CUSHİNG SENDROMU Cushing Hastalığı; Cushing Sendromu; Hiper Kortizolizm; Cushing kortizol hormonunun artması sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Vücutta böbrek üstü bezlerinden üretilir ve stres ve enfeksiyonlarla mücadelede vücuda yardımcı olur. Cushing sendromunun en büyük sebebi dışarıdan verilen kortizon hormonudur. Cushing sendromu neden olur? Hastalık kortizol hormonuna uzun süre ve yüksek dozda maruz kalmak sonucu ortaya çıkar. Dışarıdan uzun süre kortizon yada prednizolon gibi steroid hormonların verilmesi, Böbrek üstü bezlerinin tümörü ve aşırı kortizol üretmesi, Hipofiz bezi tümörü ve böbrek üstü bezlerinden aşırı kortizol ürettirmesi ( hipofiz bezi adenomlarına bağlı olursa bu duruma Cushing hastalığı denir, Nadiren akciğer, tiroit, böbrek, pankreas, timüs tümörleri Cushing sendromuna yol açar. Cushing sendromu kimlerde görülür? Hastalık herkezde ve her yaşta ortaya çıkabilir. En sık: Kortikosteroid içeren ilaçları uzun süre yüksek dozda kullananlarda, 20 50 yaş arası insanlarda, Daha çok kadınlarda ortaya çıkar. Cushing hastalığının belirtileri nelerdir? Hastalık birçok metabolizma bozukluğuna yol açar. En sık görülen belirtiler:
Kilo alma, Özellikle üst vücutta ve yüzde kilo alma, Yuvarlak yüz ( ay dede yüzü ), Deri değişiklikleri, Deride esmerleşme, Mor çatlaklar, Kolay morarma, Kıllanma, Adet düzensizlikleri, adet atlama, Kısırlık, Cinsel istekte azalma, Yüksek tansiyon, Su tutulması, genel ödem, Kan şekerinde artma, diyabet, Aşırı yorgunluk, halsizlik, çabuk yorulma, Kişilik değişiklikleri, çabuk kızma, ağlama, Kas güçsüzlüğü, Osteoporoz, kemik erimesi, kolay kırılma, zor iyileşme, Çocuklarda iskelet gelişiminde, büyüme ve gelişmede gerilik, zeka gelişiminde yavaşlama, Aşırı susama, Sık idrara gitme, Psikoz, Bel ağrıları, Sık enfeksiyon hastalıkları görülür. Cushing teşhisi: Hastanın şikayetleri ve muayene bulguları teşhise yardımcı olur. Kullanılan ilaçların detaylı olarak söylenmesi önemlidir. Kortizol seviyesi testleri yapılır: 24 saatlik idrarda serbest kortizol: vücuttaki kortizol miktarını gösterir. Birkaç kez yapılıp ortalamasının alınması daha doğru sonuç verir. Sabah kortizolu: sabah 8 de alınan kan örneğinde
kortizol miktarıdır. Deksametazon süpresyon testi: kortizolun kaynağını tespit etmekte kullanılan testlerdir. Kortizol kaynağını tespit etmek amacıyla: ACTH seviyesi, ACTH stimulasyon testi, Yüksek doz deksametazon supresyon testleri yapılır. Görüntüleme testleri: Hipofiz bezi ve böbrek üstü bezlerinin görüntülenmesi adenomların tespiti için önemlidir. Bu adenomlar hipofiz bezinde milimetrik boyutlarda olabilir. MR, CT tomografi yada direk grafiler ile inceleme yapılabilir. Cushing tedavisi: Cushing sendromunun tedavisi sebebe yöneliktir. Dışarıdan alınan steroid ilaçlara bağlı Cushing hastalıklarında ilacın azaltılması, kesilmesi yada alternatif tedavi seçenekleri araştırılır, Hipofiz tümörüne bağlı ise tümör çıkarılır yada radyo terapi ile faaliyeti durdurulur, Adrenal tümör ise böbrek üstü bezlerinin tamamı yada bir kısmı çıkarılarak tedavi sağlanabilir. Kortizol üretimini bloke eden ilaç tedavileri verilebilir. Cushing hastalığından korunmak mümkünmü? Cushing hastalığı birçok faktöre bağlı olarak ortaya çıkabilir. Kortizonlu ilaçların doktor kontrolü dışında kullanılmaması gerekir. Referanslar: 1. American Academy of Family Physicians
http://familydoctor.org/ 2. Cushing s Support and Research Foundation http://www.csrf.net/ 3. Canadian Family Physician http://www.cfpc.ca/ 4. Health Canada http://www.hc-sc.gc.ca/index_e.html 5. Arnaldi G, Angeli A, Atkinson AB, Bertagna X, et al. Diagnosis and complications of Cushing s syndrome: a consensus statement. J Clin Endocrinolo Metabo. 2003;88:5593-5602. 6. Cushing s Syndrome. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases website. Available at: http://www.niddk.nih.gov/health/endo/pubs/cushings/cushings.ht m. Updated July 2008. Accessed July 8, 2009. 7. Diez JJ, Iglesias P. Pharmacological therapy of Cushing s syndrome: drugs and indications. Mini Rev Med Chem. 2007;7(5):467-480. 8. Fauci AS, Braunwald E, Isselbacher KJ, et al. Harrison s Principles of Internal Medicine. 14th ed. New York, NY: The McGraw-Hill Companies; 2000. 9. Kirk LF Jr, Hash RB, Katner HP, Jones T. Cushing s disease: clinical manifestations and diagnostic evaluation. Am Fam Physician. 2000;62(5):1119-1127, 1133-1134. 10. Tritos NA, Biller BM, Swearingen B; Medscape. Management of Cushing disease. Nat Rev Endocrinol. 2011;7(5):279-289. 11. Makras P, Toloumis G, Papadoglas D, et al. The diagnosis and differential diagnosis of endogenous Cushing s syndrome. Hormones. 2006;5:231-250. 12. Yaneva M, Mosnier-Pudar H, Dugue MA, et al. Midnight salivary cortisol for the initial diagnosis of Cushing s syndrome of various causes. J Clin Endocrinol Metab. 2004;89(7):3345-3351
DEKSAMETAZON SÜPRESYON TESTİ Kortizol süpresyon testi; ACTH süpresyon testi; Deksametazon süpresyon testi Hipotalamus ve hipofiz bezinin kortizole cevabını ölçen laboratuar testidir. Kortizol Hipotalamus u uyararak ACTH salgısını ve buna bağlı olarak da kortizol üretimini durdurur. Kortizol artınca ACTH düşer; ACTH artınca kortizol düşer. Dışarıdan verilen kortizol benzeri madde ile (Deksametazon) ACTH ın düşmesi beklenir. Test adrenal ile hipofiz arasındaki bağlantıyı test etmek için yapılır. Deksametazon Süpresyon testi nasıl yapılır? Test sabah aç karnına yapılır. Hastadan 1. gün kortizol ve ACTH miktarını ölçmek üzere saat 8 de kan alınır. Aynı gün akşam gece 22 23 arasında 1 mg Deksametazon ağızdan verilir. 2. Gün sabah 8 de kan alınır kortizol miktarına bakılır. Deksametazon Süpresyon Testi için normal değerler: Erişkin insanda 1 mg Deksametazon dan sonra alınan sabah kortizolu < 2mg/dL olmalıdır. Sabah kortizolu >10 mg/dl üzerinde ise Cushing sendromu vardır denir. Cushing sendromunda ACTH salgılayan adenom vardır ve Deksametazon verilmesine rağmen ACTH düşmez, kortizon seviyesi düşmez ve > 10 mg /dl üstünde kalır. Aşağıdaki ilaçlar Deksametazon süpresyon testini bozar. Bu ilaçların testten önce kesilmesi gerekir: Barbituratlar,
Kortikosteroidler, Estrojen, Doğum kontrol ilaçları, Fenitoin, Sprinolakton, Tetrasiklin Deksametazon süpresyon testi neden yapılır? Test fazla kortizon un kaynağını bulmak için, Cushing Sendromunun teşhisi ve nedenini anlamak için yapılır. Test sonucunda sabah kortizol ü >10 mg/dl ise Cushing sendromu vardır denir bu sendrom ya: Kortizol üreten adrenal tümöre, Ya dışarıdan verilen kortizol e, Ya ACTH üreten hipofiz tümörüne, Yada ACTH üreten başka bir tümöre bağlıdır. Referanslar: 1.Stewart PM. The adrenal cortex. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008: chap 14 ACTH (Synacten) STİMÜLASYON TESTİ Adrenal rezerv testi; Synacten stimülasyon testi; ACTH stimülasyon testi adrenal yetmezlik teşhisinde
kullanılır. ACTH stimülasyon testi neyi ölçer? ACTH beyinde hipofiz bezinden salgılanır ve adrenal bezlerden kortizol hormonu salgılatır. Synacten sentetik ACTH hormonudur ve onun gibi etki ederek kortizol salgılatır. Test böbrek üstü bezlerinin (adrenal) ACTH hormonuna ne derece iyi cevap verdiğinin ölçülmesidir. Adrenal bezlerin yetmezliğini teşhis amacıyla kullanılan laboratuar testidir. ACTH (Synacten) stimülasyon testi nasıl yapılır? Testten 12 24 saat önce ağır egzersiz ve yüksek kalorili karbonhidratlı gıdaların kesilmesi gerekir. Test den önce aç olmak gerekir. Önce kan alınır ve kortizol ölçülür daha sonra Synacten damardan verilir ( 0,25 mg i.v.) verilerek adrenal bezler uyarılır enjeksiyondan 30 ve 60 dakika sonra kan alınır. enjeksiyondan 60 dakika sonra değerin 20 mg/dl altında olması adreno kortikal yetmezlik teşhisi koydurur. ACTH stimülasyon testi için normal değerler: Bazal kortizol >5 mg/dl 30. ve/ veya 60. dk. Kortizol: >20 mg/dl olmalıdır. Doktorunuz idrarda serbest kortizol çıkışı için idrarda serbest kortizol ya da 24 saatlik idrarda 17 Ketosteroid testini de ek olarak isteyebilir. ACTH ( Synacten ) stimülasyon testi neden yapılır? Böbrek üstü bezlerin ( adrenal bezlerin ) düzgün çalışıp çalışmadığını test etmek ve hipofiz ile adrenal arası bağlantıyı kontrol etmekte kullanılır: Adrenal yetmezlik teşhis için, Hipofiz yetmezliği teşhis için kullanılır. Başlangıçta kortizol az fakat synacten den sonra normal artış oluyorsa hipofiz yetmezliği var denir. Başlangıçta kortizol
düşük enjeksiyondan sonra hala düşük ise adrenal yetmezlik var denir. ACTH stimülasyon testi: Akut adrenal kriz, Adisson hastalığı ( adrenal yetmezlik), Hipofiz yetmezliği, Hipofiz tümörlerinin ayırıcı tanısında kullanılır. Referanslar: 1.Stewart PM. The adrenal cortex. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008:chap 14. 2.Melmed S, Kleinberg D. Anterior pituitary. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008:chap 8. ACTH Adreno Cortico Tropic Hormon Serum Adrenokortikotropik Hormon; Serum ACTH; Adreno cortico tropik hormone; High-Sensitif ACTH; ACTH ( Adreno kortiko tropik Hormon ) beyinden salgılanan ve böbrek üstü bezlerinden hormon salgılatan maddedir. Serum ACTH miktarı gün içinde değişir. Doğru değerlendirme için test örneğinin sabah erken saatte ( tercihan saat 8 de ) alınması gerekir. Serum ACTH laboratuvar testi yapılmadan önce kortizon içeren ilaçların kesilmiş olması gerekir.
Serum ACTH testi neden yapılır? Test beyin ve böbrek üstü bezler arasında ki bağlantıyı incelemek amacıyla yapılır. Hormon problemlerinin tanısında kullanılır. ACTH hormonunun ana görevi böbrek üstü bezlerinden Kortizol hormonunu salgılatmak dır. Adreno Cortico Tropic Hormon (ACTH) için normal değerler: Erişkin için : 9-52 pg/ml dir. ACTH miktarını yükselten sebepler: Cushing (kuşing) sendromu, Addison hastalığı ( böbrek üstü bezlerinin yetmezliği), Doğumsal adrenal hiperplazi, ACTH üreten tümörler, Nelson sendromu. ACTH miktarını düşüren sebepler: Böbrek üstü bezi tümörlerine bağlı cushing sendromu, Dışarıdan verilen kortizol e bağlı cushing sendromu, Hipofiz yetmezliği, Ayrıca hipopituitarizm ( hipofiz yetmezliği ) ve Multip Endokrin Neoplazi hastalıklarının teşhisinde de Serum ACTH seviyesine bakılır. Referanslar: 1.Stewart PM. The adrenal cortex. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008:chap 14. 2.Melmed S, Kleinberg D. Anterior pituitary. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008:chap 8.
24 SAATLİK İDRARDA SERBEST KORTİZOL 24 Saatlik İdrarda Kortizol; İdrarda Serbest Kortizol, Test idrarda atılan serbest kortizol miktarını ölçer. 24 saatlik idrarda bakılır. Kortizol böbrek üstü bezlerinden salgılanan steroid hormondur. Gün içinde artıp azalır. Sabah 6-8 arası en yüksek olduğu dönemdir. Gece yarısı en düşük olduğu dönemdir. 24 saat boyunca idrarda atılan miktarı laboratuvar testi ile ölçülür. Kortizol vücudun birçok sistemini etkiler özellikle. Kemikler, Dolaşım sistemi, Kan şekeri, İmmün sistem, Yağ metabolizması,, karbonhidrat ve protein metabolizması, Sinir sistemi, İdrarda kortizol testi ne için yapılır? Kortizol strese karşı verilen cevapta önemli bir hormondur. Laboratuar testi vücuttaki kortizol miktarını göstermek açısından önemli bir testtir. Cushing (kuşing ) hastalığında kortizol çok artarken böbrek üstü bezlerinin yetmezliğinde (Addison hastalığı ) kortizol miktarı çok düşer. İdrarda serbest kortizol miktarı bu hastalıkların teşhisinde kullanılan bir testtir. Bazı ilaçlar testin sonucunu bozar:
Glukokortikoid ilaçlar ( kortizonlu ilaçlar), Lityum, Diüretik, Ketokonazol, Östrojen, Trisiklik antidepresanlar sonucu bozar. Ayrıca ciddi psikolojik ve fiziksel stres de idrarda kortizol sonucunu bozar. Doğru sonuç için aralıklarla testin 2-3 kez tekrarlanıp ortalamasının alınması daha doğru sonuç verir. 24 saatlik idrarda kortizol için normal değerler: Erişkinde: 10-100 mcg/24h Hafif Cushing sendromlarında normal ve normale yakın sonuçlar görülebilir. Bu durumda ACTH stimulasyon veya Deksametazon süpresyon testleri yapılır. İdrarda serbest kortizolu arttıran sebepler: Cushing sendromu: hipofiz besinden bağımsız, Cushing hastalığı: hipofize bağımlı, Yalancı Cushing, Eksojen Cushing, Ağır depresyon, ACTH salgılayan tümör. İdrarda serbest kortizolu düşüren sebepler: Addison hastalığı ( böbrek üstü bezi yetmezliği ), Hipopituitarizm, Konjenital adrenal hiperplazi, Referanslar: 1. Stewart PM. The adrenal cortex. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008: chap 14.
2. Melmed S, Kleinberg D. Anterior pituitary. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008: chap 8.