ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU Proje Başlığı: Farklı Tip İşletmelerde Somatik Hücre Sayılarının Değerlendirilmesi Proje Yürütücüsünün İsmi: Prof.Dr. Ayhan BAŞTAN Yardımcı Araştırmacıların İsmi: Dr. Duygu Baki ACAR, Araş.Gör. Mehmet CENGİZ, Doç.Dr. Örsan GÜNGÖR, Yrd.Doç.Dr. Yunus ÇETİN Proje Numarası: 06B3338003 Başlama Tarihi:2006 Bitiş Tarihi:2009 Rapor Tarihi: Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara - " 2009 "
KESİN RAPOR I. Proje Adı: Farklı Tip İşletmelerde Somatik Hücre Sayısının Değerlendirilmesi Name of Project: Evaluation of Somatic Cell Counts at Different Type Farms Özet: Bu çalışmada amaç, değişik yörelerde bulunan farklı işletmelerde süt somatik hücre sayısını karşılaştırmaktı. Bu projede materyal olarak Türkiyenin farklı bölgelerinde, farklı tip işletmelerden toplanan toplam 10. 000 süt örneği kullanıldı. Somatik hücre hücre sayısını belirlemek amacı ile süt örnekleri alınmadan önce meme başları alkollü bir pamuk ile temizlendi, daha sonra ilk birkaç damla süt bir kaba boşaltıldıktan sonra herbir memeden bir tüpe 10 ml kadar süt örneği alındı. Alınan süt örnekleri somatik hücre sayımı için +4 o C de laboratuara getirildi. Somatik hücre sayısı yüksek olan işletmelerde birtakım önerilerde bulunuldu ve önerilerden 6 ay sonra aynı işletmelerden ikinci kez süt örnekleri alınarak somatik hücre sayısı yeniden değerlendirildi ve daha sonra birinci ve ikinci somatik hücre ölçüm sonuçları karşılaştırıldı. Veriler normal dağılmadığı için grupların karşılaştırılmasında parametrik olmayan testlerden Kruskal-Wallis testi (P < 0,05) ve aynı zamanda farklı grupları belirlemek amacıyla Tukey HSD testi kullanıldı. Birinci ve ikinci ölçümlerde somatik hücre sayısı sırasıyla en yüksek aile tipi, entansif tip ve yarı, entansif tip işletmede saptandı ve değerler (ortalama rank) sırasıyla birinci ölçümde 3292, 3403 ve 2943, ikinci ölçümde 3198, 3247 ve 2402 olarak saptandı. Summary: The aim of this study was to compare somatic cell counts at different type farms. In this project as a material, totally 10 thousand milk samples that collected from different type farm at different region of Turkey were used. Milk samples were collected cows that no visible clinically mastitis symtoms. Somatic cell counts were determined by BENTLY 150 somatic cell counter that runs with flow cytometre. Before sampling, teat ends were cleaned by 70% alcohol-soaked gauze and foremilk was discarded after this nearly 10 ml milk samples were collected using a gentle milking into plastic tubes, and numbered to identify the quarters and cows. Samples were transported to the laboratory at +4 C to evaluate somatic cell counts. The farms that somatic cell counts were high, some measurement were recommended and 6 months after this time, milk samples were collected second times and result of first and seconds somatic cell counts were compared. Statistical analyses of this study were used Kruskal-Wallis Test was used. Also Tukey HSD test was used to determine the diferrent groups. The highest somatic cell of first and second counts were dermined family, entansive and semiintensive type farm respectively and mean rank of first and second counts were 3292, 3403 and 2943, 3198, 3247 ve 2402 cells.
II. Amaç ve Kapsam Bu projenin amaçları; 1) Ülkemizde bazı aile, yarı entansif ve entansif tip işletmelerde süt verimi ve kalitesini belirleyen somatik hücre sayısını ortaya koymak, 2) Tüketime sunulacak sütlerin insan sağlığı açısından istenen standartlara uygun hale getirilmesine katkı sağlamak ve bu konuda gerekli bilgileri vermek, 3) Aile tipi işletmelerde kaliteli süt üretimini teşvik etmek ve bu konuda yapılması gerekenleri ortaya koyarak Avrupa Birliği Ülkeleri ndeki standartlarda süt üretiminin önemini ortaya koymak, 4) Entansif işletmelerin süt üretimini ve kalitesini arttırarak rekabet gücünü yükseltmek ve sonuç olarak Avrupa Birliği uyum sürecinde olan ülkemizde, bu alanda referans bir laboratuar oluşturarak, sorunların çözümüne katkı sağlamak, 5) Ülkemizdeki hayvancılık modeli genel olarak halk tipi işletme olması nedeniyle bu işletmelerde önemli sorunların başında gelen kaliteli süt üretimi için bir model geliştirmek ve bunu ülke hayvancılığının gelişiminde bir model olarak sunmaktı. III. Materyal ve Yöntem Bu çalışmanın materyalini, ülkemizin değişik yörelerinde bulunan aile tipi 4000, yarı entansif 3000 ve entansif işletmelerden 3000 olmak üzere toplam 2500 ineğe ait 10.000 adet süt örneği oluşturdu. Süt örnekleri, değişik işletmelerde bulunan klinik mastitis belirtileri göstermeyen ineklerden toplandı. Süt örneklerinde somatik hücre sayısı BENTLY 150 marka flow sitometri yöntemine göre çalışan cihazda belirlendi. Somatik hücre hücre sayısını belirlemek amacı ile süt örnekleri alınmadan önce meme başları alkollü bir pamuk ile temizlendi, daha sonra ilk birkaç damla süt bir kaba boşaltıldıktan sonra herbir memeden bir tüpe 10 ml kadar süt örneği alındı. Alınan süt örnekleri somatik hücre sayımı için +4 o C de laboratuara getirildi. Somatik hücre sayısı yüksek olan işletmelerde birtakım önerilerde bulunuldu ve önerilerden 3 ay sonra aynı işletmelerden ikinci kez süt örnekleri alınarak somatik hücre sayısı yeniden değerlendirildi ve daha sonra birinci ve ikinci somatik hücre ölçüm sonuçları karşılaştırıldı.
IV. Analiz ve Bulgular Yapılan çalışmada alınan toplam 11521 adet süt örneği entansif (n=2465), yarı entansif (n=4789) ve aile tipi (n=4267) işletmelerden toplanmıştır. Elde edilen SHS 1 (0-200.000), 2 (200.001-400000), 3 (400.001-1.200.000), 4 (1.200.001-5.000.000) ve 5 (>5.000.000) olarak sınıflandırılmıştır. Tablo.I Birinci somatik hücre sayım sonuçları SHS Grup Entansif (n=1265) Yarı Aile tipi (n=2267) Entansif(n=2789) 1 (0-200000) 821 2021 1403 2 (200001-400000) 157 278 194 3 (400001-1200000) 166 272 308 4 (1200001-5000000) 101 165 286 5 (>5000000) 20 53 76 Grup n Mean Rank Min. Max. Entansif 1265 3403.50 a 0 1.2+E07 Yarı Entansif 2789 2943.91 b 0 1.5+E07 Aile Tipi 2267 3292.76 b 0 1.6+E07 Somatik hücre sayısı yüksek kabul edilen işletmelere somatik hücre sayısını düşürmek için birtakım önerilerde bulunuldu ve bu önerilerden 3 ay sonra aynı işletmelerdeki ineklerden toplam 4000 adet süt örneği yeniden alındı ve somatik hücre sayımları yapıldığında somatik hücre sayıları önem sırasına entansif, yarı entansif ve aile tipi işletmelerde azaldı. Tabloda birtakım önlemlerden sonra somatik hücre sayısındaki değişiklikler gösterilmiştir. Tablo.II. İkinci somatik hücre sayım sonuçları SHS Grup Entansif (n=1200) Yarı Entansif Aile tipi (n=2000) (n=2000) 1 (0-200000) 756 1280 1298 2 (200001-400000) 184 289 154 3 (400001-1200000) 171 252 289 4 (1200001-5000000) 83 157 202 5 (>5000000) 6 22 57 Grup (n=5200) Mean Rank Min. Max. Entansif 1200 3247.48 a 0 Yarı Entansif 2000 2402.50 b 0 Aile Tipi 2000 3198.50 b 0
V. Sonuç ve Öneriler Sonuçlardan anlaşılacağı üzere somatik hücre sayısı sırasıyla en yüksek halk tipi, entansif ve yarı entansif işletmelerde saptanmıştır. Hayvancılığı gelişmiş ülkeler ile kıyaslandığında ülkemizdeki işletmelerde somatik hücre sayısı oldukça yüksektir. Yüksekliğin en önemi işletme sahiplerinin bu konuda bilgisizliği, eğitimsizliği ve özellikle de birçok işletme sahibinin bu işin ekonomik boyutlarından habersiz oluşudur. Sonuç olarak; 1. İnekçilikle uğraşan insanların özellikle de bakıcılar ineğin bakımı, sağım hijyeni ve sağım konusunda eğitilmelidir. 2. Hayvan sahipleri kalite süt üretiminin kendilerine olan ekonomik yansımaları konusunda bilgilendirilmelidir. 3. Hayvan sahipleri bu işi geçim kaynağı olarak görmelidir. 4. Her türlü hayvancılık işletmesi mutlaka kendisine uygun bir mastitis korunma yöntemi oluşturmalı ve sabırla bu yöntemi uygulamaya devam etmelidir. VI. Ekler Projenin en önemli mali kaynak projenin gerçekleşmesinde temel teşkil eden somatik hücre ve bakteri sayıcısına harcanmıştır. Bu teçhizat ve projede kullanılmak üzere alınan somatik hücre kiti yaklaşık 126.000 YTL bir bedelle ihale edilmiştir. Bununla birlikte projede 1500 YTL lik kaynak materyal seçimi ve örnek toplanması bir miktarda kırtasiye harcamaları için kullanılmıştır. b) Somatik hücre ve bakteri sayıcısı Anabilimiz Dalında oluşturulan bir laboratuarlarda bulunmaktadır. Şu an somatik hücre sayıcısı yine yöneticisi olduğum Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Müdürlüğünce desteklenen Meme başı kanalı kaplayıcıları ve vitamin E nin, kuru dönem yeni enfeksiyonlara karşı koruyucu etkinliğinin araştırılması ve TÜBİTAK ça desteklenen Düvelerde subklinik enfekte ve sağlıklı meme lobu sekresyonlarında nitrik oksit düzeyinin belirlenmesi ve nitrik oksitin mastitis için yeni bir teşhis metodu olarak kullanılabilirliğinin araştırılması isimli projelerde somatik hücre sayımı macı ile kullanılmaktadır. Somatik hücre ve bakteri sayıcısı oluşturduğumuz Anabilim Dalımız Mastitis Laboratuvarının en önemli parçasıdır ve gelecekte bu cihazı üniversitemize gelir getirme amaçlı rutin ölçümlerde kullanmayı planlıyoruz.
VII. Kaynaklar Baştan, A. (2009). III. Baskı. İneklerde Meme Hastalıkları. Hatiboğlu Yayınevi, Ankara. Baştan, A., Fındık, M., Kaymaz, M., Duru, Ö. (1997a). İnek sütlerinde somatik hücre sayısı, serum proteinleri, laktoz ve elektriksel iletkenlik arasındaki ilişkinin araştırılması. Ankara Üniv. Vet Fak. Derg., 44:63-67. Baştan, A., Kaymaz, M., Fındık, M., Erünal, N. (1997b). İneklerde subklinik mastitislerin elektrikse iletkenlik, somatik hücre sayısı ve california mastitis test ile saptanması. Ankara Üniv. Vet. Fak Derg., 44:1-6. Dohoo, I. R., Meek, A. H., Martın, S. W. (1984). Somatic cell counts in bovine milk: relationship to production and clinical episodes of mastitis. Can J. Comp Med, 48:130-135. Erskine, R. J., Eberhart, R. J., Hutchınson, L. J., Spencer, S.B. (1987). Herd management and prevalence of mastitis in dairy herds with high and low somatic cell counts. JAVMA, 190:1411 1416. Gruet, P., Maıncent, P., Berthelot, X., Kaltsatos, V. (2001). Bovine mastitis and intramammary drug delivery: review and perspectives. Advanced Drug Delivery Reviews, 50:245-259. Pyörälä, S. (2002). New strategies to prevent mastitis. Reprod. Dom. Anim. 37:211-216.