Sakl Tarih Sinan Meydan Cumhuriyet in, yokluk ve yoksulluk günlerinde yarat lan baflar öyküsü Cumhuriyet in E itim Mucizesi 3 Mart 1924 te ç kar lan 430 say l E itim Ö retim Birli i (Tevhid-i Tedrisat) Kanunu yla çok bafll e itime son verilmifltir. Ayn gün ç kar lan 431 say l kanunla Hilafet, 429 say l kanunla da fieriye ve Evkaf Nezareti kald r lm flt r. 3 Mart Kanunlar ile e itimin ulusallaflmas ve laikleflmesi amaçlanm flt r. E itim Ö retim Birli i Kanunu yla sadece mektep-medrese ikili ine son verilmemifl, ayn zamanda yabanc 5
BD TEMMUZ 2014 okullar ile cemaat okullar n n tamam denetim alt na al nm flt r. Milli E itim Bakanl Türkçe, tarih ve edebiyat derslerini tüm yabanc ve az nl k okullar nda zorunlu ders olarak okutmufltur. Atatürk çok önem verdi i e itim ifllerini en yetenekli ellere b rakm flt r. Özellikle genç Milli E itim Bakan Mustafa Necati döneminde Rüfltü Uzel, Nafi Atuf Kansu, Cevat Dursuno lu ve smail Hakk Tonguç gibi isimler çok önemli görevlere getirilmifltir. 1924 te Columbia Üniversitesi nden ünlü e itimci ve felsefeci Prof. John Dewey, 1925 te Alman Sanayi ve Ticaret Bakanl E itim Dan flman Prof. Kühne, 1927 de Belçika dan ünlü e itimci Omar Buyse davet edilerek, kendilerine Cumhuriyet in e itim iflleriyle ilgili birer rapor haz rlat lm flt r. Bu raporlar do rultusunda e itim reformuna bafllanm flt r. 1926 dan itibaren e itim her bak mdan paras z hale getirilmifltir. Ankara Halkevleri Kütüphanesi. 1932 1927 de k z ve erkek ö rencilerin bir arada okudu u karma e itime geçilmifltir. 1928 de Harf Devrimi yap larak Türkçenin yap s na uymad ndan okuma-yazmay zorlaflt ran Arap harfleri yerine Etrüsk-Latin kökenli Yeni Türk harfleri kabul edilmifltir. Bu harfleri halka ö retmek için 1929 da Millet Mektepleri aç lm flt r. Genç Cumhuriyet, öncelikle ö retmen ve okul ihtiyac n karfl - lamak istemifltir. Bir taraftan özellikle köylerde okullaflmaya gidilirken di er taraftan ülkenin dört bir yan na aç lan Millet Mektepleri, Halkevleri ve Halk Odalar okul olarak kullan lm flt r. Buralarda halka hem okuma yazma ö retilmifl, hem her konuda pratik bilgiler verilmifl, hem de bilim, sanat, spor, sa l k konular nda e itim verilmifltir. Millet Mektepleri, okulsuz köyler için Gezici Dershaneler açm flt r. Ayr ca Seyyar Muallimler uygulamas n bafllatm flt r. Bunlar ö leden önce 12-16 yafl aras ndaki çocuklar, ö leden sonra ise 16-45 yafl aras ndaki yetifl-
Millet Mektepleri, Halkevleri ve Halk Odalar nda halka hem okuma yazama ö retilmifl, hem her konuda pratik bilgiler verilmifl, hem de bilim, sanat, spor, sa l k konular nda e itim verilmifltir. BD TEMMUZ 2014 kinleri e itmekle görevlendirilmifltir. Bunlar orta ö retimi bitirenler aras ndan bir s navla seçilmifltir. Görev yerlerine giderken kullan lmak üzere defter, kitap, tebeflir, kalem, muflamba, portatif karatahta gibi malzemeleri de beraberinde götürmüfllerdir. 1933 te Mesleki ve Teknik Ö retmen Genel Müdürlü ü kurulmufltur. 1935 te köy çocuklar na okuma yazma d fl nda pratik bilgiler vermek için köy okullar aç lm flt r. 1937 de askerli ini çavufl olarak yapan yetenekli gençlerden köy e itmenleri yetifltirilmifl ve okulu, ö retmeni olmayan köylere gönderilmifltir. Cumhuriyetin e itim seferberli i sonras nda kahvelerin yerini Halkevi kütüphaneleri, köy okuma odalar almaya bafllam flt r. Buralarda halka aç k okuma saatleri düzenlenmifltir. Buralara gelemeyenlerin de kitaplardan yararlanabilmesi için kentlerin de iflik yerlerinde kitap sergileri aç lm fl ve gezici kütüphaneler kurularak köylere, mahallelere kitap götürülmüfltür. 1938 itibariyle Türkiye de Kütüphanesi ve okuma odas olmayan il ve ilçe say s bir hayli azalm flt r. Cumhuriyet ilan edildi- inde 40 bin köyün 35 bininde okul yoktur. Okulu olan köylerde de ilkö retim ancak üç y l sürelidir. 1939 E itim fiuras nda köy ilkokullar 5 y la ç kar lm flt r. Atatürk bir Halkevi önünde Cumhuriyet ilan edildi inde tüm Türkiye de sadece 4894 ilkokul vard r. Bu ilkokullarda toplam 341.941 ilkokul ö rencisi var. Bu ö rencilerin 273.107 si erkek, 62.954 ü k zd r. Toplam ö renci say s n n sadece % 18 ini k zlar oluflturmaktad r. Tüm ülkede sadece 72 ortaokul, bu ortaokullarda 5905 ö renci var. Tüm ülkede sadece 23 lise var. Bu liselerde 1241 ö renci var. Mesleki ve teknik e itimde 64 okulda 6547 ö renci e itim ö retim 7
BD TEMMUZ 2014 görmektedir. Ortaokullarda sadece 543, liselerde 230 k z ö renci okuyor. Ö retmenlerin üçte biri ö retmenlik e itimi görmemifl. Türklerin okullar n n ve ö rencilerinin azl na karfl n yabanc lar n çok say da nitelikli okulu var. Bu nedenle genç Cumhuriyet, daha Kurtulufl Savafl yang n sönmeden 1922 de okullar yapmaya, bas mevi kütüphaneler kurmaya bafllam flt r. Atatürk, 1 Mart 1923 te Meclis te yapt konuflmada flöyle demifltir: 1922 y l nda özel idarelerce yap lan yerel hizmetler: 3 erkek, 1 k z ö retmen okulu ve 5 erkek, 3 k z lisesi ve 134 erkek, 30 k z ilkokulu ve 10 sanayi ve 2 ç rak okulu aç lm flt r. Atatürk ayn konuflmas nda, 1922 y l nda özel idare gelirinden okul inflaat için 190.000, bas mevi ve kütüphaneler kurulmas için 200.360 lira ayr ld n belirtmifltir. 1 923 te 4894 olan ilkokul say s 1938 - de 10.596 ya ç kar lm fl ve % 217 oran nda bir art fl sa lanm flt r. 1923 te 72 olan ortaokul say s 283 e ç kar lm fl ve %393 art fl sa lanm flt r. 23 olan lise say s ise 82 ye ç kar lm fl ve %357 art fl sa lanm flt r. Atatürk döneminde okul say s ndaki art fla göre ö renci say s ndaki art fl çok daha fazlad r. 1923-1938 aras ndaki 15 y lda ilkokulda okuyan ö renci say s 341 binden 950 bine, ortaokulda okuyan ö renci 5905 ten 95 bine, lisede okuyan ö renci say s 1241 den 25 bine ç km flt r. Ö renci art fl oranlar ilkokulda %283, ortaokulda %1609, lisede % 2015 olmufltur. Ortaö retimdeki art fl yüksek ö retime de yans m flt r. 1923 te tüm ülkede biri Darülfünun olmak üzere toplam 9 yüksek okul vard. Bu say 1938 de %222 art flla 20 ye ç km flt r. 3 bin olan ö renci say s da % 433 art flla 13 bine ç km flt r. Ankara Halkevi Kütüphanesi-1933 Cumhuriyetin ilk 15 y l nda okullaflma oran n n erkeklerde %41 den %81 e, k zlarda %23 ten % 54 e ç kmas dikkat çekicidir. II. Dünya Savafl na ra -
1923-1938 aras ndaki 15 y lda ilkokulda okuyan ö renci say s 341 binden 950 bine, ortaokulda okuyan ö renci 5905 ten 95 bine, lisede okuyan ö renci say s 1241 den 25 bine ç km flt r. men 1940 ta yeni bir e itim seferberli inin bafllat ld görülmektedir. 1950-1960 aras nda, DP (Demokrat Parti) döneminde genel anlamda ö renci say s n n artt görülmekle birlikte erkek okullaflma oran %3 lük bir art fl gösterirken (%81 den %84 e yükselmifl); k z okullaflma oran ise %2 azalm flt r. (% 54 ten %52 ye düflmüfl). BD TEMMUZ 2014 sonucudur. Ö renci art fl 1923-1938 aras nda özellikle köylerde daha fazla olmufltur. Köy okullar nda 1923-1938 aras ndaki 15 y lda 10.454 lük bir artma görülmüfltür. Köy okullar n n aç lmas ve Köy E itmenleri Projesi nin hayata geçirilmesiyle köy çocuklar n n e itimi h zlanm flt r. 1950-1960 aras ndaki DP döneminde köylerdeki okullaflma oran n n azalmas na paralel, köylerimizdeki okul say s 1960 ta ancak 19.151 e yükselebilmifltir. 1923 te 40 bin köyün sadece 5000 inde okul varken, aradan geçen zamanda (ço u tek parti döneminde olmak üzere) 14 bin köye daha okul yap lm flt r. 1934 ten itibaren çok say da erkek-k z sanat ve yap enstitüleri, ticaret okullar aç lm flt r. 1934-1935 te K z DP döneminde k z çocuklar n okullaflma oran nda ciddi bir azalma görülmüfltür. DP döneminde ilkö retim ö renci art fl nüfus art fl n n çok gerisinde kalm flt r. Yine köy ilkokullar ve bu ilkokullardaki ö renci say s da 1950-1955 aras nda göze batan flekilde yavafllam flt r. E itimde DP dönemindeki k smi yavafllama, 1960 tan sonra yerini aç k flekilde yükselmeye b rakm flt r. Asl nda bu tablo DP döneminde h zlanan karfl devrimin do al bir Çorum Halkevi Müzik Kolu Teknik, 1937-1938 de Erkek Teknik Yüksek Ö retmen Okullar aç lm flt r. 1927 den 1933 e kadar 5 yeni sanat okulu aç lm flt r. Daha sonra bu sanat okullar K z Enstitülerine dönüfltürülmüfltür. lk k z enstitüsü 1928 de 9
BD TEMMUZ 2014 Ankara da aç lan smet Pafla K z Enstitüsü dür. 1940-1941 y llar nda bu enstitülerin say s 15 e ulaflm flt r. 1930-1931 ö retim y l nda 29 olan k z ve erkek meslek okullar n n say s, 1937-1938 ö retim y l nda 50 ye ç km flt r. Bu y llara ait ö renci say s da 3.028 den 14.759 a yükselmifltir. Di er taraftan k z meslek okullar na 1930-1931 y l nda 717 ö renci devam ederken bu say 1937-1938 ö retim y l nda 10.130 a yükselmifltir. 1938-1939 ö retim y l ndan itibaren, ilki Bursa'n n köylerinde olmak üzere, K z Meslek Okullar ile imkân olmayan küçük kasaba ve köylerde k zlar ve kad nlar için Gezici Kurslar aç lm flt r. K z Enstitüleri ile Akflam K z Sanat Okullar ndan mezun olanlar n, uzmanlaflmalar na imkân sa lamak amac yla 1946-1947 ö retim y l nda stanbul Beyo lu K z Teknik Ö retim Olgunlaflma Enstitüsü aç lm flt r. Cumhuriyet in ilk y llar ndaki baflar l e itim politikalar sorunda 1942-1943 ö retim y l nda 113 olan mesleki okul say s, 1949-1950 y l nda 275 e ç km fl, ö renci say s da 28 bin 888 den 60.020 ye yükselmifltir. Bütün bu baflar lara imza atan genç Cumhuriyetin, yokluk ve yoksulluk içinde bir ölüm kal m savafl verdi i, Cumhuriyetin ilan edildi i günlerde yiyecek bu day n, flekerin bile d flar dan al nd gerçe i de unutulmamal d r. Lütfen yukar daki okul ve ö renci say lar na, art fl yüzdelerine tekrar bak n! Ve sonra elinizi vicdan n za koyup söyleyin bunun ad mucize de il de nedir? sinanmeydan@butundunya.com.tr Not: Ayr nt lar için Eylül 2014 te ç kacak olan Akl- Kemal-Atatürk ün Ak ll Projeleri,5. Cilt adl kitab ma bakabilirsiniz. Atatürk ve Milli Kültür 10 fiimdiye kadar takip edilen tahsil ve terbiye usullerinin milletimizin gerilemesinde en mühim etken oldu u kanaatindeyim. Onun için millî terbiye program ndan bahsederken eski devrin bat l inan fllar ndan ve yarad l fl m zla hiç de ilgisi olmayan yabanc fikirlerden, Do udan ve Bat dan gelen tesirlerden tamamen uzak millî karakter ve tarihimizle uyumlu bir kültür kastediyorum. Çünkü millî dâvam z n geliflmesi ancak böyle bir kültür ile elde edilebilir. Gelifligüzel bir yabanc kültürü, flimdiye kadar izlenen yabanc kültürlerin sonuçlar n tekrar ettirebilir. Kültür temelimizle uyumlu olmal d r. O temel milletin karakteridir. M. Kemal Atatürk