PORT KATATER BAKIMI HAZIRLAYAN : KIYMET YILMAZ ACIBADEM SAĞLIK GRUBU EĞİTİM VE GELİŞİM HEMŞİRESİ EKİM 2010

PORT KATATER BAKIMI HAZIRLAYAN : KIYMET YILMAZ ACIBADEM SAĞLIK GRUBU EĞİTİM VE GELİŞİM HEMŞİRESİ EKİM 2010

PORT KATATER Tekrarlanan ilaç uygulamalarında Güvenli ve kolay damar girişi sağlayan, Tamamı cilt altına implante edilmiş olan sabit kataterlerdir.

Rezervuar, slikon bir septum, onu örten bir kılıfve hazneden oluşur.

STANDART VENÖZ SİSTEM : Standart venöz giriş sistemleri genellikle göğse yerleştirilir. DUAL-LÜMEN VENÖZ SİSTEM : Farklı ilaç ve sıvınınaynı anda verilmesi gerekli olan durumlarda kullanılır. PERİFERAL SİSTEM : Periferal venöz sistem kola yerleştirilir. PERİTONAL SİSTEM : Peritonel kavite içerisine ilaç ve sıvıvermek amaçlı kullanılır. ARTERİYEL SİSTEM : Bölgesel tedavi (Kemoterapi) amaçlı yerleştirilir. İNTRASPİNAL SİSTEM : Spinal kanal içerisine analjezik vermek amacı ile kullanılır.

Genel anestezi altında takılması tercih edilir. Meme başının 3-4 cm üstünde cilt altında hazırlanan cebe rezervuar yerleştirilerek kataterin ucu santral vene yerleştirilerek superior vena kava sağ atrium bileşkesine veya hemen girişine kadar ilerletilir. Kataterin diğer ucu cilt altındaki tünel aracılığı ile rezervuara bağlanır.

Venöz Port Kateterler cerrahi işlemle takıldıktan sonra; Ödem Kızarıklık Hematom yoksa 24 saat içinde kullanılabilir.

PORT KATATER Hematoloji ve Onkolojide IV Kemoterapilerde, AIDS hastalarının günlük antiviral tedavilerinde, Uzun süreli parenteral beslenmelerde, Sık kan transfüzyonu ve kan örneği alınmasında, Hastanın sosyal yaşamının rahatlatılmasında, Evde tedavi imkanı sağlanmasında kullanılır.

Özel eğimli iğnelerdir ve 90 derecelik açısı vardır. Derinin ve silikon membranın bütünlüğünü korur. Hareket ettirildiğinde içerdeki sistemi bozmaz. Port iğnesi dışında başka bir iğne ile port katetere giriş yapılamaz. Bu şekilde slikon membran en az 3000 kez kullanılabilir. Verilen ürüne uygun iğne kalınlığı seçilmelidir. Port iğnesi kullanım süresi maksimum 1 haftadır (7 gün)

Hastaya uygun büyüklükte port iğnesi (cytocan) 2 adet 10 ml lik enjektör 2 adet 10 ml lik serum fizyolojik ampul Nevparin %10 luk povidon iyot Nonsteril eldiven Pudrasız steril eldiven Port pansuman seti (Makas, spanç, delikli yeşil örtü vb) Şeffaf bant Tedavi tepsisi ve böbrek küvet

Eller yıkanır.

Kimlik doğrulaması yapılır ve hastaya işlemle ilgili bilgi verilir

Hastadan başını portun takılan bölgenin tersine çevirmesi istenir. Nonsteril eldiven giyilerek port palpe edilir.

Port bölgesi cilt üzerinden kontrol edilir. Cilt-cilt altı infiltrasyonu açısından herhangi bir kızarıklık, ödem, ısı artışı olup olmadığı gözlenir.

Steril eldiven giyilir. Pansuman seti steril olarak ikinci kişi tarafından açılır.

Deri %10 povidon iyotla septumun merkezinden başlayarak dışa doğru daireler şeklinde temizlenir (Bu işlem en az iki kez tekrarlanır).

Temizlenen bölge steril spanç ile kurulanır ve bölgeye steril delikli kompres örtülür.

Port iğnesi steril bir şekilde alınır ve bir el klempte kalacak diğer el uç bağlantısını tutacak şekilde ikinci kişinin verdiği Serum Fizyolojik ile havası alınır. Port iğnesinin havası alınırken serum fizyolojiğin iğneden çıktığı görüldüğünde klemp, port iğnesinin hava almasını engellemek için hemen kapatılır.

Port iğnesinin tüm uç bağlantıları avuç içerisinde toparlanır ve kanatları kaldırılarak iğne elde sabitlenir. Hangi el ile iğne takılacaksa diğer elin işaret ve baş parmağı portun üzerine konur ve diğer elle septum hissedilir. Tam ortasından silikon kısma port iğnesi ile 90 derecelik açı ile girilir. Portun dip kısmındaki hazneye iğne ucunun dokunduğu hissedilene kadar iğne itilir. Port iğnesi rezervuarda olmalıdır, rezervuara ulaştığında tık sesi duyulur.

10 ml lik boş enjektör ile çocuklarda 2-3 ml, yetişkinlerde ise 3-5 ml kadar kan aspire edilerek daha önce hazneye verilmiş olan heparinli sıvı atılır ve bu esnada da iğnenin port içinde olup olmadığı kontrol edilir.

Eğer hastadan kültür alınacaksa enjektöre aspire edilen ilk kan atılmaz ve kültür şişesine konulur (Port kateter kolonizasyonlarının da görülebilmesi için). Kan kültürü dışında alınacak kanlarda her zaman porttan alınan ilk kan atılır ve ikinci kan tüpe konulur (Pıhtılaşma faktörleri bakılacaksa kan periferden alınmalıdır).

İnfüzyon devam edecek ise port iğnesi SF ile yıkanarak set bağlantıları yapılır. İnfüzyon devam etmeyecekse hastaya uygun heparinizasyon sağlanır. Daha sonra iğne tespit edilerek tercihen şeffaf bir bant ile kapatılır

Port iğnesi şeffaf bant ile kapatıldıktan sonra, üzerine açılan tarih ve saat yazılır, açan kişinin parafı atılır.

Port iğnesinin pansumanı; kirlendikçe, bantları açıldığında ve 24-48 saatte bir steril şartlarda yapılır. Pansuman üzerine; açılış tarihi, saati ve açan kişinin parafı, pansuman tarihi, saati yazılır ve pansumanı yapan kişinin parafı atılır.

Her ilaç bitiminde port, önce 10 ml SF ile daha sonra hastaya kullanılan miktarda heparinli solüsyon ile uygun şekilde yıkanır. Port hattı yıkanırken her zaman bir el klemp üzerinde olmalıdır ve yıkama solüsyonu verilirken sonlanmasına yakın klemp kapatılmalıdır. Yıkama solüsyonunun verilmesi tamamlandıktan sonra klemp kapatılırsa, kan yer çekimi ile birlikte tekrar port rezervuarına dolar ve portun tıkanma riskini arttırır.

Port iğnesi kullanılmayacaksa; Öncelikle hattan boş enjektöre kan aspire edilerek sistemin çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. 10 ml % 0,9 serum fizyolojik ile hat yıkanır. Hastaya uygun heparinli solüsyon verilerek port iğnesi klemplenir. Port iğnesinin kanatları kaldırılır, Steril spanç ile iğne bölgesi desteklenir. 90 derecelik açı ile hızlı bir şekilde çekilir.

Bir süre bölgeye basınç uygulanır (en az 2 dk) Bölge içten dışa doğru %10 povidon iyot ile temizlenir Kurulandıktan sonra steril olarak kapatılır Ertesin gün hasta ve/veya yakınları tarafından bu pansuman çıkarılır.

Port kateter kullanılmadığı süre içerisinde en az 4-6 haftada bir kez yıkatılmalıdır (Heparin +%0,9 Serum Fizyolojik).

Venöz port kateterin heparinizasyonu; 1ml/100 Ünite olacak şekilde hazırlanan Heparin den 300 Ünite/3 ml Pediatrik hastaya, 500 Ünite/5 ml yetişkin hastaya verilir (İlk kez kullanılan port kateterler için) Daha önceden farklı protokoller uygulandı ise aynen devam edilmelidir. Heparine karşı tolerasyon geliştiğinden dolayı heparin miktarı bir sonraki uygulamalarda düşürülemez. Önce serum fizyolojik sonra heparin uygulaması yapılır.

Port Kateter Kullanımına Bağlı Kanama Riski Port kateterin heparinizasyonu hastanın yaşına uygun olarak sağlanır. Hastaya verilen heparin miktarı ünite olarak hekim istem formlarına ve hemşire izlem formlarına kayıt edilir. Hasta kanama belirti ve bulguları yönünden takip edilir. Hasta / yakınları ile tüm riskler paylaşılır. Kanama belirti ve bulguları gözlendiğinde hekim istemine göre periferden aptt takibi yapılır. Kanama devam ederse hekim istemine göre heparin antidotu verilir ve hastanın kliniği takip edilir.

Port Kateter Kullanımına Bağlı Enfeksiyon Riski Tüm kateter uygulamalarında asepsi kurallarına uyulur. Pansuman sıklığına dikkat edilir. İşlem sırasında kullanılacak eldivenlerin pudrasız olmasına dikkat edilir. Port bölgesi her açıldığında iğne giriş yeri kızarıklık, hassasiyet, infiltrasyon yönünden değerlendirilir. Oluşabilecek enfeksiyon riski konusunda hasta / yakınları ile tüm riskler paylaşılır.

Port Kateter Kullanımına Bağlı Enfeksiyon Riski Hastanın hemodinamisi kontrol edilir. Vital bulgu takibi yapılır. Olası değişikliklerde hekime haber verilir (Taşikardi, hipertermi vb) Ateş yüksekliği saptandığında uygun şekilde porttan kan kültürü alınır. Tüm uygulamalara rağmen enfeksiyon gelişti ise ve hastanın kliniği kötüye gidiyorsa port kateteri hekim kararı ile çıkarılır.

Port Kateter Kulanımına Bağlı İki Yönlü Tıkanma Riski (Sıvı gidişi ve kan dönüşü yok) Klemp veya üç yollu musluk kapalı kalmış veya port iğnesi yer değiştirmiş ise akış engellenir. Bu durumda klemp açılır veya iğne tekrar yerleştirilir. Port ya da kateter ucu yer değiştirmiş ise, hastanın pozisyonu, kolları ve boynu hareket ettirilerek değiştirilir. Derin nefes alması sağlanır. Tıkanıklık devam ediyorsa kateter veya portun doğru yerde olup olmadığı radyolojik olarak kontrol edilir.(akciğer PA) Bu kontrolde de herhangi bir aksaklık bulunmazsa kateter içinde pıhtı oluşmuş demektir. Kesinlikle basınç uygulanmaz. Bu durumda katetere uygulanacak basınç kateterin patlamasına, kopmasına veya pıhtının sağ atriuma gitmesine neden olabilir. Tıkalı sistem hekim istemine göre antikoagülan kullanılarak açılır. Tüm uygulamalara rağmen kateter açılamıyorsa hekim kararı ile çıkarılır. Hasta / yakınları ile tüm riskler paylaşılır ve eğitim verilir.

Port Kateter Kullanımına Bağlı Tek Yönlü Tıkanma Riski (Sıvı gidişi var, kan dönüşü yok) İnfüzyon ve enjeksiyonlar problemsiz gerçekleşiyor, fakat kan akışı geri olmuyorsa öncelikle kateterin yerinin doğruluğu radyolojik olarak kontrol edilir (Hekim istemine göre akciğer grafisi çektirilir). Daha sonra 10 ml serum fizyolojik verilir. Enjeksiyon bölgesinde lokal ağrı hissi ya da şişlik oluşmaksızın bu durum gerçekleşirse hekim ile görüşülerek bölge sadece sıvı infüzyonlar için kullanılabilir. Hasta ve yakınları ile tüm riskler paylaşılır ve eğitim verilir.

Port Kateter Kullanımına Bağlı Ekstravazasyon Riski Port iğnesi giriş bölgesi ağrı, yanma gibi belirti ve bulgular yönünden değerlendirilir. Hasta ve yakınları ile tüm riskler paylaşılır ve eğitim verilir. Port iğnesi cilt travmatize edilmeden takılmalıdır. Port iğnesinden kemoterapi infüzyonu boyunca 4 saatte bir kan aspire edilerek iğnenin yerinde olup olmadığı ve port kateterin çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.

Port Kateter Kullanımına Bağlı Trombo- Emboli Riski Port iğnesinden gidiş olmadığı zaman kateter hattından basınç uygulanmaz. Port iğnesinden fazla basınç uygulamamak için tüm uygulamalarda 10 ml lik enjektör kullanılır. Hasta trombo-emboli belirti ve bulguları yönünden gözlenir (Bilinç durumunda değişiklik, solunum sıkıntısı, taşikardi vb). Hasta ve yakınları ile tüm riskler paylaşılır ve eğitim verilir

Port Kateter Kullanımına Bağlı Hava Embolisi Riski Port iğnesi takılmadan önce havası çıkarılır. Havası çıkarılırken ya da port kateterden herhangi bir uygulama yaparken bir el klempte olmalı ve hattan sıvı verilirken klemp kapatılmalıdır. Hasta hava embolisi belirti ve bulguları yönünden gözlenir (Bilinç bulanıklığı, ortopne, dolaşım bozukluğu, siyanoz vb) Hasta ve yakınları ile tüm riskler paylaşılır ve eğitim verilir.

KAYNAKLAR 1. CDFDSFS Aygün G (2006). Kateter ilişkili Bakteremi Yönetimi. Yoğun bakım Dergisi, 6 (Ek 1): 11-17. 2. Boyvat F (2006). Uzun Dönemli Kateter ve Port Uygulamaları. www.thd.org.tr, Erişim Tarihi: 15.10.2010. 3. Çil E.B, Canyiğit M ve ark. (2006). Erişkin hastalarda Subkütan Port İmplantasyonu: Tek Merkez Deneyimi. www.divjournal.org, Erişim tarihi: 15.10.2010. 4. Güleser G.N, Taşçı S (2009). Onkolojide Sık kullanılan Santral Venöz Kateterleri ve Bakımı. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Cilt: 23, sayı: 1, ss.47-51. www.fusabil.org, Erişim Tarihi: 15.10.2010. 5. İmplanted Port: Care at Home. Patient/FamilyEducation. www. childrensmn.org, Erişim Tarihi: 15.10.2010. 6. Onkoloji Hemşireliği Derneği IV.Kemoterapi Hemşireliği Kursu Kitabı, 2006. 7. Oran T.N (2009). Port Kateter: Venöz Yolu Nasıl Sürdürebiliriz? Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3.