İMKB Hisse Senetleri Piyasası İşlem Yöntemleri ve Piyasa Yapıcılık Sistemi

İMKB Hisse Senetleri Piyasası İşlem Yöntemleri ve Piyasa Yapıcılık Sistemi www.imkb.gov.tr

İçindekiler Önsöz 1 İMKB Hisse Senetleri Piyasası nda Uygulanan İşlem Yöntemleri 2 Öncelik Kuralları 3 Sürekli Müzayede Yöntemi 5 Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi 8 Piyasa Yapıcı Üyenin Belirlenmesi 8 Piyasa Yapıcı Üye Kriterleri 9 Yedek Piyasa Yapıcı Üye 10 Piyasa Yapıcılık Faaliyetinin Sona Ermesi 10 Piyasa Yapıcı Üyenin Sahip Olduğu Haklar 10 Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yönteminde İşlem Kuralları 11 Kotasyon ve Kotasyon Giriş Zamanı 11 Otomatik İlk Kotasyon Atama 12 Kotasyon Miktarı 14 Kotasyon Yayılma Aralığı 14 Kotasyonun Gösterimi 15 Kotasyonun Emir Girişi ve İşlemler Üzerindeki Etkisi 15 Kotasyonun Emir Değişikliği Üzerindeki Etkisi 18 Kotasyonun Miktarının İşlem Görerek Tamamen Tükenmesi 19 Fiyat Kotasyonu 20 Tek Fiyat Yöntemi 21 Açılış Seansı 21 Açılış Fiyatının Hesaplanma Yöntemi 22 Açılış Fiyatlı Emirler (AFE) ve Emirlerin İşlem Görme Sırası 23 Açılış Fiyatı Hesaplamasına İlişkin Örnekler 24 Seansın Tek Fiyat Bölümü 29 Hisse Senetlerinin A, B Ve C Grubu Olarak Sınıflandırılması 31 İşbu yayındaki bilgi ve veriler genel bilgi edinilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu yayında yer alan bilgilerin doğruluğu konusunda gerekli özen gösterilmiş olmasına rağmen, bilgiler ve verilerdeki hatalardan veya alınacak yatırım kararları ile bunların sonuçlarından İMKB sorumlu değildir. Zira buradaki bilgiler yatırım amaçlı bir teklif veya tavsiye amacını taşımamaktadır.

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Önsöz Finansal kurumlar arasındaki etkileşimin artarak sürdüğü bir ortamda, dinamik ve hızla büyüyen bir kurum olarak ülkemiz sermaye piyasasının gelişimini ileri boyuta taşımayı hedefleyen Borsamızın, dünya borsalarında yer alan ürün ve uygulamaları piyasamıza kazandırma çabaları devam etmektedir. Dünya borsalarında likiditeyi artırmak ve gün içi fiyat oynaklığını azaltmak amacıyla uygulanmakta olan Piyasa Yapıcılık ve Tek Fiyat işlem yöntemleri 2010 yılı içerisinde İMKB Hisse Senetleri Piyasamızda da uygulanmaya başlamıştır. Bu çerçevede, piyasamızda işlem gören farklı nitelikteki menkul kıymetler, özellikleri itibarıyla farklı yöntemlerle işlem görmektedirler. Piyasamızın hâlihazırdaki işleyişi ile birlikte uygulamaya alınan yeni işleyiş esaslarını tanıtmak amacıyla Borsamız tarafından hazırlanan bu yayında, işlem yöntemlerinin uygulanma esasları ve kuralları toplu olarak ayrıntılı bir biçimde ele alınmıştır. Yeni işlem yöntemlerinin sermaye piyasamızın gelişimine katkıda bulunması dileğiyle. Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü Aralık, 2010 1

istanbul menkul kiymetler borsasi İMKB Hisse Senetleri Piyasası nda Uygulanan İşlem Yöntemleri İMKB Hisse Senetleri Piyasası nda (HSP) işlem gören menkul kıymetlerin alım satımında, Sürekli Müzayede (Çok Fiyat) yöntemi, Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede yöntemi veya Tek Fiyat yöntemi uygulanır. Hisse Senetleri Piyasası nda işlemler birinci ve ikinci seans başlarında yapılan açılış seansında ve Tek Fiyat bölümlerinde tek fiyat yöntemi ile belirlenirken, diğer sürelerde Sürekli Müzayede Sistemi-Çok Fiyat ve Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede-Çok Fiyat yöntemleri kullanılır. İşlem yöntemleri hisse senedine dayalı olarak farklılık gösterse de, genel karakteri itibarıyla HSP de yer alan pazarlar ve bu pazarlarda yaygın olarak kullanılan işlem yöntemleri aşağıda yer alan tabloda verilmiştir: Pazar Ulusal Pazar İkinci Ulusal Pazar Kurumsal Ürünler Pazarı Gözaltı Pazarı Yeni Ekonomi Pazarı İşlem Yöntemi Sürekli Müzayede Sistemi-Çok Fiyat Sürekli Müzayede Sistemi-Çok Fiyat Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Sistemi-Çok Fiyat Tek Fiyat Sürekli Müzayede Sistemi-Çok Fiyat İşlem yöntemlerinin detaylı olarak açıklamasına geçmeden önce, hisse senetleri piyasasında fiyat oluşumunda tüm işlem yöntemleri için geçerli olan öncelik kavramına değinilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. 2

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Öncelik Kuralları Piyasaya iletilen bir emrin karşı bir emir tarafından karşılanması sırasında, bir takım işlem kuralları uygulanmaktadır. Hisse senedi almak veya satmak isteyen yatırımcılar gerekli bilgileri içeren emirlerini aracı kurumlar vasıtasıyla HSP Alım Satım Sistemi ne (Sistem) iletirler. İşlemler HSP için belirlenen öncelik kurallarına uygun şekilde Sistem tarafından otomatik olarak gerçekleştirilir. Bu kurallar, fiyat önceliği ve zaman önceliği kurallarıdır. Emirlerin işlem görme sıralamasında ilk önce fiyat, fiyatın aynı olması durumunda ise zaman önceliğine bakılmaktadır. Fiyat önceliği; daha düşük fiyatlı satış emirlerinin, yüksek fiyatlı satış emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirlerinin, düşük fiyatlı alım emirlerinden önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır. Zaman önceliği; girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, Sistem e zaman açısından daha önce kaydedilen emrin daha önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır. Örnek 1: Bir hisse senedinde sürekli müzayede seansında girilen emirler şu şekildedir: Tür Alış Emir No Miktar (Lot) Fiyat Giriş Saati 1 100 2,23 10:00:00 Tür Emir No Miktar Fiyat Giriş Saati 1 20 2,26 10:00:00 2 15 2,23 10:00:01 2 70 2,27 10:00:03 3 200 2,22 10:00:02 Satış 3 80 2,27 10:00:04 4 40 2,24 10:00:03 4 150 2,25 10:00:04 5 50 2,21 10:00:04 - - - - 3

istanbul menkul kiymetler borsasi Hisse senedinde beklemekte olan emirlerin herbirinin fiyat ve zaman önceliğine göre sıralanarak gösterildiği Emir bazında açık emir dosyası (Tablo - 1) ve her bir fiyat seviyesindeki açık emirlerin miktarını toplu olarak gösteren Fiyat bazında açık emir dosyalarına (Tablo - 2) hisse senedinin açık emir dosyası veya pasif dosyası denilir. Tablo - 1 Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 40 2,24 2,25 150 100 2,23 2,26 20 15 2,23 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 Tablo - 2 Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 40 2,24 2,25 150 115 (100+15) 2,23 2,26 20 200 2,22 2,27 150 (70+80) 50 2,21 Tablo - 1 incelendiğinde; Alış tarafında en öncelikli emrin (sıralamada en üstte, en iyi fiyatlı emir olarak da adlandırılır) alış emirleri arasında en yüksek fiyata sahip olan 2,24 seviyesindeki 40 lotluk emir olduğu görülür. Bu emrin giriş saatine bakıldığında, Sistem e alış tarafındaki emirler arasında 4. sırada girildiği görülmektedir. Buna rağmen fiyatı diğer alış emirlerinin hepsinden yüksek olduğu için en öncelikli emir olarak ilk sıraya yerleşmiştir. İki adet 2,23 fiyat seviyesindeki emirden 100 lot olanı Sistem e daha önce girildiği için 15 lotluk emirden daha önceliklidir. Bu emirleri daha düşük fiyat seviyelerindeki, başka bir ifadeyle daha kötü alış fiyatı seviyelerindeki emirler takip etmektedir. Satış tarafında en öncelikli emir, satış emirleri arasında en düşük fiyatlı olan 2,25 fiyatlı 150 lotluk emirdir. Onu daha kötü satış fiyatlı emirler izlemektedir. 2,27 seviyesindeki iki emirden 70 lotluk olan Sistem e daha önce girildiği için 80 lotluk emrin önünde yer almaktadır. Bu emirler Sistem e girilmiş ancak en yüksek fiyatlı alış emri ve en düşük fiyatlı satış emri kesişmediği için işlem gerçekleşmemiştir. 4

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Sürekli Müzayede Yöntemi Sistem e gönderilen alış ve satış emirlerinin seans boyunca farklı fiyat seviyelerinde eşleşebilmesi, dolayısıyla aynı seans içinde farklı işlem fiyatlarının oluşması nedeniyle bu yönteme Sürekli Müzayede - Çok Fiyat Yöntemi denir. Bu yöntemde, emirler Sistem e girildiği anda karşı taraftaki (örneğin alış emri giriliyorsa satış tarafı) emirler Sistem tarafından kontrol edilerek girilen emrin fiyatı karşı tarafta beklemekte olan emirlerin fiyatlarıyla kesişiyorsa hemen işlem gerçekleştirilir. Örnek 1: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 40 2,24 2,25 150 100 2,23 2,26 20 15 2,23 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 5

istanbul menkul kiymetler borsasi Yukarıdaki tabloda yer alan emirlerin bulunduğu bir hisse senedi işlem sırasına 20 lotluk 2,24 fiyatlı bir satış emri girildiğinde, Sistem alış tarafına bakacak, oradaki en iyi fiyatlı alış emrinden başlayarak emirleri kontrol edecek ve girilen seviyeden alışta emir olduğu için satış emrini bekleme listesine yazmadan (pasife yazmadan) işlemi hemen gerçekleştirecektir. Alışta bekleyen 40 lotluk emirle 20 lot satış emri karşılaşacak, 20 lot işlem olacak ve işlem sonucunda hisse senedinde beklemekte olan emirler aşağıdaki şekilde yer alacaktır: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 20 2,24 2,25 150 100 2,23 2,26 20 15 2,23 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 Görüldüğü üzere pasifte en iyi fiyat seviyesinde beklemekte olan 40 lotluk emrin 20 lotu işlem gördüğü için geriye 20 lot pasifte kalmıştır. Bu örnek üzerinden devam edilirse; 200 lot 2,26 fiyatlı yeni bir alış emri geldiğinde; Sistem bu durumda satış tarafına bakacak ve uygun fiyatlı emir olup olmadığını kontrol ettiğinde girilen alış emrinin fiyatından bile daha düşük fiyat seviyesinden (2,25) satış emri olduğunu görecek ve işlem yapmaya o fiyat seviyesinden başlayacaktır. Yani ilk önce 2,25 fiyat seviyesindeki 150 lotla işlem olacak (alış emrinin fiyatı 2,26 olduğu halde işlemin fiyatı, satışta 2,25 ten bekleyen emir olduğu için, 2,25 olmaktadır), sonra henüz verilen emir miktarı olan 200 lota ulaşılamadığı için verilen alış emrinin fiyatı olan 2,26 seviyesindeki 20 lotluk satış emri ile de işlem olacaktır. Sonuçta girilen bu emir sonucunda 150 lot 2,25, 20 lot ise 2,26 fiyat seviyesinden işlem gerçekleşecektir. 6

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Yapılan toplam işlem miktarı 170 lot olduğu için, 200 lotluk emirden geriye kalan ve işlem görmemiş olan 2,26 seviyesinden 30 lotluk miktar alış tarafında emir baz dosyasına yazılacaktır. İşlem sonucu hisse senedinde pasifte bekleyen emirler şu şekilde olacaktır: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 30 2,26 2,27 70 20 2,24 2,27 80 100 2,23 15 2,23 200 2,22 50 2,21 Sonuçta alışta en iyi fiyat seviyesi değişmiş ve 30 lotluk alış emri bütün alış emirleri arasında en iyi (yüksek) fiyatlı olması nedeniyle öncelik sıralamasında en üst sıraya yerleşmiştir. Satış tarafında ise 2,25 ve 2,26 seviyelerinde emir kalmadığı için kalan emirler arasından zaman önceliğine sahip olan 2,27 seviyesindeki 70 lotluk emir en öncelikli emir olmuştur. 7

istanbul menkul kiymetler borsasi Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi Sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlerde, atanmış bir HSP üyesi tarafından bu amaçla tanımlanmış hesap veya hesaplar kullanılarak çift taraflı sürekli kotasyon (fiyat ve miktar) verilmek suretiyle işlem gerçekleşebilecek fiyat aralığının belirlendiği ve likiditenin hedeflendiği işlem yöntemidir. Bu yöntemde, işlemler esas itibarıyla sürekli müzayede yöntemiyle gerçekleştirilmektedir. Ancak ilgili menkul kıymette İMKB tarafından piyasa yapıcı olarak atanmış bir üye sürekli olarak hem alış hem de satış için kotasyon vererek menkul kıymete sürekli likidite sağlamaktadır. Aracı kuruluş varantları hariç olmak üzere, bu menkul kıymetlerde piyasa yapıcılık yapan bir üyenin bulunmaması durumunda, İMKB tarafından duyurulacak tarihten itibaren tek fiyat yöntemi uygulanır. KÜP te olmakla birlikte, İMKB 100 Endeksi hesaplamasına dahil edilen menkul kıymetler daima sürekli müzayede yöntemi ile işlem görür. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL ve üzerindeki menkul kıymet yatırım ortaklıklarında da sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanır. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yöntemi, Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP) bünyesinde yer alan menkul kıymetlerde uygulanmaktadır. Ancak İMKB yönetimi ya da Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) farklı pazarlarda işlem gören kıymetlerde farklı işlem yöntemlerinin uygulanmasına karar verebilir. KÜP te işlem gören menkul kıymetlerin, Bazılarında zorunlu olarak piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi uygulanırken, Bazılarında isteğe bağlı piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi uygulanmakta, Bazılarında ise sadece sürekli müzayede yöntemi uygulanmaktadır. KÜP bünyesinde yer alan aşağıdaki menkul kıymetlerde zorunlu olarak piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi uygulanır: Borsa yatırım fonları, Aracı kuruluş varantları, Halka açık piyasa değeri 10 milyon TL nin altındaki menkul kıymet yatırım ortaklıklarının hisse senetleri. Yukarıda da belirtildiği gibi, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL ve üzerindeki menkul kıymet yatırım ortaklıklarında sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanır. Ancak sürekli müzayede yöntemi ile işlem gören bu menkul kıymetlerde, bir üye tarafından piyasa yapıcılık için başvuru olması ve bu başvurunun İMKB tarafından da onaylanması halinde işlemler piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile gerçekleştirilir. İsteğe bağlı piyasa yapıcılık yönteminin uygulandığı menkul kıymetlerde piyasa yapıcı üyenin faaliyetinin sona ermesi durumunda, alternatif işlem yöntemi olarak sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanır. Piyasa Yapıcı Üyenin Belirlenmesi Piyasa yapıcı üye, piyasa yapıcılık temel kriterlerini sağlayan üyelerden bir menkul kıymette piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak amacıyla yaptığı başvuru İMKB Yönetim Kurulu tarafından kabul edilen ve İMKB Hisse Senetleri Piyasası Piyasa Yapıcılık Taahhütnamesi ni imzalayarak faaliyete başlayan üyedir. 8

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi HSP de bir menkul kıymette sadece bir üye piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunabilir. Bir üyenin birden fazla menkul kıymette piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunması mümkündür. Ancak İMKB Yönetim Kurulu, bir üyenin piyasa yapıcılık yapabileceği menkul kıymet sayısına sınırlama getirebilir. döneminde performansı yetersiz bulunan bir piyasa yapıcı üye Borsa Başkanlığı tarafından uyarılır, takip eden değerlendirme döneminde performansının yine yetersiz olduğu tespit edilirse bu üyenin ilgili menkul kıymetteki piyasa yapıcılık faaliyeti Borsa Başkanlığı nca sona erdirilir. Borsa nın belirlediği piyasa yapıcı üye olma kriterlerine sahip olan bir HSP üyesi, piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem görebilecek bir menkul kıymette (varant hariç) piyasa yapıcı olmak istiyorsa, o menkul kıymette Piyasa Yapıcı Üye olmak için Borsa ya başvurur. İMKB Yönetim Kurulu üyenin başvurusunu uygun bulursa, üye başvuruda bulunduğu menkul kıymete piyasa yapıcı üye olarak atanır. Piyasa yapıcı üyenin atandığı menkul kıymetteki (varant hariç) piyasa yapıcılık faaliyetleri İMKB bünyesinde oluşturulan Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesi tarafından periyodik olarak (gerekli durumlarda bu periyodlar dışında re sen) değerlendirilir. Bir değerlendirme SPK nın Seri:III, No:37 sayılı Tebliği ile yapılan düzenleme uyarınca aracı kuruluş varantlarında piyasa yapıcı olabilecek aracı kurumlara ilişkin şartlar Kurul tarafından belirlenir. Piyasa Yapıcı Üye Kriterleri Piyasa yapıcı üye olabilmek için iki temel kriter belirlenmiştir: Halka arza aracılık ile türev araçların alım satımına aracılık yetki belgelerinin sahibi olmak, Değerlendirme yapılan aydan geriye doğru son bir yıl içinde düştüğü 1 milyon TL tutarlı temerrüt sayısı bakımından 5 i aşmamış olmak. 9

istanbul menkul kiymetler borsasi Yukarıda belirtilen temel kriterleri sağlayamayan, ancak başvurduğu menkul kıymette kurucu/ ihraçcı olan veya başvurduğu menkul kıymet, üyenin ait olduğu bir grup şirketi tarafından halka arz edilmiş olan ya da halka arzına aracılık etmiş olduğu bir menkul kıymet için başvuran ve uhdesinde piyasa yapıcılık faaliyetinde kullanabileceği menkul kıymet bulunan üyeler, İMKB Yönetim Kurulu nun onaylaması halinde, sadece söz konusu menkul kıymetlerle sınırlı olmak üzere, piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak için yeterli temel kriterlere sahip üye olarak kabul edilir. Yedek Piyasa Yapıcı Üye Yedek piyasa yapıcı üye, piyasa yapıcısı bulunan bir menkul kıymette, atanmış piyasa yapıcı üyenin piyasa yapıcılık faaliyetinin sona ermesinden sonra piyasa yapıcı olarak atanmak üzere sırada bekleyen yetkili üyedir. Bir menkul kıymette tek piyasa yapıcısı olmasına karşın birden fazla yedek piyasa yapıcı üye olabilir. Üye, başvuruda bulunduğu menkul kıymette yedek piyasa yapıcı olmayı kabul edip etmediğini başvuru formunda belirtir. Piyasa yapıcılıkta sürekliliğin sağlanması doğrultusunda, atanmış bir piyasa yapıcı üyenin var olduğu bir menkul kıymet için bir başka üye tarafından da piyasa yapıcı olmak amacıyla başvuru yapılmışsa, başvurusu İMKB Yönetim Kurulu tarafından onaylanan üye, başvurduğu menkul kıymette piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak üzere yedek piyasa yapıcı olarak atanır. Piyasa Yapıcılık Faaliyetinin Sona Ermesi Bir menkul kıymette piyasa yapıcı üye olarak faaliyette bulunan bir üyenin faaliyeti aşağıdaki durumlarda sona erebilir: 1. Üye, bir menkul kıymetteki piyasa yapıcılık faaliyetinden kendi isteğiyle ayrılabilir. 2. Üye, piyasa yapıcı üye olma temel kriterlerini kaybetmişse bunu Borsa ya bildirerek piyasa yapıcılık faaliyetinden ayrılır. 3. Üyenin piyasa yapıcılık faaliyetinde gösterdiği performansın yetersiz olduğu tespit edilirse, Borsa Başkanlığı nca piyasa yapıcılık faaliyeti durdurulur. 4. Aracılık faaliyetleri durdurulan bir üyenin piyasa yapıcılık yaptığı tüm menkul kıymetlerdeki piyasa yapıcılık faaliyeti sona erer. 5. Piyasa yapıcılı işlem gören bir menkul kıymetin işlem yönteminin değişmesi halinde piyasa yapıcı üyenin bu menkul kıymetteki piyasa yapıcılık faaliyeti sona erer. 6. Piyasa yapıcılı işlem gören bir menkul kıymetin işlem gördüğü pazarın değişmesi ve işlem göreceği yeni pazarda piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminin uygulanmaması halinde piyasa yapıcı üyenin faaliyeti sona erer. Piyasa Yapıcı Üyenin Sahip Olduğu Haklar Piyasa yapıcı üyeler aşağıda belirtilen hususlarda belirli haklara sahiptirler: i) Farklılaştırılmış Borsa Payı Oranları: Piyasa yapıcı üyenin, faaliyette bulunduğu menkul kıymete/kıymetlere (varant hariç) girdiği kotasyon emirleri ile gerçekleşen işlemlerine tahakkuk edecek Borsa payına aşağıda belirlenen oranlarda indirim uygulanır. 10

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Piyasa Yapıcı Olarak Atandığı Menkul Kıymet Sayısı Borsa Payı İndirim Oranı 1 % 50 2 % 50 3 ve üzeri % 100 Piyasa yapıcı üyenin aracı kuruluş varantına girdiği kotasyon emirleriyle gerçekleşen işlemlerinde ise HSP de uygulanan borsa payı tarifesinin yarısı uygulanır. ii) Sürekli Müzayede Öncesi Kotasyon Girişi: Piyasa yapıcı üye, sürekli müzayede öncesinde Sistem e girmekle yükümlü olduğu kotasyonu açılış fiyatlarının belirlendiği andan sürekli müzayede başlangıcına kadar olan süre içinde Sistem e girebilecek ve sürekli müzayede aşamasının başladığı andan itibaren verdiği kotasyon dahilinde işlemlerin gerçekleşmesine imkan sağlayabilecektir. iii) Maksimum Lot Miktarının Üzerinde Kotasyon Girme Hakkı: Piyasa yapıcı üye, bir kerede girebileceği kotasyon miktarını ilgili menkul kıymetin maksimum lot miktarının 10 katı kadar belirleyebilecektir. Borsa Başkanlığı, menkul kıymet bazında maksimum kotasyon miktarını farklı olarak belirleyebilir. iv) Kotasyon Emri Fiyat ve Miktar Düzeltme Hakkı: Piyasa yapıcı üye, son emir olma koşulu aranmaksızın, girmiş olduğu kotasyonun fiyatını ve miktarını ilgili düzenlemeler çerçevesinde artırıp, azaltabilir. Bu değişikliklerde mevcut öncelik kuralları geçerlidir. Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yönteminde İşlem Kuralları Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yönteminde işlem gören menkul kıymetlerde uygulanacak işlem kuralları 15.03.2010 tarihli 329 sayılı HSP Genelgesi ve 05.01.2010 tarihli 318 sayılı Varant Pazarı Genelgesi ile ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Sürekli müzayede yöntemi için geçerli olan emir ve işlem kuralları, ilgili Genelgelerde aksi belirtilmedikçe, piyasa yapıcılı sürekli müzayede uygulanan menkul kıymetler için de geçerlidir. Kotasyon ve Kotasyon Giriş Zamanı Kotasyon; piyasa yapıcı üye tarafından iletilen, iletildiği menkul kıymette seans anındaki değerleri itibarıyla işlem gerçekleşebilecek fiyat aralığını belirleyen, alış ve satış emri şeklindeki fiyat ve miktar bildirimidir. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede uygulanan menkul kıymetlerde sürekli müzayede süresince piyasa yapıcı olarak atanmış üye tarafından alış ve satış tarafında sürekli olarak kotasyon (fiyat ve miktar) verilmesi esastır. Girilen kotasyon emirleri fiyat ve zaman önceliğine göre bekleyen limit fiyatlı emirler arasında yer alırlar. Açılış seansında kotasyon girilemez. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlerde kotasyon girişi/değişikliği Açılış İşlemleri Periyodu nda pazardaki açılış işlemlerinin tamamlanmasıyla birlikte başlar ve seans sonuna kadar devam eder. Kotasyon iletim periyodunun başlangıç saati: İlk seans için 09:46, İkinci seans için ise 14:16 dır. 11

istanbul menkul kiymetler borsasi İlk kotasyon girişi ilk seans saat 09:49 a kadar - ikinci seans ise saat 14:19 a kadar yapılmazsa, İMKB Sistemi ilgili menkul kıymete (varantlar hariç) ilk kotasyon girişini otomatik olarak yapar. Açılış seansında varantlara kotasyon girişi veya değişikliği yapılması mümkün değildir. Varantlarda ilk kotasyon girişi açılış işlemlerinin tamamlanmasıyla birlikte başlar ve gün sonuna kadar devam eder. Bir varanta ilk kotasyon girişi İMKB Sistemi tarafından yapılmaz, ilk kotasyonu sadece piyasa yapıcı üye girebilir. Varanta emir girişi, piyasa yapıcı üyenin ilk kotasyonu girmesiyle birlikte başlar. Kotasyonlar verildiği seans için geçerlidir (varantlar için tüm gün). Seans tamamlandığında kotasyonun gerçekleşmemiş bölümü Sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Otomatik İlk Kotasyon Atama İlk seans saat 09:49 da, ikinci seans saat 14:19 da Otomatik Kotasyon Atama Aşaması başlar. Otomatik Kotasyon Atama Aşamasında, piyasa yapıcı üye tarafından ilk kotasyon girişi yapılmamış menkul kıymetlere (varantlar hariç) İMKB Sistemi tarafından otomatik ilk kotasyon girişi yapılır. Otomatik ilk kotasyon girişinde hesap numarası; Piyasa yapıcılı olarak ilk işlem seansı yapılacak menkul kıymetlerde, piyasa yapıcı üyenin bildirdiği hesap numarası, İlerleyen seanslarda ise piyasa yapıcı üyenin son girdiği kotasyondaki hesap numarasıdır. Otomatik ilk kotasyon miktarı, ilgili menkul kıymetteki minimum kotasyon miktarıdır. Otomatik ilk kotasyon fiyatı: Açılış seansında ilgili menkul kıymette işlem olmuşsa, alış kotasyon fiyatı açılış fiyatının bir fiyat adımı altı - satış kotasyon fiyatı açılış fiyatının bir fiyat adımı üstü olarak belirlenir. Açılış seansında işlem olmamışsa; Alış kotasyon fiyatı olarak menkul kıymetin alış tarafında bekleyen en iyi limit fiyatlı emrin fiyatı, satış kotasyon fiyatı olarak menkul kıymetin satış tarafında bekleyen en iyi limit fiyatlı emrin fiyatı Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. 12

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Bekleyen en iyi limit fiyatlı alış ve satış emri arasındaki fark, fiyat adımı sayısı bazında, o menkul kıymet için belirlenen maksimum adım sayısından (maksimum kotasyon yayılma aralığından) fazlaysa, alış ve satış fiyatlarının ortasındaki fiyat (adıma göre yuvarlanmış haliyle) hesaplanır ve alış kotasyonu olarak ortadaki fiyatın bir adım altındaki fiyat, satış kotasyonu olarak ise ortadaki fiyatın bir adım üstündeki fiyat Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. Menkul kıymette sadece alış tarafında bekleyen emir varsa; alış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı alış emrinin bir adım altındaki fiyat, satış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı alış emrinin bir adım üstündeki fiyat Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. Menkul kıymette sadece satış tarafında bekleyen emir varsa; alış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı satış emrinin bir adım altındaki fiyat, satış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı satış emrinin bir adım üstündeki fiyat Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. Açılış fiyatı belirlenmemiş ve pasifte bekleyen emir bulunmayan bir menkul kıymet, Sistem tarafından otomatik olarak işleme kapatılır ve piyasa yapıcı üye tarafından kotasyon girilinceye kadar seans boyunca işleme açılmaz. Piyasa yapıcının kotasyon girmesi durumunda, menkul kıymete kotasyon girildiği tüm piyasaya duyurulur ve kotasyon girişinden 5 dakika sonra menkul kıymet yeniden işleme açılır. Bir seans boyunca belirtilen nedenden dolayı kapalı kalan menkul kıymet, takip eden seansın açılış seansından itibaren yeniden işleme açılır. Menkul kıymetin sırasının yukarıdaki nedenle iki seans arka arkaya kapanması ve seans boyunca kapalı kalması halinde sıra, takip eden iş gününde Borsa Başkanlığı kararı ile geçici olarak alternatif işlem yöntemiyle açılabilir. Sistem tarafından otomatik olarak belirlenen alış ya da satış kotasyon fiyatı ilgili menkul kıymette o seans geçerli olan fiyat marjının dışında kalıyorsa, Sistem marjın dışında kalan kotasyonu otomatik olarak taban ya da tavan fiyat olarak belirler. 13

istanbul menkul kiymetler borsasi Kotasyonun Miktarı Kotasyon girişinde piyasa yapıcı üyenin bir kerede girebileceği en düşük miktar, minimum kotasyon miktarı (kotasyon miktarı alt sınırı) en yüksek miktar ise maksimum kotasyon miktarı (kotasyon miktarı üst sınırı) olarak ifade edilmektedir. Baz Fiyat Seviyesi (TL) Maksimum Yayılma Aralığı (Adım Sayısı) 0,01-0,10 2 0,11-1,00 4 1,01-2,50 6 2,51-5,00 8 5,02 ve üzeri 16 Piyasa yapıcı üye, kotasyon olarak belirlediği fiyatlara en az kotasyon miktarı alt sınırı kadar miktar girmek suretiyle kotasyonlarını ilan eder. Kotasyon miktarı alt sınırı tüm menkul kıymetler için uygulamadaki en düşük maksimum lot miktarı (mevcut uygulamada 250 lot) olarak uygulanır. Piyasa yapıcı üyenin, bir kerede girebileceği kotasyon miktarının üst sınırı ilgili menkul kıymetin (varant hariç) maksimum lot miktarının 10 katıdır. Borsa Başkanlığı, menkul kıymet bazında maksimum kotasyon miktarını farklı olarak belirleyebilir. Varantlarda maksimum kotasyon miktarı 100.000 lot olarak uygulanır. Kotasyon Yayılma Aralığı Bir menkul kıymetteki alış ve satış kotasyon fiyatları arasındaki farka kotasyon yayılma aralığı denir. Piyasa yapıcı üyenin verebileceği alış ve satış kotasyon fiyatlarının birbirine olan minimum farkı (minimum kotasyon yayılma aralığı) 1 fiyat adımıdır. Alış kotasyon fiyatı, satış kotasyon fiyatından en az 1 fiyat adımı daha düşük olmalıdır. Piyasa yapıcı üyenin verebileceği alış ve satış kotasyon fiyatlarının birbirine olan maksimum farkı (maksimum kotasyon yayılma aralığı) menkul kıymetin (varant hariç) bulunduğu baz fiyat seviyesi dikkate alınarak, yukarıdaki tabloda yer alan fiyat adımı sayısına göre belirlenir. Varantlarda maksimum yayılma aralığı sınırı yoktur, piyasa yapıcı üye kotasyon fiyatlarını istediği gibi belirleyebilir. Yukarıda değinildiği üzere; kotasyonun alış ve satış fiyatları arasında minimum 1 fiyat adımı kadar fark olması gereklidir. Ancak, bir menkul kıymete tavan fiyattan alış kotasyon fiyatı verilmesi durumunda, kotasyonun satış tarafının fiyatı da tavan fiyat olarak verilir ve bu durumda kotasyonun satış miktarı da sıfır lot olarak verilerek miktar bildirimi yapılmaz (tavan fiyattan kotasyon verilmesi durumu). Benzer şekilde, bir menkul kıymete taban fiyattan satış kotasyon fiyatı verilmesi durumunda, kotasyonun alış tarafının fiyatı da taban fiyat olarak verilir ve bu durumda da kotasyonun alış miktarı sıfır lot olarak verilerek miktar bildirimi yapılmaz (taban fiyattan kotasyon verilmesi durumu). 14

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Varantlar serbest marjlı işlem gördüğünden, varantlarda tavan veya taban fiyattan kotasyon verilmesi durumu söz konusu olamaz. Piyasa yapıcı üye, her durumda kotasyon için fiyat bildirimi yapmak zorundadır. Ancak tavan veya taban fiyattan kotasyon verilmesi durumunda, yukarıda da belirtildiği gibi, alış veya satış kotasyon miktarı bildirimi yapılmamaktadır. Tavan veya taban fiyattan kotasyon verilmesi durumu dışında bir menkul kıymete (varant hariç) miktar bildirimi yapılması zorunludur. Varantlarda ise, piyasa yapıcı üye miktar bildiriminde bulunmak zorunda değildir. Piyasa yapıcı üye isterse kotasyonun her iki tarafı için sıfır lot girerek miktar bildirimi yapmayabilir. Kotasyonun Gösterimi Girilen kotasyonun alış ve satış fiyatları veri yayın kuruluşları ekranlarında yüzeysel yayın içinde gösterilmektedir. Ayrıca, Sistem de temsilci iş istasyonlarından fiyat baz sorgusu yapılarak da bir menkul kıymette bekleyen kotasyonun alış ve satış fiyatları görülebilmektedir. Kotasyonun Emir Girişi ve İşlemler Üzerindeki Etkisi Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlerde, sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlerde olduğu gibi fiyat marjı dahilinde istenilen her fiyattan emir girilebilir (Varantlarda fiyat marjı serbest olduğundan istenilen her fiyattan emir girişi yapılabilmektedir). Ancak bu menkul kıymetlerdeki işlemler kotasyon alış-satış fiyatları aralığında gerçekleşebilmektedir. Kotasyonun alış ve satış fiyat aralığı dışındaki fiyatlardan işlem gerçekleşmesine izin verilmez. 15

istanbul menkul kiymetler borsasi Örnek 1: Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören bir hisse senedinde aşağıdaki tabloda yer alan verilerin mevcut olduğu varsayıldığında, Taban Fiyat Tavan Fiyat Kotasyon Alış Fiyatı Kotasyon Satış Fiyatı 2,70 TL 3,30 TL 3,10 TL 3,26 TL Bekleyen emirler tablosu aşağıdaki gibi olduğu takdirde, Alış Miktarı Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Miktarı 400 3,10 3,26 500 300 3,00 bu hisse senedine 3,26 TL fiyatından 300 lotluk bir alış emri girildiğinde (satış kotasyon fiyatına eşit fiyatlı ve satış kotasyon miktarından daha düşük miktarlı bir alış emri giriliyor), işlem gerçekleşir. Bu durumda, işlem sonrası bekleyen emirler tablosu aşağıdaki şekle dönüşür: Alış Miktarı Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Miktarı 400 3,10 3,26 200 300 3,00 Örnek 2: Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören bir hisse senedinde aşağıdaki tabloda yer alan verilerin mevcut olduğu varsayıldığında, Taban Fiyat Tavan Fiyat Kotasyon Alış Fiyatı Kotasyon Satış Fiyatı 2,70 TL 3,30 TL 3,10 TL 3,26 TL 16

imkb hisse senetleri piyasası işlem yöntemleri ve piyasa yapıcılık sistemi Bekleyen emirler tablosu aşağıdaki gibi olduğu takdirde, Alış Miktarı Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Miktarı 400 3,10 3,26 500 300 3,00 bu hisse senedine 3,30 TL fiyatından 50 lotluk bir alış emri girildiğinde (satış kotasyon fiyatından daha yüksek fiyatlı ve daha düşük miktarlı bir alış emri giriliyor) işlem gerçekleşir. İşlem sonrası bekleyen emirler tablosu aşağıdaki şekle dönüşür: Alış Miktarı Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Miktarı 400 3,10 3,26 450 300 3,00 Örnek 3: Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören bir hisse senedinde aşağıdaki tabloda yer alan verilerin mevcut olduğu varsayıldığında, Taban Fiyat Tavan Fiyat Kotasyon Alış Fiyatı Kotasyon Satış Fiyatı 2,70 TL 3,30 TL 3,10 TL 3,26 TL 17

istanbul menkul kiymetler borsasi bu hisse senedinde bekleyen limit fiyatlı emirlerin (kotasyonlar dahil) aşağıdaki gibi olması durumunda, Alış Miktarı Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Miktarı 400 3,10 3,24 50 300 3,00 3,26 150 3,28 50 3,30 100 bu hisse senedine 3,30 TL fiyatından 300 lotluk bir alış emri girildiğinde (satış kotasyon fiyatından daha yüksek fiyatlı ve satış kotasyonu ve satış kotasyonundan daha iyi fiyatlı emirlerin miktarları toplamından daha fazla miktarlı bir alış emri giriliyor), 3,24 TL satış emriyle eşleşerek 50 lot - 3,26 TL fiyatlı kotasyonla eşleşerek 150 lot işlem görmekte ve kalan 100 lotu ise kotasyon fiyat aralığı dışında olduğundan iptal edilmektedir. Bu hisse senedi sürekli müzayede yöntemiyle (piyasa yapıcısız) işlem görüyor olsaydı emrin kalan 100 lotu iptal edilmeyecek, 50 lotu 3,28 TL fiyatlı satış emriyle eşleşerek - 50 lotu ise 3,30 TL fiyatlı satış emriyle eşleşerek işleme dönüşebilecekti. Fakat piyasa yapıcılı hisse senetlerinde kotasyon fiyat aralığı dışından işlem gerçekleşmesi mümkün olmadığından bu emrin kalan 100 lotu iptal edilmektedir. İşlem sonrası bekleyen emirler tablosu aşağıdaki şekle dönüşür: Alış Miktarı Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Miktarı 400 3,10 3,26 0 300 3,00 3,28 50 3,30 100 Kotasyonun Emir Değişikliği Üzerindeki Etkisi Limit fiyatlı bir emrin fiyatı değiştirilerek kotasyon fiyatından daha iyi fiyata çekilmek istendiğinde, emrin miktarı emrin karşı tarafındaki kotasyon fiyatına eşit ve kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı bekleyen limit fiyatlı emirlerin toplam miktarından daha fazlaysa bu limit fiyatlı emir değişiklik isteği Sistem tarafından reddedilir, değiştirmeye izin verilmez. Benzer şekilde, emir bölme fonksiyonuyla Sistem e kotasyon fiyatından daha iyi fiyatla girilmek istenen bir emrin miktarı, karşı tarafta bekleyen kotasyon fiyatına eşit ve kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı bekleyen tüm emirlerin toplam miktarından fazlaysa bu emir bölme isteğine de izin verilmez. 18