen ve talep edilen çal flmalard r. Ma dur veya tan k durumunda olan çocuklara, yasalarla iliflkiye geçtiklerinde ayr ca ek bir duyarl l k ve yol göstericilik anlay fl yla yaklafl lmas gerekir. Örne in, ana babas n n veya bak c s n n aleyhinde geliflen bir hukuksal süreçte çocu un yüksek yarar n n korunmas ve çocu un tan kl k etme yeterlili inin belirlenmesi de gereklidir. Ço u durumda çocuk ve ailesi ifllenen fiilin yaratt sars nt yla bafl edebilmek için yard ma gereksinim duyar. Bafll ca Sonuçlar Toplant lar s ras nda, yeni çocuk koruma yasas n n uygulanmas na iliflkin birtak m önemli sonuçlara ulafl ld. lgili kurulufllar, çocuklar ve aileleri aras nda iletiflimi yönlendirecek bir koordinasyon mekanizmas n n yarg sürecini kolaylaflt raca ve kanunla ihtilafa düflen çocuklar n korunmas aç s ndan en iyi arac sa layaca konusunda anlaflmaya var ld. Çocuk adaleti alan nda görev yapanlarda, özellikle cezai sorumlulu un belirlenmesi konusu baflta olmak üzere, daha fazla kapasite gelifltirme çal flmas na gerek duyuldu u üzerinde mutabakata ulafl ld. Kat l mc lar, yeni çocuk koruma yasas n n sistemde birçok iyilefltirmeyi de beraberinde getirmekle birlikte uygulama bak m ndan birtak m sorunlar n halen gündemde oldu u kayg lar n dile getirdiler. "Koruyucu önleyici mahalle sosyal hizmetinden bafllayan, çünkü her mahallede bir sosyal hizmet uygulamas olup buradaki tek tek bireylerin, ailelerin o toplumsal oluflumun bütün unsurlar n n fark nda olup burada birtak m tedbirler almak gerekir ki, toplumsal iyileflme yapal m. Bunun da sorumlusu tabîî ki sosyal hizmetlerden ilgili kurum ve buna iliflkin bakanl kt r." SHÇEK, Ankara li Temsicisi Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru 7
Kat l mc lar, uygulamaya iliflkin bu tür sorunlar n ele al naca ve gerek merkez gerekse iller düzeyinde olas çözümlerin gelifltirilece i platformlara ivedilikle gerek oldu unu belirttiler. "5395 Say l Yasan n 11. maddesindeki düzenleme nedeniyle suça sürüklenen ve ceza sorumlulu u olmayan çocuklara iliflkin koruyucu ve destekleyici tedbirler al nabilece i düzenlenmifl olmas nedeniyle suça sürüklenip ceza sorumlulu u olan özellikle çocuklar için bu yarg lama sürecinde koruma tedbirlerinin neden düflünülemedi i ya da nas l uygulanabilece inin tart fl lmas." Mustafa Kurtaran, zmir 11. Çocuk Mahkemesi Hakimi Ayr ca, gelecekte iki günlük bir toplant daha yap lmas n n yarar sa layaca belirtildi. Önerilen bu toplant n n ilk gününde cinsel suiistimal ve fliddet ma duru çocuklar konusu ayr ca ele al nacak, ikinci gün ise suç failleri veya tan klar durumundaki çocuklar konusu görüflülecektir. Sonbaharda gerçeklefltirilecek takip toplant lar nda mahkemelerde görev yapanlar taraf ndan gündeme getirilen örnek çal flmalar incelenecektir. Böylece görevliler, çocu un yüksek yarar n gözeterek karar alma kapasitelerini s nama f rsat bulacaklard r. Önce Çocuklar ba lam nda ceza sorumlulu u ve alternatif önlemler konusunda planlanan araflt rman n sonuçlar da gene bu toplant larda kat l mc lar taraf ndan paylafl lacakt r. Kurumsal Koordinasyon Çocuk adaleti sisteminin karfl laflt en önemli sorunlardan biri de çocuk mahkemeleri, okullar, slah evleri, sosyal hizmetler ile aileler ve çocuklar aras ndaki koordinasyonun sa lanmas d r. Gerçeklefltirilen çal fltaylar n ard ndan, Haziran ay nda, ilgili paydafllar aras nda iflbirli i ve hizmetlerin koordinasyonu ile ilgili bir öneri bir çal flma grubu taraf ndan haz rlanm flt r. Bu öneri, Adalet, Milli E itim, Sa l k, Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl klar müsteflar yard mc lar ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlü ü taraf ndan çocuk adaleti sistemi içinde alternatif önlemler gözetilerek incelenmifl ve ayn konudaki yasa tasar s na dahil edilmifltir. 8 Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru
Çocuk koruma merkezleri hizmetler aras ndaki koordinasyonu ve iflbirli ini gelifltirecek, çocuk ad na gerçeklefltirilen bütün müdahalelerin çocu un yüksek yarar na olmas n sa layacak ve en ideal çözümün çocu un ana babas n n bak m ve korumas na iade edilmesi oldu u ilkesini gözetecektir Gruplardan gelen önerilerin üzerinde durdu u konu, yasalarla sorunu olan çocuklar için çocuk koruma merkezleri kurulmas d r. Buna göre, l Koordinasyon Kurulu; Çocuk Koruma Kanunun 6 ve 9 maddelerine göre, çocu un ihbari ve SHÇEK na teslimi ile bafllayan süreçte; tedavisi ve sosyal inceleme raporu ile benzeri hizmetllerin yerine getirilmesi için mekan ve personel tahsisi dahil olmmak üzere gereken tedbirleri al r. Çocuk koruma merkezi ikili bir amaca hizmet edecektir. Bunlardan biri çocu a gerekli bak m sa lamak, di eri ise çocu un durumuna uygun ifllemlerin ayn çat alt nda etkili biçimde yaflama geçirilmesidir. SHÇEK in, l Sa l k Müdürlü ü nün, Adliye nin, yerel yönetimin ve MEB l Müdürlü ü nün birer kifli ile temsil edilecekleri bir kurulun varl, ifllemler s ras nda çocu un bir oraya bir buraya götürülmesi zorunlulu unu ortadan kald racakt r. Merkez, çocu un durumu fl nda hangi kuruluflun en iyi hizmet verebilecek konumda oldu u mahkeme taraf ndan belirleninceye kadar kendisinin burada kalmas na imkan verecek biçimde donat lacakt r. Mahkeme karar n n ard ndan, ilgili bakanl n veya kuruluflun merkezdeki temsilcisi gerekli tan t c ifllemler için gidece i yere kadar çocu a efllik edecektir. deal olan, bu ifllemlerin ard ndan çocu un özgürlüklerinin k s tlanmas yerine kendi ana babas n n bak m ve sorumlulu una geri verilmesidir. Çocuk koruma merkezinde ayr ca 3-4 kifliden oluflan daimi personel görev yapacakt r. Bu personel, sosyal hizmet uzman, dan flman ö retmen ve sa l kç dan oluflacakt r. Bunlar n d fl nda, çocu un yarar n n bunu gerektirdi i durumlarda ek uzman da örne in bir psikolog ça r labilecektir. Çocuk koruma merkezinde bulunan çocu a gerekti inde yarg çlar ve avukatlar da ulaflabilecektir. Önerilen çocuk koruma merkezlerinin koordinasyonu, merkezi, il ve ilçe düzeyi komiteler olmak üzere aç kademeli bir sistem çerçevesinde sa lanacakt r. Kamu kurulufllar ile özel kurulufllar aras nda iflbirli inin, hizmetlerin h zl ve etkin biçimde sunulabilmesi aç s ndan böyle bir yap uygun görülmüfltür. Görevli personel ilgili çeflitli bakanl klar ve kurumlar taraf ndan atanaca ndan bu merkezlerin yeni personel al m yoluna gitmesi beklenmemektedir. Merkezlerin kurulmas ve donat lmas il valiliklerinin sorumlulu u alt nda gerçeklefltirilecektir. "Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu çocukla ilgili bütün tedbirlerde sorumlu, yani korunma ihtiyac na iliflkin tedbirlerin uygulanmas nda araflt rman n yap lmas nda sorumlu kurum olarak aç kça belirlenmifltir ve görevlendirilmifltir. Bir iliflki kurulmufltur kanunda. Bu kurumla ba lant l olarak da çocuk bürosu, çocuk koruma birimi, çocuk mahkemesi, çocuk a r ceza mahkemesi bu kurumla iliflki içinde olmas gerekiyor biçiminde düzenlenmifltir aç kças." Yard. Dr. Sevgi Usta Say ta Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru 9
Oyun yerlerindeki gerilimlere karfl bir strateji olarak akran müdahalesi Milli E itim Bakanl (MEB), 7-19 yafl grubundan çocuk sahibi ailelere çocuk yetifltirme e itimi ve ergenlere yönelik yaflam becerileri e itimi olmak üzere Önce Çocuklar projesinin iki temel bileflenini bir ulusal strateji çerçevesine yerlefltirmifltir. Bu ulusal strateji çocuklar için koruyucu ortamlar afla daki yollardan sa layacakt r: okullarda fliddetin önlenmesi; ergenlerle ana babalar aras ndaki iletiflimin iyilefltirilmesi; çocuklar n kendi aralar ndaki ve yetiflkinlerle olan anlaflmazl klar n fliddete baflvurmadan çözüme ba layacak biçimde güçlendirilmeleri. Okullarda fiiddetin Önlenmesi konulu ilk uluslararas sempozyumdaki kazan mlar n bir ulusal eylem plan haz rlanarak pekifltirilmesi amac yla May s ay nda bir çal fltay gerçeklefltirildi. Eylem plan, dört ana müdahale alan belirledi Önce Çocuklar bu müdahalelere, ergenlere yönelik yaflam becerileri e itimi ve Benim Ailem paketi kapsam nda çocuk yetifltirme e itimi arac l yla katk da bulunacakt r. Ö retmenler Ö retmenler de, ma dur konumunda veya sorunun kayna olarak fliddet eylemlerine kar flabilirler. Dolay s yla, ilk alan ö retmen kaynakl veya ö retmene yönelik fliddet olarak belirlenmifltir. Eylem plan, ülke ölçe inde bir e itim ve denetim program öngörmektedir. Bu program, bütün ö retmenlerde ve idari personelde bizzat örnek oluflturarak ö rencilerin davran fllar n olumlu yönde etkileme kapasitesini gelifltirecektir. Burada en önemli nokta, s n f bafl na düflen ö renci say s n n ilkokullarda yaklafl k 21 i, orta dereceli okullarda ise 24 ü aflmayacak biçimde azalt lmas d r. Çocuk dostu okul, çocuklara, zorbal k ve fliddetten ar nm fl, kapsay c, sa l kl ve koruyucu bir ortam sunmaktad r Aile ve Topluluk Ö rencileri ve genellikle ö retmenleri de hayli rahats z eden bir konu olarak zorbal k yapan okul gruplar n n etkileri ve davran fllar, s f r toleransl bir yak n çevre politikas yla etkisiz k l nabilir. Ancak, böyle bir politikan n baflar s, okul ile çevredeki topluluk aras nda olumlu ve s k örülmüfl bir iliflkiyi gerektirir. Olumsuz davran fllar içindeki çocuklar n aileleri, çocuklar bu tür anti sosyal davran fllara itmede rol oynuyor olabilecek uyuflmazl k ve gerilimlerin çözüme ba lanmas bak m ndan, gerçeklefltirilecek müdahalelerin hedefi olmal d r. Okul daresi Ö renciler, ana babalar n ve toplulu u da kapsayan çocuk dostu bir idari bir 10 Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru
yap söz konusu oldu unda daha istekli olacaklar ve iflbirli ine yatk n tutum alacaklard r. Çocuk dostu okul (ÇDO) yaklafl m n n yaflama geçirilmesi yaln zca ö rencilerin akademik anlamda baflar s n art rmakla kalmayacak, ayr ca spor karfl laflmalar, tiyatro ve kuflkusuz veli/ö renci/ö retmen toplant lar ndan oluflan tutarl bir programla topluluk kat l m n çekici hale getirecektir. Ö renciler Okul yaflam na ayak uydurmadaki güçlükler, kendine güvensizlik, arabuluculuk ve uzlaflma becerilerinin eksikli i, akademik baflar s zl k ve çevrenin olumsuz etkileri, ö rencilerin kendilerini fliddet yoluyla d fla vurmalar na yol açan stres ve umutsuzlu un klasik nedenleri aras ndad r. Bu k s r döngünün afl lmas nda en etkili yöntem, ö rencileri ve ailelerini güçlendirilerek, fliddetin olumsuz sonuçlar konusundaki duyarl l art rarak ve iletiflim, uzlaflma ve sorun çözme becerileri gelifltirilerek çevrenin olumsuz etkilerinin azalt lmas d r. Çocuklar n fliddet karfl s ndaki tutumlar üzerinde, ÇDO uygulamalar ve ek ayr nt - lara girmeye gerek b rakmadan plan n hedeflerine rahatça uyan psiko sosyal yaklafl mlar arac l yla daha etkili olunabilir. Ergenlere yönelik yaflam becerileri e itimi ve akran grup deste inin gelifltirilmesi, Önce Çocuklar projesinin temel etkinliklerinden biridir. 7 18 yafl grubundan çocuklar n ana babalar na yönelik bir e itim paketi de Benim Ailem program çerçevesinde haz rlanmaktad r. Medya Kat l m Sempozyumdaki tart flmalar s ras nda ön plana ç kan bir konu da, okul ortamlar ndaki fliddet olaylar n sansasyonel biçimde yans t p fliddeti yayg nlaflt rmada medyan n rolüyle ilgiliydi. Gerçi eylem plan nda medya kat l m öngörülmemektedir; ancak bununla birlikte medyan n da kat l m, çocuklara ve ergenlere yönelik akran e itiminin oluflturulmas nda ve okul temelli fliddeti azaltacak örnek uygulamalar n yayg nlaflmas nda olumlu bir rol oynayacakt r. Okullar n fliddetten ar nd r lmas nda hem ö retmenlerin hem de ana babalar n oynayacaklar önemli roller vard r Spor ve e lence-dinlenme faaliyetleri ö renci davran fl üzerinde olumlu etkiler yaratmaktad r Önce Çocuklar: Türkiye de Çocuklar için yi Yönetiflim, Koruma ve Adalete Do ru 11
önce çocuklar Önce Çocuklar neyi baflaracakt r? Önce Çocuklar ile Türkiye tüm k z ve erkek çocuklar n korunma haklar n güvence alt na almaya kararl d r. Önce Çocuklar, giderek yayg nlaflan çocuk ihmal ve istismar ve çocuklar n ana baba bak m ndan yoksun kalma sorunuyla mucadele etmek için, sistematik araflt rma, izleme ve veri toplama, önleme çal flmalar ve çocuklar n korunmas na yönelik daha fazla politika ve yasa gelifltirilmesi gibi yollarla kurumsal duyarl l ve kapasiteyi art racakt r: çocuk adalet ve koruma sistemlerinde görevli profesyonellerin çocuk haklar n koruma ve gerçeklefltirme kapasitelerinin güçlendirilmesi; kanunla ihtilafa düflen çocuklar için alternatif uyuflmazl k çözüm mekanizmalar sa lanmas ; sistem d fl nda kalan çocuklara telafi e itimi ile ikinci bir f rsat sa lanmas ; toplumun bütün kademelerinde toplumsal cinsiyet eflitli inin sa lanmas ; en kötü biçimlerdeki çocuk iflçili inin azalt lmas ; aile arabuluculu u ve alternatif bak m koruma modelleri dahil olmak üzere önleyici mekanizmalar n devreye sokulmas ; ana babalar veya onlara bakmakla yükümlü kiflilerle birlikte yaflamayan çocuklar için kurumlara yerlefltirme yerine alternatif aile ortamlar sa lanmas ; kurumlarda ve koruyucu ailelerin yan nda yaflayan çocuklar n bak m ve korunmalar na yönelik asgari standartlar n gelifltirilmesi; haklar ndan yararlanmalar ve kendilerini koruma bilincine sahip olmalar için ergenlerin yaflam becerilerinin gelifltirilmesi. Tasar m Bas m Saner Bas m Sanayi Bu kitapç kta yer alan ifadeler Avrupa Komisyonu nun resmi görüflllerini temsil etmemektedir. Önce Çocuklar projesinin baflar s, Biny l Kalk nma Hedefleri ne ulafl lmas na özellikle Biny l Bildirgesi nin güç durumdakilerin korunmas ile ilgili 6. bölümünde yer alan hedefe katk da bulunacak ayr ca çocuk haklar alan ndaki reformlar n uygulanmas na destek sa layarak Türkiye yi ÇHS ve AB nin standartlar na uyumda daha ileri bir konuma getirecektir. Bu proje, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti taraf ndan Avrupa Birli i nin mali katk s ve UNICEF in teknik deste i ile yürütülmektedir. Birleflmifl Milletler Çocuklara Yard m Fonu