GÖREME TARİHİ MİLLİ PARKINDA ALAN YÖNETİMİ VE YÖNETİM ETKİNLİĞİ

GÖREME TARİHİ MİLLİ PARKINDA ALAN YÖNETİMİ VE YÖNETİM ETKİNLİĞİ Milli Parklar Dairesi Başkanlığı 1 Orta Anadolu nun Aksaray daki Hasan Dağı ile Kayseri deki Erciyes Dağı volkanik bölgesinde Nevşehir il sınırları içinde yer içinde 1 ilçe merkezi (Ürgüp), 3 kasaba (Uçhisar, Ortahisar, Göreme) ve 2 köy (Çavuşin, Aktepe) de dahil olmak üzere jeomorfolojik, doğal ve kültürel değerleri ihtiva eden 9.614 hektarlık alan Bakanlar Kurulu Kararı ile 1986 yılında Göreme Tarihi Milli Parkı olarak ilan edilmiştir. Birleşmiş Milletler Eğitim - Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) tarafından 6.12.1985 tarihinde 357. sırada Göreme Tarihi Milli Parkı ve Kapadokya nın Kayalık Alanları adıyla Dünya Doğal ve Kültürel Mirası Listesine alınmış olup ülkemizde bu listede bulunan 9 yerden birisidir. Göreme Tarihi Milli Parkı Erciyes Yanardağının püskürttüğü Miosen devrindeki bazalt lavları ile Pliosen devrindeki lavlar ve etrafı kaplayan volkanik küllerin sel suları ve rüzgârın etkisiyle sürekli değişime uğrayan arazide de ilginç oluşumlar ortaya çıkmıştır. Tüften oluşan yumuşak tabakanın daha kolay aşınması, üstte kalan bazaltlı tabakanın ise daha zor aşınması sonucunda peribacaları denilen şekiller oluşmuştur. Göreme Tarihi Milli Parkı nın fiziki yapısı ise sadece peribacalarından ibaret değildir. Peribacalarının yanında platolar, glasiler ve kırgıbayırları da bulunur. Dünyaca ünlü peribacaları yanında kayalık alanlar ve bu kayalık alanların arasında yeşil vadiler bulunur. Milli Park, doğal değerlerinin yanı sıra Hıristiyanlığın gelişmeye başladığı ilk dönemleri ve manastır hayatını anlatan kiliseler, şapeller ve diğer kaya oyma mekanlar gibi kültürel Dr. Nihan YNİLMEZ ARPA, Neşe ERSÖZ, S. Serhat ARDA, Serpil ŞAHİN, Suzan SAYILGAN, ZERRİN KARAARSLAN, Abdulsamet HAÇAT, Erkan BOZKURT 1

değerleri de ihtiva etmektedir. Bu bölgede manastır hayatı 3. yüzyıl sonları ile 4. yüzyıl başlarında başlamış ve hızla yayılmıştır. Manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekhaneler ve keşiş hücreleri, depo ve şarap yapım yerleri bulunan mekanlar oyulmuş, duvar resimleri ile süslenmiştir. Göreme Tarihi Milli Parkı Ziyaretçi Merkezi Göreme Tarihi Milli Parkı sınırları içinde; 30,25 hektarı 1. derece, 26,88 hektarı 3. Derece olmak üzere toplam 57,13 hektar arkeolojik SİT alanı bulunur. Ayrıca 1815 hektar alanda 1. derece doğal SİT ve 1. derece arkeolojik SİT alanları da bir aradadır. Geleneksel konut dokusu, bu doku içerisinde yaşayan halkın örf ve adetleri, üretim şekilleri ve el sanatları milli markın diğer kültürel zenginliklerini oluşturur. Kaya oyma mekanların oluşturduğu tarihi yerleşimler Kapadokya mimarisini yansıtırken, topoğrafyaya uyumlu sokaklar ve yapıların bu sokaklarla ilişkileri ise geleneksel Anadolu konut dokusunun en güzel örneklerini sunar. Bu konut dokusu içinde günümüzde dahi halen devam eden bağcılık; bağcılığın birer sonucu olarak geleneksel yöntemlerle üzümden pekmez, şarap yapımı, ayrıca oniks taşının işlenmesi, dokumacılık ve Kapadokya nın simgelerinden birisi durumuna gelen çömlekçilik milli parkın yerel kültürünü yansıtan diğer etkinliklerdir. Anket ve Arazi Çalışması 2

MİLLİ PARKIN ZİYARETÇİ PROFİLİ VE ALAN KULLANIM DURUMU Milli Park; ulusal ve uluslar arası düzeyde yerli ve yabancı pek çok ziyaretçi tarafından ziyaret edilmektedir. Yıllık olarak alana gelen ziyaretçi sayısı.(ktb verileri). Ziyaretçiler bireysel olarak geldikleri gibi çoğunlukla turlarla başka bir etkinliğin parçası olarak sahaya gelmektedirler. Özellikle; - Yürüyüş grupları ve kültür-inanç turlarına gelenler tercih etmektedir. - Balon turları da andaki önemli etkinliklerden birisidir. Bölgede 15 kadar balon şirketi bulunmaktadır. Balon turları her geçen gün yoğunlaşmaktadır. - Kalış süreleri azami 2 (iki) gündür. - Kasım-Mart ayları ziyaret yoğunluğu daha az, Temmuz-Ağustos ayları ziyaretçi yoğunluğu artmaktadır. - Temmuz-Ağustos döneminde İtalya, Fransız ve yerli ziyaretçiler gelmekte, Japon gruplar ise daha çok sonbahar-kış dönemini tercih etmektedirler. - Yürüyüş gruplarında daha çok Fransızlar yer alırken, bunları Kore, Japon ve Çinliler takip etmektedir. - Yerli ziyaretçiler özellikle hafta sonlarını tercih etmektedir. - Gelen ziyaretçilerin büyük bölümü alanın milli park olduğunun farkında değildir. Mart 2013 tarihinde Milli Parkta Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü öğrencileri ve öğretim elemanlarına yapılan bir anket çalışmasında; alanın koruma statüsünün ne olması gerektiği sorulmuş ve katılımcıların tamamı milli park olmalı üzerinde odaklanmıştır (Şekil 1.). Bu alanın koruma statüsü Mili Park olmalı mıdır? evet hayır fikri yok 100% Şekil 1. Alanın koruma statüsü durumu Korunan alanlardaki uygulamalara yönelik yapılan sorgulamada; katılımcıların %90 ı korunan alanlarda yasaklama getirilmesi gerektiği yönünde fikir beyan etmiştir (Şekil 2). 3

Korunan alanlarda kullanımlara yönelik sınırlama ya da yasaklama getirilmeli midir? 2% 8% 90% evet hayır fikri yok Şekil 2. Korunan alana yönelik sınırlama ve yasaklama durumu Milli parka geliş amacına yönelik yapılan sorgulamada; eğitim ve inceleme, peyzajı izleme, kültürel ve tarihi alanları ziyaret öncelikli olarak belirtilmiştir (Şekil 3). Milli Parka geliş amacı 60 Peyzajı izleme 50 40 30 20 10 0 1.öncelik 2.öncelik 3.öncelik Doğa yürüyüşleri, doğa gözlemciliği Eğitim ve inceleme Yöresel ürünleri satın alma, yöresel yiyecek ve içecekleri tüketme Şekil 3. Milli parka geliş amacı Milli Parkta hangi faaliyetlerin yapılmasının uygun olacağı sorgulanmış ve konu ile ilgili olarak katılımcıların büyük bir bölümü tarafından tarihi ve kültürel turların yapılmasının uygun olacağı öngörülmüştür. Foto safari ve trekking etkinliği de milli parkta yapılabilecek uygun faaliyetler olarak tanımlanmıştır (Şekil 4). 4

Milli Parkta yapılması uygun olan faaliyetler 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Şekil 4. Milli parkta yapılabilecek faaliyetler Milli parkın peyzaj açısından kaynak değerlerinin ortaya konmasına yönelik yapılan sorgulamada; katılımcıların tamamına yakını peri bacaları, jeomorfolojik oluşumlar ve topoğrafk yapının alanın temel peyzaj değerlerini oluşturduğu görülmüştür (Şekil 5). Göreme Tarihi Milli Parkı nın peyzaj açısından ana kaynak değeri 6 2 Peri bacaları, jeomorfolojik oluşumlar ve topoğrafya Flora 112 Diğer,fikrim yok Şekil 5. Milli Parkın kaynak değerleri Milli parkta görülen sorunların değerlendirilmesine yönelik yapılan sorgulamada; özellikle alanda ziyaretçi hizmet ve tesislerinin (bilgilendirme, tanıtım, yönlendirme levhaları,broşür, satış üniteleri,yol, otopark) yetersiz olduğu vurgulanmış; alanın yönetsel (plan, personel güvenlik) olarak da durumunun zayıf görüldüğü vurgulanmıştır. Her türlü kirliliğin (hava, katı atık, gürültü), yapılaşmanın ve ziyaretçilerin kaynaklara olan olumsuz etkilerinin de alana zarar verdiği belirtilmiştir (Şekil 6). 5

Milli Parkın sorunları 120 100 80 60 40 20 0 Şekil 6. Milli parkın sorunları Milli park alanında ziyaretçilere yönelik ne tür hizmet ve tesislere ihtiyaç olduğu konusunda yapılan sorgulamada; ziyaretçi merkezi, rehberlik hizmetleri, yönlendirme-bilgilendirme levha ve tabelaları, broşür-afiş vb. basılı materyaller, giriş kapısı ve müzenin olması gerektiği vurgulanmıştır (Şekil 7). Milli Parkta ziyaretçiler için olması gereken hizmet ve tesisler Ziyaretçi merkezi Piknik alanları Yöresel misafirhaneler Müze Broşür ve tanıtıma yönelik araçlar 17% 16% 16% Giriş kapısı Restoranlar Kamping alanları Yönlendirme levhaları Rehberlik hizmetleri 18% 8% 1% 1% 12% 9% 2% Şekil 7. Ziyaretçi hizmet ve tesisleri Mili parkın kaynak değerlerinin etkin yönetimi ve korunmasında özellikle korunan alanın sahip olduğu uzun devreli gelişme planının uygulanmasının etkili olacağı belirtilmiştir. Milli park alanında yaşayan yöre halkının ve alana gelen ziyaretçilerin farkındalığının arttırılması, korunan alan ile ilgili tarafların süreçlere etkin katılımının sağlanması ve milli park için 6

çalışacak personel sayısı ve kapasitesinin güçlendirilmesinin de önemli olduğu vurgulanmıştır (şekil 8). Alanı insanlara kapatalım ya da kendi haine bırakalım 2% Milli Parkın ana kaynak değerlerinin etkin korunması nasıl sağlanabilir? Fikrim yok 17% Planın iyi bir biçimde uygulanması(gerek li kısıt ve yasakların getirilmesi vb) 29% Ziyaretçi ve yöre halkının bilinçlendirilmesi 25% Personelin sayı ve kapasitesinin artması,güvenlik önlemleri 13% Şekil 8. Milli parkın etkinliğine yönelik yapılabilecek uygulamalar Tüm tarafların etkin katılımıyla alanın birlikte yönetimi 14% Araştırmada milli parkın görsel değerlerini olumsuz etkileyen unsurların neler olduğuna yönelik de bir sorgulama yapılmış; plansız yapılaşma, ticari faaliyetler(seyyar satıcılar ve satış stantlarının düzensizliği) ve görsel kirliliğin (atv araçları,balon, tur otobüsleri,levhalar,çöpler vb.) olduğu belirtilmiştir (Şekil 9). 50 Milli Parkın görsel kalitesi üzerinde olumsuz etki yapan unsurlar 0 Şekil 9. Milli Parktaki sorunlar Göreme Tarihi Milli Parkı denildiğinde akla gelen ilk özelliğin ne olduğu konusuna katılımcıların tamamına yakını peri bacası cevabını vermiştir (Şekil 10). 7

Göreme TMP denince akla ilk gelen nedir? 5% Peri bacaları Diğer 95% Şekil 10. Göreme denildiğinde ilk akla gelen özellik Çalışmaya katılanlara yöneltilen sorulardan birisi de Milli pak için çalışma yapıp-yapmak istemedikleri olmuş ve katılımcılar genellikle alan için çalışma yapabileceklerini belirtmişlerdir (Şekil 11). Özellikle milli parkta planlama ve araştırma faaliyetlerine katılım sağlanabileceği, alanın tanıtımına katkıda bulunulabilineceği belirtilmiştir (Şekil 12). Alan için çalışma yapmak ister misiniz? Ne yapabilirsiniz? Tanıtım,bilgilendirme,reklam,koruma 21% 2% 77% evet hayır fikri yok 20% 52% 22% 6% Elimden gelen herşeyi yapabilirim Planlama çalışmaları ve araştırma konularında çalışarak Diğerleri Şekil 11-12 Ziyaretçi Merkezi nin Etkinliğinin Değerlendirilmesi Toplantısı 8

GÖREME TARİHİ MİLLİ PARKININ YÖNETİM ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Korunan alanlar, biyolojik çeşitliliğin korunması için en etkin ve yaygın uygulamalardan biridir. Korunan alanların sayısı ve dünya üzerinde kapladıkları yüzölçümleri artarken yönetimleri ve uygulamaların izlenmesinde aynı hızda ilerleme kaydedilmemektedir. Hâlbuki izleme ile hem alanlardaki kaynak değerlerinin durumu ve hem de yönetsel etkinliği ortaya konabilmektedir. Zira son 10 yıldır korunan alanların yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi uluslararası önem kazanmıştır. Korunan alanlarda yönetim etkinliğini izleme sistemi korunan alanların ne kadar iyi yönetildiğini gösteren değerlendirmelerin düzenli olarak uygulanmasıdır. Bu değerlendirme, korunan alanın değerlerinin ne kadar korunduğunu, yönetim ve koruma hedef ve amaçlarına ulaşılmasında ne kadar yol alındığını yani korunan alanların değerini ve başarısını ortaya koymaktadır. Ülkemizde yönetim etkinliği izleme sistemi uygulaması ile 2873 sayılı Milli Parklar Kanununa tabi alanların daha etkin yönetilmesi, insan gücü ve kaynaklarının daha etkili kullanılması, yönetim etkinliğini azaltan nedenlere zamanında doğru teşhis konması ve buna yönelik doğru ve etkin politikaların geliştirilmesi amacıyla 2012yılında başlatılmış ve 2013 yılında da devam etmektedir. Genel Müdürlüğümüz Milli Parklar Dairesi Başkanlığı tarafından Milli Park ve Tabiat Parklarında; - Mevcut durumun, - Korunan alanın değerlerinin ne kadar korunduğunun, - Yönetim ve koruma hedef ve amaçlarına ulaşılmasında ne kadar yol alındığının ortaya konulması ile - 2873 sayılı Milli Parklar Kanununa tabi alanların daha etkin yönetilmesi, - İnsan gücü ve kaynaklarının daha etkili kullanılması, - Yönetim etkinliğini azaltan nedenlere zamanında doğru teşhis konulması ve - Buna yönelik doğru ve etkin politikaların geliştirilmesi 9

amacıyla yönetim etkinliği izleme sistemi uygulamasına yönelik olarak gerekli denetim ve kontrol çalışmaları gerçekleştirilmektedir. İzleme sürecinde 66 Tabiat Parkı nda Çevre Temizliği ve Genel Bakım Denetlemesi, 18 Milli Park ta, 2 Tabiat Parkında Yönetim Etkinliğinin İzlenmesi (METT) ve değerlendirilmesi çalışmaları yapılmıştır. IUCN (Dünya Doğa Koruma birliği), WCPA (Korunan Alanlar çalışma Grubu) tarafından önerilen çerçeveye göre etkin bir korunan alan yönetiminin izlenmesi için altı aşama dikkate alınmaktadır. Bu çerçeve; ortam, planlama, girdiler, süreçler, çıktılar olarak tanımlanmıştır. Göreme Tarihi Milli Parkı nın değerlendirilmesi sonucu aldığı puanlar ve ideal puanları gösterir tablo (Tablo 13) aşağıda verilmiştir. Toplam Kategori Puanları Kategori Alan Puanı İdeal Puan Ortam 3 3 Planlama 7 21 Girdiler 8 18 Süreçler 13 33 Çıktılar 5 12 Sonuçlar 3 9 Toplam Puan 39 96 Şekil 13. Göreme TMP. Değerlendirme puanı ve ideal puan karşılaştırması Göreme Tarihi Milli Parkı korunan alanında yönetim etkinliği grafik 1 ve 2 de gösterilmektedir. 10

15 Ortam 3 Sonuçlar 3 10 5 0 Planlama 7 Alan Puanı Çıktılar 5 Süreçler 13 Girdiler 8 Grafik 1. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 1 Puan 40 35 30 33 25 21 18 20 15 3 12 10 13 9 5 3 7 8 5 3 0 Ortam Planlama Girdiler Süreçler Çıktılar Sonuçlar İdeal Puan Alan Puanı Grafik 2. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 2 Korunan alanın kategorilere göre aldığı puanın ideal puan dan düşük olmasının en önemli nedenleri şunlardır: 11

Ortam: Bu kategoride korunan alan puanı ideal puana ulaşmıştır. Alan 1986 yılında Milli Park olarak ilan edilmiş olup, aynı zamanda UNESCO tarafından Dünya Kültür Miras Listesine dahil edilmiştir. Planlama: Korunan alanın 1971 tarihli yönetim planı (Uzun Devreli Gelişme Planı) mevcut olup, bu planın günümüz koşullarına revize edilmesine yönelik çalışmalar tamamlanmıştır. Revize plan Koruma Kurulu tarafından da uygun bulunmuş olup, Bakanlık tarafından onay aşamasındadır. Gerek 1971 gerekse revize planda korunan alanın yönetimine ilişkin kararlaştırılmış amaçlar bulunmakta ancak, bunların etkin bir şekilde uygulanmasında bazı eksiklikler mevcuttur. Özellikle maddi kısıtlar ile eleman ve teçhizat eksikliği gibi diğer problemler nedeniyle alana ilişkin yönetimim planı kısmen uygulanabilmektedir. Korunan alanda uygun olmayan arazi kullanımı ve faaliyetlerin kontrol edilmesine yönelik düzenlemeler mevcut olup, bunların etkin olarak uygulanmasında ciddi zayıflıklar bulunmaktadır. Alanın yönetim faaliyetleri performans yönünden bir ölçüde geçici olarak izleme ve değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Ancak konu ile ilgili olarak bütüncül bir strateji bulunmamaktadır ve sonuçlar düzenli olarak toplanmamaktadır. Korunan alanın büyüklüğü (tasarımı), korumadaki ana amaçların gerçekleştirilmesini önemli ölçüde kısıtlamamaktadır. Ancak daha büyük ölçekli ekolojik süreçlerle karşılaştırıldığında tasarımın yeniden gözden geçirilerek iyileştirilebileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Sahanın yönetilmesine ilişkin düzenli bir çalışma planı oluşturulmaktadır. Ancak yukarıda bahsedilen sebeplerle çok azı uygulanabilmektedir. Komşu arazi ve su kullanım planlaması korunan alanın ihtiyaçlarını dikkate almamakta ve etkinlikleri/politikaları alanın yaşamını sürdürmesine zarar vermektedir. Özellikle sahaya yakın bölgede bulunan barajın iklimsel etkisi peri bacaları üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Girdiler: Personelin, korunan alan mevzuatını ve yönetmeliklerini uygulamak için kabul edilebilir bir kapasiteye ve kaynaklara sahiptir ancak bazı eksiklikler vardır. azdır. Korunan alandaki önemli habitatlar, türler ve kültürel değerler hakkındaki bilgi çok Alan Nevşehir İlinden yönetilmekte olup, yerinde personel yoktur. Bu durum sahanın koruma, kontrol ve yönetim faaliyetleri için bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır. 12

Korunan alana ve yönetim ihtiyacını karşılamaya yetecek ölçüde garanti edilmiş bir bütçe vardır. Sahaya yönelik mevcut bütçe kabul edilebilir düzeydedir ancak, etkin yönetimi tam olarak gerçekleştirmek için daha da iyileştirilebilir. Milli parkta bir ölçüde teçhizat ve tesis vardır fakat bunlar tümüyle yetersizdir. Milli parka gelen ziyaretçilerden ücret tahsil edilmektedir ve bu ücretin korunan alana ve çevresine biraz katkısı olmaktadır. Süreçler: Milli parkın sınırları, yönetim makamı tarafından bilinmekte, ancak yöre sakinleri/komşu arazi kullanıcıları tarafından bilinmemektedir. Milli parkta kaynakların kullanımını kontrol eden koruma sistemleri, kaynakların kullanımını ve kaynaklara erişimi kontrol etmekte kısmen etkilidir. Milli parkta önemli miktarda etüt ve araştırma yapılmakta ama bunlar korunan alan yönetiminin ihtiyaçlarına yönelik değildir. Alanla ilgili olarak üniversitelerin ve Sivil Toplum Kuruluşlarının projeleri mevcuttur. Alanda yapılan bilimsel çalışmaların sonuçlarında milli parka bir dönüş olmamaktadır. Kritik düzeyde önemli habitatlar, türler, ekolojik süreçler ve kültürel değerlerle ilgili aktif yönetim gereksinimlerinin çok azı uygulanmaktadır. Alan Nevşehir den yönetilmekle beraber, personelin eğitim ve beceri düzeyi yeterlidir; ancak yönetim amaçlarının tam olarak gerçekleştirilmesi için daha da iyileştirilebilir. Bunun için kaynak aktarımı ile birlikte personele yönelik eğitim programlarının yapılması ve belli periyotlarda bu eğitimlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Milli Parkın bütçesi, kritik yönetim ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yönetilmekte olup, bütçe yönetimi yeterlidir fakat iyileştirilebilir. Alana yönelik yönetim ihtiyaçları için bir ölçüde teçhizat ve tesis bulunmaktadır; fakat bunlar tümüyle yetersiz olup, teçhizat ve tesislerin bakımı belli bir ölçüde ve düzenli olmayan bir şekilde yapılmaktadır. Milli park yetkilileri ile milli parka komşu resmi ve tüzel arazi ve su kullanıcıları arasında ilişki vardır ancak yönetimde işbirliği yok denecek kadar az olup, yöre halkı yönetime ilişkin tartışmalara bir miktar katkı sağlamaktadır. Ancak yönetime doğrudan katılamamaktadır. Alanın yönetim faaliyetleri performans yönünden bir ölçüde geçici olarak izleme ve değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Ancak konu ile ilgili olarak bütüncül bir strateji bulunmamaktadır ve sonuçlar düzenli olarak toplanmamaktadır. 13

Turizm operatörleri ile yetkililer arasında bir ilişki vardır ancak bu büyük ölçüde idari ve düzenleyici konularla sınırlıdır. Çıktı: Sahanın yönetilmesine ilişkin düzenli bir çalışma planı oluşturulmaktadır. Ancak yukarıda bahsedilen sebeplerle çok azı uygulanabilmektedir. Milli parkta kaynakların kullanımını kontrol eden koruma sistemleri, kaynakların kullanımını ve kaynaklara erişimi kontrol etmekte kısmen etkilidir. Alan Nevşehir den yönetilmekle beraber, personelin eğitim ve beceri düzeyi yeterlidir; ancak yönetim amaçlarının tam olarak gerçekleştirilmesi için daha da iyileştirilebilir. Ziyaretçi tesisleri ve hizmetlerinin mevcut ihtiyaçlara cevap vermek açısından uygun değildir. UDGP nin de önerdiği üzere, mevcut ziyaretçi merkezinin ivedilikle düzenlenmesi ve kullanıma açılması, yine planın öngördüğü gibi milli parkın değişik noktalarında tanıtım birimlerinin oluşturulması gerekmektedir. Sonuçlar: Milli park alanı içinde düzenlenen satış birimleri ile turizm aktivitelerinden kaynaklı, yöre halkına bir miktar ekonomik fayda akışı bulunmaktadır. Korunan alanın önemli değerleri başlangıçtaki halleri ile karşılaştırıldıklarında önemli biyolojik çeşitlilik, ekolojik ve kültürel değerlerin bir kısmının ciddi biçimde bozulduğu görülmektedir. Özellikle alana gelen ziyaretçilerin bilinçsiz bir şekilde peri bacalarının üzerlerine çıkarak resim çektirmeleri, alan dışında bulunan barajın iklimsel etkileri gibi, insan faaliyetleri nedeniyle bazı peri bacalarında ciddi bozulmalar meydana gelmekte, bu durum peri bacalarının doğal aşınma sürecini hızlandırmakta ve ömrünü kısaltmaktadır. Göreme Tarihi Milli Parkı nın yönetim etkinliğinin izlenmesine yönelik diğer bir değerlendirme formu da Orta Amerika Korunan Alan ve Ormancılık Konseyi Genel Sekreterliğinin koordinasyonunda yürütülen bir çalıştay sonucunda hazırlanmış olan Korunan alan izleme sistemi formu da doldurulmuştur. Form; sade ve anlaşılır olmasının yanı sıra uygulama maliyetinin düşük, veri elde edilmesine yönelik sürecin kısa olması ve korunan alanların yönetim etkinliğini değerlendirmeye yönelik temel ilkeleri verebilmesi nedeniyle uygulanabilir görülmüştür. Form; Korunan alan için arzu edilen ideal koşulları Alan analizleri Alanın karakterini belirleyen değerleri, 14

Her bir değere yönelik temel kriterleri, Her bir kriter için belirlenen göstergeleri kapsamaktadır. Formda korunan alanlar; SOSYAL İDARİ DOĞAL VE KÜLTÜREL KAYNAK DEĞERLERİ YASAL VE POLİTİK DURUM EKONOMİK VE FİNANSAL DURUM İletişim, katılım, arazi kullanım hakkı, ziyaretçi yönetimi Altyapı, personel, planlama Kullanım durumu, korunması, kaynaklara ilişkin veri durumu,) Yasal çerçeve, kurumsal çerçeve Öz yeterlilik, mal ve hizmet üretimi, korunan alandan sağlanan faydalar) açısından değerlendirilmiştir. Elde edilen değerlendirme sonuçları grafik 3 ve 4 te verilmiştir. Sosyal Değerlendirme 40 11 30 Ekonomik ve Finansal Değerlendirme 20 10 0 İdari 33 Değerlendirme Alan Puanı 11 Yasal ve Politik Değerlendirme 13 Doğal ve Kültürel Kaynakların Değerlendirmesi 32 Grafik 3. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 1 15

80 60 40 20 0 İdeal Puan Alan Puanı Sosyal Değerlendirme İdari Değerlendirme Doğal ve Kültürel Kaynakların Değerlendirmesi Yasal ve Politik Değerlendirme Ekonomik ve Finansal Değerlendirme Alan Puanı 11 33 32 13 11 İdeal Puan 25 75 60 20 20 Grafik 4. Göreme Tarihi Milli Parkı Yönetim Etkinliği Grafiği - 2 C. Alanla İlgili Öneriler - Teknik personel ve diğer yardımcı personel eksikliklerinin giderilmesi, - Araç ve ekipman noksanlıklarının giderilmesi, - Alan yönetim stratejilerinin geliştirilmesi, - Bütçenin iyileştirilmesi, - Döner sermayenin oluşturulması olarak tespit edilmiştir. 16