ULUSAL L K KONGRES 2010

KEÇ C ULUSAL L K KONGRES 2010 Bildiriler Kitab 2426 Haziran 2010 Editör Doç. Dr. Cengiz ATA O LU Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü ÇANAKKALE TÜB TAK taraf ndan desteklenmi tir

Editör: Doç. Dr. Cengiz ATA O LU Bu kitap Ulusal Keçicilik Kongresinde sunulan bildirileri içermekte olup, kitapta yer alan bildiriler Kongre Bilim Kurulu taraf ndan kabul edilmi ve ekilsel aç dan düzenlemeye tabi tutulmu tur. Bu kitab n yay n hakk editöre aittir ve tüm yay n haklar sakl d r. Kitab n herhangi bir bölümünün kopya edilmesi, ba ka dillere tercüme edilmesi, bas lmas ve ço alt lmas editör iznine ba l d r. Kaynak göstermek suretiyle al nt yap labilir. Kapak tasar m : Cengiz ATA O LU Birinci bask : 2426 Haziran 2010 ISBN 978-605-4222-06-3/100 let i im adresi: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Terzio lu Kampusu 17020 Çanakkale Tel: 0 286 218 00 18 1344 Fax: 0 286 218 05 45 E-posta: catasoglu@comu.edu.tr B ask : Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Matbaas Terzio lu Kampusu 17010 Çanakkale

DÜZENLEYEN KURULU LAR Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Çanakkale li Dam zl k Koyun-Keçi Yeti tiricileri Birli i DESTEKLEY C KURUL U LAR TÜB TAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Ara t rma Kurumu) Çanakkale Ziraat Odalar l Koordinasyon Kurulu Kepez Belediyesi Çanakkale Ticaret Borsas Ke an Ticaret Borsas Abal o lu Yem-Soya Tekstil Sanayi A.. Bolu Kalite Yem Sanayi A.. Küpsan Hayvanc l k T bbi Malzemeler Orman Ürünleri Sanayi ve Ticaret Ltd. ti. Alta Plastik Mühendislik Sanayi ve Ticaret Ltd. ti Kö ebucak Tar m Bay r Dondurma Çetinkaya Peynircilik An t Ya

Kongre Onursal Ba kanlar Prof. Dr. Ali AKDEM R (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü) Dr. Ferhan SAVRAN (Çanakkale li Dam zl k Koyun-Keçi Yeti tiricileri Birli i Ba kan ) Kongre Düzenleme Kurulu Ba kan Prof. Dr. Türker SAVA Kongre Düzenleme Kurulu Prof. Dr. Türker SAVA Doç. Dr. Cengiz ATA O LU Doç. Dr. Aynur KONYALI Doç. Dr. Ak n PALA Ar. Gör. Dr. Cemil TÖLÜ Ar. Gör. Hande I l AKBA Ar. Gör. Baver CO KUN Bekir S tk AYA Sefer AH N Kongre Bilim Kurulu Prof. Dr. Erdo an TUNCEL (Uluda Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa KAYMAKÇI (Ege Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Okan GÜNEY (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Numan AKMAN (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. M. Mustafa O AN (Uluda Üniversitesi) Prof. Dr. Orhan KARACA (Adnan Menderes Üniversitesi) Prof. Dr.. Zafer ARIK (Akdeniz Üniversitesi) Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ (Çukurova Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN ( stanbul Üniversitesi) Prof. Dr. Hayri CO KUN (Abant zzet Baysal Üniversitesi) Prof. Dr. Mahmut KESK N (Mustafa Kemal Üniversitesi) Doç. Dr. afak PULATSÜ (Ankara Üniversitesi) Doç. Dr. A k n KOR (Yüzüncü Y l Üniversitesi) Doç. Dr. lkay DELLAL (Ankara Üniversitesi) Kongre Sekreteri Doç. Dr. Cengiz ATA O LU

Ç NDEK LER ÇA RILI B LD R LER Türkiyede Keçi Yeti tiricili i: Sorunlar ve Çözümler Mustafa KAYMAKÇI, Sait ENG NDEN Z Üniversitelerde Keçi Konulu Ara t rmalar ve Bunlar n Sahaya Yans malar Turgay TA KIN, Mustafa KAYMAKÇI, Nedim KO UM, Gürsel DELLAL, Türker SAVA, Aynur KONYALI, Ferhan SAVRAN, Cemil TÖLÜ, Erdo an TUNCEL, Mehmet KOYUNCU, Okan GÜNEY, Sezen OCAK, Nazan DARCAN, Osman B ÇER, Mahmut KESK N,. Zafer ARIK, Veysel AYHAN, rfan DA KIRAN Preventive Health Management in Goat Production Matthias GAULY, E. MOOR Türkiyede Da l k-ormanl k Alanlarda Keçi Yeti tiricili i: Mevcut Durum ve Gelecek Gürsel DELLAL, Mehmet ERTU RUL, Nihat TEKEL, Erkan PEHL VAN Keçi Yeti tiricili inin Küresel klim De i imine Adaptasyonu ve Etkileri Azaltmaya Yönelik Stratejiler Nazan KOLUMAN DARCAN Dam zl k Koyun-Keçi Yeti tiricileri Birliklerinin Edinimleri Veysel AYHAN, Turgay TA KIN, Duygu NCE, Murat YILMAZ, Serkan BOYAR, Erbay BARDAKÇIO LU 1 26 37 42 60 68 YET T R C L K ve EKOLOJ Türkiyede Keçi Yeti tiricili inin Co rafi Da l m Nuran TA LIG L, Güven AH N Silvo-Pastoralizm: Hayvan Yeti tirme ve Orman Alanlar n n Birlikte Yürütülmesi, Kuzeybat Akdeniz Örne i Fatin CEDDEN Türkiye'de K l Keçisi Yeti tiricili inde Orman Kaynaklar ndan Yararlanmada Mevcut Durum, Darbo azlar ve Çözüm Önerileri Ahmet TOLUNAY, Veysel AYHAN Keçilerde Refah Mehmet KOYUNCU, eniz ÖZ ALTINÇEK Ç K l Keçi ve Saanen x K l Keçi (F 1 ) Melezlerinde Renk Varyasyonunun O lak Geli imi Üzerine Etkisi Mustafa OLFAZ, Hasan ÖNDER, Hilal TOZLU 83 87 92 97 101

T rmanma O laklar için Davran sal bir Gereksinim mi? Türker SAVA, Cemil TÖLÜ, Hande I l AKBA, Baver CO KUN,. Yaman YURTMAN Keçilerde Vücut S cakl n n Hava S cakl ve Hava Nemi ile Etkile imi Cemil TÖLÜ, Halil TUNCA, Tamer GARAGON, Türker SAVA Türk Saanen O laklar nda Baz Hematolojik Özelliklerin Ya ve Cinsiyete Göre De i imi Baver CO KUN, Murat TOSUNO LU, Türker SAVA 106 110 114 Gökçeadadaki S r, Koyun ve Keçilerde Baz Seroprevalans Kadir YE LBA, Gizem ALPAY, Pelin TUNCER Viral Enfeksiyonlar n 118 Do um Öncesi ve Sonras Dönemde O lak Ölümleri Funda E. ATAÇ, Turgay TA KIN, Mustafa KAYMAKÇI 123 ÜRET M S STEMLER Güneydo u Anadolu Bölgesi Keçi Yeti tiricili inin Genel Özellikleri ve Geli tirme Olanaklar H. Deniz REL Türkiyede Göçer Keçi Yeti tiricili inin Mevcut Durumu ve Gelece i Mu la-yata an Örne i Murat YILMAZ, H. Erbay BARDAKÇIO LU, Turgay TA KIN, Orhan KARACA Ankara lindeki Ankara Keçisi letmelerinin Yap sal Durumu ve Geli tirilme Perspektifleri rfan DA KIRAN, Nazan KOLUMAN DARCAN, Soner ÇANKAYA Sözle meli Süt Keçisi Yeti tiricili i: Bolana Modeli Orhan BULUT Kav it Köyü ve Yöresi Keçicilik Projesi: Geli meler Özdal GÖKDAL, Okan ATAY Organik Hayvanc l kta Keçi Yeti tiricili inin Yeri ve Önemi A.Özge DEM R, rfan DA KIRAN Entansif Keçi Eti Endüstrisindeki Geli meler, Bu Ba lamda Boer Irk n n Önemi Okan GÜNEY, Sezen OCAK Keçi Üretim Sistemlerinin ve Keçi Ürünlerinin Kimi Dünya Ülkeleri ve Türkiye Aç s ndan De erlendirilmesi Mahmut KAL BER, Nazan KOLUMAN DARCAN 130 135 142 147 150 154 162 168

Organik Keçi Yeti tiricili i Mahmut KAL BER, Nazan KOLUMAN DARCAN, Murat GÖRGÜLÜ Saanen, Malt z ve K l Keçileri ile Melezlerinde F rsatç Çiftle Y l Boyu O lak Elde Edilmesi Ak n PALA, Sefer AH N tirme ile 172 176 Biga (Çanakkale) lçesinde Keçi Yeti tiricili i Yapan letmelerin Genel Durumlar n n Anket Yoluyla Belirlenmesi Feyzi U UR, Cemil TÖLÜ, Gürbüz DA, Aynur KONYALI, Türker SAVA Entansif Keçi Yeti tiricili i Songül ENTÜRKLÜ, Emre ARSLANBA Teke Yöresinde K l Keçisi Yeti tiricili ine Genel Bak Özgecan KORKMAZ A AO LU, Özkan ELMAZ, Mahiye ÖZÇEL K MET N, Aykut As m AKBA, Mustafa SAATCI Konya li K l Keçi Yeti tiricili i ve Islah Çal malar Hakan ERDURAN, Mesut KIRBA 180 184 189 193 Türkiye'de GAP Bölgesinde Keçi Yeti Teknik Özellikler Nihat TEKEL, Gürsel DELLAL tiricili ine li kin Baz Yap sal ve 198 GENOT P Antalya ve Burdur Yöresinde Yeti tirilen Honaml Keçisinin Tan t lmas Özkan ELMAZ, Özgecan KORKMAZ A AO LU, Mahiye ÖZÇEL K MET N, Aykut As m AKBA, Mustafa SAATCI Yeti tirici Ko ullar nda K l Keçilerin Kimi Verim Özellikleri Okan ATAY, Özdal GÖKDAL, Vadullah EREN Farkl Keçi Genotiplerinin Do u Akdeniz Bölgesi Ko ullar ndaki Performanslar n n Kar la t r lmas : 2. Verim Özellikleri Sabri GÜL, Mahmut KESK N, Osman B ÇER Tokat artlar nda Yeti tirilen Saanen Irk Keçilerin Döl, Süt Verimi ve O laklar n Geli me Özelliklerinin Belirlenmesi Zafer ULUTA, Mehmet KURAN, Emre R N, Yüksel AKSOY Norduz ve K l Keçilerinde K l Verimi ve Kalitesinin Belirlenmesi Ferda KARAKU, A k n KOR, Mehmet B NGÖL, S. Seçkin TUNCER, Ayhan YILMAZ, F rat CENG Z Türkiye Yerli Keçi Genetik Kaynaklar ve Mevcut Durum Ay e Özge DEM R, Nihat MERT 202 207 211 215 219 223

Yerli ve Yabanc Keçi Irklar nda Genetik Polimorfik Sistemlerle Yakla m Ay e Özge DEM R, Nihat MERT lerlemeye Biyokimyasal 228 Norduz O laklar n n Büyüme-Geli me Özellikleri ve En Uygun Büyüme Modelinin Belirlenmesi Davut ÖZEL, Turgut AYGÜN Gürcü Keçisi Erdo an SEZG N, Sinan KOPUZLU, Sadrettin YÜKSEL Abaza Keçisi Erdo an SEZG N, Sinan KOPUZLU, Sadrettin YÜKSEL Ne Kadar Saanen? Kemal ÇEL K 233 237 241 245 ÜREME ve BESLEME Akkeçilerde Vitamin E Destekli Kesif Yemle Flushing Uygulamas n n Performansa Olan Etkileri B. Zehra SARIÇ ÇEK, Mehmet DUYMAZ Saanen Keçilerinde Beden Kondisyon Skorunun Östrus Senkronizasyonu ve Gonadorelin Enjeksiyonu Sonras Gebelik Oranlar na Etkisi lker SER N, Murat YILMAZ, Güne SER N, Ahmet CEYLAN Saanen ve Saanen X K l Keçi Melezi (G1-G2) O laklarda Sütten Kesim Öncesi Farkl Besleme Uygulamalar n n Canl A rl k Art Üzerine Etkileri Mesut YILDIRIR, M. Akif YÜKSEL, Orhan KARADA, Tamer SEZENLER, Mustafa YILMAZ Alman Alaca K l Melezi Keçilerin Besin Madde Tüketimleri ile Süt Verim ve çeri i Aras ndaki li kilerin Fenotipik ve Kanonik Korelâsyon ile Tahmini Sabri YURTSEVEN, Zeki DO AN, U ur SERBESTER, Murat GÖRGÜLÜ Keçi Rasyonlar nda Antioksidan Kullan m Ayd n ALTOP, Güray ERENER, Hüseyin ÇAYAN Melatonin Hormonunun Biyosentezi ve Süt Keçisi Yeti tiricili inde Eksojen Kullan m n n Üreme Performans ile Süt Kalitesi Üzerine Etkisi Mahmut ÇINAR, U ur SERBESTER, Ayhan CEYHAN Beslemenin Keçi Sütü Ya çeri i ve Kompozisyonu Üzerindeki Etkisi Elif GÖK, Ali Vaiz GAR PO LU 249 254 257 261 266 271 277

Farkl Yemleme Tekni i Kullan lan Genç Keçilerde Vücut S cakl ve Solunum Say s Cemil TÖLÜ, Cem GÖNCÜ, Türker SAVA, smail Yaman YURTMAN Sütten Kesim Öncesi Dönemde Probiyotik Tüketen O laklarda Rumenin Morfometrik Yap s Cengiz ATA O LU, Hande I l AKBA, Mert GÜRKAN, Sibel HAYRETDA, Ahmet UZATICI, Cemil TÖLÜ, Gürbüz DA, Türker SAVA, smail Yaman YURTMAN Süt Emen O laklarda Probiyotik Tüketiminin nce Barsa n Morfometrik Yap s Üzerine Etkileri Cengiz ATA O LU, Hande I l AKBA, Mert GÜRKAN, Sibel HAYRETDA, Ahmet UZATICI, Cemil TÖLÜ, Gürbüz DA, Türker SAVA, smail Yaman YURTMAN Kolesterol le Doyurulmu Siklodekstrinin Teke Spermas na En Uygun Muamele Zaman n n Tespiti Co kun KONYALI, Cristina TOMÁS, Eva BLANCH, Ernesto GÓMEZ, Eva MOCÉ Kolesterol ile Doyurulmu Siklodekstrin (CLC) ve Yumurta Sar s n n Dondurulmu Teke Spermas Kalitesi Üzerine Etkisi Co kun KONYALI, Eva BLANCH, Cristina TOMÁS, Ernesto GÓMEZ, Eva MOCÉ Ülkemizde Keçilerde Üreme Konulu Çal malar Pelin EVEGÜ, Aynur KONYALI Keçilerin Beslenmesinde Tanenler Sibel SOYCAN ÖNENÇ, Mürsel ÖZDO AN 283 288 292 295 299 303 308 YEM KAYNAKLARI Keçi Beslemede Silo Yemi Kullan m Ahmet ALÇ ÇEK Pazar At Sebze ve Meyveler Alternatif Siloluk Materyal Olabilir mi! As m KILIÇ Keçi Meralar nda Bulunan Baz Maki Türlerinin Otlatma Mevsimi Boyunca Yem De erlerinin Saptanmas Mustafa ÇÜREK, Nihat ÖZEN Süt Keçilerinin Beslenmesinde Pratik Rasyon Örnekleri erafettin KAYA 313 317 324 328

SÜT ve ÜRÜNLER Keçi Sütünün Fonksiyonel Bile enleri Gülçin ATIR, Zeynep GÜZEL-SEYD M Keçi Sütünün Kefir Üretiminde Kullan lmas : Fiziksel, Kimyasal ve Duyusal Özellikler Onur GÜNE ER, Yonca KARAGÜL-YÜCEER Keçinin En Tatl Ürünü: Kahramanmara Dondurmas Kurban YA AR Çine Yöresinde Yeti tirilen K l Keçi Sütlerinde Streptococcus agalactiae Saptanmas Dilek KESK N, Okan ATAY, ükrü KIRKAN, Özdal GÖKDAL, Serten TEKBIYIK, Osman KAYA Keçi- nek-koyun Sütü Kar m Kullan larak Yap lan Mihaliç Peynirlerinin Özellikleri Serpil ADAY, Yonca KARAGÜL YÜCEER Keçi Sütünün nsan Sa l Aç s ndan Önemi Mehmet KOYUNCU, Turgay TA KIN, Mustafa KAYMAKÇI Çanakkalede Yeti tiricili i Yap lan Baz Keçi Irklar na ait Sütlerin Ya Asidi Profili Onur GÜNE ER, Yonca YÜCEER, Aynur KONYALI Türkiyede Süt Keçisi Yeti tiricili i ve Modern Süt Bilimi Bak Aç s yla Keçi Sütünün De erlendirilmesi Emre ARSLANBA, Ali Erbili BODUR Keçi Sütü ve nek Sütü Özelliklerinin Kar la t r lmas Hülya YAMAN, Hayri CO KUN Keçi Sütünden Bebek Mamas Olarak Yararlanma Olanaklar Kevser AYI I I VAROL, Nedim KO UM Keçi Sütünün Bile imi ve Özellikleri Birsen TOPAÇ, Yonca KARAGÜL YÜCEER 332 336 342 347 351 355 359 365 369 373 379 ET ve KAL TES Türk Saaneni, Gökçeada, Malta ve K l Keçisi O laklar n n Besi, Karkas ve Et Kalitesi Özelliklerinin Kar la t rmal Olarak ncelenmesi Hülya YALÇINTAN, Bülent EK Z, Mustafa ÖZCAN 382

Alpin x K l Keçisi (F 1 ), Saanen x K l Keçisi (F 1 ) ve K l Keçisi O laklar n n Besi, Karkas ve Et kalite Özellikleri Okan ATAY, Özdal GÖKDAL, Semra KAYAARDI, Ali Kemali ÖZU UR, Vadullah EREN Entansif Besi Ko ullar nda Boer x Balcal Melezi (BBLC) ve Balcal (BLC) Erkek O laklar n Besi Performans ve Karkas Özellikleri Üzerinde Bir Ara t rma Okan GÜNEY, Sezen OCAK Keçi Karkas ve Et Kalitesi Engin YARALI, Okan ATAY, Özdal GÖKDAL, Semra KAYAARDI Keçilerde Et Kalitesini ve Besin Madde Kompozisyonunu Etkileyen Faktörler Alev TURAN, Emine SAÇILDI 386 391 398 403 SOSYO-EKONOM Keçinin Önemi ve Yörük Kültüründeki Yeri Mehmet KOYUNCU, Erdo an TUNCEL Tüketicilerin Alternatif Hayvansal Ürünlere Ödeme Gönüllü ü: Keçi Sütü ve Peyniri Örne i O uz PARLAKAY, Dilek BOSTAN BUDAK, Hilal YILMAZ, Erdal DA ISTAN 407 411 Küreselle me Sürecinde Keçiden Elde Edilen Ürünlerin Co rafi Ürün Olarak De erlendirilme Olanaklar rfan DA KIRAN, Nazan KOLUMAN DARCAN Türkiye ve Dünyada Keçilerden Elde Edilen Ürünlerin Durumu ebnem KARA UZUN, eniz ÖZI ALTINÇEKIÇ Günahlar Keçiye Yükledik! Hande I l AKBA, Harun BAYTEK N aretli 416 421 426 KIL ve KAL TES Türkiye de Keçi Lifleri Üretim Potansiyeli ve Bundan Yararlanma Olanaklar Gürsel DELLAL, Zeynep ERDO AN, Mehmet KOYUNCU, Feryal SÖYLEMEZO LU, Erkan PEHL VAN, Seçkin TUNCER Norduz ve K l Keçilerinden Elde Edilen Üst ve Alt K llarda Baz Fiziksel Özellikler Aras ndaki Fenotipik Korelasyonlar Ferda KARAKU, Mehmet B NGÖL, A k n KOR, S. Seçkin TUNCER, Ayhan YILMAZ, F rat CENG Z 431 438

ÜRET M S STEMLER

Kav it Köyü ve Yöresi Keçicilik Projesi: Geli meler Özdal GÖKDAL, Okan ATAY Adnan Menderes Üniversitesi Çine Meslek Yüksekokulu, 09500, Çine, Aydın Kav it Köyü ve Yöresi Keçicilik Projesi Ayd n ili Çine lçesi Kav it Köyü ve yöresinde yeti tirilen K l keçi sürülerinin melezleme ile süt ve döl verimlerinin yükseltilmesini amaçlamaktad r. Bu bildiride, proje kapsam nda Ocak 2010 tarihine kadarki geli meler konusunda bilgi sunulmu tur. Anahtar kelimeler: K l Keçi, yeti tirici ko ullar, keçicilik, melezleme The Goat Breeding and Improvement Project in Kav it Village and its Vicinity: Recent Advancements The Goat Breeding and Improvement Project in Kav it Village and its Vicinity aims to improve both milk yield and reproductive performance of Hair goats via crossbreeding with milk goats. The project studies were carried out on Hair goat flocks in Kav it Village and its vicinity, in the Çine of Ayd n Province. This paper contains information about recent advances in the project. Keywords: Hair goat, rural conditions, goat breeding, crossbreeding Giri Türkiyede K l keçi slah na yönelik planlamalar n ve politikalar n olu turulmas amac yla, yetkilileri harekete geçirecek yöresel ya da bölgesel model projelerin ortaya koyulmas gerekmektedir. Bu ba lamda birçok bilim adam Türkiyede keçi yeti tiricili inin geli mesi ve özellikle K l keçi slah ile ilgili olarak; K l keçilerin uygun sütçü keçilerle melezlenerek verimlerinin art r lmas gerekti ini, orman içi ve kenar köylerde keçi yeti tiricilerinin ba ka seçeneklerinin olmad n bildirmi lerdir (Güney ve ark., 2005; Kaymakç ve ark., 2005). Kav it Köyü ve Yöresi Keçicilik Projesi, do rudan yeti tirici ko ullar nda yürütülen ve K l keçilerin melez sütçü keçilere dönü türülmesini planl bir yakla m çerçevesinde ele alan az say daki çal madan biri olmas bak m ndan önemlidir. Ayn zamanda bu proje, Türkiyede K l keçi slah için literatürde öngörülen ( engonca ve ark., 1998; Güney ve ark., 2005; Kaymakç ve ark., 2005) yakla m n uygulama boyutunu ortaya koymaktad r. Bu bildiride, an lan proje kapsam nda Ocak 2010 tarihine kadarki geli meler ve gelece e ili kin hedefler konusunda bilgi sunulmu tur. Projenin Olu umu, Kapsam ve Amac Ayd n ili Çine lçesinde 2003 y l n n son aylar nda keçi yeti tiricili inin yo unla t Madran Da nda bulunan i letmelerde keçi yeti tiricili inin tan mlanmas amac yla yürütülen ön çal malarda Kav it Köyünün daha ileri boyuttaki çal malar n yürütülebilmesi için uygun oldu u belirlenmi tir. Orman içi ve kenar meralara sahip olan ve keçi yeti tiricili inin köklü bir geçmi e sahip oldu u bu köyde bulunan tüm sürülerde 2005 y l n n ocak ay ndan itibaren tan mlama çal malar ba lat lm ve köyde bulunan 8 sürüdeki yakla k 1000 keçi numaralanarak kay t alt na al nm t r. Yürütülen tan mlama çal malar, yeti tirme altyap s na ili kin ayr nt l bilgiler vermesi yan nda, yeti tiricilerin sorunlar n n ve beklentilerinin de erlendirilmesini sa lam ve populasyon üzerinde ne gibi çal malar yap labilece i hakk nda da fikir vermi tir. Türkiye genelinde ya anan keçi say s ndaki gerileme bu yöre için de söz konusu olmu ve ba lang çta 8 olan keçi sürüsü, yeti tiricilerin sürülerini elden ç karmas sonucu 2005 y l nda 6ya, 2008 y l nda 4e gerilemi tir. Mevcut yeti tirme yap s de i medi i sürece bu sa l ks z gerilemenin devam edece i gözlenmi tir. Ön çal malar n yürütüldü ü s rada sadece veri toplama kayg s 150

güdülmeyerek, yeti tirici beklenti ve sorunlar na da gereken önem verilmeye çal lm ve toplant larda melez süt keçisi yeti tiricili ine geçilmesi konusu tart maya aç lm t r. Yeti tiricilerin melez süt keçisi yeti tiricili ine ve böyle bir dönü üm için yap lacak çal malara s cak bakt klar ortaya ç km ve gönüllü olan yeti tiriciler çal ma kapsam na al nm t r. Çal man n ba ar yla yürütülebilmesini sa lamak üzere, Çine Kaymakaml, Çine Belediye Ba kanl ve Kav it Köy Muhtarl n n katk s yla Kav it Köyü Ara t rma ve Uygulama A l yapt r lm t r. Bu süreçte konunun uzman akademisyenlere yöredeki yap lanma hakk nda çe itli platformlarda bilgi verilerek, öneriler ve ele tiriler dikkate al nm t r. Proje öngörülerinin, yeti tiriciler ve yerel yönetimler ile sa lanan güven ve i birli i ortam çerçevesinde hayata geçirilmesi olana bulundu u, kapsam n n benzer özelliklere sahip civarda bulunan Çatak, Elderesi, brahimkava, Topçam, Tatarmemi ler ve Mutaflar köylerini de içine alacak ekilde geni letilmesi potansiyeline sahip oldu u ortaya koyulmu tur. Yürütülmekte olan bu projenin temel amaçlar ndan biri, yörede orman içi ve kenar köylerde yayg n olarak yap lan K l keçisi yeti tiricili inin çevresel slah boyutu ile birlikte melez sütçü keçi yeti tiricili ine dönü türülmesidir. Bu ba lamda proje kapsam nda 1000 ba anaç keçi bulunmaktad r. Hedef populasyonun büyüklü ü ise 3000 ba t r. Projenin bir di er amac da ko ullar daha iyi olan ova i letmelerde entansif süt keçicili inin yayg nla t r lmas na katk sa lamakt r. Proje Kapsam nda Yürütülen Çal malar ve Sa lanan Geli meler Proje ba lang c nda 2005-2007 y llar aras nda, söz konusu populasyonda çe itli tan mlama çal malar yap lm t r (Atay ve ark., 2007, 2009; Keskin ve ark., 2007). Yine yöredeki K l keçilerin çe itli verim özelliklerinin tan mlanmas, melez döllerin besi gücü, karkas ve et kalite özelliklerinin belirlenmesi ve Streptococcus agalactiaenin yöredeki yayg nl n n saptanmas amac yla üç ayr proje daha devreye girmi ve 2010 y l nda tamamlanm t r (Atay ve ark., 2010a, b; Keskin ve ark., 2010). Türkiyede K l keçi slah nda melez sütçü keçi yeti tiricili ine dönü ümün gereklili i ve bu dönü ümde Alpin ve Saanen gibi rklardan yararlanman n olas oldu u genel kabul gören görü lerdir (Güney ve ark, 2005; Kaymakç ve ark., 2005). Projeye de yön veren bu görü lerden hareketle ADÜ Çine Meslek Yüksekokulu (Çine MYO) Uygulama ve Ara t rma Biriminde Saanen ve Alpin dam zl klardan olu an bir sürü olu turulmu tur. Bu sürü, Kav it Köyü ve yöresindeki sürülerin melezlenmesinde kullan lan erkek dam zl k materyalini sa lamaktad r. Ön çal malar ve melezlemeye geçi için uygun ortam n sa lanmas için geçen 5 y l n sonras nda, proje öngörülerine ve çevresel iyile tirme çal malar na duyarl l en yüksek olan Halil Sa lam isimli yeti tiricinin sürüsünde melezleme çal malar ba lat lm t r. 2009 y l do um döneminde bu sürüden elde edilen melez o lak say s 32 ba olmu tur. 2009 y l a m mevsiminde ise 4 sürüde toplam 113 ba K l keçide melezleme yap lm ve 2010 do um mevsiminde yakla k 100 ba melez o lak elde edilmi tir. 2010 y l için 5 sürüde toplam 200 ba K l keçi ve 50 ba melez keçinin melezleme program na al nmas planlanmaktad r. Döllerin çevrede gösterdikleri performans ve her bir yeti tiricinin çevresel ko ullara duyarl l, melezlemelerin ilerleyen dönemlerde i letmelere göre hangi kan düzeyine kadar yap laca n belirleyecektir. Melezlemelerin tüm a amalar nda bruselladan ari oldu u belirlenen K l keçilerinin k zg nl klar gruplar halinde senkronize edilmekte ve a mlar Kav it Köyü Ara t rma ve Uygulama A l nda kontrollü olarak gerçekle tirilmektedir. 151

Projenin uygulanmas ile elde edilen görsel ve ekonomik sonuçlar, yörede keçicili e olan ilgiyi yeniden art rm t r. Ayn zamanda gençlerde de bu ilgi uyanm t r. Projenin uygulama sonuçlar n n görülmesi ile birlikte elde edilen en önemli geli melerden biri de yörede keçi sürüsü say s n n azalmas n n önüne geçilmi olmas n n yan s ra geçmi te keçicilikle u ra an ki ilerin yeniden sürü sahibi olma sürecinin ya anmas d r. Projenin devreye girmesiyle yeti tiricilerin o lak kay plar azalm, iç ve d parazit mücadelesinin olumlu sonuç verdi i görülmü, proje olanaklar yla yapt r lan testlerle belirlenen brusellal hayvanlar sürülerden uzakla t r lmaya ba lanm t r. Kritik dönemlerde ek yemleme uygulamalar yap lmaya çal lmakta, a lamalar belirlenen program dâhilinde yürütülmekte ve proje ekibi taraf ndan izlenmektedir. Projede son dönemde sa lanan önemli bir geli me de projenin kurumsal i birli i sa lama i levine örnektir. ADÜ Çine MYO, Ayd n Tar m l Müdürlü ü ve Ayd n li Dam zl k Koyun ve Keçi Yeti tiricileri Birli i taraf ndan Kav it Köyü ve Yöresi Keçicilik Projesi amaç ve hedeflerine uygun olarak haz rlanan bir keçicilik projesi, Ayd n l Özel daresi taraf ndan kabul edilmi tir. Bu proje kapsam nda 25 ba Türk Saanen anaç, bir y ll k yem ve sa l k koruma giderleri de kar lanarak, ADÜ Çine MYO keçicilik i letmesine kazand r lm t r. Proje kapsam ndaki ve di er çevre köylerdeki sürüler Ayd n li Dam zl k Koyun ve Keçi Yeti tiricileri Birli ine üye yap lmaya devam edilmektedir. Proje ekibinin öncülü ünde Çine Belediyesi, Çine Geli im Vakf ve ADÜ Rektörlü ü aras nda 2009 y l aral k ay nda bir protokol imzalanm t r. mzalanan protokol ile proje kapsam nda yeti tirici bar naklar n n iyile tirilmesi, Kav it Köyü Ara t rma ve Uygulama A l n n ve ADÜ Çine MYO Süt Keçicili i letmesinin eksiklerinin tamamlanmas, geni letilmesi ve ek tesislerin yap lmas konular nda anla ma sa lanm ve çal malar ba lam t r. mzalanan bu protokol ayn zamanda projeye kurumsal bir kimlik kazand rma ve etkinli inin art r lmas aç s ndan da önemli bir geli me olmu tur. Üretilecek keçi sütünün de erlendirilmesi ve pazarlanmas nda Kav it Köyü Tar msal Kalk nma Kooperatifinin aktif rol almas ve etkin bir süt üretiminin devreye girmesi ile birlikte köyde bir mand ra kurulmas için çal malar sürdürülmektedir. Ayr ca Çinede Harun Y k lmaz isimli yeti tirici 500 ba l k entansif bir süt keçicili i i letmesi kurmu tur. Bu i letmeye, kurulmas a amas ndan itibaren gereken bilgi ve teknik destek verilmeye devam edilmekte ve 2010 y l do um mevsimi ile birlikte bu i letmede de verim denetimleri ile di er baz bilimsel çal malar n devreye sokulmas planlanmaktad r. Ayn zamanda yeti tirici, halk ve konuyla ilgili ki ilerin keçicilik konusunda bilgilendirilmesini sa layacak, projeye çe itli görü leri ile katk sa layacak akademisyenler proje uygulama alan n ziyaret etmekte, çal malar hakk nda bilgi edinmekte ve düzenlenen paneller ile önemli katk lar sa lamaktad r. Son olarak 30 Ekim 2009 tarihinde Çine Kültür Merkezi Konferans Salonunda Süt Keçisi Yeti tiricili i konulu ve çok ilgi gören bir panel gerçekle tirilmi tir. Ayn zamanda proje ekibi di er illerde bulunan yeti tirici birliklerinin talepleri do rultusunda proje hakk nda bilgi vermek üzere düzenlenen panellere de kat lmaktad r. Bunlar n yan s ra 2010 do um mevsiminin tamamlanmas ve yukar da de inilen Kav it Köyü Ara t rma ve Uygulama A l n n sürdürülen geni letilme çal malar ve eksiklerinin tamamlanmas yla birlikte Çine Belediyesinin katk lar yla en iyi melez ve 152

K l keçisi o la n yeti tiren yeti tiricilerin ödüllendirilece i yar malar da içeren bir do um enli i düzenlenecektir. Beklenen Geli meler lerleyen dönemlerde, yörede yar entansif karakter kazanan i letmelerde melez populasyonlar n olu turulmas, K l keçilere oranla 23 kat daha fazla süt ve o lak elde edilmesi, yeti tiriciler aras nda örgütlü bir yap olu turularak elde edilen sütün kooperatif arac l yla toplan p kendilerince i letilecek olan mand rada peynir olarak de erlendirilmesi hedeflenmektedir. Ayr ca projeyle, Ayd n, Denizli ve Mu la bölgesinin dam zl k gereksiniminin de bir k sm n n kar lanmas mümkün olacakt r. Sonuç ve Öneriler K l keçisi yeti tiren i letmelere belirli say larda süt keçisi teke veya keçi da t lmas, sadece genotipin iyile tirilmesinin hedef olarak belirlenmesi ve çevresel iyile tirmenin önemsenmemesi Türkiyede keçicilik sorunun çözümüne katk sa lamayacakt r. Çal malar n; yeti tirici ko ullar nda yürütülmemesi, sadece bir i letmenin kalk nd r lmas n n hedef al nmas, kurumlar aras i birli ine kapal olmas, yerel yönetim deste inin sa lanamamas, pazarlama unsurunun göz ard edilmesi, brusella gibi çe itli hastal klar n dikkate al nmamas, projelerin s n rl sürelerde ve tamamen bilimsel amaçl olarak yürütülmesi ve gerçek amac na ula madan projelerin sonland r lmas yakla mlar terk edilmelidir. K l keçi slah n amaçlayan projelerin üniversiteler ve di er kurumlarla i birli i halinde yürütülmesi sonucunda kooperatif ve birliklerin aktif rol almas sa lanabilir ve do rudan yeti tiriciler taraf ndan i letilecek bir yeti tirme, sa l k koruma, besleme, slah, üretim ve pazarlama modeli olu turulabilir. Bu ba lamda yürütülen Kav it Köyü ve Yöresi Keçicilik Projesinin s ralanan önerilere uygun bir model oldu u söylenebilir. Kaynaklar Atay, O., Gökdal, Ö., Eren, V. 2010a Yeti tirici Ko ullar nda K l keçilerin Kimi Verim Özellikleri. Ulusal Keçicilik Kongresi 2010. ÇOMÜ ZF Zootekni Bölümü, 24-26 Haziran 2010, Çanakkale. Atay, O., Gökdal, Ö., Eren,V. 2007. K l keçisi o laklar nda besi gücü ve karkas özellikleri. V. Zootekni Ulusal Bilim Kongresi, k33, 05.09.2007, Van Atay, O., Gökdal, Ö., Eren,V., Çetiner,., 2009. Yeti tirici Ko ullar nda K l Keçisi Sürülerinde O laklama ve Büyütme Sonuçlar na Göre Kimi Döl verimi Ölçütlerinin Belirlenmesi. 6. Zootekni Kongresi, 24-26 Haziran, Poster Bildiri, Erzurum Atay, O., Gökdal, Ö., Kayard, S., Özu ur, A.K., Eren, V. 2010b. Alpin x K l Keçisi (F 1 ), Saanen x K l Keçisi (F 1 ) ve K l Keçisi o laklar nda besi gücü, karkas ve et kalite özellikleri. Ulusal Keçicilik Kongresi 2010. ÇOMÜ ZF Zootekni Bölümü, 24-26 Haziran 2010, Çanakkale. Güney, O., Kaymakç, M., Karaca, O., Sava, T. 2005. Türkiyede süt keçisi slah n n gelece i üzerine kimi öneriler, Süt Keçicili i Ulusal Kongresi, Bildiriler, Sayfa 20-25,26-27 May s, zmir. Kaymakç, M., Eliçin, A., I n, F., Ta k n, T., Karaca, O., Tuncel, E., Ertu rul, M., Özder, M., Güney, O., Gürsoy, O., Torun, O., Alt n, T., Emsen, H., Seymen, S., Geren, H., Odaba, A., Sönmez, R. 2005. Türkiye küçükba hayvan yeti tiricili i üzerine teknik ve ekonomik yakla mlar. Türkiye Ziraat Mühendisli i VI. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Ankara. Keskin, D., Atay, O., K rkan,., Gökdal, Ö., Eren, V., Tekb y k, S., Kaya, O. 2007. Çine Yöresinde Yeti tirilen K l Keçilerin Sütlerinin Brucella melitensis Yönünden Taranmas. I. Ulusal Zoonoz Kongresi, 04.12.2007, Poster Bildiri, Erzurum. Keskin, D., Atay, O., K rkan,., Gökdal, Ö., Tekb y k, S., Kaya, O. 2010. Çine yöresinde yeti tirilen K l keçi sütlerinde Streptococcus agalactiae aranmas. ADÜ BAP ÇMYO-09001 nolu proje. engonca, M., Ko um, N., Ta k n, T. 1998. Türkiyede K l keçi slah çal malar için çok amaçl bir proje modeli. II. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 22-25 Eylül 1998, Uluda Üniv., Ziraat Fak., Zootekni Bölümü, Bursa. 153