T.C. POLİS AKADEMİSİ GÜVENLİK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ULUSLARARASI POLİSLİK ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI KARAPARA AKLAMA İLE MÜCADELEDE ULUSLARARASI BOYUT YÜKSEK LİSANS TEZİ Dül DANZANJAMTS Danışman Yrd. Doç. Dr. Süleyman AYDIN Ankara 2008
ÖZET Danzanjamts, Dul, (2008), Karapara Aklama ile Mücadelede Uluslararası Boyut, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Süleyman Aydın, 133 sayfa. Günümüz dünyasında karapara aklama suçu, bütün ülkeleri etkileyen, uluslararası alanda büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Ama ne yazık ki birçok ülkede karapara konusunda yeterli düzenlemeler yapılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, karapara aklama yöntemlerini tespit edip, buna karşı mücadele konusunda ulusal ve uluslararası işbirliğinin önemini vurgulayarak, insanları bilgilendirmek ve bilinçli davranmaya yöneltmektir. Yüksek lisans tezi olarak sunacağımız bu çalışmanın ilk bölümünde karapara, karapara aklama kavramları ve karapara aklama aşamalarını açıklayarak konuya giriş yapılacaktır. Daha sonra, yasal olmayan yollardan elde edilen gelirlerin ne tür yollarla meşruiyet kazandırılıp finansal sisteme nasıl dâhil edildiği irdelenecektir. Aynı Bölümde, karaparanın Kayıtdışı Ekonomi ve Organize Suçlarla olan ilişkisi de irdelenecektir. İkinci Bölümde ise, çalışmanın asıl amacı olan uluslararası alanda karapara aklama ile mücadele konusu ele alınacak ve şu anki dünyada karapara aklama sorunlarıyla etkin bir şekilde mücadele eden bazı ülkelerin çabaları incelenecektir. Sonuç bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılarak bu araştırmanın genel amacına ulaşılmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Karapara, Para Aklama, Mücadele, Suç, Uluslararası
ABSTRACT Danzanjamts, Dul, (2008), Fight Against the Money Laundering And Its International Dimensions, MA Dissertation, Supervisor: Asist. Prof. Suleyman Aydın, 133 pages. When we look at the crime arena of today, we see that organized crime and financial crimes are increasing day by day. Unfortunately, in the world, there are not enough effort to fight against Money Laundering and Organized Crimes. Therefore, we can not deal with such crimes in world. The world organizations have to come together and fight the organized crimes and money laundering, after that they have to educate and inform the citizens against those crimes. In the first section of the study which is offered as master thesis, we would like to explain the concept of the Money laundering as well as all the methods and steps. Also we tried to examine that the dirty money is the kind of revenue which is earned from the illegal activities and how this revenue is legalized and included in the financial system. In the same section, the relation of dirty money with the unrecorded economy and organized crime, the battle of money laundering in the international arena. In the last section, we try to explain the international efforts and endeavors with the Money Laundering. Key Words: Money, Money Laundering, Fight, Crime, International. II
İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET...I ABSTRACT... II İÇİNDEKİLER... III KISALTMALAR...IX GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM KARAPARA AKLAMA KAVRAMLARI, KURUMLARI, ORGANİZE SUÇLARI VE KAYITDIŞI EKONOMİ İLE İLİŞKİSİ 1.1. KARAPARA KAVRAMI... 4 1.1.1. Karapara Aklama Kavramı... 6 1.1.2. Karapara ve Karapara Aklanmanın Tarihi Gelişimi... 7 1.1.3. Karapara Aklama Aşamalar... 8 1.1.3.1. Yerleştirme (Placement) Aşaması:... 9 1.1.3.2. Ayrıştırma Aşaması... 11 1.1.3.3. Bütünleştirme Aşaması... 12 1.2.1. Nakit Para Kaçakçılığı... 13 1.2.2. Yapılandırma (Bütünleşme)... 13 1.2.3. Fiktif veya Yanlış İsimle Hesap Açma... 14 1.2.4. Borç Ödeme... 14 III
1.2.5. Yasal Olarak Faaliyet Gösteren Şirketlerden Yararlanma... 15 1.2.6. Sahte veya Karavan Şirketlerden Yararlanma... 15 1.2.7. Yeraltı Bankacılık Sistem Yoluyla... 16 1.2.7.1. Hawala (Hundi): (Güven)... 17 1.2.7.2. Fei Ch ien: (Uçan Para)... 17 1.2.7.3. Hui: (Ödünç)... 17 1.2.7.4. Chit Chop Shop: (İşaret)... 17 1.2.8. Nakit Değişimi veya Takas... 18 1.2.9. Küçük Parçalara Bölme (Mantarlama, Smurfing)... 18 1.2.10. Döviz Büroları... 19 1.2.11. İştirak... 20 1.2.12. Uydu Satın Alınması... 20 1.2.13. Çek Kullanımı Yoluyla... 20 1.2.14. Casinolar... 21 1.2.15. Küçük Banknotları Büyükleriyle Değiştirmek (Refining)... 21 1.2.16. Hileli Alım (Reverse Flip)... 22 1.2.17. Paralel Kredi... 22 1.2.18. Faktoring Şirketleri... 22 1.2.19. Döviz Büfeleri (Yetkili Müesseseler)... 23 1.2.20. Mali Kurumlarla İşbirliği... 23 1.2.21. Para Piyasası Araçlarına Yatırım... 23 1.2.22. Sermaye Piyasası Araçlarına Yatırım... 24 1.2.23. Leasing (Kiralama)... 24 1.2.24. Elektronik Fon Transferleri Yoluyla... 24 1.2.25. Otomatik Para Çekme Makineleri (ATM) ve Para Vericiler (CD) ile Smart Kart Okuyucuları ve Doldurma Makineleri... 25 IV
1.2.26. Finans Kurumları Cari ve Katılma Hesapları ve Diğer İşlemler... 25 1.2.27. Golf, Uzak Doğu Sporlar, Futbol ve Basketbol gibi Spor Kulüpleri Kurulması ve Faaliyetleri... 25 1.2.28. Karşılıklı veya İnanca Dayalı İşlemler (Finduciary)... 26 1.2.29. Fon Transferiyle Uğraşan Yasal ve Yasadışı Malı Kurumlarca veya Bunlar Kullanılarak ve Posta Havalesi, Banka Havalesi ile Overdraft Yoluyla... 26 1.2.30. Danışman veya Aracı Olarak Faaliyet Gösteren Avukat, Noter ve Muhasebeciler gibi Görevliler Eliyle... 26 1.2.31. Sahte ya da Şişirişmiş Faturaların Kullanılması... 27 1.2.32. Oto Finans Borç Yöntemi (Loan-Back)... 28 1.2.33. Nakit Para Ödeyerek İş Makineleri Dâhil Her Türlü Kara, Hava ve Deniz Nakit Vasıtalarının ve Lüks Malların Alımı ve Satımı... 28 1.2.34. Tarihi Eser, Antika, Değerli Taş ve Sanat Eserine Yatırım veya Bunların Araçları, Komisyoncuları ve Satıcılar Yoluyla... 29 1.2.35. Gayrimenkul Alım Satımıyla İştigal Eden Şirketler ve Emlakçiler Kullanılarak... 29 1.2.36. Galeriler Yoluyla... 29 1.2.37. Mal Şeklinde Aklama... 30 1.2.38. Serbest Ticaret Bölgelerinde... 30 1.2.39. Off Shore Bankacılığı... 31 1.2.40. Sigorta Şirketlerin Kullanılması... 34 1.2.41. Özelleştirilen Kamu Kurumlarıyla İlgili İhalelere Doğrudan veya Dolaylı Olarak Katılarak... 35 1.2.42. Yurtiçinde ve Dışında Banka veya Benzeri Mali Kurum Faaliyeti veya Kurulması İle Banka Satın Alınması Yoluyla 1.2.43. Toplum Üzerinde Önemli Etkilere Sahip Basın ve Yayın Kurumlarının Satın Alınması Yoluyla... 35 V
1.2.44. Sahte Borç ve Alacak Davaları Açarak... 35 1.2.45. Aracı Kurumlar Satın Alınarak, Kurularak veya Kullanılarak... 36 1.2.46. Yasadışı İkrazatçılar... 36 1.2.47. Taksitli ve Kapıdan Satış Yoluyla... 36 1.2.48. Kredi Kartı İhraç Eden Kurumlar... 36 1.2.49. Posta ve Kargo Şirketleri... 37 1.2.50. Kuyumcular, Altın Aracı Kurumları ve Kıymetli Maden, Taş ve Mücevherlerin Alım Satımını Yaparlar... 37 1.2.51. İnternet Üzerinden... 37 1.2.52. İşçileri Kullanma... 38 1.2.53. Karapara Aklamada Kullanılan Kurumlar... 38 1.3.1. Karaparanın Aklaması ve Kayıtdışı Ekonomi... 39 1.3.1.1. Kayıtdışı Ekonomi Kavramı... 39 1.3.1.2. Kayıtdışı Ekonomi ve Karaparanın Aklanmasıyla İlişkisi... 44 1.3.1.3. Karapara İle Kayıtdışı Ekonomi Arasındaki Farklar... 46 1.3.2. Karaparanın Aklanması ve Organize Suçları... 48 İKİNCİ BÖLÜM KARAPARA AKLAMA İLE MÜCADELEDE ULUSLARARASI BOYUTU 2.1. GENEL OLARAK... 51 2.2. KARAPARAYLA MÜCADELE AMACIYLA YAPILAN ULUSLARARASI ÇALIŞMALARI... 54 VI
2.2.1. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin R (80) 10 Sayılı Tavsiye Kararı (27 Haziran 1980)... 54 2.2.2. Basle Komitesi İlkeler Bildirisi (12 Aralık 1988)... 56 2.2.3. Uyuşturucu ve Psikotrop Maddeler Kaçakçılığına Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (Viyana Konvansiyonu, 1988)... 57 2.2.4. Suç Kaynaklı Gelirlerin Aklanması, Araştırılması, Zapt edilmesi ve Müsadere Edilmesine İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (Strazburg Konvansiyonu, 1990)... 59 2.2.5. Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Avrupa Topluluğu Konsey Direktifi (1991)... 61 2.2.6. Mali Eylem Görev Grubu (FATF)... 65 2.2.7. Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi (SECI) ve Sınır Asan Suçların Önlenmesi ve Bu Suçlarla Mücadele Konusunda İşbirliği Anlaşması... 76 2.2.8. Birleşmiş Milletler Sınır Aşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi (Palermo Sözleşmesi)... 77 2.2.9. Karayipler Malı Eylem İşbirliği Gücü (CFATF)... 78 2.2.10. ABD Devletleri Örgütü (OAS)... 78 2.2.11. İnterpol... 79 2.2.12. Avrupa Konseyi ve Pompidou Grubu... 80 2.2.13. Europol... 81 2.2.14. Egmont Grubu... 82 2.2.15. Karaparaya Karsı Uluslararası Şeffaflık Hareketi... 85 2.2.16. Karaparanın Aklanmasını Önlemek İçin Uluslararası Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen Rüşvet İle Mücadele Sözleşmesi... 86 2.3. BAZI ÜLKELERİN KARAPARA AKLANMA İLE MÜCADELESİ... 87 2.3.1. ABD... 87 2.3.2. İngiltere... 90 VII
2.3.3. Fransa... 93 2.3.4. Almanya... 95 2.3.5. Japonya... 97 2.3.6. Türkiye... 102 2.3.6.1. Suç Gelirlerinin Müsaderesi... 103 2.3.6.2. Öncül Suçlar... 103 2.3.6.3. Şüpheli İşlemleri Bildiri... 104 2.3.6.4. Karapara Aklamayla Mücadele İçin Oluşturulan Kurumlar... 107 2.3.6.4.1. Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK)... 107 2.3.6.4.2. Mali Suçlarla Mücadele Koordinasyon Kurulu (MSMKK)... 108 2.3.6.5. Türkiye de Karapara Aklama İle Mücadele Konusunda Yapılan Değişiklikler... 109 2.3.6.6. Karapara ile Mücadele Etmek Amacıyla Kurulan Uluslararası Kuruluşlara Türkiye nin Üye Olarak Katılması:... 111 2.3.6.7. Karapara İle İlgili Olarak Türkiye nin Taraf Olduğu İkili Anlaşmalar... 112 SONUÇ... 114 KAYNAKÇA... 119 Ek-1... 127 VIII
KISALTMALAR ABD AB ADSL AOCL APG ATM BCCİ BIS BİMBO BKK BM CEPG CEPOL CFATF CPI EBO EFT EGM ESOP ESW EUROPOL FBİ FİNCEN FIU :Amerika Birleşik Devletler :Avrupa Birliği :Anti-Drug Special Law :Anti-Organized Crime Law :The Asia/Pasific Group on Monye Laundering :Automatic Teller Machine :Bank of Credit and Commerce International :Bank for International Settlements :Buy In Management Buy Out :Bakanlar Kurulu Karar :Birleşmiş Milletler :The Council Of Europe and Pompidou Group :Avrupa Polis Koleji :The Caribbean Financial Action Task Force :Corruption Perception İndex :Employee Buy Out :Electronic Funds Transfer :Emniyet Genel Müdürlüğü :Employee Stock Ownership Plan :Egmont Secure Web :European Police Offıce :Federal Bureau of Investigation :Financial Crimes Enforcement Network :Financial Intelligence Unit IX
FOPAC FSA FSA FSRBs GAFISUD GRECO GSMH HLT İCRG İMF İNTERPOL İRS JAFIO KAÖHK LBO MAFF MASAK MBİ MBO Md MHW :Funds derived from criminal activities :Financial Supervisory Agency :Financial Servives Authority :FATF Style Regional Bodies :The Financial Action Task Force on Money Laundering in South America :Group of States Against Corruption :Gayri Safi Milli Hasıla :High Leveraged Transaction :International Cooperation Rewiev Group :International Monetary Fund :International Criminal Police Organization :İnternal Revenue Service :Japan Financial Intelligence Office :Karaparanın Önlenmesi Hakkında Kanun :Leveraged Buy Out :Ministry of Agriculture, Forestry and Fishery :Mali Suç Araştırma Kurumu :Management Buy In :Management Buy Out :Madde :Ministry of Health and Welfare MONEYVAL:The Council of Europe Select Committee of Experts on the Evaluation of Anti Money Laundering Measures MOU MPT :Memorandum Of Understanding :Ministry of Posts and Telecommunications X
MSMKK NCCT NCIS OAS OECD OLAF SASMUS SİTCEN SWİFT SECI TCK :Mali Suçlarla Mücadele Koordinasyon Kurulu :Non Coorperative Countries or Territories :National Criminal İntelligence Service :Organization of American States :Organisation for Economic Co-operation and Development :Avrupa Sahtecilikle Mücadele Ofisi :Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi :Ortak Durum Merkezi :Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication :Southeast European Cooperative Initiative :Türk Ceza Kanun XI
GİRİŞ Globalleşme, günümüz dünyasını deyim yerinde ise küçük bir köy haline dönüştürmektedir. Dolayısıyla 21. yüz yılında küreselleşme, çok hızla genişleyerek hayatımızın her aşamasında kendisini göstermektedir. Bir başka ifade ile ulusal kültürlerin, ekonomilerin ve sınırların ortadan kalkmaya yüz tuttuğu, politik kutuplaşmaların yok olduğu, hemen hemen her alanda liberal eğilimlerin güç kazandığı, teknolojinin akıl almaz bir hızla geliştiği ve toplumsal hayatın büyük bir kısmının küresel süreçler tarafından belirlendiği bu çağda sermaye, işgücü, teknoloji ve bilgi sınır tanımaz hale gelmiştir. Küreselleşmenin etkileri sadece yukarıda değinilenlerle sınırlı kalmamıştır. Yerel çıkar amaçlı organize suç örgütleri çıkar çevresinde sınır ötesi organize suç örgütleriyle yakınlaşmıştır. Böylelikle, birlikte çalışma imkânları, kendi mal ticaretini artırabilmek için illegal faaliyetler uluslar arası bir boyuta erişmiştir. Bu sayede organize suç örgütlerinin işlediği uyuşturucu ticaret, silah kaçakçılığı, tarihi eser kaçakçılığı, değerli maden kaçakçılığı, organ kaçakçılığı ve beyaz kadın ticareti gibi karaparanın elde edildiği suçların işlenmesi kolaylaşmıştır. Kapitalizmin getirmiş olduğu fırsatçılık ilkesinden kaynaklanarak bazı insanlar, kolay yoldan para kazanmayı hedeflemişlerdir. Böylece aynı amaç taşıyan gruplar organize olup suç işleyerek kolay para kazanmaya yönelmişlerdir. Bu tür organize suç örgütlerinin genel anlamda işledikleri suçları sayacak olursa; uyuşturucu ticareti, silah kaçakçılığı, insan kaçakçılığı, değerli maden ve tarihi eser kaçakçılığı gibi suçlar ön planda işlenmektedir. Organize suç örgütleri bu tür yasadışı yollardan elde ettikleri kazançları ve hukuki terimi ile karaparayı, kanuni yollardan elde edilmiş bir gelir gibi göstermek için mali sisteme dâhil etmeye çalışırlar. Yani suç işleyerek yüklü miktar paraya ulaşanlar artık kazandıkları parayı harcamak istediklerinde bu paranın asıl kaynağını gizleme gereksinim duymaktadırlar. Bunun için karapara aklayıcıların asıl amacı, paraya kanuni bir görünüm kazandırmak ve hem suç gelirlerinin müsaderesini engellemek hem de işledikleri suçların takibini zorlaştırmaktır.
Karapara aklama süreci, genellikle uluslar arası alanda gerçekleştirilmektedir. Bu yüzden karapara aklama ile sıkı bir şekilde mücadele edebilmek için, uluslar arası alanda karapara aklama ile mücadele konusunda işbirliğinin yapılması şarttır. Dolayısıyla karapara aklamanın küreselleştiği kesindir. Şimdiye kadar karapara aklama ile mücadele eden birimlerinin karşılaştıkları 180 civarında değişik karapara aklama yöntemi bulunmuştur. Günümüzde dünyadaki karapara miktarın 2 trilyon dolar olarak tahmin edilmektedir. Bu miktar Fransa bütçenin 3 katına denk gelmektedir. 2000 yılında yapılan IMF araştırmasına göre, karapara aklama miktarı dünya gayri safi milli hâsılasının yüzde 2 5 arasındadır. ABD de ise her yıl 500 milyar dolar aklanmaktadır. Çalışmamızın asıl amacı, karapara aklama ile etkin mücadele için uluslar arası işbirliğini gerektiren gelişmeleri tespit ederek, bu suçun önlenmesine yönelik uluslar arası örgütler ve sözleşmeler nelerdir ve uluslar arası girişimlerin karapara ile mücadele açısından getirdikleri katkılar nelerdir? sorularına cevap vermektir. Ayrıca karapara aklama suçunun soruşturulması hakkında gelişmiş ülkelerde uygulanmakta olan yeni teknikleri tanıtmak ve bu tür bilgilerle insanları bilgilendirip karapara aklamaya karşı bilinçli bir şekilde hareket etmesini sağlamaktır. Çalışmamızın birinci bölümü olan karapara Aklama Kavramları, Kurumları, Organize Suçları ve Kayıtdışı Ekonomi ile İlişkisi Bölümün başlangıç kısımında karapara aklama kavramları ve karapara aklamanın tarihi sürecinden bahsederek ekonomik, ahlaki, sosyal ve hukuki anlamda karaparanın tanımları yapılmaya çalışılacaktır. Bunun yanında karapara aklama aşamalarını ele alınacaktır. Karapara aklama yöntemlerinin sayısı şu kadardır diye söylemek zordur. Çünkü karapara aklama yöntemleri insanların düşünme becerisine tabidir. Karapara aklama ile mücadelede, karapara aklama ne tür yollarla yapıldığı ve hangi yöntemlerin daha yoğun bir biçimde kullanıldığı büyük bir önem ifade etmektedir. Bu yüzden yine aynı bölümde, son zamanlarda yoğun kullanılan aklama yöntemlerinin tamamına yer vermeye özen gösterilecektir. Kayıtdışı ekonomi ve karapara zaman-zaman aynı anlama geldiği düşünülmektedir. Oysa kayıtdışı ekonomi karaparayı kapsamına almakta, karapara kapsamına giren her şey ise kayıtdışı olarak değerlendirilmemektedir. Birinci 2
bölümün son kısımlarında ise kayıtdışı ekonominin ne olduğu ve karapara ile kayıtdışı ekonomi arasındaki ilişki ve bunun yanında organize suç örgütü ve karapara arasındaki bağdan bahsedilerek karapara aklama suçunun soruşturma tekniklerinden birisi ele alınacaktır. Bu çalışmamızın asıl konusu olan karapara aklama ile mücadelenin uluslararası boyutları son bölümde ele alınacaktır. Ayrıca karapara aklama suçunun soruşturulmasının uluslararası boyutları ve bazı ülkelerdeki bu suçun soruşturma tecrübeleri incelenecektir. Soruşturma konusunda bahsetmeden geçilmesi imkânsız olan bir unsur ise mali istihbarat birimleridir. Bu birimin etkinliği, önemi ve fonksiyonları irdelenecektir. Karapara aklama ile mücadelede olması gereken önemli mihenkler olan uluslar arası sözleşmeler ve BM, AB, OECD bünyelerinde bağımsız kurulan örgütler tek-tek irdelenecektir. Bunun yanında bazı ülkelerinde karapara aklama ile mücadele, suçun oluşmasını önlenmesi ve bu suçun müsaderesi ele alınacaktır. 3
BİRİNCİ BÖLÜM KARAPARA AKLAMA KAVRAMLARI, KURUMLARI, ORGANİZE SUÇLARI VE KAYITDIŞI EKONOMİ İLE İLİŞKİSİ 1.1. KARAPARA KAVRAMI Karaparanın aklanması ile karapara arasında yakın bir ilişki vardır. Aklanamayan karapara mali sisteme yasal görünüm altında karışamayacağından, karapara sahipleri için elde edilen karaparanın bir anlamı olmayacaktır. Bu nedenle aklama konusunda bilgi vermek yararlı olacaktır. Genel olarak renk diliyle para konusunu ele alırsak, ak para, gri para ve kara para olmak üzere üç sınıfa ayırabiliriz; Yasal bir ekonomik faaliyetten gelen ve vergi dairesine bildirilmiş parayı ak para denilmektedir. Fakat yasal bir ekonomik faaliyetten gelip vergi dairesine bildirilmemiş parayı gri para olarak ifade etmek mümkündür. Son olarak karapara ise yasadışı bir ekonomik faaliyetten gelen ve vergi dairesine bildirilmemiş paradır (Ergül, 2005: 1 2). Ülkeler karapara konusunda farklı yaklaşımlar sergilediklerinden, doktrinde karaparanın tanımı üzerinde fikir birliğinden bahsetmek güçtür. Karaparayı; ekonomik, ahlaki, sosyal ve hukuki anlamda ayrı ayrı tanımlamak gerekir. Aksi halde, ortak bir tanıma indirgemek karapara sorununun incelenmesi, analiz edilmesi ve önlenmesi açısından yanılgılara yol açabileceğinden bu farklı kavramlar ait oldukları çerçeve içerisinde değerlendirilmeleri gerekmektedir. Mesela geniş anlamda vergi kaçakçılığı ekonomik açıdan karapara kabul edilmesine karşılık, bazı ülkelerde hukuki olarak karapara olarak kabul edilmemiştir. Ancak hukuken adının karapara olmaması, devletin bu suça göz yumması veya bununla mücadele etmemesi anlamına gelmez. Bu bağlamda karaparanın tanımını değişik açılardan yapmak gerekirse: (Yurdan, 2008). 4
Ahlaki anlamda karapara yasalarla yasaklanmış olsun veya olmasın, karapara olarak adlandırılsın veya adlandırılmasın toplum nazarında suç sayılan hareketler sonucunda elde edilen tüm kazançlar olarak tanımlanabilir. Bu itibarla karaparanın en geniş tanımının ahlaki anlamda karapara olduğunu söylemek yanlış olmaz. Çünkü toplum tarafından erdemsiz bir yolla kazanıldığına inanılan her para ahlaki açıdan karapara kapsamına girecektir. Toplum nazarında karapara olarak değerlendirilen her kazancın hukuken de karapara olması beklenemez. Ahlaki anlamda kullanılan karapara ile mücadele, toplumsal mekanizmalar ile sağlanacaktır (Needham, 2003). Hukuki anlamda karapara, ülke mevzuatlarında öncül suç olarak belirlenmiş fiillerden elde edilen kazançlardır. Ekonomik anlamda karapara, kanunlar tarafından suç sayılan fiillerin yanı sıra, ekonomik hayatı düzenleyen kural ve usullerin ihlal edilmesi ile elde edilen kazanç olarak tanımlanabilir (Çelik, Koçağra, Güler, 2000: 9). Kamuoyu tarafından bilinen bu tanım, suç faaliyetlerinden doğan, kaynağı kanun dışı olan kazanç olarak belirtilebilir. Günümüzde bazı ülkeler bu anlamdaki karaparayı her türlü suç faaliyetinden elde edilmiş gelir olarak tanımlarken, bazı ülkeler de sadece belirli suçlardan elde edilmiş geliri karapara olarak tanımlamaktadır. Ancak uyuşturucu, silah, tarihi eser kaçakçılığı gibi suçlardan elde edilen gelirler tüm ülkeler tarafından karapara olarak kabul edilmektedir. Zaten karapara kavramı ilk olarak uyuşturucu ve Psikotrop maddelerin satışından elde edilen kazanç olarak ele alınmıştır. Daha sonra bu tanıma başka örgütlü suçlara da dâhil edilmiştir. Artık kavram birçok ülkede, her türlü ağır suçlardan elde edilen kazançları kapsar hale gelmiştir. Ancak tarihi gelişim uyuşturucu suçlarına bağlı bir süreç izlemiştir (Ergül, 2001: 2). 91/308/EEC Sayılı Avrupa Konseyi Direktifinde karapara şöyle tanımlanmıştır; karapara, uyuşturucu maddelerle ilgili faaliyetlerden ve bu faaliyetlere iştirak edilmesinden elde edilen her türlü kazançtır (KOM Daire Başkanlığı, 2005). 19 Aralık 1988 tarihli Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin (Viyana Sözleşmesi) 3. Maddesinin 1/a bendine göre, 91/308/EEC Sayılı Direktif inde uyuşturucuya dayalı olarak bir karapara tanımı yapılmış, ancak bu tanımın genişletilebileceği ve üye ülkelerin 5
belirleyeceği diğer suçların da Direktif kapsamına alınacağı şerhi konmuştur. Ayrıca Viyana Sözleşmesinde, Bir iktisadi değere sahip maddi ya da gayri maddi, taşınır ya da taşınmaz her türlü varlık ile bu varlıklar üzerindeki bir hakkı veya menfaati kanıtlayan her türlü hukuksal belgeler ve araçlar, suç sayılan faaliyetlerden kazanıldığı takdirde karapara olarak nitelendirilirler denilerek tanım genişletilmeye çalışılmıştır. Karaparanın uyuşturucu madde ticareti ile sınırlı olarak yapılan tanımı 29 Kasım 1 Aralık 1994 tarihleri arasında gerçekleşen Strazbourg Konferansı nda genişletilerek her türlü kriminal aktivitelerden elde edilen kazanç olarak açıklanmıştır (Başak, 1998: 2). 1.1.1. Karapara Aklama Kavramı Güç üzerinde söz sahibi olmak, gücü elde etmek suç işlemenin altında yatan temel amaçlardan biridir. Bu nedenle suçun işlenmesiyle elde edilen gücün kullanılabilir olması gereklidir. Bu açıdan yaklaşan bir çerçevede karaparanın aklanmasına ilişkin bazı tanımlar aşağıda verilmektedir. Karapara Aklama: Kanun dışı yollardan kazanılan gelirin, değerini mümkün olduğunca koruyarak, yetkililerin dikkatini çekmeyecek ve kullanılabilirliğini arttıracak şekilde gizleyerek veya kanuni gerekçe kazandırarak başka varlıklara dönüştürülmesi işlemidir (FSA, 2001). Bir malın suçtan kaynaklandığını bilerek; onun doğru tabiatını, kaynağını, pozisyonunu, tasarrufunu, hareketini, haklarını veya sahibini gizlemek veya değiştirmektir (EGM, 2002: 70). Yasadışı gelirin ekonomiye aktarılması ve yasal amaçlarla kullanılması sürecidir. Yasadışı olarak elde edilen varlıkların gerçek kaynağını gizlenmek için başka varlıklara transfer edilmesidir. 6
Yasadışı faaliyetlerden elde edilen gelirin kaynağını, sahibini, kontrol edenini, yerini gizlenmek veya şeklini değiştirmek suretiyle işlem yapılması veya işlem yapılma girişiminde bulunulmasıdır. Aklama; suçluların yasadışı faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerinin gerçek kaynağını ve sahiplerini gizleme sürecidir. Tüm bu tanımlar sonucunda karaparanın aklanabilmesi için şu unsurların gerektiğini söyleyebiliriz; İşlenen suç sonucunda bir gelir elde edilmesi, bu gelirin elde eden kişinin beklenen gelirinden belirgin ölçüde fazla olması, gelirin kaynağındaki fiilin suç olması ve gelirin kullanabilirliğini artırmak ve değerini korumak için yasal görüntü kazandırılması veya gizlenmesi gerekmektedir (Akar, 1997: 4 5). 1.1.2. Karapara ve Karapara Aklanmanın Tarihi Gelişimi Modern anlamda karapara, uyuşturucu ve psikotrop madde ile mücadele sonucunda ortaya çıkmıştır. İlk başlarda karapara, uyuşturucu ve Psikotrop maddelerin satışından elde edilen kazanç olarak ele alınmıştır. Daha sonra ise karapara, bir çok ülkede her türlü ağır suçlardan elde edilen kazanç olarak ele alınmaya başlamıştır. 1974 dünya ekonomi krizi zamanında hızla yayılan uyuşturucu kaçakçılığından elde edilen karapara, uluslararası boyutta ciddi bir sorun haline gelmiştir. Mafyalaşmanın çoğalması üzerine karapara oluşumu da artmıştır. Artık günümüz dünyasında, aşırı hızla gelişen teknoloji ve küreselleşme ile paralel olarak karapara aklama yöntemleri de gelişmektedir (Ergül, 2005: 2-5). Suçlular çok eski zamanlardan beri yasadışı faaliyetlerden elde ettikleri gelirleri aklamaktadırlar. Karapara aklama teriminin kökeni, 1920 yıllarına uzanmaktadır. 1928 yılında ABD deki Şikago mafia babası Al Capone, ödemelerin sadece nakitle yapıldığı çamaşırhaneler zinciri kurarak, suçtan elde ettikleri karaparayı bu kurdukları çamaşırhanelerin geliri olarak göstermişlerdir. Dolayısıyla çamaşırhanelerin günlük gelirine aklayacağı karaparayı ilave ederek, temiz parayı karapara ile karıştırmak suretiyle aklama işlemini gerçekleştirilmekteydi. 7
Karapara aklamanın tarihinde, Al Capone den sonra gelen meşhur mafya babası Lucky Luciano nun sağ kolu olarak bilinen Meyer Lansky den bahsetmek yanlış olmaz. Meyer Lansky, suçtan elde ettikleri karaparayı ülke dışına çıkartarak vergi cennetlerine ve İsviçre deki isimsiz hesaplara yatırmaktaydı. Sonra geri ABD ye büyük şirketlerin doğrudan yatırımları veya borçları olarak gösterilip getirilmesiyle aklama işlemi yapmaktaydı. Bu aklanan fonlar sayesinde ABD deki Las Vegas ı kurduğunu iddia etmektedir. Karaparanın aklanmasının basında duyurulması, 1973 yılında ABD de Watergate skandalıyla olur. Bu skandalın ayrıntılarıysa ABD gazetesi olan The Guardian haberine göre, Meksika da aklanılan 200 000 doların Cumhuriyetçi parti kampanyasında kullanılmasıydı. Karaparanın aklanması deyiminin uluslararası nitelik kazanması, 1980 li yıllarında Amerika daki kokainin ortaya çıkması sonucunda, suç örgütlerinin uyuşturucu satışından elde ettikler büyük miktarda olan karaparanın aklamasıyla olmuştur. Günümüzde İngilizce karşılığı Money Launderıng olan karapara aklama teriminin hukuki olarak kullanışı, 1982 de Kolombiya kokaininden elde edilen gelirin müsaderesine ilişkin bir dava sırasında kullanılmıştır (Ergül, 2005: 5-7). 1.1.3. Karapara Aklama Aşamalar Karaparanın aklanması genelde Yerleştirme-Ayrıştırma-Bütünleştirme aşamaları olmak üzere üç aşamadan oluşan bir süreç içerisinde gerçekleştirilmektedir (Ergül, 1998: 3). Bu aşamalar bir kirli çamaşırın makinede yıkanmasına benzetilerek açıklanmaktadır. Birinci aşamada çamaşır makineye atılmakta (Yerleştirme- Placement aşaması), İkinci aşamada çamaşır makinede yıkanmakta (Ayrıştırma- Layering aşaması), Üçüncü ve Son aşamada çamaşır temizlenmiş halde makineden çıkarılmaktadır ki buna Bütünleştirme- İntegration aşaması denir. Her karapara olayında bu aşamaların üçünün de ayrı-ayrı gerçekleşmesi zorunlu değildir. Bazen bu aşamaların ikisi veya üçü tek işlemde gerçekleşebilir veya 8
bazı aşamalar gerçekleştirilmeden karaparanın aklanması sağlanabilir. Bu durum para aklanacak ülkeye, finansal olanaklara, aklayıcıların faaliyetlerine kadar pek çok şeye bağlı olabilir (Çelik, Koçağra, Güler, 2000: 75). Karapara aklama işleminde dört esaslı amaç bulunmaktadır. Bu amaçları sayacak olursa: 1. Paranın gerçek sahibi ve kaynağı gizlenmelidir. 2. Paranın şekli değiştirmelidir. Dolayısıyla şeklin değiştirilmesi malların azalması anlamına gelir. 3. Bu işlemle ilgili iz ve ipuçları ortadan kaldırılmalıdır. 4. Karapara daima kontrol altında tutulmalıdır (Aydın, 2008: 177). 1.1.3.1. Yerleştirme (Placement) Aşaması: Karapara aklamanın yerleştirme aşaması, karapara aklama işleminin en belirgin olan aşamasıdır, dolayısıyla bu aşamada para, kaynağına çok yakın olduğundan suçlular açısından en zor bölümünü oluşturmaktadır. Bu aşamaya plasman aşaması da denilmektedir (Somay, 1995: 72-75). Nakit paranın güvenlik güçleri tarafından yakalanması ve el konulması riski daha fazla olan aşamasıdır. Karapara ile mücadele eden birimlerin bu paranın kaynağı olan suç ile ilişkisini bu bölümde çok kolay ortaya çıkarabilmektedir. Çünkü bu aşamada karapara ile illegal kaynağı arasındaki bağ henüz kesilmiş değildir. Yani karapara aklayıcısının paranın kaynağına ilişkin kanuni bir gerekçesi yoktur (Akar, 1997: 69). Fakat karapara nakit halinde değilse bu aşamaya gerek yoktur (İpek, 2000: 17). Bu aşamada, genellikle suçlunun amacı, suçtan elde ettiği kazancı nakit formundan kurtarmaya çalışmaktadır. Başta uyuşturucu ticareti olmak üzere karaparayı doğuran suçlarda para, genelde nakit halindedir. Dolayısıyla kredi kartı, çek vb. uygulamaların sıklıkla kullanıldığı toplumlarda nakit formundaki para çok daha dikkat çekmektedir. Bu sebeple karapara aklayıcılar yerleştirme aşamasını daha kolay gerçekleştirmek için, bu tür uygulamaların yaygınlaşmadığı, kayıtdışı ekonominin ve nakit kullanımın yaygın olduğu ve denetiminin az olduğu ülkeleri 9
seçmektedir. Böyle ülkeler karapara aklayıcılar için gözde ülkelerdir. Nakit paranın aktarılması, taşınması, kullanılması veya benzeri işlemlere tabi tutulması oldukça zordur. Örneğin 100 dolar değerinde satın alabilecek kokainin ağırlığı, 100 dolarlık banknotun ağırlığından daha azdır. Dolayısıyla 100 kilogram kokainin ağırlığı, 100 kilogram kokainin karşılığında alacağı 100 dolarlık banknotların ağırlığından daha azdır. "Dönüştürme" de diyebileceğimiz bu aşamada, doğrudan suç sayılan fiillerden elde edilen çoğunlukla büyük tutarlardaki nakit paraların finansal sistemi içine sokulması ya da kaçak olarak ülke dışına çıkarılmak suretiyle gerçekleştirmeye çalışılmaktadır. Bir başka ifade ile karapara aklamanın yerleştirme aşaması, illegal yollardan elde edilen büyük miktardaki gelirin, fiziksel olarak malî sistemi içine girmesidir. Yerleştirme aşamasında nakit para; Küçük tutarlara bölünerek ülke içerisindeki çeşitli bankalara, farklı kişiler adına açılmış hesaplara yatırılabilir, fiziki olarak yurt dışına çıkarılarak denetimin az olduğu ülkelerde bankaya yatırılabilir, Banka hesaplarına yatırılmadan önce ihracat geliri, turizm geliri, kumarhane geliri vb. çeşitli sektörlerden kazanılmış bir gelir gibi gösterilerek her hangi bir açıklama yapılmasına gerek duyulmadan mali işlemlere sokabilir; Lüks araba, mücevher, gayrimenkul, antika veya sanat eserleri alımında kullanılabilir; hisse senedi, çek, poliçe, tahvil, bono gibi mali araçlara dönüştürülebilir, Finansal kuruluşların çalışanları ile işbirliği yapılarak sisteme sokulabilir veya mafya tarafından finansal kuruluşlara sahip olmak suretiyle nakit formundan kurtarılabilir. Karapara, yukarıda yazılı şekillerden biri sonucunda finansal sisteme girerse, gelir nakit formundan kurtulmaktadır ve nakit formundan kurtulduğunda, özellikle bankacılık sistemine sokulduğunda, paranın hareketliliği kolaylaşacak ve artacaktır. Bu aşamaya kadar karaparaya ulaşılamamışsa, bu aşamadan sonra karaparaya ulaşmak oldukça zorlaşacaktır (Çelik, Koçağra, Güler, 2000: 75-78). 10