ULUSLARASI ÖZEL HUKUK VİZE SONRASI Bir devlet, Vatandaşını iade edemez, yabancıyı iade edebilir. Vatandaşını ülkeye kabul etmek zorundadır, yabancıyı kabul etmek zorunda değildir. Vatandaşını sınır dışı edemez, yabancıyı sınır dışı edebilir. İnsan hakları dışında devleti, vatandaş ve yabancıya aynı derecede davranmaya zorlayan bir kural yoktur. İnsanlar, turistik, ticari, yerleşme, çalışma amacıyla başka ülkelere seyahat edebilirler. Site döneminde yabancılar, barbardır. Roma da ise yabancılar, düşmandır. Cermen hukukunda ise yabancı, o ülkenin hukukundan yararlanmayan kişidir. Ortaçağ ile birlikte hukukun yabancı da bulunduğu ülkenin kanunlarına tabidir. Yabancı, o ülkeye gelirken, kendi hukukunu da beraberinde getirir. Bazı kanunlar ülkeseldir, o ülkede bulunan herkese uygulanır. Bazı kanunlar kişiseldir, o kişi nereye giderse gittiği yere kanununa da uygulanır. İslam hukukunda zımni, harbiler vardır. Komiti: Nezaket kurallarıdır. Bu kurallardan sonra yabancılara haklar vererek yabancılar hukuku, karşılıklılık ilkesiyle gelişti. Reciprocity Karşılıklılık (Mukabele-i Bilmisil): Sen benim vatandaşıma hangi hakkı tanırsan, ben de senin vatandaşına aynı hakkı tanırım. şeklinde gelişmiştir. Mütekabiliyet, karşı işlem de denilmektedir. ( Sen benim vatandaşıma böyle davranırsan bende senin vatandaşına öyle davranırım. ) 20. yüzyılda yabancılar hukuku, insan hakları olarak görülmeye başlandı. Bugün de bu şekilde tanımlanmıştır. Yabancı: Bir devlet ülkesinde bulunup da o ülkenin tabiiyetini iddiaya hakkı olmayan kişi, yabancıdır. (Milletler Hukuk Enstitüsünün tanımıdır.) İddiaya hakkı olmayan ne demektir? Kişi ya vatandaştır ya da değildir. O ülkede bulunma ne demektir? Bir kişinin yabancı olması için ille de o ülkede bulunması gerekmez. Mesela sınır dışı edilen yabancı, o ülkedeki konsolosluk vasıtasıyla da idari yargıda dava açabilir. Yani yabancı hak iddia edebiliyor ve de bunun için ülkede bulunması gerekmemektedir. Bu noktalarda, yapılan tanım eleştirilmiştir.
Çalışma İzni Hakkındaki Kanunda; 403 sayılı TVK da vatandaş sayılamayanlar yabancıdır. deniliyor. Ancak iskân kanununa göre de vatandaşlık verilebiliyor. Hocaya göre; Türk kanunlarına göre Türk vatandaşı sayılmayanlar yabancıdır. Yabancı üst kavramdır. Bunun içine başka kavramlar da girer. Yabancı Tebaa (Yabancı devlet vatandaşı): Gerçek veya tüzel kişi olabilir. Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre Türk vatandaşı olmayan ama başka bir devlet vatandaşı olan kişiler yabancıdır. Vatansız (Heitmatlos): Hiçbir devlette vatandaşlık bağıyla bağlı olmayan kişidir. Bunlar da Türkiye Devleti için yabancı statüsündedir. Hukuki veya fiili vatansızlık söz konusu olabilmektedir. MÖHUK m. 4 te bu konuya ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. MÖHUK m. 4: (1) Bu Kanun hükümleri uyarınca yetkili olan hukukun vatandaşlık esasına göre tayin edildiği hâllerde, bu Kanunda aksi öngörülmedikçe; a) Vatansızlar ve mülteciler hakkında yerleşim yeri, bulunmadığı hâllerde mutad mesken, o da yok ise dava tarihinde bulunduğu ülke hukuku, b) Birden fazla devlet vatandaşlığına sahip olanlar hakkında, bunların aynı zamanda Türk vatandaşı olmaları hâlinde Türk hukuku, c) Birden fazla devlet vatandaşlığına sahip olup, aynı zamanda Türk vatandaşı olmayanlar hakkında, daha sıkı ilişki hâlinde bulundukları devlet hukuku, uygulanır. Mülteciler: Siyasi, sosyal, ekonomik vb. nedenlerle zorunlu olarak bulunduğu ülkeden kaçıp başka bir ülkeye geçici olarak sığınan kişilerdir. Bu kişiler aslında ilk olarak sığınma arayandırlar (Sığınmacı) ancak sığındıkları ülke tarafından kabul edilirse o ülkede oturmalarına izin verilirse mülteci olurlar. Mülteciler, vatandaş değildirler. 1951 Sözleşmesiyle -ki buna Türkiye taraftır- Avrupa dan gelenlere mülteci, doğudan gelenlere sığınmacı denilmektedir. Avrupa 67 Protokolüyle bu şartları kaldırmıştır. Ancak Türkiye için durum hala aynıdır. Aslında hocaya göre bu iki kavram farklı değildir. Nitekim mülteci hakkı verilmediği sürece, sığınmacı olarak anılır. Göçmen: Kendi istekleriyle (Rızalarıyla), yerleşmek niyetiyle kendi ülkelerinden başka bir ülkeye gelenlere göçmen denir. İskân Kanunu göçmenlere vatandaş olma hakkı tanımaktadır. Göçmenler de vatandaş oluncaya kadar yabancıdırlar. Özel Statü Yabancılar: Uluslararası teamül hukukuna göre düzenlenmiştir. Özel statülü yabancıları aşağıdaki gibi örneklendirebiliriz: 1. Diplomatlar, devlet başkanları vs. Diplomatlara ayrıcalıklı muamele uygulanır. Bir ülkeyi resmi ziyarete giden devlet başkanları da özel statüdedir.
2. Bir ülkede bulunan diğer devletin askeri kuvvetleri; birlikleri: Bunların durumları Nato- Sofa Antlaşması ile düzenlenmiştir. 3. TVK m.28 e göre çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığından ayrılanlar da özel statülü yabancılardır. Çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişilere tanınan haklar TVK. MADDE 28 (Değişik: 9/5/2012-6304/14 md.) (1) Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve üçüncü dereceye kadar olan altsoyları, bu maddede belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Millî güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklıdır. (2) Bu madde kapsamında bulunan kişilerin, seçme ve seçilme, muafen araç veya ev eşyası ithal etme hakları ile askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü yoktur. Bu kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler. (3) Bu madde kapsamında bulunan kişiler, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler. (4) Bakanlar Kurulu gerekli görmesi halinde üçüncü dereceden itibaren hangi dereceye kadar olan altsoyların bu maddede tanınan haklardan faydalanabileceğini belirleyebilir. (5) Bu madde hükümlerinden yararlanacak olan altsoyun, üstsoyu ile soy bağını belgelendirmesi şarttır. (6) Bu madde kapsamında bulunan kişilere, talepleri halinde bu maddede belirtilen haklardan faydalanabileceklerini gösteren Mavi Kart düzenlenir. Bu Kart, 21/2/1963 tarihli ve 210 sayılı Değerli Kağıtlar Kanunu kapsamındadır. (7) Bu maddenin sağladığı hakların kullanılmasında Mavi Kartın ibrazı yeterlidir. Kartın ibraz edilememesi durumunda Kimlik Paylaşımı Sistemi aracılığıyla Mavi Kartlılar Kütüğünden alınacak kayıt örneği ve uyruğunda bulunulan devlet makamlarınca verilmiş kimlik bilgilerini gösteren belge ile işlem yapılır. Bu kişilerin kimlik bilgilerinde değişiklik olması durumunda uyruğunda bulunduğu devlet makamından alınmış eski ve yeni kimlik bilgilerini gösteren belgenin usulüne göre tasdik edilmiş Türkçe tercümesi ile birlikte ibrazı zorunludur. (8) Bu madde kapsamında bulunan kişilere Bakanlığın tespit edeceği esaslar çerçevesinde kimlik numarası verilir. Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası aranan yerlerde bu kimlik numarası kullanılır. (9) Mavi Kartın düzenlenmesi ve dağıtılması ile Mavi Kartlılar Kütüğünün elektronik ortamda tutulmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
(10) Kamu kurum ve kuruluşları, bu madde hükümlerinin uygulanması amacıyla her türlü tedbiri alır ve gerekli düzenlemeleri yapar. 4. İskân kanunuyla göçmenler de özel muameleye tabi tutulmaktadırlar. Bu kişilerin vatandaşlığa alınma durumları ise TVK m. 12 de düzenlenmiştir. Bu kişilere özel statü iç hukuk nedeniyle verilmiştir. İstisnai Yolla Vatandaşlığa Alınma TVK m. 12: (1) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla Bakanlığın teklifi, Bakanlar Kurulunun kararı ile aşağıda belirtilen yabancılar Türk vatandaşlığını kazanabilirler. a) Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler. b) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler. (Bakanlar Kurulunca zaruri görülmelidir. Mesela futbolcular bu kategoridedir.) c) Göçmen olarak kabul edilen kişiler. (Türk soyundan olan ve Türk kültürüne bağlı kişilerdir.) Yabancılar Hukuku: Bir ülkede bulunan yabancıların hangi hak ve özgürlüklerden neden, nasıl yararlanabileceğini ve neden yararlanmayacağını kendisine konu edinen hukuk dalıdır. Günümüzde prensip olarak yabancıya da vatandaşa eşit hak tanınır. Ancak kamu güvenliği ve düzeni için bazı haklarda sınırlama yapılabilir. Yabancılar Hukukunun Niteliği: Bazı kuralları kamu, bazı kuralları özel hukuk niteliğindedir. Buradan hareketle kamu veya özel hukuk demek zordur. Ancak devletler, insan haklarına uymak koşuluyla egemenliğinden kaynaklanan ülkesellik yetkisine göre yabancıların statüsünü belirlediği için daha çok kamu hukuku nitelikli olduğunu söyleyebiliriz. Yabancılar Hukukunun Diğer Hukuk Dallarıyla İlişkisi 1) Uluslararası kamu hukuk ve yabancılar hukuku birbirleriyle ilişkilidir. AY m.16 dan bu husus anlaşılıyor. Sınırlamayı kanunla yapabiliriz. Sınırlamanın sınırlaması da milletlerarası hukuk kaynaklarına (Uluslararası antlaşmalara, örf âdete, genel hukuk ilkelerine) aykırı olmamalıdır. AY m. 16: Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir. 2) Vatandaşlık hukuku ile ilişkilidir. Bir kişiye yabancılar hukuku uygulanması için öncelikle o kişinin yabancı olup olmadığı belirlenmelidir. Kişi vatandaş değilse yabancılar hukukuna tabidir. Kişinin yabancı olup
olmadığı elçiliklerden sorulur. (İçişleri Bakanlığı tarafından) Bu husus bir ön sorun teşkil etmektedir. 3) Kanunlar ihtilafı ile ilişkilidir. Yabancılar hukuku, kişinin şahsi hukukuyla ilgilidir. Kişinin hangi haklardan yararlanıp yararlanmayacağına yabancı olup olmadığıyla ilgilidir. Maddi hukuk kuralıdır. Kanunlar ihtilafı (Lex patriae), yer veya kişi hukukuna göre çözüm üretilir, burada maddi hukuk kuralı yoktur. Olaydaki yabancı ülke hukuku kadar hukuk vardır. Hâkim hangi hukuku uygulayacağını belirler. Burada gösterici hukuk kuralları vardır. Bu gösterici kurallar olayı esastan çözmez önce hangi devlet hukukunun uygulanacağı belirlenir, sonra esasa girilir. Yabacılar Hukukunun Kaynakları Milletlerarası Kaynaklar Milli Kaynaklar Milletlerarası antlaşmalar: 1) Uluslararası antlaşmalar a) İki taraflı antlaşmalar (Konsolosluk, ikamet, ticaret antlaşmaları ) b) Çok taraflı antlaşmalar Antlaşma (Treaty) Önemli konularda yapılan çok taraflı sözleşmelerdir. Genel olarak hepsine verilen ad antlaşmadır. Hangi gruba girdiği konusunda şüphelerin olması durumunda bu kavram altında değerlendirilirler. Anlaşma (Agreement, accord) Genellikle iki taraf arasında yapılan sözleşmelerdir. Örneğin; AB nin kurucu anlaşmaları, Türkiye nin AB ye üyelik anlaşması Ankara Anlaşmasıdır. Sözleşme Convention 2) Uluslararası örf adet hukuku kuralı Bir kuralın, örf adet kuralı olması için 3 unsur olmalıdır: a) Süreklilik: Aynı hareketin uzunca bir süre uygulanmasıdır. b) Manevi Unsur (Psikolojik Unsur): Bu şekilde uygulanması gerektiği konusunda kanaattir. c) Teyit Unsuru: Uluslararası mahkemeler tarafından uygulanmasıdır. Örneğin; bir devletin yabancıyı ülkeye kabul zorunluluğu yoktur. Ama yabancının ülkeyi terk etme özgürlüğü bulunmaktadır.
3) Genel hukuk ilkeleri Çağdaş devletlerin iç hukukunda olan ve uluslararası alanda evrensel kural olması konusunda engel olmayan ilkelerdir. (İyi niyet, kimsenin kendi davasına bakamaması vs. Milli kaynaklar: 1) Anayasa Prensip olarak yabancılar vatandaşlarla aynı haklara sahiptir; eşittirler ama kanunlar aracılığıyla haklar sınırlanabilir. YABANCILARIN DURUMU AY Madde 16 - Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir. 2) Kanun Birçok ülkede yabancılar kanunu vardır. Bizde ayrı bir yabancılar kanunu yok. Her bir hak ve özgürlük ayrı ayrı kanunlarda düzenlenmiştir. Örneğin; Ülkeye giriş, Pasaport Kanunu; mülkiyet, Tapu Kanununda düzenlenmiştir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu tasarısı var. Bu kanun, sığınma; göç; mülteci konusunu düzenlemektedir. Çorba bir kanundur, her bir kanundan bir şeyler almıştır. Daha yürürlüğe girmemiştir. Yabancıların ülkeyi terk etme özgürlüğü vardır. Yabancının ülkesel yetkiyi tabi olduğu kuralı vardır. Azınlık bulunduğu ülkenin vatandaşıdır. Yabancı değildir. Kitapta bunlar yabancı olarak anlatılmıştır. Ama değildirler. Çünkü bulundukları ülkenin vatandaşıdırlar. Bizde azınlıkların durumu Lozan Antlaşmasıyla düzenlenmiştir. Azınlık: azınlık olabilmek için bunların azınlık olması vatandaşlık sözleşmesinde belirlenmelidir. Etnik grup: yaşadığı toplumda kendini ayrı hissedenlerdir. 3) Yardımcı Kaynaklar a) Mahkeme içtihatları b) Doktrin Yabancıların hak ve özgürlüklerini düzenlenmesi
Kaynaklara göre Hakkın niteliklerine göre Kurallarının Niteliklerine Göre -Genel niteliktedir. (Genel Yabancılar Hukuku) Milletlerarası Kaynaklı Yabancılar Hukuku Kuralı Milli Kaynaklı Yabancılar Hukuku Kuralları -Siyasi Hak -Kamu Hakkı - Özel Hakka ilişkindir -Özel niteliktedir. (Özel Yabancılar Hukuku) -Özel statüye sahip yabancılara ilişkindir. Bizim tercihimiz budur. Kitapta da bu ayrım esas alınmıştır - Genel yabancılar hukukunda, bütün yabancılara ait kurallar var. Ülkeye giriş tüm yabancılara uygulanır. Özel yabancılar hukukunda, kişi yatırım yapmak, çalışmak için gelmişse; Türkiye de Yatırım Kanununa ve Çalışma Kanununa tabidir. Bu, turistik amaçla ülkeye gelenlere uygulanmaz. Bir kural ister milli kaynaklı ister milletlerarası kaynaklı ister genel ister özel olsun hakların niteliklerine göre ayrıma tabi tutulabilmektedirler. 1) Siyasi Haklar: Kişinin devlet yönetimine ve denetimine katılması hakkıdır. Bu hak genellikle vatandaşa aittir. Siyasi haklar yabancılara yasaklanmıştır. 2) Kamu Hakları: Kişinin insan olması sebebiyle yararlandığı haklardır. Eşitlik prensibi hâkimdir, eşit olarak uygulanır. Ancak bazıları kamu haklarından yararlanamazlar, yani bütün kamu haklarından yararlanma hakları yoktur. Kamu düzeni, güvenliği, sağlığı nedeniyle sınırlanabilir. Kamu hakları geniş bir yelpazeye sahiptirler. 3) Özel Haklar: Bireylerin eşit menfaat ilişkilerinden doğan konularda uygulanır. Uluslararası minimum standartlar ilkesi burada geçerlidir. Bir yabancı sözleşme yapamaz, menkul mal alamaz diyemeyiz. Yabancıların Hak ve Özgürlüklerinin Düzenlenmesinde Başvurulan Sistemler 1) Eşitlik Sistemi Bu sistemde yabancılar, vatandaşlarla eşit biçimde bazı haklardan yararlanır. Örneğin; işkenceye uğramama hakkı, din ve vicdan özgürlüğü, düşünceyi ifade özgürlüğü, konut dokunulmazlığı vs.
2) Karşılıklı İşlem (KARŞILIKLILIK, MÜTEKABİLİYET) Bir devlet başka bir devlete, Sen benim vatandaşıma şu hakları tanırsan, ben de senin vatandaşına aynı hakları tanırım. demektedir. Bir Alman, Türkiye de taşınmaz edinebilir mi? Almanya da, karşılıklılık varsa Türkiye de bu hakkı Alman vatandaşlarına verebilir. Çinli, Yunan vatandaşı taşınmaz edinebilir mi? Yunan Kanunu Sahillerde taşınmaz almak için Helen kökenli olmak gerekir. diyor. Yunanistan da, kendi vatandaşı olan Müslümanlara nasıl muamele edilirse; Türkiye de Türk vatandaşı olan gayrimüslimlere aynı şekilde muamele yapılacağı konusunda anlaşılmıştır. (Lozan Antlaşması) Ancak Lozan antlaşmasının bu hükmü tam olarak uygulanmamaktadır. Her ne kadar uygulanmasa da bu hüküm karşılıklılık sistemine örnek teşkil etmektedir. Karşılıklılık 3 türlü olur: 1) Siyasi (Akdi) Karşılıklılık: Devletler politik nedenlerle bir devlete daha çok hak tanımak isteyebilirler. Bu şekilde bir karşılıklılığın olabilmesi için iki devlet arasında bu konuda bir antlaşma olması gerekir. Sen benim vatandaşıma şu hakları tanı, ben de aynı hakları senin vatandaşına tanıyayım. Karşılıklı vize kaldırma antlaşması yapılabilir. 2) Kanuni Karşılıklılık: İki devlet arasında antlaşma olmasa da iki devletin kanunları da birbirlerinin vatandaşlarına benzer haklar tanıyorsa bu karşılıklılık geçerli olmaktadır. İki devletin kanunu da benzer hükümler taşımaktadırlar. Örneğin; Almanya ve Türkiye nin ikili antlaşması yok ama her iki ülke kanunu da vatandaşlarının yabancı oldukları ülkede (Türkiye, Almanya) taşınmaz edinebilmelerine olanak sağlamaktadır. 3) Fiili Karşılıklılık: Ne anlaşma var ne de kanunlarda benzer hükümler bulunmaktadır. Ama fiilen o ülkede, diğer ülke vatandaşlarına bir hak tanınmışsa; diğer ülkede o ülke vatandaşlarına aynı hakkı tanıyacaktır. Yani siyasi, kanuni karşılıklılık olmasa da fiilen vatandaşa o haklar tanınıyorsa diğer ülke de aynı hakları tanır. Kanuni karşılıklılık ve fiili karşılıklılık uygulama ve kanunlardaki hükümlere tabidirler. Bu 3 ünden biri varsa karşılıklılık gerçekleşmiş demektir. 3) Mukabele-i Bilmisil: (Karşı İşlem Dengiyle Karşılama, Misilleme) Bir devlet, eğer Türk vatandaşlarının haklarına sınır getiriyorsa, Türkiye de misilleme olarak o ülkenin vatandaşının haklarına sınır getirir. Burada hak kısıtlaması vardır. Karşılıklılıkla karıştırmamalıdır. Karşılıklılıkta her iki ülke de eşit muamele vardır. Karşılıklılıkta bir devlet ne yaparsa diğeri de aynısını uygular. Ama misillemede böyle bir durum yoktur, daha ağır veya daha hafif şartlar konulabilmektedir. Karşılıklılık baştan ya
vardır ya da yoktur. Karşılıklılık önceden vardır ancak misilleme sonradan ortaya çıkmaktadır. 1980 den sonra ilk Almanya nın başlatmasıyla oluştu daha sonra diğer ülkelerce devam ettirildi. Artık İngiltere diplomatik pasaporttan bile vize istiyor. Pasaport kanunu m. 9; Ben de İngiltere ye vize koyuyorum. diyor. MUKABELEİ BİLMİSİL: PasK. Madde 9 - Bakanlar Kurulu, hâkimiyetleri veya idareleri altında bulunan memleketlere Türk vatandaşlarının girmelerini kayıt ve şartlara tabi kılan veya meneden devletler tebaaları hakkında münasip görülecek kayıt ve şartları koymaya veya bunların memlekete girmelerini menetmeye ve bu kanunda derpiş edilen bilcümle mali hükümlere nispetle Türk vatandaşları hakkında daha az müsait hükümler tatbik eden devletler tebaaları hakkında mukabele bilmisil tedbirleri almaya yetkilidir. 4) En Çok Gözetilen Ulus Kaydı: İki devlet arasında yapılan bir antlaşmada en çok gözetilen ulus kaydı konulur ve daha sonra bu antlaşmanın tarafları aynı nitelikte başka bir antlaşmayı farklı ülkelerle yaparlarsa ve bu ülkelere daha fazla olanak tanırlarsa aynı olanaklardan ilk antlaşmanın tarafına da tanımak zorundadırlar. Mesela A devleti, B devleti ile kendi arasında bir antlaşma yapıp en çok gözetilen ulus kaydı koyarlarsa ve sonra A devleti, C devleti ile B ile yaptığı ilk antlaşmaya benzer bir antlaşma yapar ve bu antlaşmada daha avantajlı şartlar kararlaştırılırsa yani C devletine daha fazla hak tanınırsa, A devleti B devletine de aynı hakları, avantajları tanımak zorundadır. Örneğin; A devleti B devletine %30 vergi avantajı sağlayacağına yönelik bir antlaşma yapmış ve bu antlaşmaya en çok gözetilen ulus kaydı koymuştur. Daha sonra A devleti C devletiyle yaptığı antlaşmada C devletine %50 vergi avantajı sağlayacağını öngörürse; A devleti bunu B devletine de tanımak zorundadır. 5) Uluslararası Minimum Standartlar: Normalde devlet yabancıya da vatandaşa da eşit davranmalıdır. Ancak bazı ülkeler bunu yeterli kabul etmemektedirler. Örneğin; bir İngiliz kadın, Suriye de ise; bu kadın Suriye deki kadınlarla aynı haklara sahip olmayı yeterli görmeyecektir. Bu nedenle eşitlik konusunda; eşit devletlerde aynı statülerin eşit olması kabul görmüştür. Bir devlet isterse yabancılara daha avantajlı hak sağlayabilir ancak bu belli bir standarttın altına inmemek şartıyla olur. Uluslararası minimum standartlar, ancak belli düzeyde olan ülkelere belli düzey şartlarda uygulanır. 6) Tahdit (Sınırlama) Sistemi: Devlet bazı hakları yabancılara sınırlıyor. Yabancı, siyasi parti kuramaz; seçemez, seçilemez; bazı mesleklerde çalışamaz. (Çalışma hakkında da bazı sınırlamalar yapılabiliyor.) Türkiye de yabancı doktorlar çalışamıyordu ama artık çalışabiliyorlar.
7) İzin Sistemi: Yabancıların belli haklardan yararlanması için belli makamların iznine bağlı olmasının ifadesi olan sistemdir. Örneğin; Öğretmenlik yapılacaksa izin alınmalıdır. Gazete çıkarılacaksa izin alınmalıdır. 8) Kontenjan Sistemi: Bir haktan yararlanacak yabancı sayısının belli olmasıdır. Yabancı bir öğrenci, Türk okulunda okur ama okuldaki yabancı öğrenci sayısı %20 yi geçmeyecek gibi düzenlemeler örnek verilebilir. Türk Yabancılar Hukukunun Genel Esasları YABANCILARIN DURUMU AY Madde 16 - Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir. AY m.16 Milletlerarası hukuka uygun düzenlenmelerin bulunması gerektiğini belirten bir maddedir. Bu maddeden prensip olarak yabancının vatandaşa eşit olacağını anlamaktayız. Yabancıların hakları ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınılamaya bir sınırlama daha getirilmiştir. Yabancıların haklarını sınırlamaya yönelik kanun, uluslararası antlaşmalara; genel hukuk kurallarına; uluslararası örf ve âdete aykırı olmamalıdır. I. Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı MADDE 17- Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbî deneylere tâbi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz. (Değişik: 7/5/2004-5170/3 md.) Meşrû müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır. II. Zorla çalıştırma yasağı MADDE 18- Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz. SAVAŞ HALİ İLANI VE SİLAHLI KUVVET KULLANILMASINA İZİN VERME Madde 92 - Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilanına ve Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya
yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir. AY m. 92 Uluslararası hukukun meşru saydığı hallerde sadece antlaşmaları değil diğer kaynakları da saymamız gerekmektedir. Yabancı prensip olarak vatandaşa eşittir. Özellikle kamu haklarında böyledir. Çünkü insan hakları, insanın insan olması nedeniyle getirilen haklardır. Bazı haklar ve özgürlükler için herkes ten bahsedilmektedir. Örneğin; Yaşama hakkı herkes için sağlanmıştır. (Yabancı + Vatandaş). Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. (Yabancı + Vatandaş) Herkes vicdan dini inanç kanaatini açıklamada serbesttir. AY bir hakkı sadece vatandaşa tanımak istiyorsa Her Türk vatandaşı seçme seçilme hakkına sahiptir, gibi ifade kullanmaktadır. Vatandaşlar siyasi parti kurma hakkına sahiptir. Kamu hak ve özgürlüklerinde, esas prensip eşitliktir. Ancak bazen tahdit, bazen izin bazen karşılıklılık prensibi uygulanır. En geniş yelpazeyi bu hak ve özgürlükler temsil etmektedir. Özel haklarda, minimum standart prensibi uygulanır. Yabancılar köylerde taşınmaz edinme hakkına sahip değildir. Siyasi haklarda, tahdit sistemi uygulanır. Sadece seçme ve seçilme hakkı değil; kamu hizmeti de siyasi haklardandır. Türkiye de Bulunan Yabancıların Hak ve Özgürlükleri A. SİYASİ HAKLAR SEÇME, SEÇİLME VE SİYASİ FAALİYETTE BULUNMA HAKLARI Madde 67 - Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler. On sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir. Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir.
Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirler Yüksek Seçim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hakimin yerinde yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak biçimde düzenlenir. Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz. Seçme, seçilme ve siyasi hayatta bulunma hakkı AY m. 67 de düzenlenmiştir, sadece vatandaşlara tanınmıştır ve tahdit sistemi geçerlidir. PARTİ KURMA, PARTİLERE GİRME VE PARTİLERDEN AYRILMA AY. Madde 68 - (Değişik madde: 23/07/1995-4121/6 md.) Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir. Parti üyesi olabilmek için onsekiz yaşını doldurmuş olmak gerekir. Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır. Siyasi partiler önceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ve kanun hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler. Siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik edemez. Hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar. Yüksek öğretim elemanlarının siyasi partilere üye olmaları ancak kanunla düzenlenebilir. Kanun bu elemanlarının, siyasi partilerin merkez organları dışında kalan parti görevi almalarına cevaz veremez ve parti üyesi yüksek öğretim elemanlarının yüksek öğretim kurumlarında uyacakları esasları belirler. Yüksek öğretim öğrencilerinin siyasi partilere üye olabilmelerine ilişkin esaslar kanunla düzenlenir.
Siyasi partilere, Devlet, yeterli düzeyde ve hakça mali yardım yapar. Partilere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğu esaslar kanunla düzenlenir. AY m. 68 deki siyasi parti kurma hakkı Türklere tanınmıştır. VATAN HİZMETİ AY. Madde 72 - Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir. AY m.72 ve AY m. 68 de, Her Türk kamu hizmetine girme hakkına sahiptir., denildiğine göre devlet memuru olmak sadece vatandaşa tanınmıştır; yabancılar devlet memuru olamaz. Askerlik de vatandaşa tanınmıştır. VERGİ ÖDEVİ AY. Madde 73 - Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı maliye politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir. AY m. 73 Herkes, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergide önemli olan vergiyi doğuran olaydır. Yani kişinin vatandaş olup olmaması önemli değildir. Siyasi haklar altında olmasına rağmen hem vatandaşa hem de yabancılara uygulanmaktadır. DİLEKÇE, BİLGİ EDİNME VE KAMU DENETÇİSİNE BAŞVURMA HAKKI Madde 74 - Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye'de ikamet eden yabancılar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir. (Mülga fıkra: 07/05/2010-5982 S.K./8. md.) (Ek fıkra: 07/05/2010-5982 S.K./8. md.) Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. (Ek fıkra: 07/05/2010-5982 S.K./8. md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.
(Ek fıkra: 07/05/2010-5982 S.K./8. md.) Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur. (Ek fıkra: 07/05/2010-5982 S.K./8. md.) Bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Baş denetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. AY m. 74 Dilekçe hakkı düzenlenmiştir. Vatandaşlara ve karşılıklılık gözetilmek şartıyla Türkiye de ikamet eden yabancılara (Turist değildirler.) kendileriyle ilgili veya kamu ile ilgili yetkili makamlara başvurabilmeleri için tanınmıştır. Bu kişiler dilekçe verebilmektedirler. Yetkili makam da 1 ay içinde bunu cevaplandırmak zorundadır. Bu hak, 2001 yılına kadar Türk vatandaşlarına tanınmıştır. Yabancıların böyle bir hakkı yoktu. Kişiyi sınır dışı ettiler bu kişi nasıl idari yargıda dava açacaktı? Adam duruşmaya katılmak için gelmiş ama sınır dışı edildi diye ülkeye alınmamış. 2001 yılında yapılan bir değişiklikle Dava hakkı veriyorsan, dilekçe hakkını da tanıyacaksın. denilerek bu hak sadece vatandaşlara tanınmaktan çıkarılmıştır. Şimdiyse Türkiye de ikamet eden yabancılar karşılıklılık varsa dilekçe hakkından yararlanabilecektir. Kısmen bir iyileşme var ama hocaya göre yeterli değildir. Dilekçe hakkı, dava açmanın ön şartıdır. Dilekçe hakkının şarta bağlanmaksızın kullanılması gerekirdi. Çünkü dilekçe hakkı kısıtlanırsa dava hakkı da kısıtlanmış olacaktır. Oysa dava hakkı temel haklardandır ve kimse için şarta bağlanamaz. Kişinin idarenin kararlarına karşı dava açabilmesi için öncelikle idareye dilekçeyle başvurup ret cevabı alması lazımdır. Ancak ondan sonra dava açabilecektir. Dilekçe hakkıyla beraber kişiyi sınır dışı ederlerse konsoloslukta vekâletname düzenlettirerek idareye karşı sınır dışı etme kararı için dava açabilir. Yabancıların Siyasal Etkinliklerinin Kısıtlanması Siyasal hakların sınırlanması insan haklarına uygun mudur? AİHS. Madde 16 10, 11 ve 14. maddelerin hiçbir hükmü, Yüksek Sözleşmeci Tarafların yabancıların siyasal etkinliklerini sınırlamalarına engel sayılmaz. AİHS m. 16 aykırı değildir. Bu maddeye göre; yabancılar için siyasi hakların sınırlaması AİHS ye Siyasi hakların vatandaşa tanındığı yer AB dir. Mahalli olarak yani belediye seçimi ve Avrupa parlamentosu seçimlerinde AB ye üye devletin vatandaşı diğer AB ye üye devlette oy kullanılabiliyor. Ancak bu vatandaşlık tamamlayıcı bir haktır. Nitekim AB vatandaşlığı ülke vatandaşlığı anlamına gelmemektedir. B. YABANCININ KAMU HAK VE HÜRRİYETLERİ
Yabancının, Türk kamu hak ve hürriyetlerden yararlanabilmesi için öncelikle Türkiye ye giriş yapması gerekir. Türk hukukunda tek bir yabancılar kanunu yok. Ülkeye giriş hakkını Pasaport Kanunu düzenler. Bu kanunun hükümleri geçerlidir. Ülkeye Giriş Hakkı: Yabancıların devlet ülkesine girebilmesinin şartlarını düzenler. Ülkeye Giriş Şartları Pasaport Kanunu düzenliyor. Ülkeye giriş hakkı, yabancıya ikamet hakkı vermez. Giriş hakkıyla ikamet hakkı farklıdır. 1) Ülkeye giriş, giriş kapılarından yapılmalıdır. Bakanlar Kurulunun belirlediği kapılardan ülkeye giriş yapılmalıdır. Aksi halde kişi kaçak olur. 2) Pasaport veya pasaport yerine geçen belgeler gösterilmelidir. Hem yabancılar hem Türkler pasaportla ülkeye giriş, çıkış yaparlar. Pasaportsuz veya pasaport yerine geçen belge olmadan giriş yapanların durumu kişinin vatandaşlığına bakarak değerlendirilir. Kişinin, Türk mü yabancı mı olduğuna bakılır. Yani vatandaş sınır dışı edilemez, yabancı edilebilir. Kişi Türk ise AY m. 23 e göre ülkeye kabul edilmek zorundadır. Kişi Türk vatandaşı olduğunu ispat ederse ülkeye alınır. Ama yabancıları kabul etmek zorunluluğu yoktur. YERLEŞME VE SEYAHAT HÜRRİYETİ AY. Madde 23 - Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak; Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek; Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir. (Değişik fıkra: 07/05/2010-5982 S.K./3. md.) Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir. Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz. PasK. Madde 34 - (Değişik madde: 31/03/2011-6217 S.K 8. mad.) Türkiye Cumhuriyeti sınırlarından her nasılsa pasaportsuz olarak girmiş olan vatandaşlar ve yabancılara bin Türk Lirasından üçbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Bunlardan yabancı olanlar sınır dışı edilirler.
PasK m. 34 Para ve hapis cezası vardır ve sonrasında yabancı sınır dışı edilebilir. Geçersiz pasaport da aynı sonucu doğurur. Mesela süresi geçmiş pasaportlar için de durum aynıdır. Yabancı pasaportunu yolda kaybettiğini iddia ediyorsa; en büyük mülki amirinin gösterdiği yere gönderilir ve durum incelenir. Eğer durum gerçekten öyleyse seyahat belgesi çıkarılarak yurda girişi sağlanır. İçişleri Bakanlığı soruşturmayı yapar. Kişi nüfus cüzdanını göstererek Türk vatandaşı olduğunu ispat edilir. Eğer ehliyet veya evlenme cüzdanını gösterirse bunun takdiri polislere kalmıştır. İstisna: Sınır dışı edilmenin istisnasıdır. Yabancının yolda pasaportunu kaybetmesidir. Pasaportsuz, belgesiz gelen yabancılar sınır dışı edilir. Yabancı, yolda pasaportunu kaybettiğini iddia ediyorsa elçilik ona seyahat belgesi çıkarır. Pasaport veya pasaport benzeri belgenin gösterilmesinin istisnası PasK. m. 4 ve PasK. m. 26 da düzenlenmiştir. PASAPORTSUZ VEYA VESİKASIZ GELEN YABANCILAR: Madde 4 (1) Pasaportsuz, vesikasız veya usulüne uygun veya muteber olmayan pasaport veya vesikalarla Türkiye sınırlarına gelen yabancılar geri çevrilirler. (2)Bunlardan, pasaport veya vesikalarını yolda kaybettiklerini iddia edenlerin, İçişleri Bakanlığınca yapılacak soruşturma sonuna kadar, icabederse, en yakın idare merkezine gönderilerek haklarında verilecek kararlara göre işlem yapılmak üzere mahalli mülkiye amirinin göstereceği yerde oturtulabilmek kaydıyla kabulleri caizdir. (3)Hükümetin müsaadesiyle gelen göçmenler ellerinde Türk konsolosluklarının veya göçmen sevkı için yabancı memleketlere Hükümetçe gönderilen memur veya heyetler tarafından verilmiş bir vesika bulunmak şartıyla pasaportsuz da olsalar Türkiye'ye kabul olunurlar. (4)Umumiyetle mültecilerin ve iskan hakkındaki mevzuat dışında olarak yurt tutmak maksadıyla gelen yabancıların, pasaportları olsun olmasın Türkiye'ye kabulleri İçişleri Bakanlığının kararına bağlıdır. PasK. m. 4 Pasaportunu yolda kaybeden yabancının durumu anlatılır. PasK. m. 4/3 Göçmenler, ellerinde Türk konsolosluğu tarafından verilmiş göçmen vesikası varsa; ülkeye giriş için bunlardan pasaport istenmez. Pasaport olmasa da ülkeye girebilirler. PasK. m. 4/4 Mültecilerden pasaport istenmez bunlar çünkü fiili vatansızlık durumundadırlar. İçişleri Bakanlığının iznine tabi olarak Türkiye ye girerler. TABİİYETSİZLER:
PasK. Madde 26 - Aşağıda yazılı şahıslara Türkiye için giriş vizesi verilmesi İçişleri Bakanlığının müsaadesine bağlıdır: A) Tabiiyetsizler (Haymatlozlar); B) Nansen pasaportu hamilleri; C) Seyahat belgeleri (Afidavit, Lesepase ve saire) ve benzeri vesika hamilleri. Bu gibi belgeleri hamil bulunanlara Türkiye'den sonra gidecekleri veya geldikleri memleketlerin giriş vizesini hamil bulundukları takdirde İçişleri Bakanlığının müsadesi olmaksızın transit vize verilebilir. PasK. m. 26 Vatansızlar, için de aynı durum geçerlidir. Pasaportsuz, İçişleri Bakanlığının izniyle ülkeye girebilirler. 3) Ülkeye girecek kişi vize almalıdır. GİRİŞ VİZESİ MECBURİYETİ: PasK. Madde 5 - Bu kanunda derpiş edilen istisnalar dışında yabancıların Türkiye sınırlarından içeriye girebilmek için yetkili Türk makamlarından vize almaları mecburidir. Vizesiz olarak Türkiye sınırlarına gelenlerin memlekete kabulü ilgili emniyet makamlarının müsaadesine bağlıdır. On sekizinci maddede yazılı pasaportların (A) nev'inden olanları giriş vizesine tabi değildir. Türk vatandaşları Türkiye'ye gelmek için vize almak mecburiyetine tabi değildirler. PasK. m. 5 Kanunda yazan istisnalar dışında ülkeye girmek isteyen yabancının vize alması gerektiğini söylemektedir. Kişinin vize alması ona ikamet hakkı vermez. Vize Türleri: Giriş Vizesi: Tek Giriş Vizesi, Dönüş Vizesi, Müteakip Vizedir. Müteakip Vize; 1 yıl içinde ülkeye istediği kadar girip çıkmayı sağlayan vizedir. Ülkeye birden fazla girmelidir. Transit Vizesi: Başka ülkeye giderken diğer bir ülkeden geçmeyi kolaylaştıran vizedir. Mesela yabancıların Türkiye den geçmeleri gerekebilir. Tek Transit veya Çift Transit Vize şeklinde olabilir. Çift Transit Vize; hem dönerken hem giderken geçişe yönelik vizedir. VİZE İTASINA YETKİLİ MAKAMLAR, VİZELERİN NEV İ VE HARÇLARI: PasK. Madde 24 - Yabancıların diplomatik pasaportlarıyla, bu kanunda Türk vatandaşları için derpiş edilen hususi ve servis damgalı pasaportlara tekabül eden pasaportlarına vize itasına yetkili makamlar:
Dışişleri Bakanlığı ve müstaceliyet hallerinde vilayetler: Yabancı memleketlerde ise Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçilikleri veya bunların bulunmadıkları yerlerde Türkiye Cumhuriyeti konsolosluklarıdır. Umuma mahsus pasaportlara vize itasına yetkili makamlar: Vilayetler veya onların müsaadesiyle emniyet müdürlükleri ve kaymakamlıklarla dış memleketlerde Türkiye Cumhuriyeti konsolosluklarıdır. PasK m. 24 Vize vermeye yetkili makamlar sayılmıştır. Vize Alma Mecburiyetinin İstisnaları: VİZE MUAFİYETİ: Madde 6 - Başka memleketlere gitmek üzere yola çıkmış olan veya sırf turizm veya tenezzüh maksadıyla münferit veya müşterek pasaportlarla seyahat eden yabancılar vizesiz olarak Türk liman ve hava istasyonları şehirlerine mahalli emniyet makamlarının müsaadesi ile inip gezebilirler ve oralarda geceleyebilirler. Hava yoluyla Türkiye'den, Türk hava limanından ayrılmaya lüzum kalmayacak şekilde transit geçecek yabancılar için vize mecburiyeti yoktur. Bir uçakla gelerek diğer bir uçağa aktarma olacak yolcuların geldikleri uçağın varışı ve gidecekleri ilk uçağın hareketi arasındaki zaman zarfında vizesiz olarak hava alanı şehrine çıkmalarına müsaade olunabilir. PasK. m. 6 da düzenlenmiştir. Bazı kişiler vize almaktan muaftır. a) Seyahat etmek isteyen yabancıların ülkeyi gezmeleri için vize almalarına gerek yoktur. Emniyet makamlarından izin alarak geldikleri limanın bulunduğu şehrini gezebilirler. b) Hava yoluyla transit olarak geçen yolcular. Uçakta aktarma yapacak yabancılar sadece bulundukları şehri gezmek için alırlar vize almalarına gerek yoktur. c) Yabancılara mahsus pasaportlardan A tipi pasaportu taşıyanlar vize almaya mecbur değildir. Vatansız, fiili vatansız kişilere Türkiye yabancılara mahsus pasaport verebilir. Barzani, KKTC vatandaşları vs. A tipi pasaport: Türkiye ye bir giriş veya Türkiye den bir çıkış için verilen pasaporttur. d) Türkiye ile vize antlaşması (Karşılıklılık) olan ülke vatandaşları vize almadan Türkiye ye giriş yapabilirler. (Konsolosluk, seyahat sözleşmesi) Avrupa Konseyi Kişilerin Seyahatine Dair Avrupa Sözleşmesi, biz bu sözleşmeye tarafız. Bu sözleşmeye göre 3 aya kadar olan seyahatler vizesizdir. 3 aydan sonra kalacaksa bu durumda başka şartlar aranır. 1980 yılından sonra sığınmacıların gittiği gerekçesiyle kaldırıldı. Önce Almanlar, Türk vatandaşı için vize koydular. Bazı ülkeler tüm Türk pasaportlarına vize koyuyor. (İngiltere) Bazı ülkeler 3 tür pasaportu ayırıyor. Bazı ülkeler girişte vize uygulaması getirdi.
Devletler kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı için vize getirebilir. Sözleşmenin 7. maddesinde getirilen bir olanaktır. Pasaport ve Vizeye İlişkin İstisnai Tedbirler PasK., Bakanlar Kuruluna yetki vermiştir. İSTİSNAİ PASAPORT VE VİZE KOLAYLIKLARI: Madde 10 - Hükümet yabancı devletlerle pasaport ibrazı ve vize alma mecburiyetinin kaldırılması veya vizelerin harçtan muaf tutulması da dahil olmak üzere pasaport ve vize işlerinde istisnai kolaylıklar gösterilmesine müteallik karşılıklı anlaşmalar yapmaya ve lüzum göreceği hallerde bazı devletler tebaaları için vize mecburiyetini tek taraflı olarak da kaldırmaya yetkilidir. PasK. m. 10 Hükümet, yabancı devletlere vize konusunda anlaşma yapabilir. Veya vize mecburiyetini tek taraflı olarak kaldırılabilir. Anlaşmayla pasaportsuz tek taraflı olarak ülkeye giriş KKTC dir. Gürcistan, KKTC ya pasaportsuz girebilmektedir. Anlaşmayla vizenin tek taraflı olarak kaldırıldığı ülke, Yunanistan dır. Hususi hizmet ve diplomatik pasaport için kaldırıldı. Hizmet damgalı pasaport kırmızı, yeşil, gridir. Şengen; ülkelerden birinden vize aldıktan sonra diğer AB ülkelerinde serbest dolaşımdır. HARBDE VE FEVKALADE HALLERDE İSTİSNAİ TEDBİRLER: PasK. Madde 11 - Bakanlar Kurulu, harp halinde veya diğer olağanüstü hallerde memleketin bir bölgesine veya umumuna şamil olmak üzere bütün veya bazı yabancılar için pasaport ve vizeye müteallik kayıt ve şartlar koyabilir. PasK. m. 11 Bakanlar Kurulu, savaş ya da olağanüstü hallerde ülkenin tümüne veya bir bölümüne pasaport veya vizeye ilişkin şart ya da kayıt koyabilirler. MUKABELEİ BİLMİSİL: Madde 9 - Bakanlar Kurulu, hâkimiyetleri veya idareleri altında bulunan memleketlere Türk vatandaşlarının girmelerini kayıt ve şartlara tabi kılan veya meneden devletler tebaaları hakkında münasip görülecek kayıt ve şartları koymaya veya bunların memlekete girmelerini menetmeye ve bu kanunda derpiş edilen bilcümle mali hükümlere nispetle Türk vatandaşları hakkında daha az müsait hükümler tatbik eden devletler tebaaları hakkında mukabele bilmisil tedbirleri almaya yetkilidir. PasK. m. 9 Bakanlar Kuruluna, Mukabele-i Bilmisil imkânı verilmiş. Yani Bakanlar Kurulu, Türk vatandaşlarının ülkesine girmeyi zorlaştıran devlet vatandaşlarının Türkiye ye girmesini zorlaştırılabilir. Biz bunu İngiltere karşı yaptık. (Mukabele-i Bilmisil: 10 poundluk bir giriş çıkış bedeli alınmaktaydı.)
4) Ülkeye girmek isteyen kişi Türkiye ye girmesi yasak kişilerden olmamalıdır. TÜRKİYE YE GİRMELERİ MEMNU KİMSELER: PasK. Madde 8 1. Serseriler ve dilenciler; 2. Delilikle veya bulaşık hastalıkla malul olanlar (Bu gibilerden umumi sıhhati ve asayişi tehlikeye sokmayacak halde olup kendi vasıtalarıyla veya kanuni veli veya vasilerinin maddi himayeleri altında olarak tedavi veya hava değiştirme için gelenler bu hükümden istisna edilebilirler); 3. Türkiye Cumhuriyetinin taraf bulunduğu, mücrimlerin iadesine mütaallik anlaşma veya andlaşmalarla iadeye esas olarak kabul edilen suçlardan birinden sanık veya hükümlü bulunanlar; 4. Türkiye'den sınır dışı edilmiş olupta avdetine müsaade edilmemiş bulunanlar; 5. Türkiye Cumhuriyetinin emniyetini ve umumi nizamını bozmak niyetiyle veya bozmak isteyenlere ve bozanlara iştirak veya yardım etmek maksadıyla geldikleri sezilenler; 6. Fahişeler ve kadınları fuhuşa sevk ederek geçinmeyi meslek edinenlerle beyaz kadın ticareti yapanlar ve her nevi kaçakçılar; 7. Türkiye'de kalacaklarını beyan ettikleri müddetçe yaşamalarına ve tekrar gitmelerine yetişecek paraları bulunmayıp Türkiye'de kendilerini himaye edecek kimseleri bulunduğunu veya Türkiye'de yabancılara kanunla menedilmemiş işlerden birini tutacaklarını ispat edemeyenler. PasK. m. 8 Ülkeye girmek isteyen kişi, Türkiye ye girmesi yasak olan kişilerden olmaması gerekir. Ülkeye girmesi yasak olan kişiler bu maddede sayılmıştır. Burada önemli olan PasK. m. 8/7 dir. Hoca yabancıların çalışma hakkını anlattığında maddeye geri dönecekmiş. Yabancılara tahsis edilmiş işlerden birini tutmak için, çalışmak için geliyor ve o iş sadece Türk vatandaşlarına tahsis edilmişse bu kişi de Türkiye ye alınmaz. Bu kişinin hem ülkeye girişi hem de ikameti yasaktır. Mücrimlerin İadesi (Suçluların İadesi): Anlaşmasına taraf olup da iadeye konu olan suçlulardır. Türkiye de Yabancıların İkamet ve Seyahat Özgürlüğüne İlişkin Kanun Yabancıların ülkeye girişi, onlara ikamet hakkı vermez. Yabancıların ikametleri, Türkiye de ikamet ve seyahatleri hakkında kanunla (YİSK) düzenlenmiştir. UMUMİ HÜKÜMLER
YİSK Madde 1 - Türkiye'ye girmesi kanunlarla memnu bulunmayan ve Pasaport Kanununun hükümlerine uygun şekilde gelen yabancılar, kanunlarla tayin olunan kayıt ve şartlar dairesinde Türkiye'de ikamet ve seyahat etmek hakkını haizdirler. YİSK m. 1 Türkiye ye girmesi kanunlarla yasaklanmamış kişiler Pasaport Kanununa uygun olarak giriş yaparsa bu kanuna uygun ikamet edebilirler. 1) Türkiye ye hukuka uygun giriş yapılmalıdır. (Pasaport kanunundaki tüm şartlara uygun olarak giriş yapmaktır.) 2) Türkiye ye girmesi yasak kişilerden olamamalıdır. 3) İkamete ilişkin getirilen yasal sınırlamalara uymalıdır. İkamet hakkı ya kanunla ya da kanunun verdiği yetkiye dayanarak Bakanlar Kurulu kararıyla veya İç işleri Bakanlığı kararıyla kısıtlanabilir. Düzenleyen Kanunlar: * Askeri yasak bölgeler ve güvenlik bölgeleri hakkındaki kanuna göre kişilerin yabancıların ikamet hakkı da kısıtlanabilir. 1. Derece Kara Yasak Bölgesi, yabancılar giremez. 2. Derece Kara Yasak Bölgesi, yabancılar izinle girebilir; ikamet edemezler. * Köy Kanunu Madde 88 - Ecnebi tebaası köylerde ikamet etmek için Dahiliye Vekaletinden resmi tezkere alacaklardır. Bu tezkerelerin verilip verilmemesi ve ikamet müddetlerinin azaltılıp çoğaltılması Dahiliye Vekaletine aittir. Köy Kanunu m. 88 alınması gerekmektedir. Yabancıların köylere girmesi için İçişleri Bakanlığından izin Köy Kanunu m. 87, yabancıların köyden taşınmaz alamayacağına ilişkin bir maddeydi ve 2003 yılında kaldırılmıştır. Yani artık yabancılar köyden taşınmaz alabilmektedirler. Bu madde değişikliği ve Köy Kanunu m. 88 le yabancı köyden taşınmaz alabilir ama köye girmesi izne tabi gibi komik bir sonuç çıkıyor. * Bakanlar Kurulu kararıyla da engellenebilir. YİSK, Bakanlar Kuruluna hem mukabele-i bilmisil hakkı (Türklerin oturmalarına engelleyen devlet vatandaşına mukabele-i bilmisil yapma hakkı veriyor.) hem de devlet yabancıların oturma hakkının sınırlanması hakkını veriyor. * Mülteci ve vatansızların ülkeye girişleri İçişleri Bakanlığının iznine tabidir. Ayrıca bu kişiler, İçişleri Bakanlığının gösterdiği yerlerde oturmak zorundadırlar. (Örneğin; Suriyeliler) 4) Ülkede ikamet eden ve seyahat edecek kişi izin almalıdır. Bu izne ikamet tezkeresi denir. İkamet tezkeresi, Bakanlar Kurulu kararıyla 90 güne çıkarılabilir. (3 aya) Bir yabancı ülkeye geldi en fazla 3 ay ülkede kalabiliyor, daha fazla kalmak istiyorsa ikamet tezkeresi almalıdır.
Kişi çalışmak için geliyorsa kişisel ikamet tezkeresi almalı ve iş tuttuğuna dair, tezkereye şerh düşmelidir. İş içinse öncelikle izin alınmalıdır. İkamet Tezkeresinin İstisnaları: 1) Haklarında özel işlem öngörülenler: Yabancıların Seyahat ve İkametleri Hakkında Kanunundan 4, 5 ve 6. maddesinde yazılan kişilerdir. 3 farklı gruptur. MÜŞTEREK PASAPORTLA GELENLERİN TABİ OLACAKLARI HUSUSİ MUAMELE YİSK Madde 4 - Seyahat maksadiyle veya beşinci maddede yazılı maksatlarla Türkiye'ye müşterek pasaportla gelen yabancılar iki ay müddet içinde ikamet tezkeresi almakla mükellef değildirler. İcap eden hallerde bu müddet vilayetlerce iki ay daha uzatılabilir. Müşterek pasaportla gelenlerden her birine kimliklerini gösterir resim ve harçtan muaf birer vesika verilir. Müşterek pasaportla gelen yabancılardan grup gittikten sonra Türkiye'de kalacak olanlar hakkında bu kanunun ve Pasaport Kanununun hükümleri dairesinde muamele yapılır. YİSK m. 4 Müşterek pasaport sahipleri 2 aya kadar ülkede kalabilirler. TURİST DAMGALI VİZE İLE VEYA KONGRE, KONFERANS VE SAİR KÜLTÜREL GÖSTERİLER İÇİN GELENLERE HUSUSİ MUAMELE Madde 5 - Milli veya Milletlerarası, tarih, kültür ve güzel sanatlar şenlikleri ve festival, spor müsabakaları, kongre ve konferanslar, sergi ve panayırlar münasebetiyle veya Bakanlar Kurulunca tayin olunacak yerlerde ziyaret, tedavi veya hava değiştirme maksadıyla "Turist" damgalı giriş vizeleriyle gelecek yabancılar bu vizelerinde ikamet bakımından tahdidi tazammun eden bir şerh mevcut değilse dört ay müddetle ikamet tezkeresi almakla mükellef değildirler. YİSK m. 5 kalabiliyorlar. Münferit pasaport taşıyıp konferans için gelenler 4 aya kadar ülkede TRİPTİK VESİKALARİYLE GELENLER İÇİN HUSUSİ MUAMELE Madde 6 - Triptik vesikalarıyla, Milletlerarası Turizm ve Otomobil Birliğinin gümrüklerden giriş karneleriyle gelen yabancı seyyahlar dört ay müddet için ikamet tezkeresi almakla mükellef değildirler. YİSK m. 6 Triptik amaçla gelenler, uluslararası Turing kulüpleri, triptik vesika verilir. Bunlar 4 aya kadar ikamet izni almadan kalabilir. 4 aya denilmektedir, normalde ikamet tezkeresi alsaydı 3 ay kalmasına imkân veriyordu, şimdi ise 1 ay daha kazanmış oluyorlar. 2) Türkiye de görevli diplomasi memurları ve konsolosluk görevlileri YİSK m. 28 e göre büyükelçi, müsteşardan ikamet tezkeresi istenemez. Bu kişiler genelde 4 yıl için