TEMSİL (Yetkisiz Temsile Kadar) Temsil nedir? Bir hukuki işlemi bir kişinin başka bir kişi adına (namına) ve hesabına yapması ve işlemin hukuki sonuçlarının bu kişi üzerine doğmasıdır Bu özelliği nedeniyle temsilci haberciden (vasıta) farklıdır Temsile neden ihtiyaç var? Kişilerin hukuki ya da fiili durumları temsili gerektirebilir Hastalık, bilgi eksikliği veya kişinin o hukuki işlem sırasında orada olmaması gibi nedenlerle bazı işlemlerin temsilci ile yapılması gerekebilir. Küçük, akıl hastası veya kısıtlı bir kimsenin hukuki işlemlerde temsil edilmesi gerekebilir. NOTLAR Hangi işlemler temsil yoluyla yapılabilir? Hukuki işlemlerde Kural: Tek taraflı, çok taraflı, borçlandırıcı, tasarruf işlemi bütün hukuki işlemlerde temsil mümkündür. İstisna: Bazı hukuki işlemler temsil yoluyla yapılamaz Örn: Evlilik Örn: Vasiyetname Örn: Şahsa sıkı sıkıya bağlı haklar Not: Bu hakların kullanımına karar verme temsille mümkün değil; hak sahibi karar verdikten sonra işlemi temsilci ile yapabilir (Boşanma, tanıma, red gibi) Hukuki işlem benzeri fiillerde Temsil mümkündür Örn: Borçluya ihtar ya da ek süre (mehil) verme, ayıp ihbarında bulunma Maddi fiillerde Temsil mümkün değildir Örn: Sahiplenme veya işgal gibi maddi fiiller temsille mümkün değil TEMSİLİN TÜRLERİ 1. Kaynaklarına göre temsilin türleri A. Kanuni (Yasal) Temsil Kanunun verdiği bir yetkiye dayanarak başkasını temsil edebilme yetkisine denir. Bu yetki bazen doğrudan doğruya Kanundan doğar Örn: Velayet altında bulunan çocukların velisi tarafından temsili (TMK m. 342) Bazen Kanun mahkemeye bir temsilci atama yetkisi tanır. Örn: Vesayet altında bulunan kimselerin vasi veya kayyım tarafından temsili (TMK m. 403) Örn: Organları bulunmayan dernek, şirket, sendika gibi tüzel kişilerin tayin edilen kayyımlarca temsili Örn: Miras ortaklığına mahkemece temsilci tayini Doç. Dr. Mehmet ŞENGÜL Sayfa 1
(TMK m. 640) B. İradi Temsil Temsil olunanın tek taraflı irade beyanıyla bir kimseye temsil yetkisi vermesine denir Örn: İş seyahatine çıkmayı düşünen (A) nın işyerindeki hukuki işlemleri yapabilme konusunda (B) ye temsil yetkisi vermesi Örn: (M) nin taşınmazını satma veya taşınmazına ilişkin diğer bazı hukuki işlemleri yapma (örneğin kiraya verme, vergisini ödeme, tamiratını yaptırma) konusunda (N) ye temsil yetkisi vermesi 2. Etkilerine göre temsil in türleri A. Dolaylı Temsil TBK nın düzenlediği (m. 40-48) temsilin dışında bir durumdur Temel özellikleri şunlardır; Temsilci hukuki işlemi KENDİ ADINA fakat TEMSİL OLUNAN HESABINA yapar Hukuki işlemden doğan alacak ve borçlar önce temsilciye ait olur. Sonradan bu haklar ve borçlar alacağın devri ve borcun üstlenilmesi hükümleri çerçevesinde temsil olunana devredilir. Temsil olunanla üçüncü kişi arasındaki hukuki ilişki, dolaylı temsilcinin temsil olunana hak ve borçları devretmesiyle kurulmaktadır. Örn: Temsilci (T) nin hukuki işlemi temsil olunan (TO) için yaptığından bahsetmeksizin üçüncü kişi (Ü) ile kendi adına yapması dolaylı temsildir. Komisyoncunun kendi adına müşterisi hesabına yaptığı hukuki işlemlerde dolaylı temsil ilişkisi bulunmaktadır (TBK m. 532). B. Doğrudan Temsil TBK nın düzenlediği (m. 40-48) temsil, doğrudan temsildir Temel özellikleri şunlardır; Temsilci hukuki işlemi TEMSİL OLUNAN ADINA ve HESABINA yapar Hukuki işlemden doğan hak ve borçlar, doğrudan doğruya temsil olunana ait olur (TBK m. 40/I) Temsilci hukuki işlemden dolayı (bir an için bile) hakları iktisap etmesinden veya borçlardan sorumlu olmasından söz edilemez. Doğrudan Temsilin Şartları Doğrudan temsilden söz edilebilmesi için şu şartların bulunması gerekir: 1. Temsilci temsil yetkisine sahip olmalıdır Temsilci, ya kanunen ya da iradi olarak temsil yetkisine sahip olmalıdır. 2. Hukuki işlem temsil olunan adına yapılmalıdır Temsilci hukuki işlemi temsil olunan adına yapma iradesiyle hareket etmeli ve iş lemi temsil olunan adına yaptığını üçüncü kişiye bildirmelidir. Doç. Dr. Mehmet ŞENGÜL Sayfa 2
Bildirme, sözle, yazıyla veya davranışla olabilir. Temsil olunanın kimliği açıkça belirtmiş olabilir, ancak (şekle tabi sözleşmeler dışında) şart değil. Aksi halde temsilden söz edilemez. Hukuki işlemden doğan hak ve borçlar kendisine ait olur (TBK m. 40/II, ilk cümle). İstisna (TBK m. 40/II, ikinci cümle): Şu iki hâlde temsilci sözleşmeyi yaparken başkasını temsil sıfatıyla hareket ettiğini bildirmemiş olsa dahi doğrudan temsil vardır. a. Temsil ilişkisinin varlığı durumdan çıkarılabilir nitelikte ise, b. Üçüncü kişi için hukuki işlemin temsilci veya temsil olunandan biri ile yapılması farksız ise. TEMSİL YETKİSİ Nedir? Başkasının adına ve hesabına hukuki işlem yapabilmek hususunda temsilciye verilmiş olan izindir. Temsil yetkisi temsil olunanın yararına ve onun işini görme amacıyla verilir. Ancak, yapılacak işlem aynı zamanda temsilciye de çıkar sağlıyor olabilir (Mandatum in rem suam) Örn: Alacağa mahsup için tahsil yetkisi verme Nereden doğar? Temsil yetkisi ya Kanun dan ya da temsil olunanın iradesinden doğar. Yetkinin Kanun dan doğduğu durumlarda kanuni temsil söz konusudur (anlatıldı). Bir kimsenin kendi isteği ile bir başkasına temsil yetkisi vermesi ise iradi (rızai) temsildir Temsil yetkisinin genel özellikleri neler? 1. Temsil yetkisinin hukuki niteliği bakımından; Temsil tek taraflı bir hukuki işlemdir. Bu nedenle, a. Temsilciye ulaşması gereken tek taraflı irade beyanı temsil yetkisinin verilmesi için yeterlidir. Temsilci henüz öğrenmese de yetki için ulaşma yeterlidir. Ulaşma ile öğrenme arasında yapılan işlem temsil olunanı bağlar. Yetki veren irade açıklaması açık olabilir; zımni olabileceği de (ses çıkarmama gibi) kabul edilmekte. Bir işin yönetimi kendisine verilen kişinin, o iş için gerekli hukuki işlemleri yapmada da yetkilidir; ayrıca tek tek temsil aranmaz (TBK m. 504/II). Geciktirici veya bozucu koşula bağlı temsil yetkisi verilebilir. Tek taraflı bir hukuki işlemdir. Bu nedenle, a. Temsilciye ulaşması gereken tek taraflı irade beyanı temsil yetkisinin verilmesi için yeterlidir. b. Temsilcinin kabul beyanında bulunmasına ihtiyaç yoktur. Dikkat: Kabul beyanı varsa bu aynı zamanda hem temsili hem de (taahhüt altına girdiği için) vekalet sözleşmesini içerir (TBK m. 504/II) Doç. Dr. Mehmet ŞENGÜL Sayfa 3
Temsil ve vekalet birbirinden farklıdır. Temsil tek taraflı hukuki işlem, vekalet bir sözleşmedir. Her ikisi aynı anda bulunabilir / Temsil yetkisi varken vekalet sözleşmesi bulunmayabilir / Temsil yetkisi olmadan da vekalet sözleşmesi bulunabilir. Vekalet (TO ve T arasındaki) iç ilişkiyi, temsil yetkisi ise (T/TO ve üçüncü kişi arasındaki) dış ilişkiyi ilgilendirir. Temsil yetkisi vekalet dışında hizmet veya ortaklık sözleşmesi nedeniyle de verilebilir. Temsil yetkisi illi değil, soyut bir işlemdir; iç ilişkinin geçerliliğinden bağımsızdır. Örn: 17 yaşındaki sınırlı ehliyetsiz ile yapılan borç altına girdiği vekalet s özleşmesi noksandır; yasal temsilci icazet vermezse geçersiz olur. Ancak, temsil yetkisi vardır ve yaptığı işlem TO yu bağlar. c. Temsili verenin iradesi yeterli olup, temsil yetkisinin üçüncü kişilere duyurulmasına gerek yoktur. Ancak, yetki belgesi verilmiş veya temsil üçüncü kişilere duyurulmuş olabilir. Bu iki halde (ileride incelenecek) bazı hukuki sonuçlar doğar (TBK m. 41/II, 42/III, 44/I) 2. Geçerlilik şartları ve temsil yetkisinin verilmesinin şekli bakımından; Ehliyet?; Temsil olunanının gerçek veya tüzel kişi olarak var olması yani, hak ehliyetinin varlığı şarttır. Kanuni temsilin söz konusu olduğu durumlarda esasen normal olan temsil olunanın hukuki işlem ehliyetine sahip bulunmamasıdır. Bu nedenle, Temsil olunan hukuki işlem ehliyetine sahip değildir Temsilcinin TMK m. 418 deki şartları taşıması gerekir. İradi (rızai) temsilde ise hukuki işlem temsil olunan adına yapılmakta, temsilci, üçüncü kişiye karşı herhangi bir borç altına girmemektedir. Bu nedenle, Temsil olunan hukuki işlem ehliyetine sahip olmalıdır Temsilcinin ise ayırt etme gücüne (temyiz kudretine) sahip olması gerekli ve ye terlidir. Şekil?: Kural: Temsil yetkisinin verilmesi herhangi bir şekle tabi değildir. İstisna: Tartışmalı olmakla birlikte bazı hukuki işlemlerde şekle tabi olduğu kabul edilmekte Örn: kefalette temsil TBK m. 583/I; taşınmazların ayni işlemlerinde temsil TST m. 13/IV, Not.K. m. 89) 3. Temsil yetkisinin kapsamı bakımından; Doç. Dr. Mehmet ŞENGÜL Sayfa 4
Kanuni temsilde kapsam (TBK m. 41/I)? Temsil yetkisinin içeriği ve derecesi, bu konudaki yasal hükümlere göre belirlenir Örn: Vasi, TMK m. 449 da belirtilen yasak işlemler dışında her türlü hukuki işlemi yapabilir( TMK m. 448). İradi (rızai) temsilde kapsam (TBK m. 41/I)? Temsil yetkisinin içeriği ve derecesi o hukuksal işleme göre (temsil yetkisi verenin iradesine göre) belirlenir. Üçüncü kişilere bildirim halinde kapsam (TBK m. 41/II)? Temsil yetkisinin içeriği ve derecesi, bu bildirime göre belirlenir. Örn: kapsam üçüncü kişilere bildirmişse, fakat sonradan temsil yetkisinin kapsamının daraltılması bildirilmemişse, önceki beyan esas alınır Temsil olunan temsil yetkisini her zaman sınırlayabilir veya geri alabilir (TBK m. 42/I) Temsil yetkisinin kapsamının sınırlandırılması bakımından şu ayrımlar yapılabilir: a. Süre yönünden sınırlama: Temsil yetkisi süresiz verilebilir / Süreli olarak verilmesi de mümkün. Ölümden sonra devam edecek biçimde de verilebilir (Mandatum post mortem) b. Şahıs yönünden sınırlama: Temsil yetkisi, herkesle hukuki işlemin yapılması tarzında verilebilir. Temsilci şu iki istisna dışında kendisiyle işlem yapamaz/çifte temsil mümkün olmaz - Temsil olunan açıkça rızası varsa, - Hukuki işlemin niteliği, kiminle yapıldığı hususunda fark meydana getirmiyorsa Belirli bir kişiyle hukuki işlemin yapılması kaydıyla da verilebilir. c. Konu yönünden sınırlama: Temsil yetkisinin her türlü hukuki işlemi yapma yetkisini kapsadığı durumlarda «Genel Temsil Yetkisi» söz konusudur. Belirli bir hukuki işlemi yapmaya yönelik «Özel Temsil Yetkisi» de verilebilir Kanun bazı hukuki işlemler bakımından «Özel Temsil Yetkisi»ni bizzat aramıştır. Örn: TBK m. 504/III: dava açmak, sulh olmak, hakeme başvurmak, iflas, iflasın ertelenmesi ve konkordato talep etmek, kambiyo taahhüdünde bulunmak, bağışlama yapmak, ibra sözleşmesi yapmak, tahkim sözleşmesi yapmak, taşınmazı devretmek ve bir hak ile sınırlamak. Örn: HMK m. 74; TTK m. 450, 455 d. Temsil yetkisi verilmesinden sonra sınırlama (Yetki- Talimat): Talimat, temsil yetkisi verildikten sonra onun nasıl kullanılacağına ilişkin emir ve direfktiftir. TBK m. 42/I uyarınca temsil her zaman sınırlanabilir, Doç. Dr. Mehmet ŞENGÜL Sayfa 5
geri alınabilir. Sonraki talimat temsil yetkisini genişletebilir, daraltabilir. Talimat ile yetki daraltılmışsa bunun üçüncü kişilere etki edip etmeyeceği tartışmalı e. Tek Başına Yetki Müteselsil Yetki Birlikte Yetki sınırlaması Hukuki işlem için tek kişinin yetkilendirilmişse tek başına (münhasır) yetki vardır. Hukuki işlem için birden fazla kişi yetkilendirilmişse, iki olasılık söz konusudur Her bir temsilci hukuki işlemi tek başına yapabiliyorsa Müteselsil temsil yetkisi vardır. Hukuki işleme temsilcilerin tamamının katılması gerekiyorsa Birlikte temsil yetkisi vardır. f. Temsilcinin yerine bir başkasını ikame etmesine ilişkin sınırlama Kural: Temsilci sahip olduğu temsil yetkisini kısmen veya tamamen başkasına kullandıramaz. İstisna: Şu hallerde temsilci kendi yerine başkasını ikame edebilir - Temsil olunanın izni varsa - İşini niteliği elveriyorsa (TBK m. 506/I) Not: Bu hallerde aksi öngörülmedikçe ilk temsilcinin temsil yetkisi sona ermez. Müteselsil temsil yetkisi meydana gelir. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi a. Sona Erme Sebepleri 1. Temsil yetkisinin işin niteliği icabı sona ermesi Süreli ise, sürenin sona ermesiyle temsil yetkisi de ortadan kalkar. Belli bir hukuki işlem için verilmişse, o hukuki işlemin yapılmasıyla sona erer. 2. Temsil yetkisinin iradi olarak sona ermesi İradi temsil yetkisi her zaman iradi olarak azille ortadan kaldırabilir ya da sınırlandırabilir (TBK m. 42/I, ilk cümle). Geri alma temsilciye ulaştığı anda hüküm ifade eder. Yetkinin geri alınması herhangi bir şekle bağlı değildir. Temsilci, temsil yetkisi sona ermiş olsa bile iç ilişkiden doğan haklarını (örneğin ücret isteme) talep edebilir (TBK m. 42/I, ikinci cümle). Temsil olunan temsil yetkisini kısmen veya tamamen geri alma hakkından önceden feragat edemez (TBK m. 42/II). 3. Temsil yetkisinin kendiliğinden sona ermesi Temsil yetkisi aksi kararlaştırılmadıkça veya işin niteliğinden anlaşılmadıkça hem temsil olunan hem temsilci için söz konusu olacak şu hallerde kendiliğinden sona erer (TBK m. 43/I). ölüm (istisna: ölümden sonra temsil yetkisi devam edecekse), gaipliğe karar verilmesi, fiil ehliyetinin kaybı, iflas (İstisna: iflas masasına girmeyen işlemler için devam eder) Doç. Dr. Mehmet ŞENGÜL Sayfa 6
tüzel kişiliğin sona ermesi (TBK m. 43/II) Sonra erse de tarafların iç ilişkiden doğan kişisel hakları saklıdır (TBK m. 43/III) Doç. Dr. Mehmet ŞENGÜL Sayfa 7