SİVAS İLİ 2012 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYAN ÇED. İZİN VE DENETİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ SİVAS-2013-1 -
- 2 -
ÖNSÖZ Çevre; insanların ve diğer canlıların birlikte yaşadıkları ortamı oluşturmakta olup, tüm canlıların yaşamında önemli bir rol oynamaktadır. Nüfusun artışı, sanayileşme, yanlış enerji kullanımı vb. gibi faktörler çevre kirliliğinin artmasına önemli katkıda bulunmaktadır. Önceleri sadece kirlenme olarak algılanan ve uluslar arası boyut kazanmadan yöresellik özelliği taşıyan çevre sorunları, gün geçtikçe hızla çoğalmış, yöresellikten kurtulup tüm dünyanın sorunu olmuştur. Bir ülke sınırları içindeki kirletici unsurun ortaya çıkardığı zararlı duman ve gazlar, rüzgârın da etkisiyle başka ülkelere taşınarak, o ülke için de kirletici faktör olabilmiştir. Çevre sorunları ve kirliliği toplumsal hayatın bütün alanlarını kapsamış ve etkilemiştir. Türkiye de çevre kirlenmesi olgusu 1970 lerin başında gündeme girmiştir. Bu yıllarda su, hava ve kara kirliliği başlamış, sanayinin hızla geliştiği bölgelerde denetimsiz, plansız ve hızlı yerleşme, yanlış parselasyon ve aşırı nüfus artışıyla son yıllarda bu kirlilik giderek yoğunlaşmıştır. Çevre kirliliğinin boyutlarının ve zararlı etkilerinin artması kalkınma ve büyüme çabalarında çevre konusuna olan duyarlılığı artırmıştır. Bu çabalar özellikle gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye düşürmeden bugünkü neslin ihtiyaçlarını karşılamak olarak ifade edilen sürdürülebilir kalkınma kavramının gerek ulusal ve gerekse uluslararası boyutta önem kazanmasına neden olmuştur. Bu ise kalkınma ve büyüme çabalarında doğa ve çevrenin azami ölçüde korunmasına yönelik titizlik göstermek gerektiğinin ne kadar önemli olacağını ortaya koymuştur. Sivas İline ait sunulan bu çalışmanın, çevre bilincinin artması, korunması ve çevre sorunlarının çözümlenmesinde ve çevresel değerlerin korunmasına katkıda bulunmasının yanı sıra ilimizin genel durumu hakkında da fikir oluşturarak veri ve bilgi ihtiyacının karşılanmasında rehber olacağı inancındayım. Müdürlüğümüz tarafından güncellenen 2012 yılı Sivas İli Çevre Durum Raporuna katkı sağlayan tüm kurum ve kuruluşlara teşekkür ederim. Kemal ÖZDEMİR Çevre ve Şehircilik İl Müdürü - 3 -
İÇİNDEKİLER Sayfa GİRİŞ 11 A. Hava 14 A.1.Hava Kalitesi 14 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar 17 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar 18 A.4. Ölçüm İstasyonları 19 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 20 A.6. Gürültü 21 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar 21 A.8. Sonuç ve Değerlendirme 21 Kaynaklar 21 B. Su ve Su Kaynakları 22 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli 22 B.1.1. Yüzeysel Sular 22 B.1.1.1. Akarsular 22 B.1.1.2.Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar 23 B.1.2. Yeraltı Suları 23 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri 25 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi 26 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu 27 B.3.1.Noktasal kaynaklar 27 B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar 27 B.3.1.2. Evsel Kaynaklar 27 B.3.2. Yayılı Kaynaklar 27 B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar 27 B.3.2.2. Diğer 27 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri 27 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu 27 B.4.1.1. Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım 27 tesisi mevcudiyeti B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi 28 mevcudiyeti B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. 28 B.4.2. Sulama 29 B.4.2.1. Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 29 B.4.2.2. Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 30 B.4.3. Endüstriyel Su Temini 31 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı 31 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı 32 B.5. Çevresel Altyapı 32 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nüfus 32 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri 50 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri 50 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması 50 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü 50 B.6.1.Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar 50 B.6.2. Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı 51 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına 51 ilişkin yapılan çalışmalar B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluşan toprak kirliliği 56 B.7. Sonuç ve Değerlendirme 56 Kaynaklar 57-4 -
C. Atık 57 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) 57 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları 59 C.3. Ambalaj Atıkları 59 C.4. Tehlikeli Atıklar 60 C.5. Atık Madeni Yağlar 61 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler 62 C.7. Bitkisel Atık Yağlar 63 C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 63 C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) 63 C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar 64 C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar 65 C.12. Tehlikesiz Atıklar 65 C.12.1. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları 66 C.12.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül 66 C.12.3.Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları 70 C.13. Tıbbi Atıklar 70 C.14. Maden Atıkları 70 C.15. Sonuç ve Değerlendirme 71 Kaynaklar 71 Ç. Kimyasalların Yönetimi 72 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar 72 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme 72 Kaynaklar 72 D. Doğa Koruma ve Biyolojik Çeşitlilik 72 D.1. Ormanlar ve Milli Parklar 72 D.2. Çayır ve Mera 75 D.3. Sulak Alanlar 76 D.4. Flora 113 D.5. Fauna 114 D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları 114 D.7. Sonuç ve Değerlendirme 125 Kaynaklar 126 E. Arazi Kullanımı 126 E.1. Arazi Kullanım Verileri 126 E.2. Mekânsal Planlama 127 E.2.1. Çevre düzeni planı 127 E.3. Sonuç ve Değerlendirme 132 Kaynaklar 133 F. ÇED, Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 133 F.1. ÇED İşlemleri 133 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 134 F.3. Sonuç ve Değerlendirme 136 Kaynaklar 136 G. Çevre Denetimleri ve İdari Yaptırım Uygulamaları 136 G.1. Çevre Denetimleri 136 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi 138 G.3. İdari Yaptırımlar 138 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 139 G.5. Sonuç ve Değerlendirme 139 Kaynaklar 140-5 -
H. Çevre Eğitimleri 141 I. İl Bazında Çevresel Göstergeler 143 1. Genel 143 1.1. Nüfus 143 1.1.1. Nüfus Artış Hızı 143 1.1.2. Kentsel Nüfus 143 1.2. Sanayi 144 1.2.1. Sanayi Bölgeleri 144 1.2.2. Madencilik 145 2. İklim Değişikliği 146 2.1. Sıcaklık 146 2.2. Yağış 147 2.3. Deniz Suyu Sıcaklığı 148 3. Hava Kalitesi 148 3.1. Hava Kirleticiler 148 4. Su-Atıksu 149 4.1. Su Kullanımı 149 4.2. Belediye İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları 149 4.3. Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler 150 4.4. Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu 150 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı 150 5. Arazi Kullanımı 151 6. Tarım 151 6.1. Kişi Başına Tarım Alanı 151 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi 151 6.3. Tarım İlacı Kullanımı 152 6.4. Organik Tarım 152 7. Orman 153 8. Balıkçılık 153 9. Altyapı ve Ulaştırma 154 9.1. Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı 155 9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 155 10. Atık 156 10.1. Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı 156 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması 156 10.3. Tıbbi Atıklar 156 10.4. Atık Yağlar 157 10.5. Ambalaj Atıkları 158 10.6. Ömrünü Tamamlamış Lastikler 159 10.7. Ömrünü Tamamlamış Araçlar 159 10.8. Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar 159 10.9. Maden Atıkları 159 10.10. Tehlikeli Atıklar 160 11. Turizm 160 11.1. Yabancı Turist Sayıları 160 11.2. Mavi Bayrak Uygulamaları 160 EK-1:İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Araştırma Formu 162 Açıklamalar 162 Bölüm I. Hava Kirliliği 163 Bölüm II. Su Kirliliği 166 Bölüm III. Toprak Kirliliği 171 Bölüm IV. Öncelikli Çevre Sorunları 173 GENEL KAYNAKÇA 178-6 -
HARİTA VE LEJANT LİSTESİ S.NO İÇERİĞİ SAYFA NO 1 Harita 1- Sivas İli Beşeri Haritası 11 2 Harita A.1- İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri 17 3 Harita A.2- İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri (uydu görüntüsü) 18 4 Harita 2- Sivas İli Akarsuları ve yan kolları 22 5 Harita B.1- Sivas İli DSİ Projeleri 23 6 Harita C.1- İlimizde Bulunan Termik Santrallerin yeri 67 7 Harita C.1- İlimizde Bulunan Termik Santrallerin Yeri (uydu görüntüsü) 68 8 Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı 131 9 Lejant 1- Yozgat Sivas Kayseri Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı Lejantı 132 GRAFİK LİSTESİ S.NO İÇERİĞİ SAYFA NO 1 Grafik A.1- İlimizde Hava İzleme İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 2 Grafik A.2- İlimizde Hava İzleme İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 3 Grafik A.2- İlimizde (2012) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin Dağılımı 4 Grafik B.2- Sivas İlinde Belediye Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı 5 Grafik B.3- İlimizde(2012) Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre 6 7 Dağılımı Grafik B.4- İlimizde (2000-2012) Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı Grafik B.5- İlimizde (1990-2012) Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı 8 Grafik C.1- İlimizdeki (2012) Yılı Atık Kompozisyonu 58 9 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi 60 10 Grafik C.4- İlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarları 61 11 Grafik C.10- İlimizde (2012) Yılı Kül Atıklarının Yönetimi 68 12 Grafik E.1- İlimizin (2012) Yılı Arazi Kullanım Durumu 126 13 Grafik F.1- İlimizde (2012) Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı 134 14 Grafik F.2- İlimizde (2012) Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı 134 15 Grafik F.3- İlimizde (2012)Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı 135 16 Grafik F.4- İlimizde (2012) Yılında Verilen Çevre İzni Konuları 135 17 Grafik F.5- İlimizde (2012) Yılında Verilen Lisansların Konuları 136 18 Grafik G.1- İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 19 Grafik G.2-İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012)Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 20 Grafik G.3- İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı 21 Grafik G.4- İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 18 19 20 27 31 33 33 137 137 138 138-7 -
22 Grafik G.5- İlimizde (2012)Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı 23 Grafik G.6- İlimizde(2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı 139 139 ÇİZELGE LİSTESİ S.NO İÇERİĞİ SAYFA NO 1 Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu 14 2 Çizelge A.2 İlimizde (2012) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler 16 3 Çizelge A.3 İlimizde (2012) Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler 16 4 Çizelge A.4 İlimizde(2012) Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı 16 5 Çizelge A.5 İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı 16 6 Çizelge A.6- İlimizde (2012) Yılı İldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı 7 Çizelge A.8- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler 19 8 Çizelge A.9-İlimizde(2012) Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri 9 Çizelge A.11 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2012) Yılında 19 Hava Kalitesi Sınır Değerleri 10 Çizelge B.1 İlimizin Akarsuları 22 11 Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri 23 12 Çizelge B.3- İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli 25 13 Çizelge B.4- İlimizde (2012)Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 34 14 Çizelge B.6- İlimizde (2012) Yılı Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler 15 Çizelge B.7- İlimizde (2011) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları 16 Çizelge C.1- İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu 17 Çizelge C.2- İlimizde (2012) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri 18 Çizelge C.3- İlimizde (2012) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemleri 59 19 Çizelge C.4- İlimizdeki (2012) Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları 59 20 Çizelge C.5 İlimizdeki (2012) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklar 60 21 Çizelge C.6 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları 61 22 Çizelge C.7 İlimizdeki (2012) Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler 62 23 Çizelge C.8 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları 62 24 Çizelge C.9 İlimizde (2012) Yılında Oluşan Akümülatörler 62 25 Çizelge C.10- İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanımı 62 26 Çizelge C.11- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı 62 27 Çizelge C.12- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı 62 28 Çizelge C.13- İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi 63 29 Çizelge C.14- İlimizde (2012) Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlar 63 17 19 50 56 58 58-8 -
30 Çizelge C.15- İlimizde 2009-2012 Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ 63 31 Çizelge C.16- İlimizde (2012) Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler 64 32 Çizelge C.17- İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına 64 Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları 33 Çizelge C.18- İlimizde (2012) Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar 64 34 Çizelge C.19- İlimizde (2012) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı 65 35 Çizelge C.20- İlimizdeki (2012) Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz 66 Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi 36 Çizelge C.21-Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi 66 37 Çizelge C.22- İlimizdeki (2012) Yılı İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi 38 Çizelge C.23- İlimizdeki (2012) Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve Oluşan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı 39 Çizelge C.24 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları 40 Çizelge C.25 (2012) Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar 70 41 Çizelge C.26- İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı 71 42 Çizelge C.27 Maden Atıklarının Sınıflandırılması 71 43 Çizelge Ç.1 İlimizdeki(2012) Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı 72 44 Çizelge E.1 (2012) Yılı İlimizin Arazilerinin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması 45 Çizelge F.1 İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından (2012) Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı 46 Çizelge F.2 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları 47 Çizelge G.1 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı 48 Çizelge G.2 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları 49 Çizelge G.3 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı 66 68 69 126 133 135 137 138 139 TABLO LİSTESİ S.NO İÇERİĞİ SAYFA NO 1 Sivas Ovasında YAS Verileri 26 2 Sivas İl Merkezi İçme ve Kullanma Suyu Bilgileri 28 3 Sivas İli Arazi Varlığı 29 4 Sulanabilir Alanın Dağılımı ve % Oranı 31 5 İşletmeye Alınan ve İnşaat Halinde olan HES ler 32 6 Sivas İlinde Bulunan HES Durumları 32 7 Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmaları Uygulama Takvimi 52-9 -
KISALTMALAR DİZİNİ S.NO KISALTMA AÇILIMI I ÇŞİM Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü II ÇDŞM Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü III ÇYŞM Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü IV ÇEDİŞM Çevresel Etki Değerlendirmesi ve İzin Şube Müdürlüğü V HKDYY Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği VI EGEKY Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği VII ÇGDYY Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği VIII ADNS Adrese Dayalı Nüfus Sistemi IX ÇKAGİLHY Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik X SİDAŞ Sivas Doğalgaz Dağıtım A.Ş. XI İDEP İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı XII SİVÇEKAB Sivas Merkez ve Çevre Belediyeleri Katı Birliği XIII AEEE Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar XIV ÖTL Ömrünü Tamamlamış Lastikler XV ÖTA Ömrünü Tamamlamış Araçlar XVI AAT Atıksu Arıtma Tesisi XVII OSB Organize Sanayi Bölgesi XVIII GFB Geçici Faaliyet Belgesi - 10 -
GİRİŞ Sivas İl inin 2012 yılı sonu itibariyle Adrese Dayalı Nüfus Sistemi (ADNS) üzerinden yapılan sayım sonucunda toplam nüfusu 623.535 kişidir. Bu nüfusun % 31,3 ü (195.109 kişi) belde ve köylerde yaşamakta, % 68,7 si (428.426 kişi) ise il ve ilçe merkezinde yaşamaktadır. Sivas taki nüfus artış hızı Türkiye ortalaması ile karşılaştırıldığında; 1935 sayımına göre ilde yıllık nüfus artış hızı 34.05 iken Türkiye ortalaması 21.10 olmuştur. Daha sonraki dönemlerde nüfus artış hızı hep Türkiye ortalamasına göre azalma gösterirken 1950 yılından sonra daha da hızlanmıştır. 1950 nüfus sayımına göre Sivas ta nüfus artış hızı 19.97, Türkiye ortalaması 21.73 dür. Bunun sebebi iç ve dış göçlerdir. 1990 nüfus sayımında nüfus artış hızı - 1.23 e düşmüştür. Nüfus artış hızı 2011 yılında -23,9 iken bu sayım yılında nüfus artış hızı -5,6 olarak tespit edilmiştir. İlin nüfusu, 1990 nüfus sayımına göre 767.481 kişi, 1997 nüfus tespitine göre 707.645, 2000 yılı nüfus sayımına göre 755.091, 2008 yılı nüfus sayımına göre 631.112 ye düşmüş son nüfus sayımında bu rakam 623.535 kişiye kadar düşmüştür. Sivas, Anadolu yarımadasının ortasında, İç Anadolu Bölgesi nin Yukarı Kızılırmak bölümünde yer alır. 36 ve 39 doğu boylamları ile 38 ve 41 kuzey enlemleri arasında kalır., 28.488 km2'lik yüzölçümü ile Türkiye'nin toprak bakımından Konya dan sonra ikinci büyük ilidir. Sivas'ın doğusunda Erzincan, güneyinde Malatya ve Kahramanmaraş, güneybatısında Kayseri, batısında Yozgat, kuzeyinde Tokat ve Ordu, kuzeydoğusunda ise Giresun İlleri yer alır. Harita 1- Sivas İli Beşeri Haritası Sivas ın sanayi yapısı, yer altı ve yer üstü zenginliklerine sahip bir bölge olmasına karşın sanayisi yeterince gelişmemiştir. Sivas ekonomisi, tarım, ticaret, ulaştırma ve haberleşme ile sanayi sektörlerine dayalıdır. Sanayi sektörünün Sivas ekonomisinde katkısı oldukça yüksek seviyelerde görülmektedir. Bu durum, ilde imalât sanayinin gelişmiş olmasından ziyade, madencilik ve enerji alt sektörlerinin sanayi sektörü içerisindeki ağırlıklarından kaynaklanmaktadır. Sivas ta imalât sanayi alt sektörünün yeterince gelişememesinin sebepleri arasında, ilin konumu, tarım, hizmet ve ticaret sektörlerinden elde edilen sermaye birikiminin yeterince sanayi yatırımlarına yönlendirilmemesi sayılabilir. İl genelinde çeşitli mermer işletme tesisleri ile demir cevheri ve çinko-bakır-kurşun istihracı yapan maden işletmeleri mevcuttur. İl de tarımsal yapı, işgücünün sektörel dağılımına bakıldığında, tarım ve hayvancılığın ilde çok büyük ekonomik etkinliğe sahip olduğu görülmektedir. İldeki iktisaden faal nüfusun yüzde 66,5 ini oluşturan tarım sektöründe çalışanların yüzde 54,7 sini kadınlar, yüzde 45,3 ünü erkekler oluşturmaktadır. Tarım sektöründe yer alan faal nüfusun yüzde 91,6 sının kırsal kesimde yaşadığı dikkati çekmektedir. - 11 -
2001 yılında DİE tarafından yapılan VII. Genel Tarım Sayımı Tarımsal İşletmeler Anketi ne göre, Sivas ta yer alan tarımsal işletme başına düşen ortalama toprak büyüklüğü 95 dekar olup, 60 dekar olan Türkiye ortalamasından 35 dekar daha fazladır. Ayrıca aynı ankette, Sivas ta toplam 78.953 tarımsal işletme olduğu ve bunun yüzde 1,26 sının arazisinin olmadığı, geriye kalan yüzde 98,74 ünün ise 7.467.539 dekarlık araziyi işlediği belirtilmektedir. Toplam işletme sayısının yüzde 32,25 i gibi büyük bir oranını oluşturan 20-49 dekar arazi büyüklüğüne sahip olan işletmeler, toplam işlenen arazinin ancak yüzde 11,02 sini işlemektedir. İşletme arazisi bakımından yüzde 35,41 ile en büyük paya sahip olan işletmeler 200-499 dekar arazi büyüklüğüne sahip olan işletmelerdir. İlde 5.000 dekardan büyük arazi işleyen sadece 2 işletme bulunmakta iken, toplam işlenen arazi içindeki payı yüzde 1,25 dir. İldeki tarım işletmeleri daha çok 20-199 dekar arasında arazi büyüklüğüne sahip işletmeler iken, toplam işletme arazisi açısından da 20-499 dekar işletme büyüklüğüne sahip şirketlerde yoğunluk görülmektedir. 2004 yılı itibariyle, Sivas ili tarım arazisinin yüzde 64,28 i tarla alanı, binde 4,8 i meyvelik, binde 1,4 ü sebzelik, binde 0,6 sı bağlık alan olarak kullanılırken, yüzde 33,95 i çeşitli nedenlerden dolayı kullanılmamaktadır Toplam 782.126 hektar olan tarla alanının 504.046 hektarı ekilirken, 278.080 hektarı (yüzde 35,55) nadasa bırakılmıştır. Sivas ta tarımsal üretimde toprak işleme konusunda ortaya çıkan en büyük eksikliklerden birisi nadas diğeri ise tarıma elverişli olduğu halde kullanılmayan tarım arazisidir. Sivas ta tarıma elverişli olduğu halde kullanılmayan arazi oranı yüzde 33,95 e (413.115 hektar) ulaşmaktadır. En fazla kullanılmayan tarım arazisine sahip ilçelerin başında ise Gürün ve Divriği ilçeleri gelmektedir. Kullanım dışı tarım arazisi oranın yüksek olmasında en önemli etkenler arasında sulama yetersizliği, tarımsal altyapının sağlanamaması ildeki verim ortalamalarının düşük olması ve tarımsal maliyetin yüksek olmasından dolayı tarımsal üretime olan ilginin gün geçtikçe azalması sayılabilir. Tarım arazilerinin dağılımı ilçeler bazında incelendiğinde, en fazla tarım arazisine sahip olan Kangal ilçesinin aynı zamanda en geniş tarla alanına sahip olduğu da görülmektedir. İl toplamında sadece binde 1,4 gibi çok düşük oranlarda olan sebzelik alanların yüzde 18 i Gemerek, yüzde 17 si Divriği, yüzde 16 sı ise Koyulhisar ilçesinde yer almaktadır. Geriye kalan yüzde 41 lik bölümü ise diğer ilçelere dağılmakla beraber, İmranlı, Doğanşar, Hafik ve Altınyayla ilçelerindeki sebzelik alanlar yok denecek kadar azdır. İlde meyveciliğin en fazla geliştiği ve meyvecilik yapılan tarım alanının yüzde 33 üne sahip Gürün ilçesini Koyulhisar ve Merkez ilçesi izlemektedir. Toplam tarım arazisi içerisinde binde 0,6 gibi çok düşük orandaki bağlık alanlar sadece altı ilçede yer almakta olup, yüzde 56 lık bölümü Divriği ilçesi sınırlarındadır. Tarım yapılan araziler içerisinde tarla alanlarından sonra yer alan çayır arazileri il genelinde tüm ilçelerde geniş alanlar kaplamaktadır. En geniş çayır arazisi 2.500 hektar ile Kangal ilçesinde bulunurken, en küçük çayır arazisine sahip ilçe 50 hektar ile İmranlı ilçesidir. Toplam tarım arazileri içerisinde küçümsenemeyecek kadar fazla oranlarda olan ve yıllar itibariyle değişiklik gösteren nadas alanlarının son beş yıldaki ortalaması yüzde 38,32 dir. 2001 ve 2002 yıllarında artan nadas alanları, nadas alanlarının daraltılması çalışmaları sonucunda günümüze kadar gerileyerek 2004 yılı itibariyle 35,55 oranına düşmüştür. Son yıl itibariyle en fazla nadas alanına sahip ilçe Kangal ilçesi olurken, Merkez ilçesi ve Şarkışla onu izlemektedir. En az nadas alanı ise Doğanşar ve Gölova ilçelerindedir. İl de turizm; Sivas turizm açısından zengin bir İlimizdir. Sivas ta, termal turizmi, turizm amaçlı su sporları, kamp ve karavan turizmi, kuş gözetleme ve av turizmi yapılmaktadır. Termal turizm (Kaplıcalar); Kangal Balıklı Kaplıca: Sivas'a 96 km. Kangal İlçesine 13 km. uzaklıkta ve Kangal'ın kuzeydoğusunda Kavak deresi vadisindedir. Kaplıca suyunda en büyüğü 10 cm boyunda olan binlerce küçük balık yaşar. Balıklar vücuttaki sivilce, yara, egzama, sedef gibi cilt hastalıklarının iyileşmelerine, yaraları temizleyerek yardımcı olur. Çermikte yeme-içme ve konaklama tesisleri mevcuttur. - 12 -
Sıcak Çermik: İl merkezine 31 km uzaklıktadır. Romatizma, sinirsel ve adale rahatsızlıklarıyla, kadın, deri ve böbrek hastalıklarına iyi gelmektedir. Yeme-içme ve konaklama tesisleri mevcuttur. Soğuk Çermik: İl merkezine 17 km. uzaklıkta olup, suyun sıcaklığı 28 derece civarındadır. Kaplıca suyu içildiğinde mide, bağırsak ve safra kesesi hastalıklarına iyi gelmektedir. Ayrıca romatizma ve sinir hastalıkları tedavisinde de yararlı olmaktadır. Suşehri, Şarkışla ve Yıldızeli ilçelerinde de yöre halkına hizmet veren kaplıcalar bulunmaktadır. Turizm amaçlı su sporları; Su Kayağı: Zara Tödürge Gölü nde Cumhuriyet Üniversitesine ait dinlenme tesisleri bulunmaktadır. Her yıl Haziran ayında Uluslar arası Su Sporları şenliği yapılmaktadır. Rafting: İlimize bağlı Suşehri ilçemizden geçen Kelkit Çayı bu spor için çok uygun bir alan teşkil etmektedir. Olta Balıkçılığı: Sivas taki bütün akarsular ile (Kızılırmak, Yıldız Irmağı, Çatlı Çayı) ile Tödürge, Hafik, Lota ve Gürün Gökpınar göllerinde olta balıkçılığı yapılabilir. Dağcılık: İlimizde en profesyonelden en amatöre kadar her yaştan insanın en zordan en kolaya doğru yüzlerce farklı rotadan zirve yapabileceği, şu ana kadar isimlendirilmiş olan 1500-2000 m arasında 33 adet, 2000-2500 m arasında 29 adet, 2500 m ve üzerinde 11 adet olmak üzere toplamda 73 adet zirve mevcuttur. Bunların dışında henüz isimlendirilmemiş olanları da eklediğimizde bu sayı 100 ü geçmektedir. Trekking ve Kampçılık: Bu sporların yapılabilmesi için mevcut dağlarımızın dışında 20 den fazla doğal alanımız vardır. (Yıldız Dağı bölgesi ormanlık alanı, Değirmenaltı, Şuğul Vadisi, Çat Ormanı, Akdağ, Avşıören, Davlunca, Sızır Şelalesi vb.) Kuş gözetleme turizmi; Hafik İlçesinde bulunan Tödürge Gölünde yaşayan Macar Ördeği (40 çift) popülasyonuyla önemli kuş alanları statüsü kazanır. SİVAS İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE KISMININ YAPILANMASI: 29/06/2011 tarihli ve 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü çevre kısmı; Çevre Denetimi Şube Müdürlüğü (1 Şb.Md.V. 1 Mühendis, 1 Tekniker), Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü (1 Şb.Md.,2 Mühendis) ve Çevresel Etki Değerlendirmesi ve İzin Şube Müdürlüğü (1 Şb.Md.V., 2 Mühendis) olarak yapılanmış olup, toplamda (8) personel görev yapmaktadır. - 13 -
A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Türkiye de özellikle kış sezonunda bazı şehir merkezlerinde meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması şeklinde sıralanabilir. Ancak ısınmada doğal gazın ve kaliteli yakıtların kullanılması sonucu özellikle büyük şehirlerde hava kirliliğinde 1990 lı yıllara göre azalma olmuştur. Şehirleşme ile sanayi tesislerinin yakın çevresindeki bölgelerdeki konutlaşmaların artması hava kirliliğinin olumsuz etkilerini artırmaktadır. Kömüre dayalı termik santrallerde kullanılan yerli linyitlerin yüksek kükürt oranı ve bazı tesislerde arıtma sistemlerinin olmaması nedeniyle kükürt dioksit (SO 2 ) emisyonları problem oluşturmaktadır. Çevre Mevzuatının kirletici vasfı yüksek tesisler olarak nitelendirdiği enerji üretim tesisleri için mevzuatta özel emisyon sınır değerleri bulunmaktadır. Söz konusu tesislerin kurulması ve işletilmesi için gerekli izinler, tesisten çıkan emisyonlar ve tesisin etki alanı içerisinde hava kirliliğinin tespitine ilişkin usul ve esaslar Çevre Mevzuatında belirlenmiştir. Katı, sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir. Bu nedenlerle söz konusu tesislerden kaynaklanan özellikle toz, kükürt dioksit (SO 2 ) ve azot oksit (NO X ) emisyonlarının giderilmesi ve azaltılması konusundaki tekniklerinin uygulanması gereklidir. Söz konusu azaltım teknikleri son yıllarda tesislerden kaynaklanan emisyon yüklerini önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Söz konusu azatlım tekniklerinin hayata geçirilmesi ve yaygın olarak kullanılabilmesi içinde Çevre Mevzuatında bazı değişiklikler yapılmıştır. Şehirlerde yaşanan hava kirliliğine, artan motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazları da katkı sağlamaktadır. Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1 de verilmektedir. Hava Kalitesi İndeksi Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu SO2 NO2 CO O3 PM10 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 (çok iyi) 0-50 0-45 0-1,9 0-35 0-25 2 (iyi) 51-199 46-89 2,0-7,9 36-89 26-69 3 (yeterli) 200-399 90-179 8,0-10,9 90-179 70-109 4 (orta) 400-899 180-299 11,0-13,9 180-239 110-139 5 (kötü) 900-1499 300-699 14,0-39,9 240-359 140-599 6 (çok kötü) >1500 >700 >40,0 >360 >600 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen - 14 -
hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürt dioksit (SO 2 ), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO 2 veoksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Azot Oksitler (NO X ), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ), toplamı azot oksitleri (NO X ) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO 2 din ozon veya radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir.no 2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10-10 μm nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir.pm10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taşocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10 a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Karbon monoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO değişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m 3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir. İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur. Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun, gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn)alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. - 15 -
Ozon (O 3 ), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO 2 + güneş ışınları= NO+ O=> O+ O 2 = O 3 ). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NO X (Azot oksitler) ve VOC dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NO X, metan, CO ve VOC ler(etan (C 2 H 6 ),etilen (C 2 H 4 ), propan (C 3 H 8 ), benzen (C 6 H 6 ), tolüen (C 6 H 5 ), xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur. İlde evsel ısınmada, sanayide, araçlarda kullanılan yakıt miktarları ve cinsleri ilgili kurumlardan toplanarak çizelgelere işlenmiştir. Çizelge A.2 İlimizde (2012) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇYŞM, 2012) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi (*) Edildiği Yer Değeri Madde Kükürt Nem (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) Yerli Kömür Sivas Uluçayır 465 İthal Kömür Rusya, Afrika 61.602 6400 12-31 0,9 10 16 (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Çizelge A.3 İlimizde (2012) Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇYŞM, 2012) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi (*) Edildiği Yer Değeri Madde Kükürt Nem (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) Yerli Kömür - - - - - - - İthal Kömür - - - - - - - Briket - - - - - - - Biyokütle - - - - - - - SYV Kömürü - - - - - - - Odun - - - - - - - (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Çizelge A.4 İlimizde(2012) Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (SİDAŞ, 2012) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri(kcal/kg) Konut 105.245.681 9245,85 Sanayi 22.758.424 9245,85 Çizelge A.5 İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı ( -, 2012) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri(kcal/kg) Toplam Kükürt (%) Konut - - - Sanayi - - - İlimizde sanayide ve konutlarda fueloil tüketimi konusundaki verilere ulaşılamamıştır. - 16 -
Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. Çizelge A.6- İlimizde (2012) Yılı İldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (İl Emniyet Müdürlüğü, ÇŞİM, 2012) Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı 57886 20327 5643 33664 117520 21950 7615 2240 12991 44796 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar İlde hava kalitesinin kontrolü konusunda İl imizde bulunan hava istasyonumuz www.havaizleme.gov.tradresinden anlık olarak takip edilmektedir. İlimizde bulunan hava kalitesi ölçüm istasyonumuz partikül madde (PM10) ve kükürt dioksit (SO2) olmak üzere iki parametre bazında ölçüm yapabilmektedir. Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonumuz aşağıdaki haritada görüldüğü gibi İlimiz merkezinde bulunmaktadır. Çizelge A.8 hava kalitesi ölçümü yapan istasyon ölçüm parametrelerini göstermektedir. Harita A.1 İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri (ÇŞİM, 2012) - 17 -
01.01.2012 00:00 12.01.2012 00:00 23.01.2012 00:00 07.02.2012 00:00 22.02.2012 00:00 04.03.2012 00:00 15.03.2012 00:00 26.03.2012 00:00 06.04.2012 00:00 17.04.2012 00:00 28.04.2012 00:00 09.05.2012 00:00 20.05.2012 00:00 06.06.2012 00:00 19.06.2012 00:00 30.06.2012 00:00 11.07.2012 00:00 22.07.2012 00:00 02.08.2012 00:00 13.08.2012 00:00 24.08.2012 00:00 17.09.2012 00:00 28.09.2012 00:00 09.10.2012 00:00 20.10.2012 00:00 31.10.2012 00:00 11.11.2012 00:00 22.11.2012 00:00 03.12.2012 00:00 14.12.2012 00:00 25.12.2012 00:00 Harita A.2 İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri (ÇŞİM, 2012) Çizelge A.8- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (ÇŞİM,2012) İSTASYON YERLERİ KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ (Enlem, Boylam) SO2 NOX CO O2 HC PM Sivas / Merkez 39,743745 D, 37,001745 K X X A.4. Ölçüm İstasyonları Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonumuzda partikül madde (PM10) ve kükürt dioksit (SO2) parametreleri bazında 2012 yılı boyunca yapılmış olan ölçümler sonuçları aşağıdaki grafiklerde gösterilmiştir. 250 200 Günlük Ortama 2012 KVS limit değeri 134 150 100 50 0 Grafik A.1- İlimizde Hava İzleme İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (ÇŞİM,2012) - 18 -
03.01.2012 15.01.2012 28.01.2012 09.02.2012 25.02.2012 08.03.2012 21.03.2012 02.04.2012 14.04.2012 26.04.2012 08.05.2012 20.05.2012 28.06.2012 10.07.2012 22.07.2012 03.08.2012 15.08.2012 27.08.2012 08.09.2012 20.09.2012 02.10.2012 14.10.2012 26.10.2012 07.11.2012 19.11.2012 01.12.2012 13.12.2012 25.12.2012 350 300 250 200 Günlük Ortama 2012 KVS limit değeri 310 150 100 50 0 SO2: kükürt dioksit Sınır Değeri Saptayan Kuruluş Grafik A.2- İlimizde Hava İzleme İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (ÇŞİM,2012) Çizelge A.9-İlimizde(2012) Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri(ÇŞİM,2012) SİVAS SO 2 AGS* PM10 AGS* Ocak 9 46 Şubat 11 60 Mart 12 58 1 Nisan 10 46 Mayıs 10 33 Haziran 8 30 Temmuz 5 35 Ağustos 7 34 Eylül 8 60 Ekim 11 72 Kasım 9 63 Aralık 7 51 ORTALAMA 9 49 * Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Çizelge A.11 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2012) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri 1 saatlik ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB - - - - HKDYY 900 - - Partikül Madde 10 Sınır Değeri Saptayan Kuruluş Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB - - - HKDYY 180-1 - A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 04/04/2009 tarihli ve 27190 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimizde2012 yılında Egzoz Gazı Emisyon Ölçüm Yetki Belgesi talep eden olmadığından 2012 yılında yetki belgesi verilememiştir. Ancak, İl imizde 2011 yılı sonuna kadar (12) adet sabit istasyon adına ve (1) adet ise gezici (mobil) istasyon adına olmak üzere toplamda (13) kişiye/işletmeye Egzoz Gazı Emisyon Ölçüm Yetki Belgesi verilmiştir. 2011 yılı ve önceki yıllarda egzoz gazı emisyonu - 19 -
yetki belgesi alan 13 adet firmaya, 2012 yılı içinde 40.446 adet egzoz gazı emisyon ölçüm pulu ve 13.555 adet motorlu taşıt egzoz gazı emisyon ruhsatı verilmiştir. Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği kapsamında; motorlu kara taşıt sahiplerinin egzoz gazı emisyon ölçümlerini yönetmeliğin 6 ncı maddesinde belirtilen periyotlarda yaptırıp yaptırmadığı, İl Emniyet Müdürlüğü personeli ile müştereken yapılmaktadır. Ölçüm yaptırması gereken periyota ait egzoz gazı emisyon ölçümü yaptırmayan motorlu taşıt sahibine soruşturma zamanaşımı da dikkate alınarak, 2872 sayılı Çevre Kanununun 20 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirlenen idari para cezası uygulanmakta olup, 2012 yılı içerisinde yapılan denetimler sonucunda herhangi bir olumsuzlukla karşılaşılmadığından dolayı idari yaptırım uygulanmamıştır. A.6. Gürültü Gürültü, canlıların huzur ve sükûnunu, beden ve ruh sağlığını olumsuz etkileyen, aralarında uyum bulunmayan düzensiz seslerin belirli bir seviyenin üzerine çıkmış halidir. Gürültünün insan sağlığına olumsuz etkileri fiziksel olarak; geçici ve sürekli işitme bozukluğu, fizyolojik olarak; kan basıncının artması, dolaşım bozukluğu, solunumda hızlanma, kalp atışlarında yavaşlama, ani refleks, psikolojik etkileri; davranış bozuklukları, aşırı sinirlilik ve stres, performans etkileri ise; iş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin yavaşlaması şeklinde görülmektedir. Çevresel gürültüye maruz kalınması sonucu kişilerin huzur ve sükûnunun, beden ve ruh sağlığının bozulmaması için gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamak ve kademeli olarak uygulamaya konulmak üzere; değerlendirme yöntemleri kullanılarak çevresel gürültüye maruz kalma seviyelerinin, hazırlanacak gürültü haritaları, akustik rapor ve çevresel gürültü seviyesi değerlendirme raporu ile belirlenmesi, çevresel gürültü ve etkileri hakkında kamuoyunun bilgilendirilmesi, gürültü haritaları, akustik rapor ve çevresel gürültü seviyesi değerlendirme raporu sonuçları esas alınarak; özellikle çevresel gürültüye maruz kalma seviyelerinin insan sağlığı üzerinde zararlı etkilere sebep olabileceği ve çevresel gürültü kalitesini korumanın gerekli olduğu yerlerde, gürültüyü önleme ve azaltmaya yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu planların uygulanması ile ilgili usul ve esaslar 04/06/2010 tarihli ve 27601 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde çevresel gürültü Ulaşım araçları, kara yolu trafiği, demir yolu trafiği, hava yolu trafiği, deniz yolu trafiği, açık alanda kullanılan teçhizat, şantiye alanları, sanayi tesisleri, atölye, imalathane, işyerleri ve benzeri ile rekreasyon ve eğlence yerlerinden çevreye yayılan gürültü dâhil olmak üzere, insan faaliyetleri neticesinde oluşan zararlı veya istenmeyen açık hava sesleri olarak, gürültü kontrolü ise Herhangi bir ses kaynağından yayılan gürültü niteliğine sahip sesleri, kabul edilebilir seviyeye indirmek, akustik özelliğini değiştirmek, etki süresini azaltmak, hoşa giden veya daha az rahatsız eden bir başka ses ile maskelemek gibi yöntemlerle zararlı etkilerini tamamen veya kısmen yok etmek için yapılan işlemleri olarak tanımlanmıştır. İl Müdürlüğümüze 2012 yılı içerisinde gürültü konusunda 16 adet şikâyet yapılmış ve gürültü şikâyetlerinin konu bazında dağılımı Grafik A.2 de verilmiştir. 14 12 10 8 6 4 2 0 EĞLENCE ŞANTİYE İŞYERİ DİĞER Seri 1 1 1 13 1 Grafik A.2 İlimizde (2012) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikâyetlerin Dağılımı (ÇŞİM,2012) - 20 -
Müdürlüğümüze gelen şikâyetler denetim personeli tarafından şikayet mahalline gidilerek yapılan inceleme, denetim ve ölçüm sonucunda; kişilerin huzur ve sükununu, beden ve ruh sağlığını bozacak şekilde ilgili yönetmeliklerle belirlenen standartlar üzerinde gürültü ve titreşim oluşturanlara, Çevre Kanununun 14 üncü maddesinin ihlal edilmesi sebebiyle aynı Kanunun 20 nci maddesinin (h) bendi kapsamında 2012 yılı içerisinde toplamda 67.933 TL idari yaptırım uygulanmıştır. Ayrıca gürültüye neden olan durumların ortadan kaldırılması sağlanmıştır. A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan ve 3 Mayıs 2010 tarihinde Başbakanlık Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanan Ulusal İklim Değişikliği Stratejisinin uygulamaya konulması amacıyla sera gazı emisyonu kontrolü ve iklim değişikliğine uyum konusunda 2011-2023 yıllarına yönelik stratejik ilkeleri ve hedefleri içeren İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı (İDEP) hazırlanmış ve 2011 yılının Temmuz ayında uygulamaya konulmuştur. İDEP in genel amacı, sera gazı emisyonlarını sınırlandırmaya yönelik ulusal koşullara uygun eylemler belirleyerek iklim değişikliği ile mücadele edilmesi, iklim değişikliğinin etkilerinin yönetilerek dayanıklılığın artırılması ve böylece Türkiye de iklim değişikliği ile mücadele ve uyumun teşvik edilmesidir. Konuyla ilgili olarak Müdürlüğümüzce ayrıca bir çalışma yapılmamıştır. A.8. Sonuç ve Değerlendirme Sivas İl inde hava kirliliğine; ısınma amaçlı yakıt tüketimi, doğal kaynaklar, şehirleşme, arazi yapısı, meteorolojik faktörler, ulaşım araçları ve endüstriyel faaliyetler neden olmaktadır. Sivas İl inde meteorolojik şartlar nedeni ile kış sezonu oldukça uzun ve soğuk geçmektedir. Sivas ta Ekim ayından itibaren yaklaşık 6 ay yakıt tüketilir. İlim Merkez ilçesi birinci grup kirli iller, ilçeler ise ikinci grup kirli ilçeler arasındadır. 2012 yılında il genelinde 465 tonu yerli olmak üzere toplam 62.067 ton katı yakıt tüketilmiştir. Yıllık ortalama sıcaklık değeri ise 8,7 derece civarındadır. Köyden kente göç sonucunda Sivas merkezinde yoğun ve çarpık yapılaşmanın olması, hakim rüzgar yönüne dik yapılaşma ve özellikle müstakil binalarda kalitesiz yakıt kullanımı artmaktadır. Isınma amaçlı kullanılan kömür atmosfere, kükürt dioksit (SO2), azot oksit, (NOx), karbon monoksit (CO), is, kurum ve duman yaymaktadır. İl de 2005 yılında yapılan yer tespiti çalışmasının ardından Bakanlığımızca ihalesi yapılan 1 adet hava kalitesi ölçüm istasyonu Meteoroloji Müdürlüğü bahçesine kurulmuştur. Sivas İl inde bulunan Kangal Termik Santralinin II. Ünitesinin elektro filtresi rehabilite edilmiş olup, diğer ünitelerle ilgili İş Termin Planı tarafımıza sunulmuştur. Ayrıca İl de nehir tipi hidroelektrik santrallerinde çok fazla artış olmuştur. Erdemir A.Ş. tarafından işletilen Divriği Demir Çelik in baca gazı arıtma tesisi tamamlanmış olup, emisyon izni verilmiştir. Mahalli Çevre Kurulu kararı ile Yönetmelik ve Genelgeler doğrultusunda il genelinde kirlilik derecelerine göre satılan ithal ve yerli kömürler denetim altında tutulmaktadır. Ülkemizde orman varlığı 20,7 milyon hektar olup, Ülkemizin % 27 sini, İlimizde ise % 9,18 ini oluşturmaktadır. Merkezdeki tüm park, yeşil alan ve refüjlerin toplam alanı 20.490.955,03 m2 dir. Sivas kentinin nüfusu yaklaşık 320.000 olup, buna göre kişi başına düşen yeşil alan miktarı 64,03 m2 dir. İlimizde toplamda 70.769 ha alanda ağaçlandırma, 62.896 ha alanda bakım 86.448 adet fidan dikimi yapılmıştır. Kaynaklar 1- Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü 2- Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sivas İl Müdürlüğü 3- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Sivas İl Müdürlüğü 4- Sivas Turizm İl Müdürlüğü - 21 -
5- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü 6- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 7- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 8- Sivas Doğalgaz Dağıtım A.Ş. 9- Sivas İl Emniyet Müdürlüğü 10- www.havaizleme.gov.tr 11- Sivas İli 2011 yılı Çevre Durum Raporu B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli İlimiz yüzey suları potansiyeli 6308 hm 3 /yıl, yeraltı suları potansiyeli 342 hm 3 /yıl olmak üzere toplam 6650 hm 3 /yıl dır. Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre 800 1100 lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmıl Irmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır.4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. Depolama tesisi 2004 yılında, arıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi ne devirleri yapılmıştır. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt kotlarında bulunan bölgelere ulaşmakta olup; DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 2011 yılı içerisinde inşaatına başlanılan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm şehre arıtılmış su verilebilecektir. Terfi merkezinin 2013 yılı içerisinde tamamlanması hedeflenmektedir. Şehrin kısa vadede içme ve kullanma su ihtiyacına destek olması için planlanan sulama + içme suyu amaçlı Hafik Pusat-Özen Barajı inşaatı tamamlanmış olup işletmeye geçmiştir. Uzun vadede ise inşa edilmesi düşünülen Hafik ilçesinin 20 km kuzey doğusunda Dona ve Koç dereleri üzerindeki 62,6 hm 3 /yıl kapasiteli içme suyu amaçlı Beydilli Projesi ise ön inceleme aşamasındadır. Pusat-Özen Barajından itibaren ileriki yıllarda 8,42 hm 3 /yıl miktarındaki su 4 Eylül Barajı na ulaştırılacak, 0,95 hm 3 /yıl miktarındaki su da Hafik İlçe Merkezi nin içme ve kullanma suyu ihtiyacının karşılanmasında kullanılacaktır. Şarkışla İlçesi nin içme ve kullanma suyu ihtiyacının ve tarım arazilerinin sulanması amacıyla inşaa edilen Kanak Barajı 2013 Temmuz ayında su tutması hedeflenmektedir. Şarkışla İlçe Merkezi ve Gürçayır Beldesi için 4,60 hm 3 /yıl su arıtma tesislerinden geçirildikten sonra şebekeye verilecektir. Arıtma tesisi ve isale hattı projeleri devam etmektedir. B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular Sivas İl sınırları içerisinde bulunan akarsular; Kızılırmak, Yıldız Irmağı, Kalın Irmağı, Mısmıl Irmak, Fadlım Irmağı, Tecer Irmağı, Acı Irmak, Acısu Irmağı, Kelkit Çayı, Tozanlı Irmağı, Çaltı Çayı, Yılanlı Çayı, Balıklıtohma Çayı, Tohma Çayı ve Hurman Çayı dır. Sivas İl sınırları içerisindeki bazı akarsuların Yıllık Ortalama Akımları; Kızılırmak 39,42 m 3 /sn, Yıldız Irmağı 11,30 m 3 /sn, Kalın Irmağı 1,77 m 3 /sn, Tecer Irmağı 2,90 m 3 /sn, Kelkit Çayı 50,34 m 3 /sn, Tohma Çayı 7,38 m 3 /sn, Mısmıl ırmak 1,21 m 3 /sn ve Fadlım Irmağı 3,0 m 3 /sn'dir. - 22 -
Çizelge B.1 İlimizin Akarsuları (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü, 2012) AKARSU İSMİ Toplam Uzunluğu (km) İl Sınırları İçindeki Uzunluğu (km) Ortalama Debisi (m 3 /sn) Kolu Olduğu Akarsu Kullanım Amacı Kızılırmak 1355 250 39,42 Kendisi Sulama, Enj. Yeşilırmak 519 8,56 9,20 Kendisi Sulama, Enj Tozanlı Çayı 46,85 27,07 - Yeşilırmak Sulama, Enj. Tohma Çayı 151,05 50,13 7,38 Fırat Sulama, Enj. Çaltı Çayı 180 130 19,40 Fırat Sulama, Enj. Kelkit Çayı 320 50 50,34 Yeşilırmak Sulama, Enj. Harita 2- Sivas İli akarsuları ve yan kolları B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar Sivas İl sınırları içerisindeki en önemli doğal göller; Lota-1 Gölü, Lota-2 Gölü, Hafik Gölü, Tödürge Gölü, Çetme Gölü, Kemis Gölü, Mağara Gölü, Kuru Göl, Kaz Gölü, Karayün Gölü, Ulaş Gölü ve Balıkkaya Gölü dür. Bu göllerin yüzey alanları; Tödürge Gölü nün 350 ha, Hafik Gölü nün 80 ha, Lota-1 Gölü nün 3 ha, Lota-2 Gölü nün 4 ha, Çetme Gölü nün 12 ha, Kemis Gölü nün 40 ha., Mağara Gölü nün 21 ha, Kuru Göl ün 125 ha, Kaz Gölü nün 12 ha, Karayün Gölü nün 22 ha, Ulaş Gölü nün 220 ha, Seyfe Gölü nün 17 ha ve Balıkkaya Gölü nün 150 ha dır. En büyük göl olan Tödürge Gölü nün ortalama derinliği 4 m, Kaz Gölü nün ortalama derinliği ise 2.5 m civarındadır. İlimizde DSİ tarafından yapılan sulama, enerji ve içme suyu amaçlı işletmede 11 baraj projesi mevcuttur. Bunlar; Şarkışla Maksutlu ve Yapıaltın, Suşehri Kılıçkaya ve Çamlıgöze, Merkez 4 Eylül ve Gazibey, Divriği Mursal, Hafik Pusat-Özen, Gölova Barajı, İmranlı Barajı, Ulaş Karacalar Barajıdır. Ayrıca inşaatları devam eden Yıldızeli Güneykaya ve Şarkışla Kanak Barajları tamamlanma aşamasındadır. DSİ tarafından yapılan ve işletmede bulunan yerüstü sulamaları şeklinde kullanılan göletler; Üçtepe (Merkez), Kızılıcakışla (Şarkışla) Harmancık (Merkez), Deliilyas (Altınyayla), Kurucagöl (Altınyayla), Güzeloğlan (Altınyayla), Karagöl-Sahli (Gemerek), Kömeviran (Gemerek), Delice (İmranlı), Avcıpınar (Yıldızeli), Küçükhöyük (Yıldızeli), Sarıçal (Yıldızeli), Kıldır (Yıldızeli), Boğazdere (Ulaş), Kemeriz (Zara), Bozarmut (Kangal) ve Şerefiye (Zara) Göletleridir. Ayrıca, Hamal Regülatörü (Kangal) ile Kalın Regülatörü (Yıldızeli) de aynı amaçlı olarak hizmet görmektedir. Merkez Çeltek, Yıldızeli Halkaçayır ve Topulyurdu Göletleri, Şarkışla Karacaören, Merkez Tutmaç, Ulaş Karaşar, Kangal Çatköy Göletleri inşaatları devam etmektedir. İlde bulunan sulama göletlerine ait bilgiler Çizelge B.2 de verilmektedir. - 23 -
Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü, 2012) Göletin Adı Tipi Göl hacmi m 3 Sulama Alanı (net) ha Çekilen Su Miktarı (m 3 ) Gemerek / KömeviranGöleti HTD 0,28 53 Sulama Merkez / ÜçtepeGöleti HTD 1 199 Sulama Altınyayla / KurucagölGöleti HTD 1,97 257 Sulama Altınyayla / GüzeloğlanGöleti HTD 1,05 164 Sulama Ulaş / BoğazdereGöleti HTD 0,51 52 Sulama Yıldızeli / AvcıpınarGöleti HTD 1,14 236 Sulama Gemerek / SahliGöleti HTD 1,38 218 Sulama Yıldızeli / KüçükhöyükGöleti HTD 1,17 260 Toplam Sulama Yıldızeli / SarıçalGöleti HTD 1,07 204 49 800 000 m 3 Sulama Yıldızeli /Kıldır Göleti HTD 2,25 460 göletlerde Sulama Zara / Kemeriz Göleti HTD 2 402 sulama amaçlı Sulama Altınyayla / DeliilyasGöleti HTD 3,06 398 su çekilmiştir. Sulama Kullanım Amacı Merkez / Harmancık Göleti HTD 3,04 489 Sulama Zara / Şerefiye Göleti KÇZD 1,7 241 Sulama İmranlı / Delice Göleti KÇZD 1,1 209 Sulama Merkez / Yıldız Göleti KÇZD 8,2 1591 Sulama Kangal / BozarmutGöleti HKD 4,3 949 Sulama Şarkışla / KızılcakışlaGöleti KÇZD 3,53 504 Sulama Kangal / ÜçözGöleti TD 13,7 930 Sulama TD : Toprak Dolgu ZTD: Zonlu Toprak Dolgu KÇZD : Kil Çekirdekli Zonlu Dolgu HTD : Homojen Toprak Dolgu HKD : Homojen Kil Dolgu Harita B.1. Sivas İli DSİ Projeleri - 24 -
B.1.2. Yeraltı Suları Ülkemizde Yeraltısuları devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bu suların her türlü araştırılması ve kullanılması, korunması ve tescili 1960 tarihinde çıkarılmış bulunan 167 Sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun ile Yeraltısuları Tüzüğü ve Yeraltısuları Teknik Yönetmeliği esaslarına göre DSİ Genel Müdürlüğü denetim ve sorumluluğundadır. Bu kanunun 9. maddesi gereğince Sivas ili genelinde kamu, özel kişi ve kuruluşlara 1164 adet Yeraltısuyu Kullanma Belgesi ile 41 hm 3 /yıl su kullanım izni verilmiştir. İl Özel İdaresi tarafından köylerin içmekullanma suyunu temin amacıyla 19 hm 3 /yıl yeraltısuyu sağlanmıştır. İlin yeraltı suyu potansiyeli aşağıdaki Çizelge B.3 deki verilmektedir. Çizelge B.3 İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli(DSİ 19. Bölge Müdürlüğü,2012) Kaynağın İsmi hm 3 /yıl Altınyayla Havzası 5 Belcik Havzası 1,4 Divriği Havzası 4,2 Gemerek Havzası 10,93 Gürün Havzası 46 Hafik Havzası 69,3 Kangal Havzası 6,23 Sivas-Yıldızeli Havzası 48,5 Suşehri-Koyulhisar Havzası 35,6 Şarkışla Havzası 22,39 Ulaş Havzası 15,1 Zara-İmranlı Havzası 78 İlimiz genelinde toplam 60 hm 3 /yıl yeraltısuyu çekilmektedir. Yeraltısularının 48 hm 3 /yıl(%80) içmekullanma,12 hm 3 /yıl (%20) ise sulamada değerlendirilmektedir. Sulama amaçlı çekilen yeraltı suları ile birlikte ilimizde DSİ ve İl Özel İdaresi tarafından toplam 850 ha tarım arazisi sulanmaktadır. B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri Çalışma alanında su sondaj kuyularına ait statik seviyeler incelendiğinde, özellikle ova arazilerde(kızılırmak alüvyon) yeraltısuyu seviyesi yüksektir. Statik seviyeler 1.5 m ile 7 m arasında değişmektedir. Aşağıdaki tabloda (Tablo-Sivas Ovası YAS Verileri (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü-2012) görüldüğü gibi, su sondaj kuyularına ait statik seviyelerde, aylara göre(kurak ve yağışlı dönem) çok fazla bir değişim olmamaktadır. Kızılırmak alüvyonu beslemekte ve alüvyondan da fazla bir çekim olmamaktadır. Yeraltısuyu seviyeleri aylık yağışlara bağlı olarak değişim göstermektedir. Genellikle Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında ölçülen statik seviyeler en düşük değerindedir. Sivas Kenti ve çevresinde yer alan 15 adet kuyu gözlem kuyusu olarak seçilmiş ve bu kuyular yaklaşık 3 yıl boyunca(2010-2012) ölçülmüştür. Bu kuyuların 9 adedi alüvyonda yer almakta ve bunlara ait 3 yıllık ortalama statik seviye değeri 3.91 m civarındadır. Bu değer aynı zamanda Kızılırmak alüvyonuna ait yeraltısuyu seviyesidir. - 25 -
Tablo-1: Sivas Ovasında YAS Verileri (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü-2012) B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi 1981 yılında açılan S-1 nolu araştırma su sondaj kuyusundan alınan su örnekleri üzerinde yapılan analizlere göre, EC(elektriksel iletkenlik) değeri; 2552 µs/cm ile 2680 µs/cm arasında, ph değeri 6.7 ile 7.51 arasında, sertlik 126 ile 141 FS arasında değişmektedir. Arsenik 1.41 µg/l ile 3.48 µg/l arasında, demir ise 358 µg/l ile 3761 µg/l arasında değişmektedir. Bu kuyu suyunda bakteriyolojik açıdan yapılan analiz sonuçlarında ise bir problem yoktur.bu kuyu ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramına göre C4S1 sulama suyu sınıfında olup, Wilcox Diyagramına göre ise, şüpheli-kullanılamaz sınıfındadır. DSİ 19. Bölge Müdürlüğü nün 1992 yılında Sivas İçme Suyu Projesi kapsamında açmış olduğu 5 adet su sondaj kuyusunun EC si 318 µs/cm ile 542 µs/cm arasında, sertlikleri ise 15 FS ile 24 FS arasında değişmektedir. Bu kuyular günümüzde kullanılmamaktadır. Sivas İli nin 7 km kuzeybatısında bulunan Tavra Deresi nde İller Bankası tarafından açılan 8 adet su sondaj kuyusuna ait kimyasal parametreler açısından incelenmiştir. Bu kuyuların EC(Elektriksel İletkenlik ) değeri; 348 µs/cm ile 709 µs/cm arasında, sertlikleri 17.9 FS ile 35.5 FS arasında, ph değeri 6.9 ile 7.4 arasında, SO4 miktarı ise; 5.12 mg/l ile 16.64 mg/l arasında değişmektedir. Bu kuyular kullanılmamaktadır. Sivas Ovası nda yer alan bazı özel kuyularda S-11 ve S-12 gibi 2010, 2011 ve 2012 yıllarında genel kalite, ağır metal ve bakteriyolojik analiz yapılmıştır. Bu sonuçlara göre; EC(elektriksel iletkenlik) değerleri; 1220 µs/cm ile 2220 µs/cm arasında, sertlik(fs); 46.28 FS ile 99.69 FS arasında, SO4 miktarı; 256.96 mg ile 550 mg, ph ise; 7.34 ile 7.9 arasında değişmektedir. Bakteriyolojik analiz sonucunda ise; özel kuyudan alınan su numunesinde(selahattin ŞAHİN kuyusu) toplam koliform; 121 EMS/100, E. Coli 63 EMS/100 ve F. Streptokok 46 EMS/100 çıkmıştır. Bu sonuçlar, bu kuyu suyunun bir şekilde kirlendiğini(kanalizasyon vs.) göstermektedir. Ağır metal analiz sonucunda ise, krom; nd(ölçüm sonucu, cihazın ölçüm sonucundan küçük) ile 8.86 µg/l arasında, arsenik ise; 1.70 µg/l ile 4.92 µg/l arasında değişmektedir. S-11 ve S-12 kuyuları ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramı na göre C3S1 sulama suyu sınıfında, Wilcox Diyagramı na göre ise şüpheli-kullanılamaz sulama suyu sınıfındadır. - 26 -
B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar Sivas Organize Sanayi Bölgesi nde kurulmuş bir atık su arıtma tesisi bulunmamaktadır. Ancak, deşarj edilen endüstriyel atık sular, Sivas Belediyesince kurulan atık su arıtma tesisine bağlıdır. Dolayısı ile endüstriyel tesislerden çıkan atık sulardan kaynaklanan kirlenme olmamaktadır. B.3.1.2. Evsel Kaynaklar Evsel atıksular Sivas Belediyesince kurulan atıksu arıtma tesisine gitmekte olup, burada arıtıldıktan sonra alıcı ortam olan Kızılırmağa deşarj edilmektedir. Dolayısı ile su kaynakları üzerine evsel kirlilik baskısı oluşmamaktadır. Alıcı ortama deşarj edilen atıksu miktarı 18.070.128 m 3 /yıl dır. Kentsel atıksu arıtma tesisinin deşarj noktası koordinatları X:579792,187, Y:4397906,805, Z: 1251,733 dür. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar İlimizin tarım alanı toplamı 729.828 ha dir. Bu alanın % 57 si (418.045 ha) tarla arazisi, % 42 si (308.279 ha) nadasa bırakılmış alan, % 1 i (2.606 ha) meyve-bağ arazisi ve 898 ha lık alan ise sebze bahçelerinden oluşmaktadır. İlimizde bitkisel üretim olarak buğday, arpa, yonca (yeşil ot), korunca (yeşil ot), nohut, patates, mısır (silajlık), elma, kayısı ve sofralık üzün yetiştirilmektedir. B.3.2.2. Diğer İlimizde katı atık düzeli depolama sahası Erzincan Karayolu 12. Km de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiinde bulunmaktadır. Sivas Belediyesi tarafından düzenli depolama sahası çalışmaları devam etmekte olup, 2013 yılı içerisinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. Yapılması devam eden düzenli depolama sahası yakınından Kızılırmak geçmekte olup, kirlilikten etkilenmektedir. B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre 800 1100 lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmılırmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır. 4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. Depolama tesisi 2004 yılında, arıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi ne devirleri yapılmıştır. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt kotlarında bulunan bölgelere ulaşmakta olup; DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 2011 yılı içerisinde inşaatına başlanılan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm şehre arıtılmış su verilebilecektir. Terfi merkezinin 2013 yılı içerisinde tamamlanması hedeflenmektedir. - 27 -
Grafik B.2. Sivas İlinde Belediye Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı(Sivas Belediyesi, 2012) Ayrıca, Sivas il merkezi içme ve kullanma suyu bilgileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. YIL ŞEHRE VERİLEN SU MİKTARI (m 3 /yıl) TAVRA KAYNAKLARI ARITMA TESİSİ TOPLAM 2006 27.000.000 0 27.000.000 2007 10.988.763 13.580.218 24.568.981 2008 12.770.784 17.151.604 29.922.388 2009 8.976.096 13.000.000 21.976.096 2010 9.460.800 14.664.240 24.125.040 2011 11.037.600 15.610.320 26.647.920 2012 11.037.600 17.502.480 28.540.080 TOPLAM 91.271.643 91.508.862 182.780.505 Tablo-2: Sivas İl Merkezi İçme ve Kullanma Suyu Bilgileri (DSİ 19. Böl.Müd.-Sivas Belediyesi, 2012) B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Sivas İl Merkezinde içme ve kullanma sularının %39 luk kısmı Tavra vadisinde bulunan kuyulardan karşılanmaktadır. İlimizde DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 4 Eylül Barajından alınan suların arıtılması için 2007 yılında arıtma tesisi yapılmış olup işletme aşamasındadır. Arıtma tesisi 135 000 m3/gün kapasitede olup, havalandırma, hızlı karıştırma, yavaş karıştırma, durultucu, filtreler, çamur yoğunlaştırma, çamur susuzlaştırma ve dezenfeksiyon üniteleri mevcuttur. Tesis DSİ tarafından 2007 yılında işletmeye alınmış ve Sivas Belediye Başkanlığına devredilmiştir. B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli. Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre 800 1100 lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmıl Irmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır.4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. - 28 -
B.4.2. Sulama İlimizde arazi vasfına ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Arazi Vasfı Alanı (ha) % Tarıma elverişli arazi 1 216 707 42,7 Çayır - Mera 1 207 916 42,4 Orman - Fundalık 330 524 11,6 Diğer arazi 93 620 3,3 Toplam 2 848 767 100 Tablo-3-Sivas İli Arazi Varlığı (DSİ 19. Böl.Müd.-2012) Sulanabilir arazi (a) : 310 000 ha, % 34,6 Etüt edilen arazi : 246 668 ha Sulamaya elverişli arazi (b) : 173 345 ha, % 57,32 (b/a) Ekonomik olarak sulanabilir arazi (c) : 129 077 ha, % 42,68 (c/a) KHGM Sulamaları (gölet v.s) : 38 475 ha DSİ Sulamaları : 33 536 ha Halk Sulamaları : 82 776 ha Sivas İlinde işletmede olan sulama alanları toplamı 154 787 ha dır. Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan gölet sulamaları açık kanal ve kanalet şeklindedir. DSİ Bölge Müdürlüğü tarafından 2005 yılına kadar yapılan baraj, gölet ve regülatör sulamaları açık kanal şeklindedir. 2005 yılından sonra ise gelişmelere paralel olarak borulu sulama sistemine geçilmiş olup; yüksek, orta ve alçak basınç altında sulama sistemleri işletilmektedir. Yağmurlama, damlama ve salma sulama sistemleri ile buharlaşma kaybı olmadan daha verimli ve fazla arazi sulanabilmektedir. Kaynak-DSİ 19. Bölge Müdürlüğü-2012-29 -
Kaynak-DSİ 19. Bölge Müdürlüğü-2012 B.4.2.1.- B.4.2.2. Salma, Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı İlde sulanabilir alanların dağılımı aşağıdaki çizelgede verilmiş olup, toplam sulanabilir alan 3.100.000 da olup, bunun % 37,46 sı (526.100 da) devlet tarafından sulanan alan, % 62,54 ü (878.350 da) ise halk tarafından sulanan alandır. Toplam sulanabilir alanın % 45 gibi bir oranı sulanmaktadır. SULANABİLİR ALANIN DAĞILIMI VE % Sİ İLÇE ADI SULANABİLİ R ALAN (DA) % Sİ DEVLET SULAMASI (DA) % Sİ HALK SULAMASI (DA) % Sİ TOPLAM SULANAN ALAN (DA) MERKEZ 299.100 9,53 47170 3,36 79.351 5,65 126.521 AKINCILAR 23.000 1,96 2010 0,14 17.267 1,23 19.277 ALTINYAYLA 22.000 2,26 13320 0,95 17.567 1,25 30.887 DİVRİĞİ 216.000 3,95 26270 1,87 34.734 2,47 61.004 DOĞANŞAR 17.500 1,04 1840 0,13 9.184 0,65 11.024 GEMEREK 261.000 9,87 68620 4,89 86.735 6,18 155.355 GÖLOVA 10.890 4,00 35020 2,49 35.134 2,50 70.154 GÜRÜN 267.000 10,14 32770 2,33 87.235 6,21 120.005 HAFİK 192.500 4,13 3050 0,22 36.234 2,58 39.284-30 -
İMRANLI 215.000 1,74 6800 0,48 15.367 1,09 22.167 KANGAL 330.000 9,87 35220 2,51 88.435 6,30 123.655 KOYULHİSAR 210.000 6,02 8920 0,64 61.484 4,38 70.404 SUŞEHRİ 222.110 9,25 44610 3,18 79.252 5,64 123.862 ŞARKIŞLA 268.000 8,01 57430 4,09 70.268 5,00 127.698 ULAŞ 24.900 5,96 13030 0,93 52.401 3,73 65.431 YILDIZELİ 305.000 7,04 97750 6,96 61.785 4,40 159.535 ZARA 216.000 5,23 32270 2,30 45.917 3,27 78.187 TOPLAM 3.100.000 100 526100 37,46 878.350 62,54 1.404.450 Tablo-4:Sulanabilir Alanın Dağılımı ve % Oranı B.4.3. Endüstriyel Su Temini Sanayide kullanılan suyun yaklaşık olarak % 60 lık kısmı içme suyu arıtma tesisinden % 40 lık kısmı ise tavra bölgesinde bulunan kuyulardan sağlanmaktadır. Endüstriyel Su Temini 4 Eylül Barajı 60% Tavra Bölgesi Kuyular 40% Grafik B.3- İlimizde(2012) Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı (Sivas Belediyesi,2012) B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı İlimizde 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında değerlendirilen HES Projeleri aşağıda tabloda verilmiştir. İşletmeye Alınan ve İnşaat Halinde olan HES ler; Proje Adı Su Alma Yeri Tipi İlçesi Akarsu-Yan Kolu Kurulu Güç (MW) Ort. Üretim (GW) Durumu 1 Sızır Regülatör Gemerek Kızılırmak-Göksu 6,7 35 İşletmede 2 Ahiköy 1 Regülatör Divriği Fırat -Nih Çayı 2,126 11,435 İşletmede 3 Ahiköy 2 Regülatör Divriği Fırat -Nih Çayı 2,498 11,307 İşletmede 4 Gölova Baraj Gölova Kelkit Ç.-Çobanlı D. 1 4,78 İşletmede 5 Konak Regülatör Gölova Kelkit Ç.- Çobanlı D. 4 25,04 İşletmede 6 Beypınarı Regülatör Gölova Kelkit Ç.- Çobanlı D. 4 23,1 İşletmede 7 Altıntepe Regülatör Akıncılar Kelkit Ç.- Çobanlı D. 4 24,27 İşletmede 8 Sevindik Regülatör Gölova Kelkit Ç.- Çobanlı D. 6 32,76 İşletmede - 31 -
9 Saraçbendi Regülatör Şarkışla Kızılırmak 25,49 101,49 İşletmede 10 Yeşil Regülatör Şerefiye Yeşilırmak 14 56,16 İşletmede 11 Tuztaşı Regülatör Gemerek Kızılırmak-Göksu 1,605 7,861 İşletmede 12 Mursal-2 Baraj Divriği Fırat-Nih Ç./Hikme Ç. 4,5 21,92 İşletmede 13 Koyulhisar HES Regülatör Koyulhisar Yeşilırmak-Kelkit Ç. 42 330 İşletmede 14 Polat Regülatör Suşehri Polat D. 6,54 23,36 İşletmede 15 Mursal-1 Baraj Divriği Mursal Ç. 4,18 20,37 İşletmede 16 Çobanlı Regülatör Gölova Kelkit Ç.-Çobanlı D. 19,03 48,204 İşletmede 17 Çermikler Baraj Şarkışla Kızılırmak 25 80,65 İnşaat Halinde 18 Ekincik Regülatör İmranlı Fırat-Karasu-Karabudak 7,52 19,669 İnşaat Halinde 19 Sütlüce Regülatör İmranlı Fırat-Karasu-Karabudak 5,64 14,41 İnşaat Halinde 20 Ayranlı Regülatör Divriği Fırat-Karasu-Tuzla Ç. 17,26 79,915 İnşaat 21 Ekinözü 1-2 Regülatör Suşehri KelkitÇ.-Alaman, Kozlu D. 10,286 22,939 Halinde İnşaat Halinde Tablo-5: İşletmeye Alınan ve İnşaat Halinde olan HES ler (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü 2012) İlimizde bulunan Hidroelektrik Tesislerinin Durumu; HES ler Adet KuruluGücü (MW) YıllıkEnerjiÜretimi (GWh) İşletmede 16 147,669 777,057 İnşaat Halinde 5 65,706 217,583 Lisans Almış 12 82,104 246,702 Fizibilite Aşamasında 24 174,724 522,963 Toplam 57 470,203 1.764,305 Tablo-6: Sivas İlinde Bulunan HES Durumları (DSİ 19.Bölge Müdürlüğü-2012) B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı Rekreasyonel amaçlı olarak tavra bölgesindeki yeraltı suyu kullanılmaktadır. Bu kuyulardan alınan su Paşabahçe mesire alanı içerisinde ve şehir merkezi içerisinde bulunan aksu parkı içerisinde bulunan yapay su kanalında kullanılmaktadır. Bu amaçla Paşabahçe mesire alanına ortalama 65 lt/sn su verilirken, aksu içerisinde bulunan yapay kanala ortalama 15 lt/sn su verilmektedir. B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus İlimizin kentsel kanalizasyon sistemi ile 2000 yılında nüfusun yaklaşık % 95 si hizmet alırken 2012 yılında nüfusun % 100 üne yakın kısmına hizmet verilmektedir. Atık su arıtma tesisi hizmeti 2012 yılında sadece Sivas Belediyesi tarafından verilmektedir. Atık su arıtma tesisi hizmeti verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranı ve yıllara göre değişimi Grafik B.4 de verilmektedir. - 32 -
Değer(%) Değer(%) 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Yıl Grafik B.4- İlimizde (2000-2012) Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı(Sivas Belediyesi, 2012) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 99 99 99 99 0 0 0 0 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Yıl Grafik B.5 İlimizde (1990-2012) Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı(Sivas Belediyesi, 2012) Sivas Belediyesinin Atıksu Arıtma Tesisinden çıkan arıtma çamuru analizi Toprak Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Ek-1 B ye göre Bakanlığımızdan Y-06/031/2008 yetki belgesi numarası ile yetki almış olan Çınar Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarına yaptırılmış olup, aşağıda verilmektedir. - 33 -
İlçeler İl Merkezi Çizelge B.4 İlimizde (2012)Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(İlgili Belediyeler,2012) Yerleşim Yerinin Adı Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Var İnşa/plan aşamasında Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Yok Fiziksel Biyolojik İleri Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /sn) SİVAS X X X X 68.980 0,573 Deşarj Noktası koordinatları X: 579792,187 Y: 4397906,805 Z: 1251,733 Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus 309461 Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) 62 (Ortalama) AKINCILAR X 3000 ALTINYAYLA X 3250 DİVRİĞİ X 11000 DOĞANŞAR X 1500 GEMEREK X 5750 GÖLOVA X X 300 X: 468194,039 Y:4434966,423 2500 GÜRÜN X 10000 HAFİK X 1500 İMRANLI X 3500 KANGAL X 11000 KOYULHİSAR X 4250 SUŞEHRİ X 15000 ŞARKIŞLA X 21000 ULAŞ X 3000 YILDIZELİ X 10000 ZARA X 12000 34
- 35 -
- 36 -
- 37 -
- 38 -
- 39 -
- 40 -
- 41 -
- 42 -
- 43 -
- 44 -
- 45 -
- 46 -
- 47 -
- 48 -
- 49 -
B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB)ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri İlimiz 3 (üç) adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Bunlar Merkez ilçe, Şarkışla ilçesi ve Gemerek İlçelerindedir. Söz konusu OSB lerin çalışmakta olan ya da proje aşamasında olan atıksu arıtma tesisleri bulunmamaktadır. Ancak, Merkez OSB Sivas Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine bağlıdır. B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İlimizde katı atık düzeli depolama sahası Erzincan Karayolu 12. Km de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiinde bulunmaktadır. Sivas Belediyesi tarafından düzenli depolama sahası çalışmaları devam etmekte olup, 2013 yılı içerisinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. Yapılması devam eden düzenli depolama sahası yakınından Kızılırmak geçmekte olup, kirlilikten etkilenmektedir. B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması Atıksuların geri kazanılması yöntemi kullanılmayıp, arıtılan atıksu direk alıcı ortam olan Kızılırmak a deşarj edilmektedir. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik ve Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Yeterlilik Belgesi Tebliği kapsamında Müdürlüğümüzce herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Çizelge B.6.- İlimizde (2012) Yılı Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler(ÇYŞM, 2012) Var Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? x Tespit Edilmiş Kirlenmiş Sahanın Yeri 1. İlde kirlenmiş saha bulunmamaktadır. 2. - Tespit Edilmiş Kirlenmenin Nedeni Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışma var mı? Var Yok Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışmalarda ne tür temizleme faaliyetleri * yapılıyor? (Aşağıdaki temizleme yöntemleri dikkate alınmalıdır) * Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon - 50 -
Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamında yapılan çalışmalar; 1- KfW tarafından finanse edilen Sivas Belediyesi ve Samsun Su ve Atık Su İdaresi İnsan Kaynakları ve Organizasyon Geliştirme (IKOG) projesi çerçevesinde, AHT GROUP AG önderliğindeki konsorsiyum Sivas Atık Su Arıtma Tesisi (AAT) Atık Su Çamuru Yönetim Konseptini ayrıntılı biçimde hazırlamıştır. 2-2009 Ekim ayında KfW ye sunulan konsept üretilen atık suyun bertaraftı için üç farklı seçeneği incelemektedir: tarımsal kullanım, gömme ve topraklaştırma. Bu üç seçenek içerisinde topraklaştırma işleminin çevreye en uygun seçenek olduğu sonucuna varılmıştır. 3- Bu kapsamda Topraklaştırma proje ön fizibilite çalışması için kaynak aktarılarak Kfw tarafından fizibilite raporu hazırlatılmıştır. 4- Ön fizibilite çalışması sonucu Çamurun topraklaştırma çalışması Atıksu Arıtma Tesisinde pilot ölçekli olarak yürütülmüştür. Sivas Belediyesi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi arıtma son ürünü olan arıtma çamurlarını; kısa vadede düzenli depolayarak bertaraf etmeyi planlamaktadır. Bu kapsamda depolama alanı için CİMPOR Yibitaş Çimento Sanayi ve Tic. A.Ş tarafından daha önce Maden Ocağı olarak kullanılmış alanın Milli Emlak Müdürlüğü nden tahsisi alınmış olup, depolama alanı ÇED çalışmaları tamamlanarak ÇED Gerekli Değildir belgesi alınmıştır. Mevcut durumda ise Belediyemiz Arıtma Çamuru Depolama Tesisi çalışmalarını yürütmektedir. Çalışmalar tamamlanıncaya kadar mevcut tahsis alanı içerisinde belirlenen bir bölgede çamur susuzlaştırma sonrası kireçle stabilize edilen çamur, geçici olarak depolanmaktadır. B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar 23/01/2010 tarihli ve 27471 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği nde doğaya yeniden kazanım, maden arama ve işletme faaliyetleri esnasında veya sonucunda topoğrafyası değişen alanların, çevre emniyetinin sağlanarak ve projesine uygun olarak ıslah edilmesini, ilgili mevzuatta yer alan çevre ile uyumlu hâle getirmeyi ve rehabilitasyonu olarak tanımlanmıştır. Yönetmeliğin 11. maddesi gereğince İlimizde madencilik faaliyetlerinde (maden ocağı kazı faaliyetleri, patlatma, kırma, yarma, sondaj, kuru veya sulu eleme ve öğütme gibi fiziksel işlemler veya bu işlemlere ilaveten kimyasal işlemler kullanılarak yapılan cevher hazırlama ve zenginleştirme uygulamaları sonrasında, toprak ve kayalar içindeki ekonomik değeri olan malzemeleri elde etmek amacıyla yapılan çalışmaları) bulunan 19 işletme hakkında EK-3 Raporlama Formu düzenlenmiştir. Söz konusu yönetmelik gereğince işletmelerin faaliyetlerinin tamamlanmasından sonraki iki yıl içinde işletmeci tarafından faaliyet sonrası kullanıma uygun hale getirilen faaliyet alanı bulunmamaktadır. Aşağıdaki listede de görüleceği üzere İlimizde faaliyet gösteren işletmelerin faaliyetlerinin süreleri devam etmektedir. İşletmelerin doğaya yeniden kazandırma çalışmalarına ilişkin hazırlamış oldukları uygulama takvimine göre yapılan çalışmalar yıllık izleme raporları şeklinde Müdürlüğümüze sunulmasına müteakip, Müdürlüğümüz konu alanına giren sahalarla ilgili izleme ve denetimler tarafımızca yapılmaktadır. - 51 -
Tablo-7: Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmalarına Uygulama Takvimi (EK-3 RAPORLAMA FORMU) NO ADI, ADRESİ FAALİYET İŞLETME RUHSATI 1 Sivas İli, Hafik İlçesi, Sofular Köyü 2 Sivas İli, Merkez İlçe, Günören Köyü 3 Sivas İli, Merkez İlçesi, Yüceyurt Mah. Aktepe Mevkii 4 Proje; Sivas İli, Merkez İlçesi, Yüceyurt Mah., Aktepe Mevkii *KOORDİNATLAR 1.NOKTA 2.NOKTA Mermer Ocağı İR:53403 (Y) (X) 1-03 46 650 44 16 417 2-03 46 825 44 17 190 3-03 47 359 44 17 210 4-03 47 345 44 16 750 5-03 46 650 44 16 750 Taş Ocağı İR;20058493 (Y) (X) 1-0 330 210 4 417 440 2-0 330 600 4 417 440 3-0 330 450 4 417 122 4-0 330 210 4 417 123 Kalker Ocağı İR:72506 1-326980 4405355 2-327345 4405625 3-327400 4405480 4-327330 4405270 5-327090 4405200 6-327000 4405240 Mermer Ocağı IR:33087 ve 2240146 1-326000 4406500 2-328500 4406500 3-328500 4405450 4-328250 4405650 5-328000 4405300 6-328000 4406000 7-326000 4406000 KAPASİTE (ton/yıl) İŞLETME ALANI (hektar) UYGULAMA SÜRESİ 2500 m 3 /yıl 231.5 hektar Projenin ömrü 10 olup çalışmalar devam etmektedir faaliyet sona erdikten sonra 12 ay içerinde yapılacağı taahhüt edilmiştir. 90.000 ton/yıl 575.00 ton/yıl - 149.37 hektar 9.84 hektar Projenin ömrü 10 yıl olup çalışmalar faaliyet sona erdikten uygulama takvimine göre gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir. AÇIKLAMA (Doğaya yeniden kandırma çalışmasının hangi aşamada olduğu, ne tür işlemlerin yapıldığı gibi bilgiler girilecektir.) İşletme faaliyete olduğundan herhangi bir işlem yapılmamıştır. İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır 10,08 hektar 5 yıl (2015 itibaren) 2015 yılından itibaren başlanacağı taahhüt edilmiştir. Çalışması biten sahaların doldurulması ve ağaçlandırılması çalışmalarına başlanılmıştır. Faaliyet sona erdikten sonra (2021 yılından itibaren) 3 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir. İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır - 52 -
5 Sivas İli, Merkez İlçesi, Karlıktepe Mevkii 6 Sivas ili, Su_ehri ilçesi, Günlüce köyü, H40A4 pafta sınırları içerisinde 7 Sivas İli, Yıldızeli İlçesi İslim Köyü Sınırları içerisinde 8 Sivas İli, Zara İlçesi Kumoğlu Köyü Sınırları içerisinde 9 Sivas İli, İmranlı İlçesi, Çandır Köyü 10 Sivas İli Merkez İlçe, Akaya Köyü 11 Sivas İli Merkez İlçe Ekincioğlu Köyü Mermer Ocağı İR:33088 1-327000 4406000 2-328000 4406000 3-328000 4405000 4-327000 4405000 5-327000 4405240 Taş Ocağı İR:200705283 1 421306 4456776 2 421179 4457087 3 420500 4456820 4 420567 4456820 5 420670 4456585 6 420721 4456538 Krom Ocağı AR: 200804918 1 300040 4431920 2 300790 4432190 3 300845 4432095 4 300340 4431830 5 300185 4431525 6 299790 4431525 7 299790 4431615 Kaolen Ocağı İR:48038 1-411487 4424474 2-412853 4424712 3-411997 4423945 Stronsiyum tuzu madeni üretimi Stronsiyum tuzu madeni üretimi Stronsiyum tuzu madeni üretimi İR:6312 0414000 4406000 0416000 4406000 0416000 4404000 0414000 4404000 İR:888 333000 4380600 335200 4380900 335200 4380400 333000 4380000 İR:3192 324600 4374780 325000 4374500 325000 4374000 326000 4374000 327819 4373338 325225 4370325-90.04 hektar Faaliyet sona erdikten sonra (2020 yılından itibaren) 3 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir. 260.000 ton/yıl 23.97 hektar Faaliyet sona erdikten sonra (2018 yılından itibaren) 5 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir. 3.000 ton/yıl 24.90 hektar Faaliyet sona erdikten sonra 1 yıl içinde gerçekleştirileceği taahhüt edilmiştir. 50.000 ton/yıl 42,2 hektar Faaliyet sona erdikten sonra 2 ay içerisinde ilk çalışmaların yapılmasına başlanılacağı taahhüt edilmiştir İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır 4000 ton/yıl 400 hektar 10 yıl 2009 yılında kriz nedeniyle çalışma yapılmamıştır. - 1838 hektar 10 yıl 2009 yılında kriz nedeniyle çalışma yapılmamıştır - 12000 hektar 10 yıl 2009 yılında kriz nedeniyle çalışma yapılmamıştır - 53 -
12 Sivas İli, Merkez İlçesi, Çelebiler Köyü, Fılındır Mevkii 13 Sivas İli, Merkez İlçesi, Huykesen Köyü 14 Sivas İli Merkez İlçe, Akaya Köyü 15 Sivas İli, Zara İlçesi Beypınar Köyü 16 Sivas İli Gürün İlçesi, merkez 324869 4370285 329060 4371740 323376 4372169 324585 4374789 324600 4374780 325063 4376009 326101 4376039 327819 4373358 326000 4374000 326000 4374500 325000 4374500 Kil Ocağı İR:72505 1-322 775 4 400 510 2-322 890 4 400 575 3-323 070 4 400 690 4-323 180 4 400 800 5-323 240 4 400 730 6-323 220 4 400 660 7-323 215 4 400 475 8-323 225 4 400 125 9-322 880 4 400 125 10-322 800 4 400 080 11-322 665 4 400 110 12-322 735 4 400 190 13-322 785 4 400 285 14-322 790 4 400 350 Kalker Ocağı İR:40946 1 03 22000 44 04000 2 03 24000 44 04000 3 03 22000 44 03000 Alçıtaşı Ocağı İR: 68927 ve ER:2354655 330582 4378557 330850 4378400 330550 4377750 330250 4377750 Krom Ocağı İR:200706294 1 381500,00 4376346,00 2 381500,00 4375039,77 3 381673,47 4375024,14 4 381745,38 4375132,94 Taş Ocağı İzin No: 58-2005/52 1-339300 4287225 2-339730 4287160 10.000 ton/yıl 24,6 hektar 2 yıl İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır 100 hektar 2 yıl İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır 20.000 ton/ay 23,17 hektar İşletme sonrası 6 ay İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır - 13,94 hektar İşletme sonrası 1 yıl içerisinde 2007.000 ton/yıl 9.06 hektar İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma - 54 -
Köyü Mazıkıran Mevkii 17 Sivas İli Hafik İlçesi, Esenli (Dona) Köyü Mevkii 18 Sivas İli, Gürün İlçesi, Avşarören Köyü Mevkii 19 Sivas İli Gürün İlçesi, Kızıliniş Köyü Mevkii Manganez Ocağı Çinko-Kurşun Madeni Demir Madeni AR:68970 ER: 1061619 AR:20054030 ER:3065418 İR:20058497 ER.3078021 3-339750 4286950 4-339300 4287020 1-359060-4435325 2-359740- 4435325 3-359740- 4434960 4-359060- 4434960 1-344884 4321880 2-345359 4321916 3-345263 4322333 4-344789 4322267 1-361805 4331442 2-362424 4331419 3-362392 4331085 4-361893 4331104 5-361776 4331262 32.000 ton/yıl ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir. 24.82 İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir. 2.000 ton/yıl 19,56 hektar İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir. 40.000 ton/yıl 20 hektar İşletme sonrası 2 ay içerisinde çalışmalara ve 6 ay içerisinde dolgulara başlanılacağı taahhüt edilmiştir. yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır İşletmede faaliyet sona ermediğinden çalışma yapılmamıştır - 55 -
B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği İlde kullanılan gübre (bitki besin maddesi bazında), pestisit miktarları ve bunların çeşitleri Çizelge B.7 de verilmiştir. Çizelge B.7 İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (İGTHİM,2012) 2011 YILI GÜBRE TÜKETİM TABLOSU GÜBRENİN CİNSİ 1.Dönem 2.Dönem TOPLAM Amonyum Sülfat % 21 1.267,60 0,00 1.267,60 K.Amonyum Nitrat % 26 721,40 0,00 721,40 Amonyum Nitrat % 33 5.431,83 0,00 5.431,83 Üre %46 299,40 0,00 299,40 TSP (%42-44 P2O5) 0,00 0,00 0,00 DAP 18.0.46 451,76 0,00 451,76 Kompoze 20.20.0 280,92 0,00 280,92 Kompoze 20.20.0 süper 835,05 0,00 835,05 Kompoze 15.15.15 29,10 0,00 29,10 Kompoze 15.15.15 süper 92,15 0,00 92,15 Kompoze 26.13.0 0,00 0,00 0,00 Kompoze 25.5.10 0,00 0,00 0,00 Kompoze 25.5.0 0,00 0,00 0,00 Kompoze 8.24.8 5,10 0,00 5,10 Kompoze 12.30.12 1.260,00 0,00 1.260,00 Kompoze 10.25.20 Pt.Sül. 10,00 0,00 10,00 MAP 11.52 5,10 0,00 5,10 Potasyum Nitrat 13.0.46 0,00 0,00 0,00 NSP 0,00 0,00 0,00 10.25.5 (Ekin Gübresi) 0,00 0,00 0,00 Kalsiyum Nitrat 15,5+26,5 9,29 0,00 9,29 TOPLAM 10.698,70 0,00 10.698,70 B.7. Sonuç ve Değerlendirme Şehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaşık % 39 luk kısmı yeraltı, % 61 lik kısmı da yüzeysel su kaynaklarından karşılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim şartlarına göre 800 1100 lt/sn arasında değişmektedir. Yeraltı suyu Tavra Vadisi nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalışma potansiyeli bulunan yer altı su kuyularından karşılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıştırılıp, pompalama yoluyla şehre 24 saat su verilmektedir. Şehrin yüzeysel su kaynağı ise DSİ tarafından Mısmıl Irmak üzerinde içme suyu amaçlı inşa edilen 4 Eylül Barajıdır.4 Eylül Barajı nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan içme suyu arıtma tesisi ile birlikte şehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilmesi hedeflenmiştir. Depolama tesisi 2004 yılında, arıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi ne devirleri yapılmıştır. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmış içme ve kullanma suyu şu an için sadece şehrin alt kotlarında bulunan bölgelere ulaşmakta olup; DSİ 19.Bölge Müdürlüğü tarafından 2011 yılı içerisinde inşaatına başlanılan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm şehre arıtılmış su verilebilecektir. Terfi merkezinin 2013 yılı içerisinde tamamlanması hedeflenmektedir. Kızılırmak erozyon etkisi ile askıda katı madde miktarının artması sonucu tamamen kızıl bir renk almakta ve suyun kalitesi düşmektedir. Kızılırmak ın kirlenmesinin bir diğer nedeni ise il merkezinin ve akarsu boyunca bulunan İmranlı, Zara, Hafik, Ulaş, Şarkışla, Gemerek ilçeleri ile diğer - 56 -
küçük yerleşim birimlerinin atık sularının Kızılırmak a ve ırmağı besleyen akarsulara hiçbir arıtma yapılmadan deşarj edilmesidir. Ancak söz konusu ilçelerden İmranlı, Zara, Hafik, Ulaş ve Gemerek ilçelerinin Atıksu Arıtma Tesisi inşaatı başlamış olup, henüz tamamlanmamıştır. Diğer ilçelerde ise Atıksu Arıtma Tesisi ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Ayrıca çöp deponi sahalarının yerleri incelendiğinde neredeyse tamamında atıklarının akarsulara yakın yerlere, hatta bazı belediyeler tarafından direkt dere yataklarına gelişigüzel döküldüğü görülmektedir. Bu sahalarda atıklardan kaynaklanan sızıntı suları, drenaj yapılarak bir arıtma tesisi ile sonlandırılmadığı için yağışların da etkisi ile Kızılırmak a ya da süzülerek yer altı sularına taşınmaktadır. Pestisitlerin ve gübrelerin aşırı ve yanlış kullanıldığı tarım alanlarından yağış suları ile süzülen sular yer altı sularının da kirlenmesine neden olmaktadır. İl de oldukça zengin maden kaynakları bulunmaktadır. Bu kaynaklar erozyon, yanlış işletme teknikleri vb. nedenlerle yüzeysel ve yer altı sularına taşınmakta ve suların kirlenmesine neden olmaktadır. Yer altı suyu taşıyan akiferlerde bulunan maden kaynakları bu suların doğal olarak kirlenmesine neden olmaktadır. Kaynaklar 1- Sivas DSİ 19.Bölge Müdürlüğü 2- Sivas Belediye Başkanlığı 3-16 İlçe Belediye Başkanlıkları 4- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 5- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Sivas İl Müdürlüğü 6- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü 7- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 8- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 9- Sivas İli 2011 yılı Çevre Durum Raporu C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) İlimizde 2012 yılı içerisinde yaz aylarında günde ortalama 349 ton, kış aylarında ise günde ortalama 369 ton katı atık, Sivas Merkez ve Çevre Belediyeleri Katı Birliği (SİVÇEKAB) tarafından toplanmaktadır. İlimizde bir adet katı atık düzenli depolama sahası bulunmaktadır. Söz konusu saha Erzincan Karayolu 12. Km.de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiindedir. Katı atık düzenli depolama sahası 2013 yılı içinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. İlimizdeki atık kompozisyonu Grafik C.1. de gösterilmektedir. - 57 -
Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolama Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Diğer Yanmayanlar 5% Diğer Yanabilen 22% Park ve Bahçe Atığı 5% Tehlikeli Atık 0% AEE Ekipman 1% Hacimli Metal 0% Cam 5% Plastik 6% Hacimli Karton 3% Metal 3% Kağıt 7% Diğer yanabilir hacimli atık 0% Mutfak Atıkları 41% Karton 2% Grafik C.1- İlimizdeki (2012) Yılı Atık Kompozisyonu (Sivas Belediyesi,2012) Çizelge C.1 İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (İlgili Belediye Başkanlığı,2012) İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı Birlik ise birliğe üye olan belediyel er Nüfus Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) Geri Kazanıla n Ortalama Atık Miktarı (ton/gün) Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık Miktarı (kg/gün) Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama, %) Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül SİVÇEKAB Ulaş,Hafik 318488 318488 349 369 1,09 1,15 74 7 5 3 6 5 Akıncılar 7000 4000 Altınyayla 3100 3100 Divriği 15000 9000 100 50 4,5 3,5 İmranlı 10000 3587 0,7 0,5 20 5 5 5 15 40 Koyulhisar 6500 4200 20 10 3,08 2,38 Gölova SUKAP 300 1500 2 1 1,5 1,5 25 Zara 20000 12300 17,26 17,26 0,5 0,5 İl Geneli 380388 356175 488,26 447,26 11,37 9,53 94 12 10 8 21 70 Çizelge C.2 İlimizde (2012) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri(İlgili Belediye Başkanlığı, 2012) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Akıncılar X X B B B B Altınyayla X X B B B B Divriği X B B B 200 Bin Ton - 58 -
Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolama Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Gemerek X B B B B Gölova X X B B Gürün X B B B B İmranlı X X B B B B Koyulhisar X B B B B B Suşehri X B B B B Zara X X B B B * Ofis işyeri dahil. ** Belediye (B), Özel Sektör (ÖS), Belediye Şirketi (BŞ) seçeneklerinden uygun olanının sembolünü yazınız. Çizelge C.3-İlimizde (2012) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Sivas Belediyesi, 2012) Birlik adı Evsel * Hangi Atıklar Toplanıyor? Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu varsa sayısı Düzenli Depolama Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) SİVÇEKAB X X X * Ofis işyeri dahil. C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. C.3. Ambalaj Atıkları Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında 656.053 kg ambalajın üretimi gerçekleşmiştir. Piyasaya sürülen ambalaj atığı 1.238.169 kg olarak gerçekleşmiştir. Geri kazanılan miktar ise 1.136.782 kg dır. Sivas İl inde 2012 yılı içerisinde elde ettiği ambalaj ve ambalaj atıkları istatistik sonuçları belirlenerek Çizelge C.4 de gösterilmiştir. Çizelge C.4- İlimizdeki (2012) Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları(ÇYŞM, 2012) Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik 656.053 626.322 % 40 250.528 784.704 313 Metal 16.005 % 40 6.402 1.300 20 Kompozit 0 % 40 0 900 900 Kağıt Karton 589.800 % 40 235.920 334.778 140 Cam 6.042 % 40 2.416 15.100 625 Toplam 656.053 1.238.169 % 40 495.266 1.136.782-59 -
C.4. Tehlikeli Atıklar İlimizde mevcut tesislerden oluşan tehlikeli atıklar atık yönetim planı kapsamında ayrı biriktirilerek bertaraf/geri kazanım için lisanslı tesislere gönderilmekte ve ulusal atık taşıma formları İl Müdürlüğümüze sunulmaktadır. İlimizde lisans almış tehlikeli atık geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Tehlikeli Atık Beyan sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen güncel veriler doğrultusunda oluşturulan grafikler aşağıda gösterilmiştir. Tehlikeli Atık Miktari (ton) Geri Kazanım Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam 2011 5.233 90 164 18.601-24.088 2012 1.320 5.632 183 - - 7.135 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (ÇYŞM, 2012) Çizelge C.5 İlimizdeki (2012) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (ÇYŞM, 2012) (TABS dan (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi) elde edeceğiniz veriler ile doldurunuz) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si 130208 145.501 145.501 100 R1 (2012) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 160601 993.730 993.730 100 R4 180103 0 657.314 100 D9 160103 0 68.650 100 D10 130113 5.370 5.370 100 R9 200126 565 565 100 R9 130205 18.080 18.080 100 R1 130307 13.320-60 -
Ton Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si 150110 22.152 22.152 100 R12 (2012) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi 170409 134.160 134.160 100 R12 150202 4.700 R1 100207 4.887.595 160107 6148 R12 * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.5. Atık Madeni Yağlar Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimizde mevcut tesislerden oluşan atık yağlar atık yönetim planı kapsamında ayrı biriktirilerek bertaraf/geri kazanım için lisanslı tesislere gönderilmekte ve ulusal atık taşıma formları İl Müdürlüğümüze sunulmaktadır. İlimizde lisans almış tehlikeli atık geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Tehlikeli Atık Beyan sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen güncel veriler doğrultusunda oluşturulan grafikler aşağıda gösterilmiştir. 120 100 80 60 40 20 ATIK MOTOR YAĞI ATIK ENDÜSTRİYEL YAĞ 0 2008 2009 2010 2011 2012 Yıllar Grafik C.4 İlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarları(ÇYŞM, 2012 ) Çizelge C.6 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları(ÇYŞM,2012) Yıl Geri kazanım (ton) İlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton) 2008 106.683-106.683 2009 100.064-100.064 2010 130.682-130.682 2011 128.511-128.511 2012 145.501-145.501-61 -
İlimizde atık yağ geri kazanım/bertaraf konusunda Geçici Faaliyet Belgesi ve lisans almış tesis bulunmamaktadır. Atık yağ geri kazanım tesisleri tarafından üretilen ürün bulunmamaktadır. Atık Madeni Yağ Üreten Resmi ve Özel Kurum/ Kuruluş Sayısı Çizelge C.7 İlimizdeki (2012) Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler(ÇYŞM,2012) Toplanan Atık Yağ Beyan Form Sayısı Toplam Atık Madeni Yağ Miktarı (ton/yıl) Atık Motor Yağ Atık Sanayi Yağ Atık Madeni Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisanslı Geri Kazanım Tesisi Sayısı Lisanssız 63 67 145.501 - - - - - * Çizelge C.8 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları(ÇYŞM,2012) C.6. Atık Pil ve Akümülatörler Ürün Miktarı (Ton) YIL (Kalıp Yağı+Harman Yağı+Jüt Yağı) 2009-2010 - 2011-2012 - İldeki pil ve akümülatörler hakkında yapılan çalışma bulunmamaktadır. Çizelge C.9 İlimizde (2012) Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler (ÇYŞM, 2012) Yok APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen Depo Sayısı Kapasitesi (ton) ATIK AKÜMÜLATÖRLER Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) Geri kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı (ton) % 0 0 0 993.730 0 0 0 0 Çizelge C.10 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton)(ÇYŞM, 2012) 2008 2009 2010 2011 2012 Kurşun - - - - - Plastik - - - - - Cüruf - - - - -- Asitli Su - - - - - TOPLAM - - - - - Çizelge C.11 İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (ÇYŞM, 2012) 2009 2010 2011 2012 689.880 856.260 808.820 993.730 Çizelge C.12- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (ÇYŞM, 2012) 2011 2012 979 3252-62 -
Çizelge C.13 İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi(Adet) (ÇYŞM, 2012) 2008 2009 2010 2011 2012 - - - - - C.7. Bitkisel Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimizde lisans verilmiş geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Sivas Belediye Başkanlığının anlaşmalı olduğu Kayseri İlinden lisans almış olan Altay Atık Yağ Toplama Ltd.Şti. tarafından ilimizde atık yağlar toplanarak geri kazanımı yapılmaktadır. Çizelge C.14 İlimizde (2012) Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (ÇYŞM, 2012) Bitkisel Atık Yağlar İçin Geçici Depolama İzni Verilen Toplam Depo Sayısı Kapasitesi (ton) Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (ton) Kullanılmış Kızartmalık Yağ 0,57 Diğer (Belirtiniz) Bitkisel Atık Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Toplam Araç Sayısı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Çizelge C.15-İlimizde 2009-2012 Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı (ÇYŞM, 2012) 2009 2010 2011 2012 Lisanslı Araç Sayısı - - - - C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 12 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan Poliklorlu bifenillere verilen genel isimdir. PCB lerin zararlı etkileri, bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde, yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB ler bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam bir yanma meydana gelmezse, çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) vedioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. Eğer İlde mevcut ise, Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisans verilen tesis bulunmamaktadır. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimizde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Enerji Grup Geri Dönüşüm Ltd. Şti. firmasına ÖTL Geçici Depolama Alanı izni verilmiş olup, Geri Kazanım Tesisi bulunmamaktadır. - 63 -
Çizelge C.16 İlimizde (2012) Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (ÇYŞM, 2012) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m 3 ) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) - - 68,650 - - - - - - Çizelge C.17 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (ÇYŞM, 2012) 2009 2010 2011 2012 Geri Kazanım Tesisi - - - - Çimento Fabrikası - - - - C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar(AEEE) Avrupa Birliği nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İlimizde bu yönetmelik kapsamında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. Çizelge C.18 İlimizde (2012) Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar(ÇYŞM,2012) Belediyeler Tarafından Oluşturulan AEEE Getirme Merkezleri Sayısı Hacmi (m 3 ) Sayısı AEEE lerin Toplanması Amacıyla Oluşturulan Aktarma Merkezleri Hacmi (m 3 ) Getirme Merkezlerinde ve Aktarma Merkezlerinde Biriken AEEE Miktarı (ton) AEEE İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen AEEE Miktarı (ton) - - - - - - - - - 64 -
C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar İlimizde Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında 4 adet firmaya ÖTA Teslim Yeri olarak Müdürlüğümüzce uygunluk verilmiştir. İlimizde, ömrünü tamamlamış araç işleme tesisi bulunmamaktadır. Çizelge C.19- İlimizde (2012) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (ÇYŞM, 2012) Oluşturulan ÖTA Teslim yerleri Sayısı ÖTA Geçici Depolama Alanı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ÖTA İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen ÖTA Miktarı (ton) 4 - - - - - C.12. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte atık, üretici, sahip, yönetim, toplama, bertaraf ve geri kazanım tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve 27967 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında Bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. İlimizde tehlikesiz atıklar konusunda 2012 yılında Votorantim Çimento San.Tic.A.Ş. Sivas Şubesine tehlikesiz atık geri kazanım lisansı verilmiştir. - 65 -
Çizelge C.20 İlimizdeki (2012) Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri(ÇYŞM, 2012) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) (*) Bildirim yapılmadığından verilere ulaşılamamıştır. Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (2012) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar, 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik in Atık Listesinde; 10 02 koduyla, Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık sınıflandırılması Çizelge C.21 de gösterilmektedir. İlimizde demir çelik sektöründe SİDEMİR Sivas Demir Çelik İşletmeleri A.Ş. faaliyet göstermektedir. Tesiste ortaya çıkan cüruf atıkları tesis içerisinde depolanmaktadır. Çizelge C.21 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi ATIK KODU ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORİ 10 02 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar 10 02 01 Cüruf işleme atıkları 10 02 02 İşlenmemiş cüruf 10 02 07* Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar M 10 02 08 10 02 07 dışında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar 10 02 10 Haddehane tufalı 10 02 11* Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar M 10 02 12 10 02 11 dışındaki soğutma suyu arıtma atıkları 10 02 13* Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri M 10 02 14 10 02 13 dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar ve filtre kekleri 10 02 15 Diğer çamurlar ve filtre kekleri 10 02 99 Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar Çizelge C.22 İlimizdeki (2012) Yılı İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi(ÇYŞM, 2012 ) Tesis Adı Kullanılan Hammadde Cüruf Miktarı Bertaraf Yöntemi Miktarı (ton/yıl) (ton/yıl) SİDEMİR A.Ş. 500.000 4907 Depolama TOPLAM 500.000 4907 C.12.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül Kangal Termik Santralının kazanlarında yakılan kömürün külü I. ve II. ünitelerde bacagazı ile sürüklenerek elektro filtreler tarafından tutulmaktadır. Elektrofiltrelerde tutulan küller ile kazan altına düşen ve burada su dolu bir teknede soğutulan cüruf ayrı ayrı silolarda toplandıktan sonra kapalı galeri içinde bulunan bantlarla kül dağına taşınmakta ve burada depolanmaktadır. Dozerlerle kül vadisine serilmektedir. - 66 -
III. Ünitede ise baca gazları elektrofiltrelerden sonra kükürt arıtımı için BGD tesisine gitmekte ve atık olarak alçı taşı oluşmaktadır. Oluşan alçı taşı kül ile karıştırılarak kül dağına gönderilmektedir. Harita C.1 İlimizde Bulunan Termik Santrallerin Yeri(Kangal TS,2012) - 67 -
Harita C.1 İlimizde Bulunan Termik Santrallerin Yeri(Kangal TS Kül Depolama Alanı iyileştirme Planı, 2011) Çizelge C.23 İlimizdeki (2012) Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve Oluşan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı (Kangal TS Yıllık Faaliyet Raporu, 2012) Termik Santralin Adı Kullanılan Kömür Miktarı (ton/yıl) Oluşan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı (ton/yıl) Kangal Termik Santralı 2.819.236 65.729-647.205 TOPLAM 2.819.236 712.934 Kül Atıklarının Bertarafı Düzenli Depolama 712.934 Grafik C.10 İlimizde (2012) Yılı Kül Atıklarının Yönetimi(Kangal TS,2012) - 68 -
Resim C.1 Kangal Termik Santrali(Kangal TS Fotoğraf Arşivi, 2012) Çizelge C.24 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları ATIK KODU ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORİ 10 01 Enerji Santrallerinden ve Diğer Yakma Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar (19 Hariç) 10 01 01 (10 01 04 ün altındaki kazan tozu hariç) dip külü, cüruf ve kazan tozu 10 01 02 Uçucu kömür külü 10 01 03 Turba ve işlenmenmiş odundan kaynaklanan uçucu kül 10 01 04* Uçucu yağ külü ve kazan tozu A 10 01 05 Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı katı atıklar 10 01 07 Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı çamurlar 10 01 09* Sülfürik asit A 10 01 13* Yakıt olarak kullanılan emülsifiye hidrokarbonların uçucu külleri A 10 01 14* Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli maddeler içeren M dip külü, cüruf ve kazan tozu 10 01 15 10 01 14 dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan dip külü, cüruf ve kazan tozu 10 01 16* Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli maddeler içeren M uçucu kül 10 01 17 10 01 16 dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan uçucu kül 10 01 18* Tehlikeli maddeler içeren gaz temizleme atıkları M 10 01 19 10 01 05, 10 01 07 ve 10 01 18 dışındaki gaz temizleme atıkları 10 01 20* Saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren çamurlar M 10 01 21 10 01 20 dışındaki saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan çamurlar 10 01 22* Kazan temizlemesi sonucu çıkan tehlikeli maddeler içeren sulu çamurlar M 10 01 23 10 01 22 dışındaki kazan temizlemesi sonucu çıkan sulu çamurlar 10 01 24 Akışkan yatak kumları 10 01 25 Termik santrallerin yakıt depolama ve hazırlama işlemlerinden çıkan atıklar 10 01 26 Soğutma suyu işlemlerinden çıkan atıklar 10 01 99 Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar - 69 -
Var Yok Özel Kamu Özel Kamu ton/gün Yakma Sterilizasyon Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu İl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı * Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma C.12.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları Sivas Belediyesi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi arıtma son ürünü olan arıtma çamurlarını; kısa vadede düzenli depolayarak bertaraf etmeyi planlamaktadır. Bu kapsamda depolama alanı için CİMPOR Yibitaş Çimento Sanayi ve Tic. A.Ş tarafından daha önce Maden Ocağı olarak kullanılmış alanın Milli Emlak Müdürlüğü nden tahsisi alınmış olup, depolama alanı ÇED çalışmaları tamamlanarak ÇED Gerekli Değildir belgesi alınmıştır. Mevcut durumda ise Belediyemiz Arıtma Çamuru Depolama Tesisi çalışmalarını yürütmektedir. Çalışmalar tamamlanıncaya kadar mevcut tahsis alanı içerisinde belirlenen bir bölgede çamur susuzlaştırma sonrası kireçle stabilize edilen çamur, geçici olarak depolanmaktadır. C.13. Tıbbi Atıklar 14/03/2005 tarihli ve 25755 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereğince Sivas Belediye Başkanlığı yetkisini (10) yıllığına Era Çevre Teknolojileri A.Ş. ye devretmiştir. Protokol ile 10 yıllık yetki alan firma, 2012 yılı Erzincan Karayolu 12. Km Seyfebeli Mevkiinde 3100 m2 alan üzerine kurulmuş, 850 m2 kapalı alanı olan ve günlük 14 ton tıbbi atığı sterilizasyon edebilecek kapasitede bir tesistir. Tesiste sterilizasyon işlemi, 3,1 basınç altında 145 C de ve 30 dakikada sterilize edildikten sonra zararsız hale getirilerek düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir. 2012 yılında günde ortalama olarak 1,8 ton/gün tıbbi atık toplanmakta ve sterilizasyon tesisinde sterilize edilmektedir. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin Atık bertarafında mali yükümlülük başlıklı 23 üncü maddesinde belirtilen Tıbbi atık üreticileri, ürettikleri atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için gereken harcamaları, bertaraf eden kurum ve kuruluşa ödemekle yükümlüdürler. Bu Yönetmelikteki teknik kriterlere uygun olmak şartıyla, toplama, taşıma ve bertaraf harcamalarına esas olacak tıbbi atık bertaraf ücreti, her yıl tıbbi atık üreticileri ve bertaraf edecek kurum ve kuruluşların görüşleri de alınarak il mahalli çevre kurulu tarafından tespit ve ilan edilerek Bakanlığa bildirilir. hükmü doğrultusunda ilimizdeki atık üreticisi ve bertaraf edecek kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak 22/02/2013 tarihli ve 2013/02 sayılı İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile Sivas İli Merkez İlçe sınırları içinde 2013 yılı tıbbi atık taşıma ve bertaraf bedelinin KDV hariç 1,80 TL/kg, belediye sınırları dışında ise KDV hariç 2,25 TL/kg olarak belirlenmiştir. Çizelge C.25 (2012)Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar (ÇYŞM, 2012) İl/ilçe Belediyesinin Adı SİVAS X X 3 1,8 X X Sivas *Tıbbi atık taşıma aracı sayısı adet olarak belirtilecektir. - 70 -
Çizelge C.26- İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı(Sivas Belediyesi, 2012) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Tıbbi Atık Miktarı (ton) Tesis 2012 yılında faaliyete geçmiştir. 1,8 C.14. Maden Atıkları İlimizde madencilik faaliyetleri sonucu ortaya çıkan maden atıklarından alıcı ortama deşarj izin belgesi sadece Erdemir Mad. A.Ş. ye verilmiştir. Ancak, söz konusu işletme maden atıklarını alıcı ortama deşarj etmemekte olup atık barajında depolamaktadır. İlde ortaya çıkan maden atıklarının tamamı saha içerisinde depolanmaktadır. İlimizde ortaya çıkan maden atık miktarı tespit edilememiştir. Çizelge C.27 Maden Atıklarının Sınıflandırılması Atık Kodu Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar Kategori 01 01 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 01 04 Metalik Olmayan Minerallerin Fiziki ve Kimyasal İşlemlerinden Kaynaklanan Atıklar 01 05 Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları C.15. Sonuç ve Değerlendirme Sivas İl inde atıklar kent merkezine 12 uzaklıktaki Erzincan Karayolu üzerinde bulunan Seyfebeli Haçin Deresi mevkiinde bulunan 106,3 hektarlık katı atık depolamam alanında depolanmaktadır. İlimizde 2012 yılı içerisinde yaz aylarında günde ortalama 349 ton, kış aylarında ise günde ortalama 369 ton katı atık, Sivas Merkez ve Çevre Belediyeleri Katı Birliği (SİVÇEKAB) tarafından toplanmaktadır. İlimizde bir adet katı atık düzenli depolama sahası bulunmaktadır. Katı atık düzenli depolama sahası 2013 yılı içinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. İl de kişi başına düşen atık miktarı 1,4 kğ/gün dür. Tehlikeli ve zararlı atıklarla ilgili ayrı atık toplama işlemi yapılmayıp, sadece hastane ve sağlık ocaklarından ayrıca toplama yapılmaktadır. 5491 sayılı Kanunla değişik 2872 sayılı Çevre Kanununun Geçici 4. maddesi uyarınca tüm Belediye Başkanlıkları katı atık düzenli deponi tesisi iş termin planları doğrultusunda bilgilendirilmiş ve 23 belediye başkanlığına ait iş termin planları incelenerek Bakanlığa sunulmuştur. Sivas Belediyesine ait Düzenli Depolama Tesisinin inşaatı tamamlanmış olup işletmeye alınması amacı ile Belediye Birliğine teslim edilmiştir. Ayrıca İlimizde tıbbi atık sterilizasyon tesisi işletmeye alınmıştır. Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2-16 İlçe Belediye Başkanlıkları 3- Sivas Belediye Başkanlığı 4- Kangal Termik Santral Elektrik Üretim A.Ş. 5- Sivas İli 2011 yılı Çevre Durum Raporu - 71 -
Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar 18/08/2010 tarihli ve 27676 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında İlimizde (3) adet kuruluş bulunmaktadır. Bunlar Erdemir Madencilik San.Tic.A.Ş.,Milangaz LPG Dağıtım Tic.San.A.Ş.Sivas Dolum Tesisi ile Selçukgaz A.Ş. işletmeleridir. Söz konusu işletmelerin acil durum eylem planları hazırlattırılarak Bakanlığımıza ve ilgili kurumlara gönderilmesi sağlanmıştır. Üst seviye olan bu kuruluşlar Bakanlığımız bildirim ve kayıt sistemine kayıtlarının yaptırılması sağlanmış ve sisteme giriş şifreleri verilmiştir. Çizelge Ç.1 İlimizdeki (2012) Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (ÇŞİM, 2012) KURULUŞ SAYISI Alt Seviye - Üst Seviye 3 TOPLAM 3 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında İlimizde bulunan (3) adet işletmenin acil durum eylem planları hazırlanmış ve Bakanlığa sunulmuştur. İlimizde alt seviye SEVESO kuruluşu bulunmamakta olup, üst seviye kuruluşlar Bakanlığımız bildirim ve kayıt sistemine kayıtları yapılmıştır. Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 2- Sivas İli 2011 yılı Çevre Durum Raporu D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1. Ormanlar ve Milli Parklar Ülkemizdeki orman varlığı 20,7 milyon hektar olup Ülkemizin % 27 sini, İlimizde ise 261.399,0 hektar ile % 9,18 ini oluşturmaktadır. Ormancılığın temel amacı; sürdürülebilir bir ormancılık için mevcut ormanların korunmasının yanında, ormanlık alanların ağaçlandırma ve erozyon kontrol çalışmaları ile artırılmasıdır. Orman canlı ve büyük bir sistemdir. Bu sistem içerisinde; ağaçlar, hava, su, toprak ve diğer otsu ve odunsu bitkilerle, mikroorganizma ve hayvanlarıyla kendine özgü kapalı bir dünya, bir ekolojik sistem oluşturmaktadır. Orman ekosistemi ağaçlarla birlikte, diğer bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canlı varlıklarla toprak, hava, su, ışık ve sıcaklık gibi fiziksel çevre faktörlerinin oluşturdukları karşılıklı ilişkiler dokusunu simgeleyen bir doğa parçasıdır. 6831 sayılı Orman Kanununun 1. maddesinde orman şu şekilde tanımlanmıştır. Tabii olarak yetişen veya yetiştirilen ağaç ve ağaççık toplulukları yerleri ile birlikte orman sayılır. Tanımdaki özellik, ağaç ve ağaççık toplulukları yanında yerleri ile birlikte orman sayılmadır. Başka bir deyişle ağaç ve ağaççık toplulukları yok edilse dahi toprağı itibariyle yer yine orman sayılmaktadır. - 72 -
Türkiye Ormancılığının temel amacı; ormanları sürdürülebilir şekilde işletmek, toplum refahına ve ülke kalkınmasına en fazla katkıyı sağlamaktır. Bu amacın gerçekleştirilebilmesi için ormancılık politikası aşağıda belirtilen ilkeler üzerine oluşturulmuştur. -Ormanların Korunması: Ormanların, orman alanlarının biyolojik çeşitliliğinin ve doğal yapılarının muhafazası, biotik ve abiotik zararlılara karşı korunması. -Ormanların Geliştirilmesi: Mevcut ormanların geliştirilmesi, orman dışındaki uygun alanlar üzerine orman tesisi ile orman alanlarının genişletilmesi. -Ormanların Sürdürülebilir Bir Anlayışla İşletilmesi:Ormanlardan çok yönlü faydaların (Ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel), yerel, ülkesel ve küresel düzeylerde sürdürülebilir olarak sağlanması,adil paylaşımı ve toplum yararına faydalanılması. İlimiz ormanları 1200 ile 2600 metre rakımlarda bulunmaktadır. En üst rakımlarda ağaç türü olarak ardıç bulunmaktadır. Yapraklılarda ise ilimizin doğal ağaç türü meşedir. Dolayısıyla ormanların oluşmasında ve orman ağaç türlerinin belirlenmesinde iklim (bağıl nem, gece gündüz sıcaklık farkı), jeolojik formasyonların özellikleri ve jeoformolojik yapılar etkili olmaktadır. Sivas İli Karadeniz ikliminden İç Anadolu Step İklimine geçiş zonu üzerinde bulunmaktadır. Burada yağışın yetersiz, vejetasyon mevsiminin kısa, sıcaklık ve hava rutubetinin az olması mevcut ormanların süratli ve sağlıklı bir şekilde yetişmesine ve kendisini yenilemesine olumsuz etki yapmaktadır. Sivas İl sınırları içinde bulunan orman alanları genellikle kuzey bölgelerde (Koyulhisar- Suşehri) bulunurken, daha az oranlarda ise batı ve doğu kesimlerde gözlenir. Karasal iklimin egemen olduğu Zara bölgesinde Sarıçam, Ardıç, Meşe ve Yaban Kavağı, Yavu bölgesinde Sarıçam, Ardıç ve Meşe, Divriği bölgesinde Meşe ve Ardıç, Kangal ve Gürün bölgesinde Ardıç ağaç türlerinden oluşan ormanlar bulunmaktadır. - 73 -
Şekil D: Sivas ilinde bulunan ormanlık alanların dağılımı - 74 -
2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nda tanımlanan şekliyle Milli Park; bilimsel ve estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarını ifade etmekte olup, Sivas ilinde bu vasıflara haiz bir alan belirleme çalışması yapılmamıştır. Tabiat parkları; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarını ifade eder. İlimizde Merkez ilçe Kızılkavraz ve Suşehri ilçesi Karşıyaka olmak üzere 2 adet tabiat parkı bulunmaktadır. D.2. Çayır ve Mera Sivas İlinin çayır ve meralarının arazi kullanım sınıflamasına göre dağılımı; I.sınıf 3.150 ha, II. sınıf 12.123 ha, III. sınıf 24.835 ha, IV. sınıf 50.289 ha, V. sınıf 4.719 ha, VI. sınıf 120.145 ha ve VII. sınıf 992.655 ha şeklindedir. İldeki çayır ve meraların 25.327 ha orta derin, 318.632 ha. sığ, 840.472 ha'ı çok sığ topraklardan meydana gelmektedir. Çayır-mera alanlarının 30.091 ha. 1. sınıf (hafif), 56.941 ha. 2. sınıf (orta), 255.900 ha 3. sınıf (çok şiddetli) ve 864.984 ha'ı 4. sınıf (çok şiddetli) su erozyonuna maruz bulunmaktadır. Çayırmeraların 8.555 ha'lık kısmında yaşlık sorunu, 10.599 ha'lık kısmında çoraklık ve 5.908 ha.lık kısmında da hem toprak hem de drenaj problemi vardır. 30.152 ha taşlı, 30.152 ha kayalı, 3.673 ha hafif tuzlu, 3.755 ha tuzlu, 78. ha hafif tuzlu alkali ve 953 ha tuzlu alkali karakterde olup, 734.473 ha çayır-mera da taşsız bir yapı arzetmektedir. İlde sorunu olmayan çayır-mera arazisi toplamı 3.846 hektardır. Yine ilin çayır-mera potansiyelinin 49.117 ha'ı düz (%0-2), 24.578 ha'ı hafif eğimli (%2-6), 100.497 ha ı orta (%6-12), 181.705 ha ı dik (%12-20), 359.057 ha.ı çok dik (%20-30) ve 429.962 ha ı sarp (%30) olarak tanımlanan bir eğime sahip bulunmaktadır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere meralardaki birinci sorun, sığ toprak ve dik yamaç özelliklerinin yanı sıra aşırı otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rüzgar erozyonudur. Bunun sonucu olarak toprak yetersizliği ve bitki örtüsünün yok olması gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. İlde genellikle çayırlar temmuz ayına kadar korunup kimi zaman gübrelenmekte ve biçilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir kısım çayırlarda yıl boyunca otlatılmaktadır. Çayırlar özellikle yaşlık ve çoraklık gibi sebeplerle yem değeri olmayan çayır sazı, hasır sazı ve sinir otu gibi istilacı bitkiler tarafından hızla kaplanmakta, sonuç olarak orta sınıflı çayılar meydana gelmektedir. Çayırların ortalama verimi yeşil olarak 450-500 kg/da, kuru olarak 120-130 kg/da dır. Faydalanabilir kısmı 350-400 kg/da yeşil, 95-100 kg/da kuru ot şeklindedir. (Toplam kuru ot kapasitesinin %20 si çayırın devamı için otlatılmadan bırakılmadır.) Meralarda ise kar kalkınca hatta çoğu zaman tam kalkmadan alacalı halde iken küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar meraya sokulmakta, plansız ve bilinçsiz otlatma yapılmaktadır. Yeterli yem bitkisi ekimi olmadığı için ilde hayvanlar bir an önce meraya çıkmakta ve mümkün olan en geç dönemde içeri alınmaktadır. Aşırı ve sürekli otlatma sonucu doğal örtü büyük ölçüde tahrip edildiği için hızı yavaşlatılamayan ve bitki örtüsü yeterli olmadığı için tutunamayan dolu ve yağmur suları yüzey akışına geçerek su erozyonuna ve daha alt kısımlarda tarım arazilerinde sel baskınlarına sebep olmaktadır. - 75 -
1998 yılında çıkarılan Mera Kanunu ile başlatılan kadastro çalışmalarının zamanla tamamlanmasıyla meralar korunabilir ve ıslah edilebilir sahalar haline gelecektir. Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tarım İl Müdürlüğü tarafından yıl boyunca kafeslerle koruma altına alınan değişik mera kesimlerinde temmuz ayında toprak seviyesinden yapılan biçim ve yerinde yapılan tartım sonuçlarına göre yeşil olarak 140-160 kg/da, % 50 mera payı düşüldüğünde yeşil olarak 70-80 kg/da civarındadır. Bu da 18-20 kg/da kuru ota eşdeğerdir. Zaten bölge meralarının toplam kuru ot verimi 30-40 kg/da dır. (Soya, 1997) Islah yöntemlerinin belirlenmesi açısından yapılan değerlendirmeye göre II. Sınıf meralar ilde hakim durumdadır. D.3. Sulak Alanlar Sulak alan; Türkiye nin 1994 yılında imzalayarak taraf olduğu Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması (RAMSAR) Sözleşmesine ve 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne göre (Değişik tanım: 26/08/2010-27684 S.R.G Yön/1.mad.) Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerleri tanımlanmaktadır. Sulak alanlar, biyolojik çeşitliliğin ve ekolojik dengenin korunması ve devamlılığının sağlanması yönünden büyük öneme sahip ekosistemlerdir. Yeraltı suyunu reşarj ve deşarj ederek, taşkınların yok edici etkisini azaltarak, taban suyunu dengeleyerek bulundukları bölgenin su rejimini düzenlerler. Yine bulundukları çevrenin nem oranını yükselterek başta yağış ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yaparlar. Tortuları, besin maddelerini ve zehirli maddeleri alıkoyarak su kalitesini yükseltirler. İlimizde irili ufaklı 18-20 adet doğal sulak alan (göl ve sazlık-bataklık türünde) mevcuttur. Bunlardan Tödürge, Tecer, Ulaş, Hafik Büyük G., Lota, Çimenyenice, Kazgölü gölleri sürekli göllerden olup diğer göller mevsimsel çekilmelerden etkilenerek yaz sonu ve sonbaharda kurumaktadır(bingöl, Karayün, Tuzlu G., Çoraklık, Çetme, Kemis, Mağara, Gavur Gölleri). Kanlı göl, Göğdün, Ulaş göllerinde drenajla kurutma yapılmış olup 2005 yılında Ulaş gölü Valilik çalışması ile kazanılmıştır. Bu geri kazanım çalışması sulak alanların korunarak yaban hayatı yaşam ortamlarının geliştirilmesi ve biyolojik çeşitliliğin korunması adına atılmış örnek bir adımdır. Ayrıca yapay sulak alanlar (baraj gölleri gibi) da yaban hayatı açısından önemli yaşama ortamı haline gelebilmektedirler. İlimiz sulak alanlarında yapılacak çalışmaların planlanması için Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne göre sekretaryası Orman ve Su İşleri Bakanlığı, XV. Bölge Müdürlüğü, Sivas Şube Müdürlüğünce yapılan Yerel Sulak Alan Komisyonu kurulmuştur. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca verilen ödenek çerçevesinde 2011 yılında Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne göre Tödürge ve Ulaş Gölleri Yönetim Planı yaptırılmıştır ve 2012 yılında Hafik Gölü Sulak Alan Alt Havzası Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi yaptırılmıştır. - 76 -
TÖDÜRGE GÖLÜ İlçesi:Zara Rakım:1295 m. Göl Alanı:350 ha. büyüklüğünde olan ve üçgen şeklinde bir alanı kaplayan bu göl,ülkemizin büyük karstik göllerinden biridir.ortalama derinliği 2 m.,maksimum derinliği 28 m.dir.. Havzası:Yukarı Kızılırmak Kaynağı:Karstik yer altı suyu Göl ve Civarı Florası:Tek tek söğüt, kavak ağaçları, çayırlık ve ziraat alanları mevcuttur. Göl ve Civarı Faunası:Tödürge Gölü nde ve çevresinde, 9 takım ve 11 familyaya ait 17 kuş türü kuluçkaya yatmaktadır. Bu türlerin büyük bir çoğunluğu Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne göre yüksek derecede koruma statüsüne sahiptir. Bunların yanında Tödürge Gölü, burada üreyen Nettarufina (Macar ördeği 40 çift) populasyonu nedeniyle Önemli Kuş Alanları Statüsü kazanmıştır. Gölde sazan ve tatlısu kolyozu Avrupa Konseyi Koruma Kriterlerine göre tehlike altında ve duyarlı(etkilenebilir), yayın ve çöpçü balığı ise etkilenebilir ve nadir türler arasındadır. Ayrıca tatlısu kolyozu Avrupa nın tehdit altında olan türler listesinde yer alır. Tödürge Gölü, sürüngen faunası açısından da önemli bir konuma sahiptir. Tödürge Gölü - 77 -
Tödürge Gölü Yaban kazı Macar ördeği RAMSAR(Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkındaki Sözleşme) a aday ve ÖKA(Önemli Kuş Alanı) statüsü olan ve Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne göre yüksek derecede koruma statüsüne sahip türleri barındıran Tödürge Gölünde ornitolojik gözlem(kuş gözlemi) yapmak amacıyla Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından kuş gözlem kulesi yaptırılmıştır. Tüm doğaseverlerin kullanımına açık olan kule, doğal ve kültürel değerlerin korunarak turizme açılması demek olan ekoturizm ağına dahil olması istenen Tödürge Gölünde envanter ve gözlem amaçlı olarak kullanılacaktır. Kuş gözlem kulesi Tödürge Gölü Sulak Alan Yönetim Planı 2011 yılında hazırlanmış, Ulusal Sulak Alan Komisyonu nun 24 Temmuz 2012 tarihli toplantısında uygun görülmüştür. Yönetim planı kararlarını almak üzere 2011 yılında yaptırılantödürge ve Ulaş Gölleri Sulak Alan Envanteri, Ekolojik Risk Analizi ve Yönetim Planı Alt Projesi ne dair bilgilerin kısa özeti ve yönetim planında kurumlara verilen görevlerin tablo halinde açıklaması aşağıda yer almaktadır. TÖDÜRGE VE ULAŞ GÖLLERİ SULAK ALAN ENVANTERİ, EKOLOJİK RİSK ANALİZİ VE YÖNETİM PLANI ALT PROJESİ - 78 -
PROJENİN AMACI VE KAPSAMI Bu projenin amacı, su kuşları açısından öneme sahip sulak alanlarımızdan Sivas İli sınırları içinde bulunan Tödürge Gölü ile Ulaş Gölleri nin Yönetim Planı nın hazırlanmasıdır. Yönetim Planı nın hedefi; biyolojik çeşitliliğin ve verimliliğin sürdürülmesi, kaynakların insanlar tarafından akılcı kullanılabilmesi için stratejilerin belirlenmesi, alan sahipleri ile vericiler, alan kullanıcıları ve karar arasında kapsamlı bir anlaşmaya gereksinim duyulmasıdır. Tödürge Gölü ile Ulaş Gölleriiçin hazırlanacak olan Yönetim Planlaması da bu kapsamlı anlaşmayı sağlayan mekanizmayı oluşturmayı hedeflemektedir. PROJENİN GEREKÇESİ Sulak alan yönetim planlarının hukuki dayanağı, uluslararası antlaşmalardır. Anayasamızın 90. Maddesinde yer alan "Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar, kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi ne başvurulamaz" ibaresi gereğince uluslararası sözleşmeler yasa niteliğinde olup, sözleşme hükümlerine göre başta Ramsar listesine dahil edilen alanlarımız olmak üzere, ülkemizdeki tüm sulak alan ekosistemlerinin korunması gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde taahhüt edilmiştir. Sözleşmenin 3.1. maddesi gereğince sözleşmeye taraf ülkeler, planlamalarını listeye dahil ettirdikleri sulak alanların korunmasını geliştirecek ve ülkelerindeki diğer sulak alanların mümkün olduğu kadar akılcı kullanılmasını sağlayacak şekilde formüle edecek ve uygulayacaklardır. Ramsar Sözleşmesi nin taraf ülkelerce uygulanabilmesi için Kanada'nın Regina kentinde düzenlenen 3. Akit Taraflar Toplantısı nda, sulak alanların akılcı kullanım kavramı "sulak alanların insan yararı için, ekosistemin doğal özelliklerini devam ettirilebilmesini sağlayacak şekilde sürdürülebilir olarak kullanılmasıdır" şeklinde tanımlanmıştır. Sürdürülebilir kullanım ise, "sulak alanların şimdiki nesillere azami ve devamlı yararlar sunabilecekleri ve aynı zamanda gelecek nesillerin ihtiyaçlarını ve özlemlerini karşılayabilme potansiyellerini devam ettirebilecekleri şekilde kullanılması" olarak tanımlanmıştır. Sulak Alan Yönetim Planı hazırlanmasının uluslararası dayanağı, Ramsar Sözleşmesi dir. Ulusal mevzuatımızda da Sulak Alan Yönetim Planları için güçlü hükümler bulunmaktadır. Ülkemizde sulak alanları koruma bilincini arttırmak ve kurumlar arası işbirliğini geliştirmek amacı ile tüm dünyada da kutlanan 2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü, her yıl çeşitli illerde geniş bir katılımla kutlanmaktadır. 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanun un 13.maddesinin (c) bendinde Yaban hayatı ve kara av kaynakları ile orman içi su kaynakları, dere, göl, gölet ve sulak alanların ve hassas bölgelerin korunması, geliştirilmesi, kara avcılığının düzenlenmesi, av kaynaklarının işletilmesi ve kontrolü ile ilgili her türlü etüt, envanter, plânlama, projelendirme, uygulama ve izlemeye ilişkin iş ve işlemleri yapmak ve yaptırmak, bu hizmetlerle ilgili tesisleri kurmak ve kurdurmak hükmü gereği sulak alanların yönetim planlarının yapılmasında Çevre ve Orman Bakanlığı görevli kılınmıştır. Ayrıca, 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9. maddesi (c) bendinde Ulusal mevzuat ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınarak koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan hassas alanların her tür ölçekteki planlarda gösterilmesi zorunludur. Koruma statüsü kazandırılmış alanlar ve ekolojik değeri olan alanlar, plan kararı dışında kullanılamaz hükmü planlamaya atıf yapmaktadır. - 79 -
Yine aynı kanunun 9. maddesi (e) bendinin birinci paragrafında Sulak alanların doğal yapılarının ve ekolojik dengelerinin korunması esastır. Sulak alanların doldurulması ve kurutulması yolu ile arazi kazanılamaz. Bu hükme aykırı olarak arazi kazanılması halinde söz konusu alan, faaliyet sahibince eski haline getirilir ; ikinci paragrafında Sulak alanların korunması ve yönetimine ilişkin usul ve esaslar, ilgili kurum ve kuruluşların görüşü alınarak Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir hükümleri gereği sulak alanların korunmasındaki ulusal mevzuat pekiştirilmiş ve yönetmeliğe atıf yapılarak sulak alan yönetim planlarının da yasal alt yapısını güçlendirmiştir. Nihayet, 30 Ocak 2002 tarihinde yayımlanarak daha sonra 17.05.2005 tarihinde revize edilerek yürürlüğe giren ve 26 Ağustos 2010 tarih ve 27684 tarihli resmi gazetede yayınlanarak değişiklik yapılan yönetmelikte, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ile Sulak Alan Yönetim Planı: Sulak alanların akılcı kullanımını sağlamak üzere koruma, kullanım, araştırma, izleme ve denetim gibi etkinliklerin ve tedbirlerin tümünü bütüncül bir yaklaşımla tanımlayan planlar olarak tanımlanmıştır. Aynı yönetmeliğin Yönetim Planlarının Hazırlanması ve Uygulanması başlıklı 26. maddesinde Bakanlıkça, Ramsar Sözleşmesi Sulak Alan Yönetim Planı Rehberi esas alınarak, uluslararası öneme sahip her bir sulak alan için yönetim planı yapılır veya yaptırılır hükmü ile yönetim planının nasıl yapılacağı tanımlanmıştır. Yönetim planlarının hazırlanması sürecine ilgili bakanlıkların, valiliklerin, yerel yönetimlerin, gönüllü kuruluşların ve bilim adamlarının katılımı sağlanır. Yönetim planları ile kara avcılığı ve su ürünleri avcılığına ilişkin özel düzenlemeler yapılabilir. Yönetim Planları, Ulusal Sulak Alanlar Komisyonu nun görüşü alınarak Bakanlığın onayını takiben yürürlüğe girer. Uygulamadan sorumlu kurum ve kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişiler, bu plan hükümlerine uygun işlem yapmakla yükümlüdürler. Ülkemizde sulak alanların yönetim planları için en önemli yasal alt yapı, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nin: Valilikler; mahalli çevre kurulları ve yerel sulak alan komisyonları vasıtasıyla yönetim planlarının uygulanmasını, sürekli ve etkin bir izlemenin yapılmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır ve düzenlemeleri yapar hükmüdür. Sonuç olarak; projenin gerekçesi, 1984 yılında taraf olduğumuz Bern Sözleşmesi (Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi), Rio'da imzaladığımız Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, 1994 yılında taraf olduğumuz Ramsar Sözleşmesi (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi) ve AB Habitat ve Kuş Direktifleri nden doğan uluslar arası yükümlülüklerimizdir. 30 Ocak 2002 tarih ve 24656 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren ve 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazete'de ve 26.08.2010 tarih ve 27684 sayılı Resmi Gazete de yayınlandığı şekliyle revize edilen "Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği", sulak alan yönetim planlarının tamamlanma zorunluluğu getirmektedir. Yukarıda sıralanan yasal zorunluluklar, bölgedeki sulak alanın kullanım baskısını azaltıp korumakullanma dengesini kurmak ve alanın sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla gereklidir. Geleceğe taşınmak istenen tüm alanlarda, yörenin kendine özgü yapısının korunması için yönetime ihtiyaç vardır. Sadece barındırdıkları biyotoplar, ekosistemler, habitatlar ve türler değil, bu sistemlerin insanlarca kullanım şekillerinin de dikkatle yönetilmesi ve kontrol edilmesi gerekir. Yöre insanının, araştırmacıların, eğitimcilerin, resmi olan ya da olmayan tüm ziyaretçilerin alanda baskı oluşturması ve baskı yapan davranış şekillerinin bölgede doğal karşılanması, sulak alanlar için ciddi bir tehdit unsuru oluşturmaktadır. - 80 -
Tödürge Gölü, Ramsar (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkındaki Sözleşme) a aday ve ÖKA (Önemli Kuş Alanı) statüsü olan, Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne göre yüksek derecede koruma statüsüne sahip türleri barındıran bir göl olması nedeni ile büyük önem taşımaktadır. PROJENİN TEMEL HEDEFLERİ Sulak alanların tahrip edilmesi sonucu türlerin yok olması, insanların var oluşlarına neden olan ve bağımlı oldukları doğal yaşam alanlarının kaybını da beraberinde getirmektedir. Projenin temel hedefi, bozulma ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan bu bölgenin biyolojik çeşitliliklerini ve üretkenliklerini devam ettirmek, bu çeşitliliğin sağladığı yararların insanlar tarafından akılcı kullanımına olanak sağlamak için; yöneticiler, arazi sahipleri, kullanıcılar ve diğer ilgi grupları arasında genel bir uzlaşma sağlamaktır. Yönetim Planlaması süreci, bu uzlaşmayı sağlayacak mekanizmayı tesis etme görevi üstlenmektedir. Yönetim Planı nın kendisi teknik bir belge olup, dinamik ve sürekli bir yapıya sahiptir. Plan sürekli gözden geçirilmeli, izlenmeli, değişen öncelikler ve acil durumlar dikkate alınarak gerekli düzenlemeler tekrar yapılmalıdır. Sulak alan yönetim planlaması sürecinin ve bir yönetim planının en önemli işlevlerini şöyle sıralayabiliriz; alan yönetiminin amaçlarını tanımlamak, unsurları etkileyen ya da etkileyebilecek etkenleri tanımlamak,sürtüşmeleri ortadan kaldırmak, izleme ihtiyaçlarını tanımlamak, hedeflere ulaşmak için gerekli planlamayı tanımlamak ve tarif etmektir. Projenin temel hedefi, Tödürge ve Ulaş Gölleri nin korunması ve kullanılmasının uzun vadeli olması için alana zarar verilmeksizin yararlanılması amacıyla yönetim planının oluşturulmasıdır. Bu temel hedefin kapsamı altında gerçekleştirilmeye çalışılacak alt hedefler şunlardır: - Kısa vadede geri dönüşümsüz olan doğal ekosistemlerin, biyolojik çeşitliliğin, arkeolojik ve kültürel alanların korunması için karar vericilere temel prensiplerin sağlanması, - Bölgedeki ekosistemlerin, habitatların, flora ve faunanın korunması ve yönetimi, - Bölgenin kültürel ve doğal kaynaklarının (toprak, su, peyzaj vb.) sürdürülebilir şekilde korunması ve yönetimi, - Yörede yaşayanların ihtiyaçlarının; balıkçılık, avcılık ve tarım gibi kalkınma faaliyetlerinin değerlendirilmesi, yöre halkı için ekolojik ve ekonomik olarak sürekli bir geleceğin sağlanmasıdır. - 81 -
- 82 -
Su yılanı-natrixtessellata Tödürge Gölü- Dere düdükçünü - 83 -
Tödürge Gölü-Karaleylek Gelengi (Spermophiluscitellus) - 84 -
- 85 -
Ulaş Gölü-Tepeli batağan Ulaş Gölü-Angıt Tecer Gölü-Kolyeli küçük yağmur kuşu ve Dere düdükçünü - 86 -
TÖDÜRGE GÖLÜ SULAK ALAN YÖNETİM PLANI -UYGULAMA PLAN TABLOSU Çözüm Ortakları Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Kiminle Birlikte Yapacak İDEAL HEDEF 1. TÖDÜRGE GÖLÜ VE ÇEVRESİNDE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN VE SU REJİMİNİN KORUNUP GELİŞTİRİLEREK SULAK ALANIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASI Uygulama Hedefi 1.1: 2017 yılı sonuna kadar Tödürge Gölü ile gölü besleyen sulak alan ekosisteminin sürekliliğinin sağlanması 1.1.1. Tödürge Gölü nün güneydoğusunda bulunan bölgede mevcut yaşam ortamlarını iyileştirmek için araştırma yapmak 1.1.2. Tödürge Gölü nün güneydoğusunda bulunan bölgede mevcut yaşam ortamlarını iyileştirmek için Faaliyet 1.1.1. de belirlenen araştırmayı uygulamaya koymak Yerel Sulak Alan Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivil Toplum Kuruluşları 1.1.3. Tödürge Gölü nü kara avcılığına sürekli olarak kapatmak Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Avcılar ve Atıcılar Derneği, avcılık konusunda faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları 1.1.4. Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliği önlemek için çalışmalar yapmak 1.1.5. Kızılırmak Nehri nden üremek için alana gelen balık türleri için, gölün batısında bulunan tahliye kanalında balık geçitleri yapmak 1.1.6. Tödürge Gölü ve çevresindeki sucul ve karasal fauna elemanlarını sürekli izlemek 1.1.7. Tödürge Gölü ve çevresindeki kuş türlerini izlemek Yerel Sulak Alan Komisyonu nun oluşturduğu Su Kirliliği İzleme Teknik Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivas İl Tarım Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivil Toplum Kuruluşları Sivil Toplum Kuruluşları 1.1.8. Tödürge Gölü ve çevresinde koruma ve kontrol mekanizmasını güçlendirmek Uygulama Hedefi 1.2: Phragmites ve Juncus (kamış ve sazlık) türlerinin yoğun olduğu kıyı kesimlerinin yayılım alanlarının korunma ve gelişmesini sağlayarak, yaban kuşları ve balıkların üreme alanlarının korunmasına yönelik çalışmalar yapmak 1.2.1. Arazi çalışmaları ile yıllık genişleme, daralma haritalarını oluşturmak 1.2.2. Yaban kuşlarının üreme başarılarını izlemek Uygulama Hedefi 1.3: 2013 yılından başlayarak, Tödürge Gölü Sulak Alanı nda ekosistemin devamlılığı için mevsimsel olarak gerekli su kotu değerinin belirlenmesi için bilimsel araştırmalar yapmak Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı, Zara Belediyesi, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Tarım Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Tarım Müdürlüğü - 87 -
Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak 1.3.1. Uygun su yapısının yapılması DSİ 19. Bölge Müdürlüğü 1.3.2. Limnigraf kurarak gölde su seviye ölçümleri yapmak DSİ 19. Bölge Müdürlüğü 1.3.3. Gölün batimetri haritasını oluşturmak DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü 1.3.4. Tödürge Gölü su bütçesini hesaplamak (Gerekli jeofizik, izotop analizleri, izleme deneyleri vb.) 1.3.5. Tödürge Gölü su kalite parametrelerini yılda en az 4 kez yapılacak analizlerle izlemek ve su kalitesi değişimini belirlemek 1.3.6. Gölün batısında bulunun tahliye kanalının çıkış ağzında su kotu seviyesini kontrol edecek bir su yapısı yapmak 1.3.7. Gölün güneydoğusunda kalan ve gölü besleyen kaynak ağzını temizlemek ve periyodik olarak çalışmayı devam ettirmek Uygulama Hedefi 1.4: Tödürge Gölü nün korunması ve biyolojik çeşitliliğin devamlılığının sağlanması ve yöre halkındaki bilinç düzeyinin arttırılması. 1.4.1. Göl ile çevresinde saz ve anız yakılmaması için yöre halkına yönelik bilinçlendirme çalışmaları yapmak 1.4.2. Öncellikle Zara İlçesi nden başlayarak il genelindeki okullarda sulak alan ve biyolojik çeşitlilik eğitimini düzenli olarak yapmak 1.4.3. Göl çevresinde faaliyet gösteren kişi ya da kuruluşlar tarafından, göle ait olmayan yabancı türlerin (örn. yayın balığı) göle aşılanmasının kısa ve uzun vadede zararlarını, yöre halkına ve kişi/kurumlara yaşanmış örneklerle anlatmak 1.4.4. Tödürge Gölü nün karayoluna yakın olduğu alanlarda ses perdesi yapmak İDEAL HEDEF 2. TÖDÜRGE GÖLÜ NDEKİ DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİNİ GELİŞTİREREK ALANIN TANINABİLİRLİĞİNİN SAĞLANMASI Uygulama Hedefi 2.1: 2013 yılı sonuna kadar Tödürge Gölü nün güney ve doğu bölgelerinde, topoğrafik açıdan uygun olan yerlerde, doğa turizmi için gerekli düzenlemelerin (yürüyüş yolu, seyir terası, bilgilendirme levhaları, olta balıkçılığı, doğa sporları vb.) geliştirilmesi 2.1.1. Tödürge Gölü nün doğusunda bulunan ve Cumhuriyet Üniversitesi ne ait âtıl tesisi Ziyaretçi ve Eğitim Merkezi olarak DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Yerel Sulak Alan Komisyonu nun kurduğu Su Kirliliği İzleme Teknik Komisyonu DSİ 19. Bölge Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Sivas İl Tarım Müdürlüğü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas Milli Eğitim Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Sivas Karayolları 19. Bölge Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet - 88 -
Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak düzenlemek ve işletmesini yerel yönetimlere devretmek 2.1.2. Yöre halkının ürünlerini tanıtıp satış yapabileceği stantlar yapmak 2.1.3. Uygun olan yerlerde yürüyüş yolları düzenlemek 2.1.4. Alanda belirlenecek noktalarda yönlendirme ve bilgilendirme levhaları ile alandaki önemli kuş ve bitki türlerini tanıtıcı levhalar yapmak 2.1.5. Göldeki balık stoklarına zarar vermeyecek şekilde sportif olta balıkçılığı için düzenleme yapmak 2.1.6. Tödürge Gölü çevresinde yaşayan insanları, Tödürge Gölü nün tanıtılması amacı ile alan kılavuzu olarak eğitmek 2.1.7. Gelen turist sayısını kayıt altına almak 2.1.8. Kuş gözlem kulesinde kuşları izlemek için gerekli ekipmanları tedarik etmek (teleskop, dürbün, vb.) Uygulama Hedefi 2.2: 2015 yılına kadar alanın tanıtımı konusunda yöredeki bilinç düzeyinin arttırılması 2.2.1. Bölgenin bitki ve kuş türlerine yönelik tanıtıcı kitap ve broşür yapmak 2.2.2. Alanın özelliklerini tanıtıcı internet sitesi yapmak ve yayınlamak Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Yerel Sulak Alan Komisyonu Zara Belediyesi Üniversitesi, Zara Belediyesi Zara Belediyesi, Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı Zara Belediyesi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Zara Belediyesi, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Tödürge (Demiryurt) Köyü Muhtarlığı, Sivil Toplum Kuruluşları Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Sivil Toplum Kuruluşları, Yerel Sulak Alan Komisyonu Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Cumhuriyet Üniversitesi, Zara Belediyesi 2.2.3. Yerel ve ulusal medyada tanıtım çalışmaları yapmak Zara Belediyesi Uygulama Hedefi 2.3: Yönetim Planı süresince yönetim planının izlenmesi, uygulanması ve tanıtılması için uygun mekanizmaların geliştirilmesi 2.3.1. Yönetim Planı çalışma grubunu kurmak Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Zara Belediyesi, Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü 2.3.2. Yönetim Planı Kitapçığı nı çoğaltarak dağıtmak 2.3.3. Yönetim Planı ile ilgili olarak il genelinde tanıtım faaliyetleri yapmak (Toplantı düzenlemek, afiş, broşür, poster, vb.) Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Cumhuriyet Üniversitesi - 89 -
- 90 -
ULAŞ GÖLLERİ SULAK ALAN YÖNETİM PLANI-UYGULAMA PLAN TABLOSU Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 İDEAL HEDEF 1. ULAŞ GÖLLERİ NDE BOZULAN SULAK ALAN EKOSİSTEMİNİN YENİDEN KAZANIMI VE GELİŞTİRİLMESİNİN SAĞLANMASI Uygulama Hedefi 1.1: 2017 ye kadar, geçmiş yıllarda kurutulmuş olan Alaçorak, Bostankaya ve Ulaş 2 Gölleri nde göl alanının yeniden kazanılmasının (rehabilitasyon) sağlanması. Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak 1.1.1. Rehabilitasyon çalışmasının alana uygulanabilirliğini araştırmak 1.1.2. Her bir göl için rehabilitasyon projeleri hazırlamak 1.1.3. Her bir göl için rehabilitasyon projelerini uygulamak 1.1.4. Rehabilitasyon çalışması sonucunda göllere verilmesi planlanan suyun debisini belirlemek ve projelendirmek Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Gıda Tarım Hayvancılık İl Müdürülüğü, Yerel Sulak Alan DSİ 19.Bölge Komisyonu Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü DSİ 19. Bölge Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas Gıda, Tarım Cumhuriyet ve Hayvancılık Üniversitesi İl Müdürlüğü, Fen Edebiyat DSİ Fakültesi 19. Bölge Müdürlüğü Biyoloji Bölümü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Orman Müdürlüğü, ve Su İşleri Sivil Toplum Bakanlığı Kuruluşları, XV. Bölge Sivas Gıda, Müdürlüğü Tarım Sivas ve Şube Hayvancılık Müdürlüğü, Sivil İl Müdürlüğü, Toplum DSİ Kuruluşları, 19. Bölge Sivas Müdürlüğü Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Orman ve Su İşleri Müdürlüğü, DSİ 19. Bölge Bakanlığı, Su Yönetimi Müdürlüğü Genel Müdürlüğü - 91 -
Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak 1.1.5. Rehabilitasyon alanında olan özel mülkiyet sorununu çözmek için girişimde bulunmak Yerel Sulak Alan Komisyonu, Tapu ve Kadastro Sivas XX. Bölge Müdürlüğü Sivas Valiliği, Ulaş Kaymakamlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Uygulama Hedefi 1.2: Ulaş Gölleri ve çevresinde biyolojik çeşitliliğin izlenmesi ve korunması 1.2.1. Ulaş Gölü Sulak Alanı ve çevresindeki sucul ve karasal fauna elemanlarını sürekli izlemek 1.2.2. Ulaş Gölü Sulak Alanı ve çevresindeki kuş türlerini sürekli izlemek 1.2.3. Ulaş Gölü ve çevresindeki endemik bitki türlerini (Raporda yer alan) izlemek ve habitatlarının korunmasını sağlamak 1.2.4. Alaçorak Gölü çevresinde uygun olan yerlere su kuşlarına üremeyi teşvik etmek için yapay yuva sahaları oluşturmak Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Cumhuriyet XV. Bölge Müdürlüğü Üniversitesi Sivas Fen Şube Edebiyat Müdürlüğü Fakültesi Biyoloji Bölümü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Cumhuriyet XV. Bölge Müdürlüğü Üniversitesi Sivas Fen Şube Edebiyat Müdürlüğü Fakültesi Biyoloji Bölümü Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Sivil Toplum Kuruluşları Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas Gıda, Tarım Orman ve ve Hayvancılık Su İşleri İl Müdürlüğü, Bakanlığı XV. Sivas Bölge Ziraat Odası Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivil Toplum Kuruluşları - 92 -
Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Uygulama Hedefi 1.3: 2017 yılı sonuna kadar su kirliliğine neden olan hayvancılık ve tarım faaliyetlerinin yeniden düzenlenmesi 1.3.1. Göl ve gölü besleyen bölgedeki tarım arazilerinde yanlış gübre ve pestisit kullanımını önlemek için eğitim çalışmaları yapmak 1.3.2. Rehabilitasyon yapılacak alan ve çevresindeki (Tampon Bölge) hayvan işletmelerinin envanterini çıkarmak 1.3.3. Göl ve gölü besleyen bölgede hayvancılık tesislerinin ve göle yakın yerleşimlerde depolanan hayvan gübrelerinin başka bir alana taşınması için çalışmalar yapmak ve gübre atık denetimini 1.3.4. Tampon sağlamak Bölge Sınırları içindeki tarım arazilerinde iyi tarım uygulamalarını teşvik etmek ve yöre halkını bilinçlendirmek 1.3.5. Mevsimsel olarak göl alanı ve gölü besleyen su kaynaklarında su kirliliğini izlemek Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Sivas Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Ulaş Belediyesi Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Yerel Sulak Alan Komisyonu Sivas Ziraat Odası, Ulaş Ziraat Odası Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Orman Su Fen İşleri Edebiyat Fakültesi Bakanlığı Biyoloji XV. Bölge Bölümü, Müdürlüğü Sivil Sivas Toplum Şube Kuruluşları Müdürlüğü, Ulaş Belediyesi, Sivas Ziraat Odası Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Orman ve Su Sivas İşleri Gıda Tarım Bakanlığı ve Hayvancılık XV. Bölge İl Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas Ziraat Odası, Sivil Toplum Kuruluşları DSİ 19. Bölge Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Sivas Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - 93 -
Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak 1.3.6. Belediyeye ait vahşi katı atık alanının; yörede sulak alanlar ile ilgisi olmayan ve etki alanı Ulaş dışında kalan bir bölgeye taşınmasını sağlamak Uygulama Hedefi 1.4: Ulaş Gölleri ve çevresinde mevcut olan ve açılması planlanan maden ocaklarının su kaynaklarına olabilecek etkilerinin belirlenmesi 1.4.1. Göle karışan suyu kullanan kireçtaşı ocaklarını tespit etmek 1.4.2. Kireçtaşı ocaklarından bırakılan suları analiz etmek ve izlemek 1.4.3. Kireçtaşı ocaklarının patlatma sonucu oluşacak hidrojeolojik karstik yapıya olan etkilerini araştırmak İDEAL HEDEF 2. ULAŞ GÖLLERİ NDEKİ DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİNİN PLANLI OLARAK GELİŞTİRİLMESİ Ulaş Belediyesi Yerel Sulak Alan Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu nun kurduğu Su Kirliliği İzlemeTeknik Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Maden Tetkik ve Arama Orta Anadolu I. Bölge Orman Müdürlüğü, ve Su İşleri Su Yönetimi Bakanlığı Genel XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Çevresel Orman ve Etki Su İşleri Değerlendirmesi Bakanlığı XV. Bölge İzin ve Denetim Müdürlüğü Genel Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Bölümü, Maden Tetkik ve Arama Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü - 94 -
Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak Uygulama Hedefi 2.1: 2015 yılı sonuna kadar Ulaş Gölleri ndetopoğrafik açıdan uygun olan yerlerde doğa turizmi için gerekli düzenlemelerin (yürüyüş yolu, seyir terası, bilgilendirme levhaları, olta balıkçılığı, doğa sporları) geliştirilmesi. 2.1.1. Uygun olan yerlerde yürüyüş yolları düzenlemek 2.1.2. Alanda belirlenecek noktalarda yönlendirme ve bilgilendirme levhaları yapmak 2.1.3. Yöresel ürünlerin pazarlanabileceği tanıtım ünitesi yapmak 2.1.4. Sportif olta balıkçılığına uygun düzenlemeler yapmak 2.1.5. Ulaş Gölü çevresinde yaşayan insanları, Ulaş Gölü nün tanıtılması amacı ile alan kılavuzu olarak eğitmek Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Orman Sekreterliği ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Ulaş Belediyesi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Sivas Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Ulaş Belediyesi Ulaş Belediyesi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivil Toplum Kuruluşları Ulaş Belediyesi, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Ulaş Belediyesi Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü - 95 -
Proje-Faaliyet / Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 Kim Yapacak Çözüm Ortakları Kiminle Birlikte Yapacak 2.1.6. Bölgenin bitki ve kuş türlerine yönelik tanıtıcı kitap, broşür vb. hazırlamak ve dağıtımını sağlamak Uygulama Hedefi 2.2: Yönetim Planı süresince yönetim planının izlenmesi, uygulanması ve tanıtılması için uygun mekanizmaların geliştirilmesi 2.2.1. Yönetim Planı çalışma grubunu kurmak 2.2.2. Yönetim Planı Kitapçığı nı çoğaltarak dağıtmak 2.2.3. Yönetim Planı ile ilgili olarak İl genelinde tanıtım faaliyetleri yapmak (Toplantı düzenlemek, afiş, broşür, poster, vb.) Ulaş Belediyesi, Yerel Sulak Alan Komisyonu Yerel Sulak Alan Komisyonu Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Sivil Toplum Kuruluşları Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü Sivil Toplum Kuruluşları, Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği, Cumhuriyet Üniversitesi - 96 -
- 97 -
ULAŞ GÖLÜ İlçesi :Ulaş Rakım :1370 m. Göl Alanı:50 ha. Havzası: Kızılırmak Kaynağı:2005 yılında geri kazanılan göl Tecer Irmağı ndan alınan kanalla beslenmiştir.asıl su kaynağı yüzeysel sulardır. Göl ve Civarı Faunası : 1957 yılında tarım ve mera alanı kazanmak amacıyla bu göller drene edilmeden önce her iki göl sahası birbirinden 3-4 m. yüksekliğinde bir yükselti ile ayrılmakta ve bir boğazla birleşmekte olup yağışların başlaması ile birlikte kabaran göl suları bu boğazdan birbirleri ile birleşmekte idi. Kurutulan alan planlandığı gibi mera olarak kullanılmamıştır. Çünkü böyle tuzlu toprakların yıkanması uzun yıllar almaktadır. 2005 yılında küçük olan göl drenajı iptal edilerek gölün geri kazanımı sağlanmıştır. Valilikçe başlatılan bu geri kazanım sonucu ilçe merkezi bitişiğinde yer alan gölde Sakarmeke, ördek gibi su kuşları sahaya gelmeye başlamıştır. İlçe merkezi tarafına yapılacak seyir yolu ve gözlem kulübeleri ile halkın dinlenme ve yaban hayatını gözlemleme aktivitelerine imkan sağlanırken diğer bölümde zaman içerisinde oluşacak sazlık alanda yaban hayatı gelişecektir. Bu konular çerçevesinde bir gelişim planı yapılarak göl kenarındaki arazilerin kullanım planlaması yapılmalıdır. Bu planlamada yaban hayatının korunması ilk hedefler arasında yer almalıdır. Ulaş ilçemiz Hafik gibi zengin sulak alan ve yaban hayatı varlığına sahiptir. İlçe merkezindeki saydığımız bu göllerden ve Tecer gölünden başka Bostankaya köyüne doğru Alaçorak(40 ha) ve Kurugöl (50 ha )(sazlık, bataklık türünde) gölleri mevcuttur fakat mevsimsel kuraklıklardan çekilmiştir. TECER GÖLÜ İlçesi :Ulaş Rakım :1397 m. Göl Alanı:60 ha. Havzası:Kızılırmak Kaynağı:Yüzeysel sular ve yağış suları. Göl ve Civarı Faunası:Son yıllarda Tecer gölünün su seviyesi azalmıştır. Bu durum su kuşları miktar ve çeşidinde azalmaya neden olmuştur. Daha önce gölde görülen Dikkuyruk türüne 2005 yılı envanterinde rastlanamadığı gibi elmabaş gibi diğer ördek sayı ve çeşitlerinde de azalma görülmüştür. Tecer Gölü su kuşları için çok önemli bir üreme alanı olduğu ve suyunda azalma olduğundan 2007 yılında Yerel Sulak Alan Komisyonunca ve Ulaş Belediyesinin de katkıları ile Küçüktatlıcak Deresi nin göle bağlanması projesine başlanmıştır. Birçok sulak alanımız etrafında olduğu gibi bu göl kenarında da tarım yapılmaktadır. Gübre kullanımı denetlenemediğinden oluşabilecek zarar da önlenememektedir. Göl, güneydoğu kısmında Tecer Dağı yamaçları ile çevrelenmiş olup Tecer Dağı nda Orman ve Su İşleri Bakanlığınca koruma altına alınmış bulunan yaban keçisi yaşamaktadır. - 98 -
Tecer Gölü ÇİMENYENİCE GÖLÜ İlçesi : Hafik ilçesi Çimenyenice ile Yarhisar köyleri arasında Rakım :1298 m. Göl Alanı :50-60 ha. Havzası :Kızılırmak Kaynağı :Yağış suları ve göl içindeki kaynak ya da kaynaklar. Göl ve Civarı Faunası : İlimizde su kuşları için çok önemli bir yaşam ortamı oluşturan göllerimizdendir. Gölün etrafında bol sazlık vardır. Uzun sazlar su kuşlarının yuvalarını rahatlıkla koruyabilmesine imkân vermektedir. 2005 yılı ilkbaharı gözlemleri: Sakarmeke(100), Macar ördeği, Angıt(50 çift), Karabatak=çok, Bahri(2), Saz Kartalı. İlkbahar göçünde cura kazı görülmektedir. Zengin yaşama ortamı, barındırdığı çok sayıda su kuşu ve konumu itibariyle ekoturizme kazandırılabilecek bir gölümüzdür. Gölün kuzey bölümüne kuş gözlem kulesi, seyir terası ve ziyaretçi merkezi gibi tesisler yapılarak bilimsel ve turizm amaçlı organizasyonlara dahil edilebilir. Sahada en büyük problem avcı baskısıdır. Bunu göl kenarındaki boş kovanların çokluğu anlatmaktadır. Bu nedenle sahaya koruma statüsü kazandırılmalıdır. Diğer sulak alanlarda olduğu gibi burada da tarım arazileri göl yanına kadar ilerlemiştir. Suni gübrelerin bu tip yaşam ortamlarına geçişi ile kimyasal maddeler daha geniş çevrelere yayılmaktadır. - 99 -
Çimenyenice Gölü AKGÖL-KARAGÖL:Çimenyenice gölünün Çimenyenice-Bulakbaşı köy yolu ile ulaşılabilecek 500-1000 m. kuzeydoğusunda1 ha ve 3-5 ha. kadar küçük iki göl bulunmaktadır. Karagöl olarak adlandırılan küçük göl obruk türünde bir jeolojik oluşumdur ve etrafındaki çam ağaçları ile çok güzel bir görüntü vermektedir. Akgöl denen gölde ise tarafımızdan sonbaharda çekilme ve yüksek oranda ötrofikasyongözlemlenmiştir.çimenyenice gölünün 2 km. güneydoğusunda 6-7 ha. büyüklüğünde ve Karagöle benzer bir göl daha vardır ki Çan Gölü ya da Kızılçam Gölü denir. Akgöl Karagöl KURUGÖL İlçesi :Hafik ilçesine bağlı Gedikçayırı ve Alçıören köyleri sınırları içinde kalır, Ahmetuşağı köyü yakınlarında yer alır. Rakım :1420 m. Göl Alanı:100 ha. Havzası:Yukarı Kızılırmak Kaynağı:Yüzeysel sular Göl ve Civarı Faunası :Göl, yakın çevresinde yerleşim birimi bulunmadığından insan etkisinden uzak kalmış, su kuşları için önemli bir sucul ekosistem olma özelliği kazanmıştır. Göl,aynası ve etrafındaki yaklaşık 20 ha. büyüklüğündeki bataklık ve sazlık alan ile yerli ve göçmen birçok yaban hayvanına üreme ve barınma imkanı vermektedir.gölün suyu sonbahar ve kışın başında yürüyerek geçecek kadar azalmaktadır. Mart ayıyla birlikte göçmen kuşlar gelmekte, göçmen ve yerli kuşlar Mart-Nisan- Mayıs(Haziran ortalarına kadar) aylarında sazlık alanda kuluçkaya yatarak yavrulamaktadır. Bu üreme döneminin arkasından Haziran Temmuz-Ağustos-Eylül aylarında yavru büyütme dönemini geçirerek eylül sonunda göç etmektedirler.2005 yılı ilkbaharı gözlemleri:bol miktarda turna, angıtve bunun yanında balıkçıl türleri. Göl düzlük alanda ve etrafı açık olduğu için gözlem yapabilmek için kamuflaj şarttır. Yeşil dallarla kaplanmış tahta bir kafes çok soğuk olmayan aylarda bu iş için idealdir.göl kenarındaki boş kovanların fazlalığı avcı baskısını göstermektedir. Kurugöl ve Çimenyenice gölleri yabanıl alan özelliğini büyük oranda korumuş sulak alanlarımızdandır. Kurugöl de Mayıs ayında sayılamayacak kadar turna ve angıt gözlenebilir. - 100 -
F.1.3-7 Kurugöl BİNGÖL İlçesi: Merkez ilçesi Bingöl köyü yakınında Rakım:1375 m. Göl Alanı:30 ha Kaynağı:Yüzeysel sular Göl ve Civarı Faunası :Yağış suları ile beslenen gölde göl aynası sonbaharda iyice küçülmekle birlikte özellikle ilkbaharda yağışların artmasıyla çok sayıda yaban hayvanı beslenmekte ve barınmaktadır. Sazların yeterli olmaması, gölün konumunun anayol kenarı olması, Sivas merkezine 5 km. mesafede yer alması gibi nedenlerle su kuşları bu gölü üreme alanından çok barınma alanı olarak kullanmaktadır.2005 yılı ilkbaharı gözlemleri:güvercin, Mahmuzlu kızkuşu, Uzun bacak, Akça(Cılıbıt)(30-40), Angıt(20), Yeşilbaş(2), Tepeli toygar(50-100), çayır incir kuşu(çok), Akkuyruksallayan, turna, büyükbaştankara, saka.mevsimsel kuraklıklar bütün sulak alanları olduğu gibi bu gölü de etkilemiştir. Suyun çekilmesini önlemek için gölün başka bir su kaynağıyla desteklenmesi mümkün görünmemektedir. Göl civarında yoğun avcı baskısı vardır. Köylünün koruma çabalarına rağmen bu baskı yaban hayatını çok olumsuz etkilemektedir. Bingöl Turna yumurtası KARAYÜN İlçesi :İl merkezine 28 km. uzaklıkta olan Karayün Köyü nün güneyinde Rakım :1430 m. Göl Alanı:60 ha. Kaynağı:Yumucak Tepe nin kuzeyi ve batısındaki 2 ad. göze ve gölün doğu kısmındaki dağınık daha küçük gözeler. Ayrıca yağış suları. İlkbaharda taban suyunun çoğalmasıyla göl oldukça yükselmektedir. - 101 -
Göl ve Civarı Faunası : Bol miktarda turna ve angıt.1988 yılında köy halkının otlak kazanmak amacıyla gölün kurutulması talebi üzerine DSİ tarafından drenaj kanalı yapılarak İslim deresi ile Kızılırmak a bağlanmıştır. Ancak köylünün hem alanı mera olarak kullanamaması ve hem de yaban hayvanlarının artık gelmemesinden üzüntü duymaları üzerine DSİ tarafından yapılan drenaj kanalı iptal edildikten sonra (2004 yılı sonbaharında) 2005 yılı ilkbaharında gölde su toplanmış fakat 2005 yılı sonbaharında su tamamen çekilmiştir. Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğünce gölün restorasyonu çalışması yapılmıştır. Zaman içerisinde gölün eski halini kazanması beklenmelidir. Karayün Gölünden bir görünüm GÖĞDÜN-BALIKLIKAYA İlçesi :Hafik-Göğdün köyü Rakım :1300 m. Göl Alanı:150 ha.(80 ha.kısım 1979 yılında kurutulmuştur) Havzası: Kızılırmak Kaynağı: Sivas civarındaki en büyük debili kaynaklar olan Göğdün ve Seyfe kaynakları bu birimden boşalan karst kaynaklarıdır. Göl ve Civarı Faunası:Göğdün gölü gölalanı içinde kaynayan ziyaret pınarı kaynağı ve yeraltı suları kaynağı ile beslenmektedir. Ziyaret pınarı kaynağı gölün bataklık alanı içinde bir dere gibi akıntı oluşturup, rakımın düştüğü Baklavı tepe mevkiinde Kızılırmak ile birleşmektedir. Seyfe kaynağı, Göğdün kaynağının 5 km. batısında alüvyon jips sınırında jipslerden boşalmaktadır. Kaynak suyu üç ayrı noktadan boşalmakta ve Kızılırmak a karışımı öncesinde bölgede büyük bir sulak alan oluşturmaktadır. Tuzlu ve sodalı olan ve kışın donmayan suyu özelliği ile su kuşları için Sivas ta en önemli üreme, barınma ve göç zamanı konaklama yeridir.2004 yılında Sivas Valiliğince kurulan Komisyon tarafından kurutulan alanın geri kazanılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Sosyal baskının azaltılarak halkın konuyu sahiplenmesi için çalışmalar devam etmektedir. - 102 -
Göğdün-Ziyaret pınarı(göl drenaj kanalı ile Kızılırmak a bağlanmıştır). Balıklıkaya Gölü HAFİK BÜYÜK GÖL İlçesi :Hafik ilçe merkezine 2-3 km. mesafede Rakım :1300 m. Göl Alanı:60 ha. Havzası:Yukarı Kızılırmak Göl ve Civarı Faunası :Gölün kuzeybatı kesiminde 6 ha. büyüklüğünde bir ada vardır. Gölün batı kesiminde özel sektörce işletilen lokanta ve piknik alanları vardır. Diğer kenarlarda sazlık mevcut olup bu kesimler su kuşları için uygun üreme alanıdır. Gölde balık bulunması nedeniyle su kuşları beslenmek için bu gölü kullanmaktadır. Sakarmeke, karabatak, boz ördek türleri yaşamaktadır. Ayrıca Hafik-Yarhisar arasında Hafik ilçesine 3-4 km. mesafede birincisinin büyüklüğü 6 ha., ikincisinin ise 8 ha. olan Lota gölleri mevcuttur ki lezzetli balığı vardır. - 103 -
Hafik Gölü KEMİSGÖLÜ İlçesi :Hafik ilçesi Dışkapı köyü yakınında Rakım :1300 m. Göl Alanı:50 ha. Havzası:Yukarı Kızılırmak Kaynağı: Yağış suları ve ilkbaharda taban suyunun yükselmesiyle su seviyesi yükselmekte, sonbaharda düşmektedir. Göl ve Civarı Faunası :Çok sayıda turna gözlenmiştir. Taban suyunun düştüğü ve yazın oluşan buharlaşma ile birikinti suyun kaybolduğu bu sulak alan sonbaharda çekildiğinden sazlıklar susuz kalmaktadır. Kemis gölü İlçesi : Sivas-Hafik Rakımı :1.286 m Göl Alanı: 21 ha. Havzası: Yukarı Kızılırmak Kaynağı: Yüzeysel sular MAĞARA GÖLÜ - 104 -
Göl ve civarı faunası: Gölde hem insan müdahalesinin olmaması, hem de sucul eko-sistemin zenginliği ve bitki çeşitliliği su kuşlarının üremesine müsait bir ortam oluşturmaktadır. Mağara Gölü nün hemen yakınında Taşlı Göl ve Bezirci Göl gibi küçük göller de bulunmaktadır. Gölün rakımı 1.286 m dir. Ancak hemen yakınında yer alan tepenin rakımı 1.350 m dir. Tepenin eteğinde oldukça büyük ve çok sayıda mağara bulunmaktadır. F.1.3-13 Mağara gölü Kazgölü ÇETME GÖLÜ İl : Sivas İlçe : Hafik Yüzölçümü :12 ha Rakım : 1.300 m Sivas ili, Hafik ilçesi, Durulmuş köyü sınırları içinde kalan Çetme Gölü bataklık alanı ile birlikte yaklaşık 30 ha alan kaplamaktadır. Kızılırmak Havzası nda yer alan göl Kurt Pınarı ve Kör Pınar gibi küçük su kaynaklarının yanı sıra yer altı suları ile de beslenmektedir. - 105 -
Sahanın yakın etrafında kuru tarım alanları yanı sıra özel şahıslara ait kavaklık ve söğütlük alanlar da bulunmaktadır. Gerek gölün bataklık kısmındaki bitki çeşitliliği gerekse yakın dolayında tali ürünlerin çeşitliliği, baharda hoş manzaralar oluşturmaktadır. LOTA GÖLLERİ İll : Sivas İlçe : Hafik Yüzölçümü : Lota-1 3 ha; Lota-2 4 ha Rakım : 1310 m Sivas İli, Hafik İlçesine 5 km uzaklıkta olan Lota çöküntü gölleri Sarıkaya Tepe ve Lolapuru Tepe mevkiinde yer almaktadır. Lota gölleri yeraltından birbirleri ile irtibatlıdır ve yeraltı suları ile beslenmektedir. Kızılırmak Havzası nda yer almaktadır. Lota gölleri etrafı bitki türleri bakımından fakirdir. Ancak, balık çeşitliliği ve balık miktarı bakımından oldukça zengin göllerdir. Sportif olta balıkçılığı uygulanabilecek alanlardandır. Lota Gölleri balık bakımından zengin olması nedeniyle su kuşları tarafından beslenmek amacı ile ziyaret edilmektedir. KAZ GÖLÜ İli : Sivas İlçe : Zara Yüzölçümü : 12 ha Rakım : 1430 m Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük köyü sınırları içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve Çiftlik Dere tarafından beslenmektedir. Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, 1.430 m rakımda olup, gölün etrafını tarım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıştır. Yolun kuzeyinde kalan kısmı sulak alan vasfını kaybetmiştir. Daha çok yöre halkı tarafından mera olarak kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuşları için güzel beslenme ve barınma alanı vasfındadır. Ancak gölün karayolu bitişiğinde olması, göl üzerindeki av baskısının artmasına neden olmuştur. Daha önceleri üreme alanı olan bu saha, şimdilerde su kuşları tarafından sadece barınma ve beslenme amacı ile kullanılmaktadır. Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük köyü sınırları içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve Çiftlik Dere tarafından beslenmektedir. Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, 1.430 m rakımda olup, gölün etrafını tarım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıştır. Yolun kuzeyinde kalan kısmı sulak alan vasfını kaybetmiştir. Daha çok yöre halkı tarafından mera olarak kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuşları için güzel beslenme ve barınma alanı vasfındadır İl İlçe Yüzölçümü Rakım : Sivas : Zara : 12 ha : 1430 m Sivas ili, Ulaş ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. Tecer Dağları nın bitişiğinde yer alan göl, çok sayıda kuru derelerle ve Tecer Suyu ile beslenmektedir. Oldukça yüksek bir dağın eteklerinden oldukça geniş bir vadiye uzanmaktadır. Bu durum da hem faunada hem de florada gölün çeşitlilik arz etmesine neden olmaktadır. Ancak daha önce DSİ tarafından yapılan drenaj çalışmaları ile gölün önemli bir kısmı kurutulmuştur. Tecer Dağı etekleri Ulaş Belediyesince yeşillendirilmiştir. Yine Ulaş Belediyesi göl ve etrafında yapılan avlanmalara karşı uyarıcı levhalar yerleştirmiştir. Belediyenin bu önemli çalışmaları ile zaten var olan zengin fauna ve flora daha iyi korunmuştur. - 106 -
Kaz Gölü nde bir çift Macar Ördeği görünümü (Ütük Köyü-Zara-Sivas) SİVAS HAFİK GÖLÜ VE CİVAR GÖLLERİ BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİ VE ENDEMİK TÜRLER Anatema : Su ve Biyoçeşitlilik Alt Konular : 1- c (Sulak alan ekosistemlerinde bölgesel/yöresel envanter ve izleme çalışmaları ) Amaç: Hafik Gölü ve civar gölleri Sulak Alan Alt Havzasının biyolojik çeşitliliğinin ve endemik türlerinin ortaya konması ve Hafik Gölü ve alt havzasında bulunan sulak alanların korunabilmesi ve sürdürülebilir kullanımının ortaya konulabilmesi için sulak alanlardaki mevcut biyolojik verilerin toplanıp çevre ile olan etkileşimin ortaya konması. 1. Giriş: Biyolojik çeşitlilik veya biyoçeşitlilik, bir yaşam ortamındaki canlı türlerinin, bunlara ait genetik özelliklerin, habitatların ve bu habitatlarda cereyan eden ekolojik ilişkilerin zenginliğini ifade eden bir kavramdır. Türkiye; coğrafi konumunun uygunluğu, iklim, jeoloji, toprak ve su kaynakları gibi farklı ekolojik değerlerinin önemli özellikler taşıması, kuş göç yollarının üzerinde bulunuşu ve buzul çağlarında birçok hayvana sığınak teşkil etmiş olması sebebiyle gerek flora gerekse fauna bakımından zengin bir çeşitlilik göstermektedir. Türkiye biyolojik çeşitlilik açısından zengin bir ülke olmasına rağmen, her geçen gün gen kaynakları ve dolayısıyla biyolojik çeşitliliği azalmaktadır. Ülkemiz özellikle son on beş yıl içerisinde biyoçeşitliliğin korunması amacıyla birçok uluslararası antlaşmaya taraf olmuştur. Biyolojik zenginliğimizin önemli bir bölümünü oluşturan sulak alanlar, özellikle su kuşlarının beslenme, kışlama ve kuluçka yapmaları açısından hayati önem taşımaktadır. Sulak alanlarda canlı yoğunluğu çok yüksek olup, organik madde üretimi, biyolojik çeşitlilik ve doğal hayat son derece zengindir. Dünyanın en önemli genetik rezervuarlarından olan sulak alanlar dünyadaki tüm türlerin %40 ını; tüm hayvan türlerinin %12 sini barındırmaktadır. Sulak alanlar, suyun birinci dereceden faktör olarak çevreyi ve ortamda doğal olarak bulunan bitki ve hayvan hayatını kontrol ettiği alanlardır. Bu yönleriyle Hafik Gölü ve Civar göller Alt Havzası Bölgesel olarak Biyoçeşitlilik Rezerv alanı konumundadır. 2. Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları Alt havza alanı içerisinde mevcut 22 adet göl ve sulak alan bulunmaktadır. Bunlardan bazı göllerin ve kaynakların isimleri; Hafik Gölü, Lota Gölleri, Çimenyenice gölü, Vasga Gölü, Sıraç Gölü, Çoraklık Gölü, Çörmük Gölü, Alınyazılmış Gölü, Mağara Gölü, Ağagöl, Kara Göl, Kızılçam Gölü, - 107 -
Kuru Göl, Sultanpınarı Kaynağı, Keşişpınar Kaynağı, Ziyaretpınarı kaynağı, Balıklıkaya kaynağı, göğdindir. Sivas ili Anadolu yarımadasının ortasında, İç Anadolu Bölgesi nin Yukarı Kızılırmak bölümünde yer alır. 36 ve 39 doğu boylamları ile 38 ve 41 kuzey enlemleri arasında kalan il, 28.488 km2'lik yüzölçümü ile Türkiye'nin toprak bakımından Konya dan sonra ikinci büyük ilidir. Proje alanı, Sivas il merkezine 25 km uzaklıkta yer alan Hafik ilçe sınırlarından başlamakta ve Zara İlçe sınırlarında bulunan Tödürge Gölü ne kadar dayanmaktadır (Şekil-1) Şekil 1.Proje Alanı Yer Bulduğu Haritası Bölge temel yapı taşını jipsin oluşturduğu ve geniş bir yayılım alanına sahiptir. İnceleme alanında jips karstı şekilleri egemendir. Jipsli tepelerin arasında irili ufaklı göl ve mevsimsel bataklıklar bulunmaktadır. Proje alanının hemen hemen tamamında Orta-Üst Miyosen yaşlı kiltaşı, silttaşı ara katkılı jipslerden oluşan Hafik formasyonu yüzeylemektedir. Bölgenin kış ortalama sıcaklığı 0 C civarındadır. Hakim rüzgar yönü Kuzey (N) dir. Bölgede Meteorolojik verilere göre, en düşük sıcaklık -36,2ºC ile Ocak ayında, en yüksek sıcaklık ise 39,2ºC ile Temmuz ayında kaydedilmiştir. İlçedeki ortalama 5 cm toprak sıcaklığı 11,7ºCdir. Bölgeye düşen aylar bazında yıllık ortalama toplam yağış miktarı 44,0 mm dir. Proje alanının içinde bulunduğu Hafik ilçesinde de V-VIII. sınıf araziler geniş yer kaplamaktadır. 3.Biyolojik Veriler Sucul Omurgasızlar için, 55 µm por çapındaki HydroBiosKiel modeli plankton ağı plankton örneklemesi yapılmıştır. Alanda 84 adet fitoplankton türü belirlenmiştir. Alanda belirlenen Zooplankton türleri; ROTIFERA 1-Lecane closterocerca, 2-Lecane ludwigii, 3-Lecane luna, 4-Keratella quadrata, 5-Testudinella patinacladocera 1-Ceriodaphnia quadrangula, 2-Moina brachiata, 3-Daphnia longispina, 4-Polyphemus pediculus, 5-Scapholeberis mucronata, 6-Simocephalus vetuluscopepoda 1-Cyclops sp. Hafik Gölü nde ayrıca su ürünleri açısından öneme sahip Astacusleptodactylus (Tatlısu kereviti) bulunmaktadır (Resim-1). Türün biyolojik özellikleri aşağıda yer almaktadır. Phylum: Arthropoda (Eklem Bacaklılar) Classis: Crustacea (Kabuklular) Subclassis: Malacostraca Ordo: Decapoda (On bacaklılar) Subordo: Reptantia Familia: Astacidae - 108 -
Resim-1 Astacusleptodactylus (Tatlısu kereviti) Balıklar: Tablo 1. Hafik Gölü nde tespit edilen balıklar Tür FamilyaveTürAdı TürkçeAdı Endemizm Bern No CYPRINIDAE Sazangiller IUCN Red List* 1 Cyprinuscarpio Sazan - - VU 2 Squaliuscephalus Tatlısukefali - LC 3 Alburnuschalcoides Tatlısukolyozu - - 4 Chondrostomanasus KaraburunBalığı - LC Fauna: Bu çalışma ile, Sivas İli Hafik Kasabası nın kuzeyinde yerleşik küçük fakat jeolojik yapısı nedeniyle önemli bir göl olan Hafik Gölü ile birlikte, gölü içine alan yaklaşık 600 kilometrekarelik bölgeye serpilmiş çeşitli büyüklüklerdeki 22 göl havzasında barınan kuş türleri ile bunların popülasyon durumları, ulusal ve uluslararası koruma sözleşmelerine göre koruma statülerinin belirlenmesi, amaçlanmıştır. Toplam 66 adet kuş türü tespit edilmiştir. Bu türlerden Uluslararası Doğa Koruma Birliği Kırmızı Listesine göre VU (Hassas) Aquilaclanga Büyük Orman Kartalı, EN (Tehlikede) statüsünde 1 Adet Neophronpercnopterus Küçük Akbaba, NT (Neredeyse Tehdit Altında) Statüsünde 1 adet Coraciasgarrulous Gökkuzgun türleri tespiti yapılmıştır. İkiyaşamlılar (AMPHIBIA) Su Kurbağası (Pelophylaxridibundus), Ova kurbağası (Rana ridibunda) Sürüngenler (REPTILIA) Cüce Kertenkele (Parvilacertaparva), Su Yılanı (Natrixtessellata), Çizgili Kaplumbağa (Mauremyscaspica) Memeli Hayvanlar (MAMMALIA) Gelengi (Spermophiluscitellus), Tilki (Vulpesvulpes) Omurgasız Türler Sarıazamet (Coliascrocea), Küçük Zıpzıp Perisi (Coenonymphapamphilus), Dağ Beyazmeleği (Pierisergane), Yeni Beneklimelek (Pontiaedusa), Küçük Esmerperi (Hyponephelelycaon), Kızıl Zıpzıp (Spialiaorbifer) - 109 -
FLORA Hafik Gölü ve civarında yapılan çalışmalar sonucunda alt havza alanında 465 örnek toplanmıştır. Şapkalı Mantarlar Alanda yapılan arazi çalışmaları ve literatür taramaları sonucunda 13 familya ve 34 genusa ait 70 makrofungus şapkalı mantara türü bulunmuştur. Bu makrofungusların tamamı Eumycotadivizyosunadahil olup, subdivizyolara dağılımı ise şöyledir: Ascomycotina - 1 classis, 1 ordo, 2 familya, 3 genus ve 3 tür'dür. Basidiomycotina - 1 classis, 5 ordo, 11 familya, 31 genus ve 67 türdür. Vejetasyon Örtüsü ve Türleri Alanda bazı yerlerde Berberis (Berberidaceae) Rosa, Crataegus, cinslerine ait türler çalılık oluşturmaktadır. Araştırma alanında genellikle yaygın olarak Centaurea, Achillea, Artemisia, Helichrysum, Inula, Scorzonera (Asteraceae); Onosma, Anchusa (Boraginaceae); Alyssum, Erysimum, Isatis (Brassicaceae); Asyneuma (Campanulaceae); Silene, Dianthus, Minuartia (Caryophyllaceae); Helianthemum (Cistaceae); Euphorbia (Euphorbiaceae); Astragalus, Onobrychis, Hedysarum, Ebenus (Fabaceae); Globularia (Globulariaceae); Hypericum (Hypericaceae); Salvia, Stachys, Phlomis, Teucrium, Thymus, Ziziphora (Lamiaceae); Allium (Liliaceae); Acantholimon (Plumbaginaceae); Alopecurus, Bromus, Dactylis, Koeleria, Melica, Poa, Stipa, (Poaceae); Asperula, (Rubiaceae); Scrophularia, LinariaVerbascum (Scrophulariaceae); Pimpinella, Ferulago, Erysimum (Apiaceae); Hypericum (Hypericaceae); Sedum, (Crassulaceae); Daphne (Thymelaeaceae) cinslerine ait bazı türler bulunmaktadır, Sulak ve çayırlık alanlarda yaygın bitkiler; Taraxacum, Tussilago (Asteraceae); Carex; Eleocharis, Scirpoides (Cyperaceae); Trifolium, Ononis (Fabaceae); Juncus (Juncaceae); Mentha (Lamiaceae); Lythrum (Lythraceae); Epilobium (Onagraceae); Plantago (Plantaginaceae); Calamagrostis, Phragmites (Poaceae); Polygonum, Rumex (Polygonaceae); Ranunculus (Ranunculaceae); Potentilla, Geum (Rosaceae); Veronica, Pedicularis (Scrophulariaceae); Typha (Typhaceae) ve Urtica (Urticaceae) cinslerine ait bazı türlerden oluşmaktadır. Alanın jipsli kısımlarında ise genellikle Sivas ilinde jips üzerinde görülen bitkilerden; Achillea, Artemisia (Asteraceae); Chrysocamela (Brassicaceae); Gypsophila, Minuartia (Caryophyllaceae); Thymus (Lamiaceae); Allium (Liliaceae) ve Scrophularia (Scrophulariaceae) gibi cinslere ait bazı türler yaygındır. Alandaki parazit bitkiler ise Cuscuta (Cuscutaceae) ve Orobanche (Orobanchaceae) cinsleriyle temsil edilmektedir. Proje sahasında bulunan endemik bitki türleri: BitkininTürAdı Kategori Familya -Acanthus hirsutusboiss., LC ACANTHACEAE -Achilleasintenisii Hub.-Mor. NT ASTERACEAE -CousiniaeriocephalaBoiss. &Hausskn. LC -Helichrysum arenarium(l.) Moench subsp. aucheri(boiss.)davis &Kup. LC -H. noeanumboiss. LC -ScorzoneratomentosaL. LC -AnchusaleptophyllaRoem&Schult ssp. incana(led)chat LC BORAGINACEAE -NoneastenosolenBoiss. &Bal. LC -OnosmaarmenumDC. LC -Paracaryumracemosum(Schreb.) Brit. var. racemosum LC -Alyssum paterinyar. subsp.pateri LC BRASSICACEAE -Chrysocamelanoeana (Boiss.) Boiss. EN -IsatisglaucaAuc. exboiss subsp.sivasica (Davis) Yıld. VU -Gypsophila eriocalyxboiss. LC CARYOPHYLLACEAE -G. heteropodafreyn&sint. subsp. minutiflora Bark., DD (EN) -Minuartiacorymbulosa(Boiss. &Bal.) McNeill var. corymbulosa NT -Convolvulus galaticusrostan ex Choisy, LC CONVOLVULACEAE -AstragaluselatusBoiss. &Bal. NT FABACEAE -A. bicolor Lam. subsp. karputanus (Boiss. &Noe) Ponert VU -A. lyciusboiss. LC -A. xylobasisfreyn&bornm. var.angustus(freyn&sint.) Freyn&Bornm.LC -HedysarumpestalozzaeBoiss. LC Onobrychistournefortii (Willd.)Desv. LC - 110 -
-Iris danfordiae(baker) Boiss. LC IRIDACEAE -I. galaticasiehe LC -Crocus ancyrensis(herb.) Maw LC -C. danfordiaemaw LC -MarrubiumparviflorumFisch. &Mey.subsp.oligodon(Boiss.) Seyb. LC LAMIACEAE -PhlomisoppositifloraBoiss. &Hausskn. LC -P. sieheanarech. fil. LC -Salvia cryptanthamont. &Auch.ex Bent. LC -Thymus pectinatusfisch. &Mey.var.pectinatus NT -Allium sivasicumözhatay&kollmann LC LILIACEAE -BellevaliagracilisFeinbrun LC -Consolidathirkeana (Boiss.) Schröd. LC RANUNCULACEAE -Crataegustanacetiifola(Lam.) Pers. LC ROSACEAE -VerbascumwiedemannianumFisch. &Mey. NT SCROPHULARIACEAE -Veronica multifidal. LC 3.SONUÇ Hafik gölü ve civarındaki göllerde yapılan çalışmalar sonucu; Flora Açısından, alandan toplanan 465 örnek vardır ve bunlar 46 familya, 178 cins, 265 tür ve 269 taksondan oluşmaktadır. Monokotiller alanda 6 familya, 30 cins, 43 tür ve 44 takson ile temsil edilmektedir. Bu bitkilerin 6 tanesi endemiktir. Dikotiller alanda 40 familya 148 cins, 222 tür ve 268 takson ile temsil edilmektedir. Bu bitkilerin 32 tanesi endemiktir Tespit edilen 265 türün 38 tanesi endemiktir. Endemizm oranı ise % 14,3 tür. Hafik Gölü ve civarından toplanmış bitkilerin tümünün adlandırılması sonucu belirlenmiş 38 endemiğin 29 tanesi, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Ekim ve ark, 2000) na göre; LC kategorisinde, 5 tanesi NT kategorisinde, 2 tanesi VU kategorisinde birer tanesi ise DD ve EN kategorisinde bulunmaktadır. LC kategorisindeki 29 endemik tür en az endişe verici durumda veya koruma gerektirmeyen ve tehdit altında olmayan durumdadır. NT Yani tehdit altına girebilir kategorisinde bulunan altı türler: AchilleasintenisiiHub.- Mor.,ThymuspectinatusFisch. & Mey. var. Pectinatus, AstragaluselatusBoiss. & Bal.,Minuartiacorymbulosa (Boiss. & Bal.)McNeill var. Corymbulosa, VerbascumwiedemannianumFisch. & Mey. VU yani zarar görebilir kategorisinde yer alan endemik türler: IsatisglaucaAucherexBoisssubsp. sivasica (Davis) Yıldırımlı, Astragalusbicolor Lam. subsp. karputanus (Boiss&Noe) Ponert EN yani oldukça yüksek risk altında-tehlikede kategorisinde yer alan bitkimiz ise Chrysochamelanoeana (Boiss.) Boiss. adlı bitkidir ve yine mevcut bilgilere göre Dünya da sadece B6 karesinden ve Sivas tan bilinen bir türdür. DD yani taksonun dağılımı ve bolluğu hakkındaki bilgi yetersiz-veri yetersiz kategorisindeki bitki Caryophyllaceae familyasından GypsophilaheteropodaFreyn&Sint. subsp. minutiflora Bark. adlı bitkidir. Mevcut bilgilere göre Dünya da sadece Sivas ta bulunan 50 civarı türden biridir. Faunistik Değerlendirme Alanda tespit edilmiş olan türlerin Uluslararası Doğa Koruma Birliği Kırmızı Listesi ne göre tehlike statüleri şöyledir: Mevcut 66 türden 64 ü listeye girmekte ancak bunlardan 61 tanesi yaygın olarak bulunmakta ve şu anki populasyon durumlarına göre küresel ölçekte asgari endişe (LC) statüsünde değerlendirilmektedir. Yani mevcut populasyonlar bugünkü durumlarını koruduğu ve bir azalmaya doğru yönelmediği takdirde bu türlerin varlıklarına yönelik duyulacak endişe asgari düzeydedir. Hafik Gölü ve Balıklıkaya Kaynağında tespit edilen küçük akbaba (Neophronpercnopterus) ise bölgenin önemini ornitolojik açıdan artırmaktadır. Küçük akbaba, Ulusararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından tehlike altında (endangered EN) kategorisi altında değerlendirilmektedir. Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) Kırmızı Listesi ne göre tehlike statüsünde değerlendirilen ikinci tür ise gökkuzgun (Coraciasgarrulus) dur. Küçük akbabadan farklı olarak durumu nerdeyse tehdit altında (nearthreatened NT) olarak belirlenmiştir. - 111 -
- 112 -
D.4. Flora Karasal ve akuatik türler (özellikle yörede doğal olarak bulunan türler, endemik, egzotik, tıbbi ve nesli tehlikede olan türler) ve mahalli popülasyonları, bilimsel adları yanında mevcut bitkilere göre yöresel adları da verilmelidir. Önemli hastalık ve zararlılar söz konusu ise bunlarla ilgili bilgi verilmelidir. - 113 -
D.5. Fauna Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce her av döneminde Merkez Av Komisyonu Kararı gereğince belirlenmiş olan nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil ve yaban hayvanını avlamak ölü ve canlı bulundurmak ve nakletmek yasak olup bu kısıtlamalara ve engellemelere aykırı davrananlar hakkında 4915 sayılı Kara Avcılığı, 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu na 2872 sayılı Çevre Kanununa ve ilgili diğer mevzuatlara göre yasal işlem yapılır. İlimiz zengin keklik, tavşan gibi türler yanında Bakanlığımızca koruma altına alınan yaban hayatı değerlerimizden olan şahin ve yaban keçisi gibi türleri de barındıran avlaklara sahiptir. YABAN KEÇİSİ: İlimizde Orman ve Su İşleri Bakanlığınca koruma altına alınan Yaban keçisi (Capraaegagrus) türü Divriği, İmranlı, Ulaş ilçelerinde yayılmaktadır.yaban keçisinin en büyük üreme yeri; Divriği ilçesi Çengellidağ bölgesi olup,diğer üreme bölgeleri;fıdıldağ, Gelindağı, Gürlevik Dağı, Yılanlıdağ dır.ulaş ilçesi Tecer Dağlarında bu yörede taşocaklarının varlığı nedeniyle son derece ürkek olan bu hayvanlar ürememektedir.kasım,aralık aylarında çiftleşme döneminin ardından Mayıs ayında doğum ve yavru büyütme mevsimine kadar sürüler üreme yerlerinde yaşarlar.yavrulama döneminin arkasından yaz aylarında Çengellidağ, Fıdıldağ, Gelindağı, Gürlevik Dağı istikametinden göç eden sürüler, Tecer Dağlarına kadar gelerek yayılmakta ve sonbahar döneminde tekrar üreme yerlerine aynı istikamette dönmektedirler.yaban keçisi, ilimiz sınırları dahilinde yaklaşık 350-400 km 2 alanda yayılış göstermektedir. D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları DÜNYA DA KORUNAN ALANLAR Dünyamızdaki gelişen teknolojilerin bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımı nedeni ile ortaya çıkan olumsuzlukların, doğada neden olduğu çöküşü durdurmak amacıyla doğayı ve doğal kaynakları koruma düşüncesi son zamanlarda tüm dünyada hızla yayılmaktadır. Dünya Tabiatı Koruma Birliği (IUCN) verilerine göre, dünya yüzeyinin % 5' inden fazlası korunan alan olarak ayrılmış olup, koruma konusunda hassas olan ülkelerde bu oran %20'lere kadar çıkmaktadır. Korunan alan; Biyolojik çeşitliliğin, doğal ve bununla ilişkili kültürel kaynakların korunması ve devamlılığın sağlanması amacıyla ilgili mevzuata göre yönetilen koruma statüsü bulunan kara, su ya da deniz alanlarıdır. Türkiye nin korunan alanları deniz ve kıyılardan dağlara, deltalardan, ormanlara, yaylalardan bozkırlara, göl ve akarsu sistemlerine derin vadiler ve kanyonlardan buzullara kadar çeşitli doğal ekosistem ve oluşumları barındırmaktadır. İLİMİZDE SORUMLU OLDUĞUMUZ ALANLAR 1) Merkez Yıldız Beldesi Değirmenaltı- Alaşehir Yerleşimi ve Şelalesi 2. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 2) Gemerek İlçesi Sızır Beldesi Sızır Şelalesi 2. Derece Doğal Sit Alanı, 3) Gürün ilçesi Mağarabaşı ve Kuşkayası Mevkiinde bulunan Şuğul Vadisi 2. Derece Doğal Sit Alanı, 4) Gürün ilçesi Bahçeiçi Köyünde bulunan Anıt Ağaç, 5) Kangal ilçesi Kavak Köyünde bulunan Balıklı Kaplıca 2. Derece Doğal Sit Alanı, 6) Kangal ilçesi Kaklım Köyü Balıklı Kaplıca 2. Derece Doğal Sit Alanı, 7) Yıldızeli ilçesi Bakırcıoğlu Köyü Doğal Mağara ve Tabii Su Kaynağı Tabiat Varlığı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 8) Yıldızeli ilçesi Kalın Beldesi Kandilsırtı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 9) Altınyayla ilçesi Başören Köyü, Gölgediği Mevkii Hitit Barajı ve Açıkhava Tapınma Alanı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, 10) Şarkışla ilçesi Alaman Köyü, Sıcak Su Kaynağı 1. Derece Doğal ve Arkeolojik Sit. - 114 -
D.6.1. İlimizde Tabiat Varlıklarını Koruma Alanları D.6.1.1.Merkez Yıldız Beldesi Değirmenaltı- Alaşehir Yerleşimi ve Şelalesi 2.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 4,4 ha Mevcut durumu korumasız - 115 -
D.6.1.2. Gemerek İlçesi Sızır Beldesi Sızır Şelalesi 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 4,4 ha Mevcut durumu korumasız - 116 -
D.6.1.3. Gürün ilçesi Mağarabaşı ve Kuşkayası Mevkiinde bulunan Şuğul Vadisi 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak;. ha Mevcut durumu korumasız - 117 -
D.6.1.4. Gürün ilçesi Bahçeiçi Köyünde bulunan Anıt Ağaç, Alanı yaklaşık olarak;. ha Mevcut durumu korumasız - 118 -
D.6.1.5. Kangal ilçesi Kavak Köyünde bulunan Balıklı Kaplıca 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 18,5 ha Mevcut durumu korumasız - 119 -
D.6.1.6. Kangal ilçesi Kaklım Köyü Balıklı Kaplıca 2.Derece Doğal Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 15,8 ha Mevcut durumu korumasız - 120 -
D.6.1.7. Yıldızeli ilçesi Bakırcıoğlu Köyü Doğal Mağara ve Tabii Su Kaynağı Tabiat Varlığı 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 3,8 ha Mevcut durumu korumasız - 121 -
D.6.1.8. Yıldızeli ilçesi Kalın Beldesi Kandilsırtları 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak; 16 ha Mevcut durumu korumasız - 122 -
D.6.1.9. Altınyayla ilçesi Başören Köyü, Gölgediği Mevkii Hitit Barajı ve Açıkhava Tapınma Alanı 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı, Alanı yaklaşık olarak;. ha Mevcut durumu korumasız - 123 -
D.6.1.10. Şarkışla ilçesi Alaman Köyü, Sıcak Su Kaynağı 1.Derece Doğal ve Arkeolojik Sit Alanı yaklaşık olarak; 2,9 ha Mevcut durumu korumasız - 124 -
D.7. Sonuç ve Değerlendirme Günümüzde, sosyal, ekonomik, kültürel gelişmelere paralel olarak, rekreasyonel ve boş zaman kavramları da önem kazanmakta ve bu kavramlar insan yaşamında önemli bir rol üstlenmektedir. Bu amaçlara hizmet etmesi düşünülen Karşıyaka tabiat parkının rekreasyonel kaynak değerlerinin korunması, geliştirilmesi, devamlılığının ve bakımının sağlanması, hizmet ve yönetimin optimum seviyede yürütülmesinin yanında, koruma-kullanma dengesi içerisinde insanlarımızın günübirlik kullanımlarına cevap verilebilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda Karşıyaka tabiat parkı çevresine göre rekreasyonel potansiyelli olduğu için, iskan ve yapılaşma tesisleri uygulanmaya çalışılmıştır. Tüm bunlar burasının kontrollü kullanım bölgesi olarak değerlendirilmesini uygun kılmıştır. Buna istinaden rekreasyonel aktivitelerle ve kontrollü doğal yapılaşmayla insanların mutluluğu sağlanırken, kullanım alanlarının koruma kullanma dengesi içerisinde kullanılabilmesi için, arazi verilerinin elverdiği taşıma kapasitesine göre alan kullanım hesapları yapılmıştır. Doğal kaynakların ve dengenin korunabilmesi ve sürekliliğin sağlanabilmesi için önlemler düşünülerek planlama yapılmaya çalışılmıştır. Her şeyden önce yöre halkı bilgilendirilmeye çalışılmıştır. sonuç olarak doğal dengenin ve rekreasyon için gerekli önlemler alınmaya çalışılmıştır. Sivas İli nde 57 adet endemik bitki türü bulunmakta olup Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı adlı eserde verilen UCN Red Data Book (2000) kategorilerine göre düzenlenmiştir. Sivas İlinde irili ufaklı 18-20 adet doğal sulak alan (göl ve sazlık-bataklık türünde) mevcuttur. İlin Yerel Sulak Alan Komisyonu tarafından sulak alanların korunması amacı ile yapılacak çalışmalar planlanmaktadır. Tödürge ve Ulaş Gölleri Sulak Alan Yönetim Planları yapılmakta olup 2011 yılı sonuna kadar bitirilmesi hedeflenmiştir. Bu yönetim planlarında bu alanların korunması, kullanım esasları ve sürdürülebilir kalkınmasına yönelik he defler belirlenecektir. Sivas İlinde 261.399 ha ormanlık alan vardır. Bunun Sivas İli topraklarına oranı %9,18 dir. Sadece verimli ormanlar açısından hesaplandığında bu oran %2,5 a düşmektedir. Sivas İli, hayvan varlığı açısından oldukça zengindir. Bunlardan özellikle Kangal köpeği ve Kangal Balıklı Çermik balıkları dünyaca ünlüdür. İl deki endemik bitkileri bekleyen tehlikelerle ilgili olarak şunları söyleyebiliriz: kentleşme süreciyle birlikte gelişen aşırı yapılaşmayla birlikte, bitkilerin yayılış alanlarının daraltılması veya tamamen ortadan kaldırılması; tıbbi veya ekonomik öneme sahip bazı türlerin (özellikle bazı soğanlı bitkilerin) aşırı şekilde toplanması; aşırı şekilde hayvan otlatma; tarla açma amacı ile sökme veya yakma; yangınlar; özellikle ağaçların kesilmesi; tuzlu, çorak veya sulak alanlarda yapılan ıslah çalışmaları; sanayi tesisi yapımı ve bunların atıkları; barajların yapılması, altyapı çalışmaları, kültür çalışmaları ve tarımsal mücadelede kullanılan ilaçlar ve kimyasal atıklar bitki hayatını olumsuz yönde etkilemekte veya tamamen ortadan kaldırmaktadır. İl Müdürlüğünce kaçak avcılık ile mücadele kapsamında kolluk kuvvetleri ile işbirliği ile aşağıda belirtilen sayıda kişiye 4915 sayılı kara Avcılığı Kanunu na göre idari para cezası verilmiş, avda kullanılan av tüfekleri ve diğer eşyanın mülkiyeti kamuya geçirilmiş ve el konulan av hayvanlarının tazminat bedeli tahsil edilmiştir. Dünyamızdaki gelişen teknolojilerin bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımı nedeni ile ortaya çıkan olumsuzlukların, doğada neden olduğu çöküşü durdurmak amacıyla doğayı ve doğal kaynakları koruma düşüncesi son zamanlarda tüm dünyada hızla yayılmaktadır. Dünya Tabiatı Koruma Birliği (IUCN) verilerine göre, dünya yüzeyinin % 5' inden fazlası korunan alan olarak ayrılmış olup, koruma konusunda hassas olan ülkelerde bu oran %20'lere kadar çıkmaktadır. - 125 -
Kaynaklar 1- Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü 2- Sivas Orman İşletme Müdürlüğü 3- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Tabiat Varlıkları Şube Müdürlüğü 4- Sivas İli 2011 yılı Çevre Durum Raporu 5- Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri Sivas ili 28,488 km2 yüzölçümü ile Türkiye nin toprak bakımından ikinci büyük İl idir. İl topraklarının büyük bir bölümü Kızılırmak, bir bölümü de Yeşilırmak ve Fırat havzalarına girmektedir. İlin arazi kullanım durumu ise; arazilerin % 43 ü tarım arazisi, % 42 si çayır ve mera, % 12 si ormanlarda ve % 3 ü ise yerleşim yerlerinden oluşmaktadır. İlimizin arazilerinin kullanım durumu ise arazilerin 158.906 hektarı 1.sınıf arazi, 187.303 hektarı 2.sınıf arazi ve 337.498 hektarı 3.sınıf arazi sınıfına girmektedir. İlimizin 2012 yılı arazi kullanım durumu Grafik E.1 de verilmektedir. Sivas İli Arazi Kullanım Durumu 12% 3% 43% 42% Tarım Arazileri Çayır ve Mera Ormanlar Yerleşim yerleri, Yol ve Diğer Grafik E.1 İlimizin (2012) Yılı Arazi Kullanım Durumu(Özel İdaresi, 2012) İlimizin arazilerinin kullanımına göre sınıflandırılması Çizelge E.1 de verilmektedir. Arazi SINIFI Alanı (ha) (%) 1. Sınıf Araziler 158.906 5.6 2. Sınıf Araziler 187.303 6.6 3. Sınıf Araziler 337.498 11.8 4. Sınıf Araziler 302.811 10.6 5. Sınıf Araziler 5.645 0.2 6. Sınıf Araziler 378.728 13.3 7. Sınıf Araziler 1.387.681 48.7 8. Sınıf Araziler 90.196 3.2 TOPLAM 2.848.767 100 Çizelge E.1 (2012) Yılı İlimizin Arazilerinin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması(İl Özel İdare, 2012) - 126 -
E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre düzeni planı PLANIN HAZIRLANMA SÜRECİ İlk olarak 02/04/2012 tarih ve 4985 sayılı Olur u ile onaylanan ve uygun bulunan itirazlara ilişkin gerekli düzeltmeler yapılarak 07/09/2012 tarih ve 14066 sayılı oluru ile revize edilen Yozgat Sivas Kayseri Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı na askı sürecinde gelen itirazlar sonrasında Yozgat- Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği (I32, I33, I37, I38 ve J38 Paftaları), Plan Açıklama Raporu Değişikliği (53. ve 55. Sayfalar) ve Plan Hükümleri Değişikliği (Plan Hükümleri 4-8-10) Bakanlık Makamı nın 21.02.2013 tarih ve 2735 sayılı Olur u ile 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 7. maddesi uyarınca onaylanmıştır. PLANIN AMACI Bu planın amacı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan, 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Yapımı Danışmanlık Hizmet Alımı İşine Ait Teknik Şartname doğrultusunda, 2040 yılı hedef alınarak, Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı nın, Planlama Bölgesi genelini ya da illeri kapsayan üst ölçekli strateji planlarındaki kararlar çerçevesinde, coğrafi bilgi sistemleri (CBS) veri tabanı ile ilişkilendirilerek hazırlanmasıdır. PLANIN HEDEFLERİ Bölgede, koruma-kullanma dengesini sağlayacak genel arazi kullanım kararlarının üretilmesi. Bölgedeki gelişme potansiyelleri ile çevresel ve yerel dinamikler çerçevesinde yerleşmeler arasında kademelenmenin sağlanması. Tarım ve hayvancılık, sanayi ve hizmetler sektörleri ile bu sektörlere bağlı alt faaliyet kollarındaki gelişmelerin değerlendirmesi, yönlendirmesi ve sektörlerde uzmanlaşacak alt merkezlerin oluşturulması. Alt ölçekli planlara temel oluşturulmasıdır. PLANIN ÖNEMİ Çevresel, ekonomik, toplumsal ve mekansal bütünleşmenin sağlanması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi için alt ölçekli planları yönlendirecek bir yol haritası çizilmekte yapılaşma koşulları üst ölçekten belirlenmektedir. Örneğin «Tarım Alanlarında» «Çiftçinin barınabileceği yapı emsale dahil olup inşaat alanı 75 m2 yi geçemez. Tarımsal amaçlı yapılar için maks. emsal = 0,20 dir.» gibi plan hükümleri ile yapılaşma koşulları belirlenmiştir. Günübirlik tesislerden karayolu kenarında ve köy yollarında yapılacak yapı ve tesisler e kadar pek çok konuda alt ölçekte uygulanacak yapılaşma koşulları bu planla belirlenmiştir. Sivas İli nin 2040 kırsal nüfusu 194.600, kentsel nüfusu 981.000 olmak üzere toplam 1.175.600 kişi olacağı öngörülmektedir. 2040 yılında Sivas ta, tarım-hayvancılık sektörü istihdam oranının %40, sanayi sektörü istihdam oranını %15 ler seviyesinde ve hizmetler %45 ler civarında olacağı öngörülmektedir. HEDEFLER Stratejik Amaç 1: Tarihi, kültürel ve tabiat varlıklarının fonksiyonel hale getirilmesi için, tespit, bakım, onarım ve tanıtımları yapılarak ülke turizmine kazandırılacaktır. Hedef 1: İpekyolu Projesi kapsamında han ve kervansarayların turizm amaçlı hizmetlerin sunulabileceği mola noktası fonksiyonu için restore edilmesi sağlanacaktır. Hedef 2: Yıldızeli-Kalın-Kandil Sırtları Arkeolojik Sit Alanının alt yapısı tamamlanacaktır. Hedef 3: Yıldızeli-Selametkoy Gerdekkayası kazısının yapılması desteklenecektir. Hedef 4: Yıldız beldesi Değirmenaltı Şelalesi nin çevre düzenlemesi tamamlanacaktır. - 127 -
Hedef 5: Sivas Merkez ve ilçelerinde 20 adet konak restore edilecektir. Hedef 6: Halk ozanları, şairler ve yazarlar için ulusal ve uluslararası düzeyde yarışma ve festivaller düzenlenmesi için çalışmalar yapılacaktır. Hedef 7: Hafik/Tozanlı yöresinin zengin yasam tarzı (gelenek-görenek) yurtiçi ve yurtdışı turlar düzenleyen tur operatörlerine tanıtılarak, gezi güzergahlarına alınması sağlanacaktır. Hedef 8: Kızılırmak sahil düzenlemesi tamamlanacaktır. Hedef 9: Şuğul Vadisi nin çevre düzenlemesi yapılacaktır. Hedef 10: Koyulhisar, Sızır, Doğanşar ve İmranlı yaylaları yayla turizmine açılacaktır Hedef 11: Sarkışla Alaman Köyü Çermiği ve Şarkışla Ortaköy Çermiği nin çevre düzenlemeleri yapılacaktır. Hedef 12: Sızır Ormanları, Divriği avlak alanlarının av turizmine açılacaktır. Hedef 13: Sivas ta 5 yıldızlı otelin yapılması sağlanacaktır. Hedef 14: Sivas Semt Kütüphaneleri Projesi hayata geçirilecektir. Hedef 15: 4 Eylül Kültür Kompleksi Projesi hayata geçirilecektir. PLANDA ÖNERİ KULLANIM ALANLARI 1-Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri ve Turizm Merkezleri 1. Sıcakçermik Termal Turizm Merkezi 2. Kangal Balıklıçermik Termal Turizm Merkezi 3. Yıldız Dağı Kış Sporları Turizm Merkezi 4. Kalkım Balıklı Kaynak Termal Turizm Merkezleri önerilmiştir. 2-Sanayi (Tarıma Dayalı Sanayi ve Madencilik Dahil) Sektörü Gelişim Merkezleri Merkez ilçe, Şarkışla, Zara, Suşehri, Yıldızeli, Kangal ve Divriği ilçelerinde önerilmiştir. 3- Tarım ve Hayvancılık Sektörü Gelişim Merkezleri Şarkışla, Altınyayla, Zara, İmranlı, Suşehri, Koyulhisar, Akıncılar, Gölova, Yıldızeli ve Kangal bu kapsamda öne çıkan ilçelerinde önerilmiştir. 4-Karayolu Ulaşımı Akdeniz-Karadeniz bölünmüş yol projesi kapsamında Hafik-Doğanşar-Tokat ve Zara-Suşehri- Koyulhisar-Tokat yol bağlantıları ve Akdağmadeni ve Şarkışla ilçelerini birbirine bağlayan yol 1. derece yol olarak önerilmiştir. 5-Hızlı Tren Hattı Ankara Sivas Hızlı Tren Hattı, Yozgat ilinden geçmekte, Sorgun-Kadışehri-Akdağmadeni güzergahını izlemekte Hafik-Zara-İmranlı ilçesinden devam etmektedir. 6-Turizm Destekleme Amaçlı Tur Güzergahları Yıldızeli ilçesinde Kalın sıcakçermik termal turizm tesisinden başlamakta Divriği kültür turizmi dünya mirası olan Ulu Camii ve Darüşşifası ndan da geçerek Koyulhisar Eğriçimen Yaylası yayla turizm alanlarına ve Gürün Şuğul vadisi Kanyonu-Gökpınar Gölü doğa ve ekoloji parkına gitmektedir. 7-Büyük Alan Gerektiren Kamu Kuruluş Alanları Sivas ilinde, il merkezi güneyi ve Yıldızeli ilçe merkezindedir. 8-Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanları Sivas ilinde, il merkezi ile Yıldız beldesi, Gürün, Suşehri, Koyulhisar, Zara, Ulaş, İmranlı, Gölova, Doğanşar, Divriği, Kangal, Hafik, Şarkışla ilçe merkezleri ile Gürçayır ve Cemel Beldeleri, Yıldızeli ilçe merkezi ve Kavak beldesi, Kangal ilçe merkezi ile Çetinkaya ve Alacahan beldeleri, Gemerek ilçesi Yeniçubuk Beldesi, Altınyayla ilçe merkezi ile Kale beldesindedir. 9-Organize Sanayi Bölgeleri Sivas ilinde, il merkezinde Sivas Merkez I. ve II. OSB, Gemerek ve Şarkışla ilçelerinde ise birer OSB önerilmiştir. - 128 -
10-Sanayi Alanları Sivas ta tarım ve madencilik üzerine yoğunlaşmış sanayi sektörü il ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle il merkezinin sanayi sektöründeki payı ilçelere oranla oldukça fazladır. Plan kararları kapsamında il merkezindeki sanayi yoğunluğunun görece olarak diğer ilçelere aktarılması öngörülmüştür. Sanayi alanları; Sivas il merkezi, Suşehri ilçe merkezi, Kangal ilçe merkezi güneyi (madene dayalı), Divriği ilçe merkezi (madene dayalı), Şarkışla ilçe merkezi doğusu (tarıma dayalı), Gemerek ilçesi Yeniçubuk beldesi (tarıma dayalı), Yıldızeli ilçe merkezi kuzeyi, Gürün ve Zara ilçe merkezlerindedir. 11-Depolama Alanları Sivas ilinde, Kangal ilçe merkezi kuzeyi, Altınyayla ilçesi Kale Beldesindedir. 12-Küçük Sanayi Sitesi Alanları Sivas ili Şarkışla ilçe merkezinde yapılmıştır. 13-Organize Tarım ve Hayvancılık Alanları Sivas ilinde, Akıncılar ilçe merkezi, Altınyayla ilçesi Kale beldesi arası, Kangal ilçe merkezi, Gölova ilçesi (hayvancılık ağırlıklı), İmranlı ilçesi (hayvancılık ağrılıklı), Şarkışla, Gürün ve Ulaş ilçe merkezleri (hayvancılık ağrılıklı) ve Yıldızeli ilçesi Güneykaya ve Şeyhhalil beldeleridir. 14-Lojistik Merkez Alanları Sivas Demir Çelik Fabrikası nın (SİDEMİR) bulunduğu alanda bir lojistik merkez önerilmiştir. 15-Turizm Tesis Alanları Sivas ilinde, Koyulhisar Eğriçimen Yaylası ve çevresi, Gemerek ilçesi Sızır beldesi, Gürün ilçe merkezi kuzeyi ve Gökpınar Gölü çevresi ve Hafik ilçe merkezi, Akıncılar ilçesi kuzey batısı mevkii, Gölova ilçe merkezindedir. 16-Günübirlik Tesis Alanları Sivas ilinde; Koyulhisar ilçesi Eğriçimen Yaylası, Gemerek ilçesi Sızır beldesi Obruk Şelalesi, Ulaş ilçesi Tecer beldesi ormanları alabalık tesisleri, Altınyayla ilçesi Sarıssa Antik kenti, Kangal ilçesi Çetinkaya beldesi Kalkım köyü, Sularbaşı köyü alabalık tesisleri, Yıldızeli ilçesi Yavu beldesi ormanları, Bakırcıoğlu ve Ilıca köyündedir. 17-Kamping Alanları Sivas ili; Yavu Ormanları, Eğriçimen Yaylası, Gemerek İlçesi-Sızır Beldesi Obruk Şelalesi çevresindedir. 18-Kış Sporları ve Kayak Merkezleri Mekanik Tesis Alanları Sivas ın Yıldızeli İlçesi ndeki Yıldız Dağı nın bulunduğu bölge de kış sporları turizm merkezi ilan edilmiştir. 19-Sulak Alanlar Sivas ilindeki sulak alanlar, Hafik-Zara Gölleri Sulak Alanı ve Ulaş Gölleri Sulak Alanı dır. 20-Mesire Yerleri Merkez ilçede, Kızılkavruk, Fidanlık; Suşehri ilçesinde, Karşıyaka; Zara ilçesinde, Şerefiye; Ulaş ilçesinde, Güneşli Köyü Mesire Yerleri bulunmaktadır. 21-Biyolojik Öneme Sahip Alanlar Ulaş Gölleri, Hafik Zara Tepeleri, Tecer Dağları, Divriği Tepeleri, Kösedağ, Kelkit Vadisi, Giresun Dağları, Gölova Gölleri, Tohma Vadisi, Refahiye Ormanları olarak belirlenmiştir. 22-Özel Planlama Alanları Gürün Gökpınar Gölü-Şuğul Vadisi Özel Planlama Alanı, Gürün yerleşimi Gökpınar Gölü arasında uzanan vadi ve çevresini kapsamaktadır. Bu alan Planlama Bölgesi nde önemli bir doğa ve ekoloji parkı olarak nitelendirilmektedir. Alanda Gökpınar Gölü çevresinde turizm tesis alanları ve rekreatif alanlar yer almıştır. Şuğul Vadisi boyunca önerilen bölge parkı/büyük kentsel yeşil alan içerisinde günübirlik, kamping - 129 -
turizm ve treekking alanlarını içeren özel planlama alanı kapsamında çevre düzenleme-peyzaj projesi hazırlanması gereklidir. 23-Büyük Kentsel Yeşil Alanlar / Bölge Parkları Sivas ilinde, il merkezi Kızılırmak nehri ve Yıldız Beldesi Gölet kenarı boyunca, Doğanşar ilçe merkezi, Divriği ilçe merkezi kuzeyi, Şarkışla ilçe merkezi ve ilçenin doğusundaki Maksutlu Barajı kenarı boyunca önerilmiştir. 24-Rekreasyon Alanları İl merkezi ile Yıldız beldesi Yıldız Göleti kenarı, Hafik ilçe merkezi, Zara ilçe merkezi Deniz Gölü kenarı, Doğanşar ilçe merkezi güneyi Dipsiz Göl Şelalesi kenarı, İmranlı ilçe merkezi İmranlı Baraj kenarı, Gölova ilçe merkezi Gölova Baraj kenarı, Gürün ilçe merkezi Gürün Kanyonu kenarı, Altınyayla ilçesi Deliilyas Beldesi Deliilyas Gölet kenarı ve il merkezi kuzeyi Paşabahçe rekreatif alanı, Akıncılar ilçe merkezi kuzeyindedir. 25-Üniversite Alanları (Teknoloji Geliştirme Bölgeleri dahil) İl Merkezi (Cumhuriyet Üniversitesi Kampüsü); Gürün, Gemerek, Kangal, Suşehri, Hafik, İmranlı, Zara, Yıldızeli, Divriği ve Şarkışla ilçe merkezlerindedir. 26-Kongre ve Sergi Merkezleri Sivas ta ise il merkezinin güneyinde bulunmaktadır. 27-Temalı Park / Fuar Alanları Zara ilçe merkezi, Yıldızeli ilçe merkezi, Kangal ilçe merkezi ve Alacahan Beldesi, Doğanşar ilçe merkezi, Koyulhisar ilçe merkezi ve Akıncılar ilçe merkezlerindedir. 28-Arıtma Tesisi Alanları Sivas ilinde, Merkez ilçe, Gürün dedir. 29-Su Toplama Havzaları ve Koruma Kuşakları Kemerkaya Barajı, Kanak Barajı, Eymir Barajı, Armağan Barajı, Kocakurt Barajı, Kurtlapa Barajı, Gemerek Barajı, Serpinti Çataloluk Barajı, Nevruz Barajı, Akçakale Barajı, Mahmudiye Barajı, Bozkurt Barajı, Mursal Barajı, Güneykaya Barajı, Karacalar Barajı, Çepni Barajı, Çamlıgöze Barajı, 4 Eylül Barajı, Susuzlar Barajı, Kılıçkaya Barajı, Gazibey Barajı, Gölova Barajı, İmranlı Barajı, Maksutlu Barajı, Pusat Ören Barajı, Beydilli Barajı, Kemeriz Göleti, ÜçözGöleti, BozarmutGöleti, Yakup Göleti, Harmancık Göleti, GüzeloğlanGöleti, Yıldız Göleti, ÜçtepeGöleti, Girit Göleti, YapıaltınGöleti, Ulaş Göleti, AvcıpınarGöleti, Delice Göleti, İncesu Göleti, Delice Göleti, Yakup Göleti nde önerilmiştir. - 130 -
Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı - 131 -
Lejant 1- Yozgat Sivas Kayseri Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı Lejantı E.3. Sonuç ve Değerlendirme Sivas ili 28,488 km2 yüzölçümü ile Türkiye nin toprak bakımından ikinci büyük İl idir. İl topraklarının büyük bir bölümü Kızılırmak, bir bölümü de Yeşilırmak ve Fırat havzalarına girmektedir. İlin arazi kullanım durumu ise; arazilerin % 43 ü tarım arazisi, % 42 si çayır ve mera, % 12 si ormanlarda ve % 3 ü ise yerleşim yerlerinden oluşmaktadır. İlimizin arazilerinin kullanım durumu ise arazilerin 158.906 hektarı 1.sınıf arazi, 187.303 hektarı 2.sınıf arazi ve 337.498 hektarı 3.sınıf arazi sınıfına girmektedir. - 132 -
İlk olarak 02/04/2012 tarih ve 4985 sayılı Olur u ile onaylanan ve uygun bulunan itirazlara ilişkin gerekli düzeltmeler yapılarak 07/09/2012 tarih ve 14066 sayılı oluru ile revize edilen Yozgat Sivas Kayseri Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı na askı sürecinde gelen itirazlar sonrasında Yozgat- Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği (I32, I33, I37, I38 ve J38 Paftaları), Plan Açıklama Raporu Değişikliği (53. ve 55. Sayfalar) ve Plan Hükümleri Değişikliği (Plan Hükümleri 4-8-10) Bakanlık Makamı nın 21.02.2013 tarih ve 2735 sayılı Olur u ile 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 7. maddesi uyarınca onaylanmıştır. Sivas İli CORİNE istatistik verilerine göre; 2000 2006 yılları arasında arazi kullanım değişikliği en fazla su kütlelerinde artış, orman ve yarı doğal alanlarda azalma şeklinde tespit edilmiştir. Yapay bölgelerde ve sulak alanlarda artış gözlemlenirken tarımsal alanlar azalmıştır. Sivas İli nde son yıllarda baraj yapılarının artması, tarım alanları ile orman yeri ve yarı doğal alanların azalmasına neden olmuştur. Maden çıkarım sahaları ile endüstriyel ve ticari birimlerdeki büyüme ise yapay bölgelerde artışa sebep olmuştur. Tarımsal alanlar içerisinde değerlendirilen mera alanları 2000 yılında 20.010,54 ha iken 2006 yılında 20.178,11 ha olarak tespit edilmiştir. İl de mera, çayır ve orman olması gereken V. VI. Ve VIII. sınıf 346.647 ha alan sürülmekte, 720.400 ha işlemeli tarım yapılan II. ve IV. sınıf arazilerde ise toprak koruma çalışmalarına gereken önem verilmemektedir. Meralarda erken ve aşırı otlatma yapılması, ormanların tarla açma, hayvan otlatma ve aşırı kesimlerle zayıflatılması, buna karşılık hiçbir iyileştirici ve koruyucu önlem alınmaması erozyonu artırmaktadır. Sivas ta arazilerin %63 ünün dik ve sarp eğimli olması da erozyonun yaygın oluşunun nedenlerinden biridir. İl de yanlış ve fazla kullanılan gübrelerden kaynaklanan pestisitler ve herbisitlerin nedeni ile topraklarımız nitrat vb. kimyasallarla kirlenmektedir Özellikle 2003 yılında başlatılan ağaçlandırma çalışmalarının erozyonla mücadelede son derece etkili olacağı düşünülmekte olup il de ağaçlandırma çalışmaları etkin bir şekilde Devam etmektedir. Toplamda 70.769 ha alanda ağaçlandırma, 62.896 ha alanda bakım, 86.448 adet fidan dikimi yapılmıştır. Kaynaklar 1- Sivas İl Özel İdaresi 2- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü İmar ve Planlama Şube Müdürlüğü F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri 17/07/2008 tarihli ve 26939 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında 2012 yılı içerisinde İl Müdürlüğümüz tarafından Ek-2 Listesi bazında 70 adet ÇED Gerekli Değildir kararı verilmiştir. Bu kararların sektörel olarak dağılımı ise;madencilik sektöründe 55 adet, sanayi sektöründe 1 adet, tarım-gıda sektöründe 5 adet, ulaşım-kıyı sektöründe 7 adet ve turizmkonut sektöründe ise 2 adet olarak gerçekleşmiştir. Çizelge F.1 İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından (2012) Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı(ÇŞİM, 2012) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya Ulaşım-Kıyı Turizm-Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir 55-1 5-7 2 70 ÇED Olumlu Kararı 6 1 1 1 - - - 9-133 -
Tarım-Gıda 11% Sanayi 11% Atık-Kimya 0% Ulaşım- Kıyı 0% Turizm-Konut 0% Maden 67% Enerji 11% Grafik F.1 İlimizde (2012) Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı(ÇŞİM,2012) Atık-Kimya 0% Tarım-Gıda 7% Ulaşım-Kıyı 10% Turizm-Konut 3% Maden 79% Sanayi 1% Enerji 0% Grafik F.2 İlimizde (2012) Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı(ÇŞİM, 2012) F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 29/04/2009 tarihli ve 27214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik (ÇKAGİLHY) kapsamında İl Müdürlüğümüzce Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında 2012 yılında toplamda 63 adet geçici faaliyet başvuru yapılmış ve bunlardan 51 adet başvuru reddedilmiş olup, geriye kalan 11 adet başvuru uygun görülerek Geçici Faaliyet Belgesi (GFB) verilmiştir. Yine aynı yönetmelik kapsamında; çevre izni, çevre izin ve lisans ve çevre lisansı kapsamında söz konusu yönetmelik kapsamında 4 adet başvuru yapılmış ve yapılan bu başvurulardan reddedilen başvuru olmayıp, başvurular ÇKAGİLHY kapsamında değerlendirmesi sonucunda yeterli görülerek söz konusu işletmelere çevre izin/izin ve lisans belgesi düzenlenmiştir. - 134 -
Çizelge F.2 İlimizde (2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları(ÇŞİM, 2012) EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi 1 11 12 Çevre İzini - 3 3 Lisans 2 1 3 TOPLAM 3 15 18 Enerji; 2 % 18 Atık Yönetimi; 2 % 18 Madencilik; 4 % 37 Sanayi; 3 % 27 Grafik F.3 İlimizde (2012)Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı(ÇŞİM,2012) Atık Yönetimi; 1 25% Gıda; 1 25% Enerji ;2 50% Grafik F.4 - İlimizde (2012) Yılında Verilen Çevre İzni Konuları(ÇŞİM, 2012) - 135 -
Geri Kazanım 0% Ara Toplama 0% Geri Dönüşüm 100% F.3. Sonuç ve Değerlendirme Grafik F.5- İlimizde (2012) Yılında Verilen Lisansların Konuları(ÇŞİM,2012) İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında 70 adet ÇED Gerekli Değildir. Belgesi verilmiştir. Bakanlığımız tarafından ise İlimizde faaliyet gösterecek olan 9 adet işletmeye ÇED Olumlu kararı verilmiştir. Sivas İl inde Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğinin Ek-2 listesi kapsamında 63 adet başvuru yapılmış ve 11 adet başvuru için Geçici Faaliyet Belgesi verilmiştir. Yine aynı yönetmelik kapsamında 4 adet işletmeye çevre izin/izin ve lisans belgesi verilmiştir. Ayrıca söz konusu yönetmeliğin Ek-1 listesinde bulunan 3 adet işletmeye Bakanlığımızca 1 adet GFB ve 2 adet lisans verilmiştir. Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 2- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 3- Sivas İli 2011 yılı Çevre Durum Raporu G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a) izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b) yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c) kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d) mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e) Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f) ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. - 136 -
Çizelge G.1 İlimizde(2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı(ÇŞİM, 2012) Denetimler Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam Planlı Denetimler 7 3 3-7 - - - 11 4 35 Ani (plansız) - 26 9 1 24-16 - 25 4 105 Denetimler Genel toplam 7 29 12 1 31-16 - 36 8 140 ÇED 31% İzin 11% Birleşik 20% Hava 9% DD Deşarjı 0% Gürültü 0% Kimyasallar 0% Atık 20% Toprak 0% Grafik G.1 - İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(ÇŞİM,2012) Su 9% ÇED 24% İzin 4% Birleşik 0% Hava 25% DD Deşarjı 0% Gürültü 15% Kimyasallar 0% Atık 23% Su 8% Toprak 1% Grafik G.2 -İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012)Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM,2012) - 137 -
Planlı Denetimler 25% Ani (Plansız) Denetimler 75% Grafik G.3 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı(ÇŞİM,2012) ÇED 26% İzin 6% Birleşik 5% Hava 21% DD Deşarjı 0% Gürültü 11% Su 8% Toprak 1% Kimyasallar 0% Atık 22% Grafik G.4 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2012) Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(ÇŞİM,2012) G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi İl Müdürlüğümüze; Başbakanlık İletişim Merkezinden (BİMER), 3701 sayılı Dilekçe Kanuna göre vatandaşlardan ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarından gelen ihbar ve şikâyetler süratli bir şekilde yerinde incelenmektedir. Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere İl Müdürlüğümüze toplamda 125 adet şikayet ulaşmıştır. Bu şikâyetlerin tamamı 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili mevzuatı gereğince incelenerek, ihlallerin söz konusu olduğu durumlarda Kanunun 20. maddesi kapsamında idari yaptırım uygulanmıştır. Uygulanan idari yaptırımların G.3. İdari Yaptırımlar bölümünde ayrıntılı olarak irdelenmiştir. Çizelge G.2 İlimizde(2012) Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları(ÇŞİM, 2012) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 29 12 1 31-16 36 125 Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) 29 12 1 31-16 36 125 100 100 100 100-100 100 100-138 -
ÇED 29% Hava 23% Su 9% Gürültü 13% Kimyasallar 0% Atık 25% Toprak 1% Grafik G.5 İlimizde (2012)Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı(ÇŞİM,2012) G.3. İdari Yaptırımlar Raporumuzun G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi bölümünde açıklandığı üzere Müdürlüğümüze intikal eden 125 adet şikayetin süratli bir şekilde yerinde yapılan inceleme ve denetim sonucunda 62 adet idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmiş ve toplamda 1.058.882,51.-TL tutarında idari para cezası uygulanmıştır. Çizelge G.3 İlimizde (2012)Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı(ÇŞİM,2012) Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer TOPLAM Ceza Miktarı (TL) Uygulanan Ceza Sayısı - 77.425,64-443.085,00-67.933,00 434.473,00 35.965,87 1.058.882,51-4 - 2-4 17 35 62 ÇED 41% Diğer 3% Su 7% Atık 42% Gürültü 7% Grafik G.6 İlimizde(2012) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı(ÇŞİM,2012) - 139 -
G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 2012 yılı içerisinde İl Müdürlüğümüzce İl imizde madencilik sektöründe faaliyet gösteren üç (3) adet işletmeninin faaliyeti,2872 sayılı Çevre Kanununun 20 nci maddesi kapsamında idari yaptırım kararı uygulanmış ve aynı Kanunun 15 maddesi doğrultusunda da faaliyetinin durdurulmasına karar verilmiştir. Bu kapsamda; 1- İlimiz Divriği İlçesi, Taştepe Mevkiinde Ferrocom Madencilik San.Tic.A.Ş. tarafından işletilen Demir Ocağı ve Cevher Hazırlama Tesisi ne yönelik olarak 12/08/2011 tarihinde proje alanında yapılan inceleme ve denetim sonucunda söz konusu işletme içerisinde cevher hazırlamak amacıyla yıkama ünitesinin de kurulduğu tespit edilmiş olup, Proje Tanıtım Dosyası (PTD) sunulmadan ve ÇED Gerekli Değildir. kararı alınmadan üretime geçtiği anlaşılmış olup, 2872 sayılı Kanunun 15 inci maddesinin 3 üncü fıkrası belirtilen Çevresel Etki Değerlendirmesi incelemesi yapılmaksızın başlanan faaliyetler Bakanlıkça, proje tanıtım dosyası hazırlanmaksızın başlanan faaliyetler ise mahallin en büyük mülkî amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulur. hükmü doğrultusunda işletmenin faaliyeti 16/02/2012 tarihli ve 1012 sayılı Valilik Oluru doğrultusunda durdurulmuştur. 2- İlimiz Merkez İlçesi Yıldız Beldesinde İR: 200809848 (ER:3178333) ruhsat numaralı sahada Çetinler Av Mlz.Pet.Kim.Mad.İnş.Taah.İnş.Malz.Bilg.Telk.Tşt.Oto.Yedek Par.Otom. Elk. Elt. Tıb.Malz.İml.İth.Tic.San.Ltd.Şti. tarafından işletilmesi planlanan ve Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliğinin Ek-2 49. Maddesi kapsamında olan Krom Ocağı projesine yönelik olarak 30/04/2012 tarihinde yerinde yapılan inceleme ve denetim sonucunda Proje Tanıtım Dosyası (PTD) hazırlanmadan ve ÇED Gerekli Değildir. kararı alınmadan şantiye kurularak faaliyete başlandığının tespit edilmesi üzerine 2872 sayılı Kanunun 15 inci maddesinin 3 üncü fıkrası gereğince işletmenin faaliyeti 29/05/2012 tarihli ve 2936 sayılı Valilik Oluru doğrultusunda durdurulmuştur. 3- İlimiz Ulaş İlçesi Başçayır Köyü sınırları içerisinde Çevik Grup Enerji Maden İnş. Pet. Gaz. Tic. Nak. San. Tic. A.Ş. tarafından işletilen Krom Zenginleştirme Tesisi ne yönelik olarak yapılan şikayet üzerine 11/05/2012 tarihinde proje alanında Müdürlüğümüz teknik personelince yapılan inceleme neticesinde Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliğinin kapsamında Proje Tanıtım Dosyası (PTD) hazırlanmadan ve ÇED Gerekli Değildir. kararı alınmadan üretime geçtiği tespit edilmiş ve 2872 sayılı Kanunun 15 inci maddesinin 3 üncü fıkrası gereğince işletmenin faaliyeti 13/06/2012 tarihli ve 3198 sayılı Valilik Oluru doğrultusunda durdurulmuştur. 2872 sayılı Çevre Kanununun Faaliyetlerin Durdurulması başlıklı 15 inci maddesi kapsamından yukarıda belirtilen ve madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmeler, bu Kanun uyarınca yayımlanan yönetmeliklere aykırı davrandıklarından dolayı aynı madde kapsamında mahallin en büyük mülki amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulmuştur. G.5. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde Çevre Denetimi Yönetmeliği kapsamında; 35 planlı denetim ve 105 ani (plansız) denetim yapılmıştır. Planlı denetimlerin % 31 i ÇED konusunda, % 20 si atık ve birleşik denetim olarak ön plana çıkmaktadır. Ani denetimlerin % 34 ü ÇED konusunda yapılmış olup, % 23 ü ise atık konusunda olmuştur. 2012 yılında Müdürlüğümüze BİMER ve Dilekçe Kanununa göre toplam 125 adet şikayet yapılmış olup, bu şikayetlerin tamamı değerlendirilmiştir. Şikayetlerin değerlendirme sonucunda 62 adet idari yaptırım karar tutanağı düzenlenmiş ve toplam da 1.058.882,51.-TL idari para cezası uygulanmıştır. Uygulanan idari para cezalarının bir bölümü yasal süresi içerisinde ödenmiş olup, yasal süresi içinde ödenmeyenler ise 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun uyarınca tahsil edilmesi için 442 sayılı Tahsilat Genel Tebliği doğrultusunda Maliye Bakanlığının ilgili vergi dairesi/mal müdürlüğü/vergi dairesi başkanlığına bildirimleri yapılmıştır. 2872 sayılı Çevre Kanununun 15 inci maddesi kapsamından (3) adet işletmenin faaliyeti, aynı madde kapsamında mahallin en büyük mülki amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulmuştur. - 140 -
Kaynaklar 1- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Denetimleri Şube Müdürlüğü 2- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ÇED. ve İzin Şube Müdürlüğü 3- Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi Müdürlüğü 4- Sivas İli 2011 yılı Çevre Durum Raporu H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ Yaşadığımız yüzyılın sonlarına doğru hızla artan çevre sorunlarının etkileri doğrudan doğruya canlı yaşamı üzerinde görülmektedir. Çoğunluğu insan faaliyetleri neticesi ortaya çıkan bu sorunların önlenmesi ve çevre kirliliğinin durdurulmasındaki görev yine insanoğluna düşmektedir. Çevreyi kirleten insan olduğuna göre o kirliliği de bertaraf edecek olan yine insandır. Ama tabii ki bu konuda bilgili ve bilinçli insanlara gerek vardır. Çevrenin korunmasının, geliştirilmesinin ve kirliliğin önlenmesinin anayasal bir zorunluluk olduğu düşünülürse bu konuda millet olma şuurunu taşıyabilmenin sorumluluğunu bilerek, yeterli çevre ahlakına sahip olabilmenin yolu "Çevre Eğitimi"nden geçmektedir. Bugün Türkiye'de çevre eğitiminin yeterli biçimde ele alınmadığı düşünülürse bu alanda daha çok çaba harcanması gereği açıkça görülecektir. Başta eğitim ve öğretim kurumlarımız olmak üzere resmi ve özel kişi, kurum ve kuruluşların çevre ve çevre eğitimi konusunda geliştireceği fikir ve önerilerin yanı sıra faaliyetlerinde ve işlevlerinde çevre konusuna biraz daha öncelik vermeleri "Çevre Eğitimi"nin daha başarılı olmasına imkan sağlayacaktır. Sivas ilinde her yaş ve her kesimden vatandaşa çevre eğitimi ve çevre bilinci kazandırılması için çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak 18/12/1992 tarihinde faaliyete geçen Müdürlük, Kanun, Yönetmelik ile Bakanlık ve Valilik talimatları doğrultusunda kuruluşundan itibaren Çevre Eğitimine öncelik vermiştir. Çevre Eğitimini her yaş ve her kesimden kişilere belli programlar dahilinde eğitimin doğuştan başladığı görüşünden hareketle, öncelikle okul öncesi ve ilköğretim aşamasındaki çocuklara çevreyi tanıtıcı, tabiatı sevdirici, doğal kaynaklarımızın tasarruflu kullanılması mesajları yanında çevre sorunlarının yarattığı tehlikeler çocukların anlayabileceği biçimde ele alınmıştır. İl Milli Eğitim Müdürlüğü ilk ve orta öğretimdeki öğrencilerin çevre konusunda bilgilendirilmesi için "Çevre Sağlık ve Trafik" adı altında okutulan dersin yanı sıra öğretmenler tarafından rehberlik ve eğitsel kol çalışmalarında çevre konusuna önem verilmektedir. Son yıllarda ülkemizin sahip olduğu sosyo ekonomik dinamizm ve kalkınma ivmesine paralel olarak sürdürülebilir kalkınmanın en önemli bileşenlerinden olan çevre konusundaki mevzuat ve uygulamalarda da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu süreçte çevre sektörü oluşup güçlenirken istihdama da katkısı olan bir sektör niteliğine bürünmüştür. Bununla birlikte atık, atıksu, hava, deniz, kimyasallar, gürültü, iklim değişikliği gibi çok değişik alt sektörlerde yapılan birçok faaliyet bulunmaktadır. Bu faaliyetlerin başarıyla devam etmesi, uygulamaların hedefine ulaşması bireylerin, toplumun çevre konularına karşı duyarlılık ve farkındalıkla konuya sahip çıkmasıyla mümkün olmaktadır. Bu çerçevede, çevrenin yönetimiyle ilgili tüm çaba ve gayretlerin bir plan içerisinde eşgüdümle organize edilerek hareket edilmesi, tanıtımının yapılması ve bir eğitim seferberliği ile bütünleştirilerek Temiz Türkiye m adında bir atılım başlatılarak, çevre konularının sosyo kültürel bir olgu olarak güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Temiz Türkiye min tanıtımı Bakanlığımızın ismini oluşturan Çevre ve Şehircilik temaları dikkate alınarak dört ana başlık altında yürütülmesi planlanmıştır. Bunlar; - 141 -
Temiz Kentim ve Temiz Köyüm Temiz Sanayim Temiz Türkiye m Eğitim Seferberliği Temiz Türkiye m Ödülleridir. Bakanlık Makamının 01/03/2012 tarihli ve 295 sayılı Olurları ile Türkiye nin en temiz kentinin seçileceği Temiz Kentim Yarışması düzenlenmiştir. Bu kapsamda nüfusu 50.000-750.000 arasında olan belediyeler 2. kategoride değerlendirilmiş, nüfusu 10.000-50.000 arasında olanlar ise 3. kategoride değerlendirmeye alınmıştır. Valilik Onayı ile kurulan komisyonca 07/05/2012 tarihinde değerlendirme toplantısı yapılmış olup, yarışma şartnamesine uygun müracaat yapılmadığından İlimiz genelinde dereceye giren Belediye olmamıştır. 01/03/2012 tarihli ve 296 sayılı Bakanlık Oluru ile Türkiye nin en temiz köyünün seçileceği Temiz Köyüm Yarışması düzenlenmiştir. Yarışmaya katılan köylerden Şarkışla İlçesi Ortatopaç Köyü, Zara İlçesi İkideğirmen Köyü ve Merkeze bağlı Mescitli Köyleri arasında, komisyon marifetiyle yapılan değerlendirme neticesinde İl birincisi olarak Şarkışla İlçesi Ortatopaç Köyü seçilmiştir. İl ikincisi Zara İlçesi İkideğirmen Köyü ve il üçüncüsü olarak Merkeze bağlı Mescitli Köyü seçilmiştir.dereceye giren köy muhtarlarına bilgisayar ve yazıcı hediye edilmiştir. Bakanlık Makamının 27/04/2012 tarihli ve 692 sayılı Olurları ile Türkiye nin en temiz sanayi tesisinin seçileceği Temiz Sanayi Tesisi Yarışması düzenlenmiştir. Temiz sanayi tesisi yarışmasına katılmak isteyen tesislere Sivas Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı aracılığı ile gerekli duyuru yapılmış olup, bu kapsamda Erdemir Madencilik San.Tic.A.Ş. müracaatta bulunmuş olup müracaatı Bakanlığımıza (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü) gönderilmiştir. 1972 yılında İsveç in Stokholm kentinde yapılan Birleşmiş Milletler Çevre Konferansı nda alınan bir kararla, 5 Haziran Dünya Çevre Günü olarak kabul edilmiştir. İl Müdürlüğümüzce Çevre Haftası kapsamında ilimiz merkezinde halkın yoğun olduğu yerlere afiş ve broşürler astırılarak halkın bu konuda bilinçlendirilmesi sağlanmıştır. 5 Haziran da İl Müdürlüğümüz toplantı salonunda Valimiz, İl Müdürümüz, Müdürlük personeli ve Temiz Köyüm Yarışması na katılan ve Şarkışla İlçesi Ortatopaç Köyü, Zara İlçesi İkideğirmen Köyü ve Merkeze bağlı Mescitli Köyü sakinlerinin katılımıyla program düzenlenmiştir. Programda Temiz Köyüm Yarışmasına katılan ve dereceye giren Ortatopaç Köyü Muhtarlığına, Zara İlçesi İkideğirmen Köyü Muhtarlığına ve Merkeze bağlı Mescitli Köyü Muhtarlığına Çevre Beratı verilmiş ve ayrıca Köy Muhtarlığına masaüstü bilgisayar ve yazıcı hediye edilmiştir. - 142 -
I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1. GENEL 1.1. NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı 1.1.1.NÜFUS TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2012 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km 2 ) Durum ve eğilimler; Sivas ili Veri formatı Yıllar 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2001 2002 2003 Nüfus (Kişi) 766.821 755.091 Nüfus Artış Hızı (binde) -1.54 Nüfus yoğunluğu (kişi/km 2 ) 26 Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Nüfus (Kişi) 638.464 631.112 633.347 642.224 627.056 623.535 Nüfus Artış Hızı (binde) -10,84 3,59 14,08-23,9-5,63 Nüfus yoğunluğu (kişi/km 2 ) 22 22 22 22 22 22 Değerlendirme ve Sonuçlar: Türkiye de nüfus artış hızı 2000 yılında -1,54 iken, 2008 yılında -10,84 e gerilemiş buna paralel olarak ta toplam nüfus azalmaya devam etmiştir. 2012 yılı verilerine göre toplam nüfus 623.535 kişi, nüfus artış hızı ise -5,63 e düşmüştür. Toplam nüfus azalmaya devam etmektedir. Nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması, bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir. GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı 1.1.2.NÜFUS TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2012 dönemi yıllık (1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde) kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması Durum ve eğilimler: Veri formatı YIL 1927 1950 1980 1990 2000 1927 BÖLGE ADI Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Sivas Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı -şehir Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı -köy 24.22 75.78 25.04 74.96 43.91 56.09 59.01 40.99 64.90 35.10 17.30 82.70-143 -
1950 1980 1990 2000 YIL 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Sivas Sivas Sivas Sivas BÖLGE ADI 17.04 82.96 36.42 63.58 49.77 50.23 55.86 44.14 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre il ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu ve nüfus artış hızı : İl ve ilçe merkezleri nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) Türkiye 70,48 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre il ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu ve nüfus artış hızı : Belde ve köyler nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) 29,52 Türkiye 74,96 25,04 Türkiye 75,53 24,47 Türkiye 76,26 23,74 Türkiye 76,8 23,2 Türkiye 77,28 22,72 Sivas 65,15 34,85 Sivas 64,29 35,71 Sivas 65,96 34,04 Sivas 67,57 32,43 Sivas 67,82 32,18 Sivas 68,71 31,29 Değerlendirme ve Sonuçlar: Ülkemizde 1990 yılında % 49,77 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında % 55,86 ya yükselmiştir. Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır. 1.2 SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri 1.2.1.SANAYİ TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Sivas Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) - 144 -
Durum ve eğilimler; CİNSİ Sayısı KAPASİTE (adet) ALANI (ha) FAAL İŞYERLERİ (adet) (ticari+sanayi kuruluşları) SANAYİ KURULUŞLARI (adet) TOPLAM SANAYİ KURULUŞLARINA GÖRE ORANI (%) Organize Sanayi 4 690 1434 203 93 30 Bölgeleri (OSB) Küçük Sanayi 13 1796 1303 26 8 Siteleri (KSS) Diğer Sanayi 192 62 Kuruluşları TOPLAM 17 2486 1434 1506 311 100 70 60 50 40 30 20 10 0 Sanayi Kuruluşlarının Dağılımı (%) OSB' ler KSS' ler Diğer Sanayi Kuruluşlarının Dağılımı (%) 8 OSB' ler 62 KSS' ler 30 Diğer Değerlendirme ve Sonuçlar; Müdürlüğümüz sanayi sicili kayıtlarına göre ilde toplam 311 adet sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Bu sanayi kuruluşlarının 93 adedi (% 30) organize sanayi bölgelerinde, 26 adedi (% 8) küçük sanayi sitelerinde, 192 adedi ise (% 62) bunların dışında faaliyet göstermektedir. GÖSTERGE: Madencilik 1.2.2.SANAYİ TANIM: Sivas İli, madencilik faaliyetlerinde bulunan firmaların maden türleri ve yıllara göre değişimi grafik olarak gösterilmiştir.2005 2012 yılları arasında 319 firma faaliyet göstermektedir. Kaynak: İl Özel İdaresi Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Durum ve eğilimler; YILLARA GÖRE RUHSAT VERİLEN İŞLETME SAYISI 2005(6) 2006(17) 2007(43) 2008(58) 2009(33) 2010(52) 2011(72) 2012(38) - 145 -
MADEN TÜRLERİ 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 I.GRUP(35) II.GRUP(137) III.GRUP(6) IV.GRUP(141) Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas, yer altı zenginlikleri konusunda çok çeşitliliğe ve büyük rezervlere sahiptir. İlimizde, metalik madenlerden; altın, demir, krom, kurşun-çinko, manganez, endüstriyel hammaddelerden; doğaltaş (traverten), alçıtaşı (jips), kaolen, çimento hammaddeleri, kireçtaşı (kireç üretimine yönelik), sölestin, talk ve enerji hammaddelerinden ise; Taş kömürü önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık 2.1.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:İl için 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; Türkiye geneli ve Sivas geneli ortalama sıcaklı değerlerini gösteren çizelge. Veri formatı TÜRKİYE GENELİ VE SİVAS GENELİ ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 Türkiye ortalama sıcaklık 13,5 12,8 12,1 12,6 12,6 12,6 12,0 12,9 13,0 13,6 İlin ortalama sıcaklık 9,9 9,2 7,7 8,6 8,9 8,0 7,6 8,7 9,4 10,3 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 Türkiye ortalama sıcaklık 12,7 13,3 12,0 12,2 12,3 12,7 13,0 12,4 12,4 13,0 İlin ortalama sıcaklık 8,8 10,1 7,9 8,2 9,0 8,6 9,0 8,7 8,2 10,0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Türkiye ortalama sıcaklık 12,8 12,5 11,3 12,1 13,6 13,0 13,3 12,4 13,8 14,1 İlin ortalama sıcaklık 8,7 8,6 6,6 8,0 10,0 9,3 10,1 8,6 9,8 10,3 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Türkiye ortalama sıcaklık 13,1 14,2 13,2 13,2 13,2 13,3 13,3 13,7 13,5 13,6 İlin ortalama sıcaklık 8,7 10,9 9,0 9,6 9,3 9,6 9,9 10,1 8,4 9,8 2010 2011 2012 Türkiye ortalama sıcaklık 14,9 12,6 13,6 İlin ortalama sıcaklık 12,0 8,7 10,8 Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas İlinde meteorolojik faktörler arasında özellikle sıcaklığı etkileyen en önemli faktör deniz - 146 -
seviyesinden 1285 m yükseklikte olmasıdır. Kangal ve İmranlı ilçelerinde 1500 metrenin üstünde, Suşehri ve Koyulhisar da 1000 metrenin altındadır. 73 yıllık verilere göre yıllık ortalama sıcaklık Sivas Merkez İlçede 9 o C dir. En yüksek sıcaklık 40.0 o C ile 2000 yılının Temmuz ayında, en düşük sıcaklık değeri ise 34.6 o C ile 1972 yılının Ocak ayında ölçülmüştür. Ortalama yıllık sıcaklık verileri yüksekliğe eş görünüm sergilemektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması Kangal da 6.6 o C İmranlı da 6.7 o C dir. Koyulhisar ve Suşehri nde10.0 o C civarındadır. Ancak Divriği ilçesi bu dağılıma uygun hareket göstermemekte ve yükseklik - sıcaklık ilişkisine ters hareketle 11.3 o C yıllık ortalama değerine sahiptir. Sıcaklığın yıllık dağılımı incelendiğinde Sivas ilinin Türkiye geneli ortalamasına bakıldığında en yüksek sıcaklık değerleri 12 o C ile 2010 yılında ulaşılmıştır. İlde en yüksek sıcaklık ortalamalarının 28,1 o C ve 28,7 o C ile Temmuz ve Ağustos aylarında ölçülmektedir. Aralık, Ocak ve Şubat aylarında sıcaklığın (-) değerlere düştüğü ve en düşük sıcaklık ortalaması -7,1 o C ile Ocak ayında ölçülmüştür. 2.2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: Birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2) Durum ve eğilimler; Sivas İli 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama yağış miktarlarını gösteren çizelge. Veri formatı SİVAS İLİ 1970-2012 YILLARI ARASI YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARİ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 Ortalama (kg/m2) 28,5 36,6 36,5 23,7 33,1 34,2 36,7 39,4 32,6 35,0 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 Ortalama (kg/m2) 43,8 40,1 27,6 32,6 24,2 40,9 33,6 42,7 44,2 36,1 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Ortalama (kg/m2) 32,8 44,3 43,0 36,6 31,1 37,3 43,3 35,0 47,3 32,6 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ortalama (kg/m2) 38,6 29,7 40,2 40,8 30,7 32,8 38,4 31,4 39,2 48,0 2010 2011 2012 Ortalama (kg/m2) 45,7 40,1 48,9 Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas İlinde yağış miktarlarının aylık dağılımı incelendiğinde yağışın kış ve ilkbahar aylarında yoğunlaştığı yıllık toplam yağışın ise 481.7 kg/yıl civarında olduğu görülür. Özellikle 75,9 kg/ay ve 85.5 kg/ay ile Nisan ve Mayıs aylarının en yüksek aylık yağış değerlerine sahip olduğu görülür. Yağış miktarı verileri ile ortalama kar yağışlı günler sayıları ve orajlı günler sayıları karşılaştırıldığında kış aylarına ait yağışın kar yağışından, ilkbahar aylarına ait yağışın ise orajlardan oluştuğu görülür. En az yağış 300.2 kg/yıl ile Gürün ilçesinde, en fazla yağış ise 535.8 kg/yıl ile Zara ilçesinde olduğu görülmektedir. Sivas İlinin son 42 yıllık yağış miktarının en yüksek 2009 yılında 48,0 (kg/m2) olarak tespit edilmiş iken bu oran 2012 yılında 48,9 (kg/m2) olarak belirlenmiştir. - 147 -
2.3.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Deniz suyu yüzey sıcaklığı TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975 ten bu yana yıllık değişimini ifade eder. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975 ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler; - Değerlendirme ve Sonuçlar: İl imizin denize sınırı olmadığından bilgi verilememiştir. 3.HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri HAVA KALİTESİ TANIM: Bu gösterge; havadaki SO 2ve PM 10konsantrasyon miktarını göstermektedir. (SO 2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküller, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküller maddelere PM 10 denir.) Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO 2ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren) Durum ve eğilimler; 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 SO2 PM10 Değerlendirme ve Sonuçlar:İlimizde Meteoroloji Müdürlüğü bahçesinde bulunana Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonun ilk kuruluş yılı olan 2005 yılından bu yana İlde oluşan SO 2 ve PM 10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi yukarı tabloda görülmekte olup, 2007 ve 2008 yıllarında İlimizde kış sezonunun soğuk geçmesi nedeniyle aşım gün sayıları diğer yıllara nazaran fazla çıkmıştır. - 148 -
4. SU-ATIKSU 4.1.SU-ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Kaynak: DSİ Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler; Veri Formatı 1990 2004 2008 2012 2030 Toplam Sulama İçme- Kullanma milyar m 3 % milyar m 3 % milyar m 3 % milyar m 3 % milyar m 3 % - - 0,25 0,12 - - Sanayi - - - 0,030 0,029 Değerlendirme ve Sonuçlar:2008 yılında 0,030 milyar m3, 2012 yılında ise0,029 milyar m3 su çekilmiştir.2008 yılına oranla 2012 yılında sulama ve içme-kullanma için çekilen su miktarında azalma olmuştur. GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları 4.2.SU-ATIKSU TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (%) Yıl Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet 1990 - - - - - 1994-1.479 44.025 315-1995 1996 1997-3.859 38.571 757 - - 26.245 18.654 757 - - 4.423 45.285 1.041-1998 - 35.539 16.462 1.671-2001 - 34.330 17.586 979-2002 894 37.013 17.388-95 2003 543 35.689 19.366 1.077 158 2004 738 4.482 46.328 2.777 95 2006-33.245 19.693 1.102-2008 17.500 14.976 17.675 778-2010 14.000 11.986 14.579 700 - - 149 -
Değerlendirme ve Sonuçlar: 2010 yılı sonu itibariyle barajdan çekilen su miktarında, kuyulardan çekilen su miktarında, kaynak suyundan, akarsulardan ve göl-göletten çekilen su miktarında azalma yaşanmıştır. 4.3.SU-ATIKSU GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR 1994 1998 2002 2004 2006 2009 2010 2011 2012 Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediye - - - - - 1 1 1 1 Sayısı Arıtma Tesisine Bağlı Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) - - - - - 36 42 100 100 Değerlendirme ve Sonuçlar: Sivas Belediyesince kurulan ve 2009 yılında işletmeye alınan atıksu arıtma tesisi ile 2012 yılında İl in tamamına hizmet vermektedir. 4.4.SU-ATIKSU GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR 1994 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2011 2012 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye - - - 33 45 45 45 45 45 sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) - 90 94 95 95 97 96 96 96 Değerlendirme ve Sonuçlar: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayılı her geçen yıl artmaktadır. Buna paralel olarak kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı 2012 yılında % 96 ya çıkmıştır. - 150 -
GÖSTERGE: Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı 4.5.SU-ATIKSU TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atık suyun arıtılma oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atık suyun kısmının toplam atıksu miktarına oranı (%) Durum ve eğilimler; İlimiz Organize Sanayi Bölgesinden kaynaklanan atıksular, Sivas Belediyesi tarafından kurulan Atıksu Arıtma Tesisine gitmektedir. Değerlendirme ve Sonuçlar : İlimiz Organize Sanayi Bölgesinden kaynaklanan atıksular, Sivas Belediyesi tarafından kurulan Atıksu Arıtma Tesisine gitmektedir. Burada arıtıldıktan sonra alıcı ortam olan Kızılırmak a deşarj edilmektedir. 5. ARAZİ KULLANIMI GÖSTERGE: Arazi Kullanımı ARAZİ KULLANIMI TANIM:Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir. Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000 ve 2006 yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%). Durum ve eğilimler; Veri Formatı ALAN BÜYÜKLÜĞÜ ALANDA ARTIŞ(+) 1990 2000 2006 /AZALIŞ (-) Arazi Sınıfı km 2 % km 2 % km 2 % (m 2 ) 1. Yapay Bölgeler 2. Tarımsal Alanlar 3. Orman ve Yarı Doğal Alanlar 4. Sulak Alanlar 5. Su Yapıları TOPLAM Değerlendirme ve Sonuçlar: Bu konuda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. 6. TARIM 6.1.TARIM GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı TANIM:Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Durum ve eğilimler; YILLAR Toplam işlenen tarım alanı (hektar) Nüfus Yıl Toplam işlenen tarım alanı (hektar) 1995 767.810 2004 789.586 1996 762.350 2005 795.764 1997 767.058 2006 707.766 Nüfus - 151 -
1998 768.912 2007 677.260 638.464 1999 754.866 2008 550.406 631.112 2000 742.824 755.091 2009 1.056.933 633.347 2001 753.521 2010 956.168 642.224 2002 729.273 2011 727.222 627.056 2003 753.185 2012 767.664 623.535 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizin iklim şartlarının sert geçmesi, kış sezonunda aşırı soğuk olmasından dolayı ve her yel göç vermesinden dolayı işlenen arazi miktarında azalma yaşanmaktadır. GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi 6.2.TARIM TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas miktarını gösterir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) Durum ve eğilimler; Değerlendirme ve Sonuçlar: Bu konuda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı 6.3.TARIM TANIM:Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) Durum ve eğilimler; - Değerlendirme ve Sonuçlar: Bu konuda herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. GÖSTERGE: Organik Tarım 6.4.TARIM TANIM:Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton) - 152 -
Durum ve eğilimler; Yıllar Toplam üretim Üretim miktarı Alan (1000 ha) Artış* (%) Miktar (1000 ton) Artış* (%) 2002 89,8-310 - 2003 113,6 127 324 105 2004 209,6 233 379 122 2005 203,8 227 422 136 2006 192,8 215 458 148 2007 135,4 151 431 139 2008 141,7 158 415 134 2009 501,6 559 983 317 2010 510,1 568 1344 434 2011 614,6 684 2906 937 *Artışlar 2002 yılı baz alınarak hesaplanmıştır. Değerlendirme ve Sonuçlar: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payı yukarıdaki tabloda gösterilmiş olup, veriler 2012 yılı baz alınarak hesaplanmıştır. Önceki yıllara nazaran üretim miktarına paralel olarak toplam üretim alanı ve üretim miktarında artış görülmektedir. 7. ORMAN GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar ORMAN TANIM:Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder. Kaynak: Orman Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), Orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler; Sivas 1% Orman Alanı Türkiye 99% Değerlendirme ve Sonuçlar:Ülkemizdeki orman varlığı 20,7 milyon hektar olup, ülkemizin % 27 sini, İlimiz ise 261.399,0 hektar ile % 9,18 ini oluşturmaktadır. Sivas ili orman varlığı ülke geneli ile kıyaslandığında toplan orman alanının % 1,26 gibi düşük bir oranda kalmaktadır. İlimizde ormanlar 1200 ile 2600 m rakımlarında bulunmaktadır. Dolayısıyla ormanların oluşmasında ve orman ağaç türlerinin belirlenmesinde iklim (bağıl nem, gece gündüz sıcaklık farkı), jeolojik formasyonların özellikleri ve jeoformolojik yapılar etkili olmaktadır. 8. BALIKÇILIK BALIKÇILIK GÖSTERGE: Balıkçılık TANIM:Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri - 153 -
yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve içsu alanı (ha), Su ürünleri üretimi (bin ton) ve yıllara gore değişimi (%), Balık türlerinin dağılımı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İçsu Avcılığı 108 97 107 53 49 50 34 20 39 38 54 Yetiştiricilik Ürünleri - - - - - - - - - - - (birim:bin ton) Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösteren listede görüldüğü gibi üretim miktarında son yıllarda artış yaşanmaktadır. 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA 9.1.ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) Durum ve eğilimler; Veri Formatı - 154 -
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Karayolu Ağ Uzunluğu (km) Demiryolu Ağ Uzunluğu (km) 1909 1963 2008 2012 2016 2028 2028 2083 2083 2083 2083 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.522,05 1.569,55 Değerlendirme ve Sonuçlar: Devlet ve İl Yolları Uzunluğu adlı yayından alındığından; Sivas İl sınırları içinde olup, Karayolları 6.Bölge Müdürlüğü (Kayseri) sorumluluğunda bulunan 68 km uzunluğundaki yol yukarıdaki uzunluklara dahil edilmiştir. 9.2.ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makineleri ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı Durum ve eğilimler; MOTORLU KARA BİN KİŞİ BAŞINA YIL TAŞITLARI SAYISI OTOMOBİL SAYISI 1995 41.449-1996 42.576-1997 44.561-1998 47.189-1999 49.435 - NÜFUS 2000 46.586-755.091 2001 49.684-2002 51.868-2003 54.378-2004 66.094-2005 71.777-2006 77.410-2007 83.749 60 638.464 2008 89.556 65 631.112 2009 94.363 70 633.347 2010 101.112 76 642.224 2011 109.078 86 627.056 2012 116.696 93 623.535 Değerlendirme ve Sonuçlar: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı her geçen yıl artmaktadır. Bu artışa paralel olarak bin kişi başına düşen araç sayısı da artmaktadır. 2012 yılı verilerine göre İlimizde ortalama beş kişiye bir araç düşmektedir. - 155 -
10. ATIK 10.1.ATIK GÖSTERGE: Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler; YIL TOPLAM ATIK MİKTARI (1000 ton) 1998 328 2001 298 2002 313 2003 310 2004 320 2006 264 2008 207 2010 183 2012 359 Değerlendirme ve Sonuçlar: İl içinde, Sivas Belediyesi tarafından toplanan katı atıkların miktarı yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklar oluşturmaktadır. Toplam atık miktarı alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamakta olup, kış sezonunda 349 ton, yaz sezonunda ise 369 ton katı atık toplanmaktadır. GÖSTERGE: Katı Atıkların Düzenli Depolanması 10.2.ATIK TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; İlimizde 2012 yılı içerisinde yaz aylarında günde ortalama 349 ton, kış aylarında ise günde ortalama 369 ton katı atık, Sivas Merkez ve Çevre Belediyeleri Katı Birliği (SİVÇEKAB) tarafından toplanmaktadır. İlimizde bir adet katı atık düzenli depolama sahası bulunmaktadır. Değerlendirme ve Sonuçlar: Söz konusu saha Erzincan Karayolu 12. Km.de Seyfebeli Haçin Deresi mevkiindedir. Katı atık düzenli depolama sahası 2013 yılı içinde faaliyete geçmesi planlanmaktadır. GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar 10.3.ATIK TANIM: İl için, ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı - 156 -
Ton Durum ve eğilimler; 14/03/2005 tarihli ve 25755 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereğince Sivas Belediye Başkanlığı yetkisini (10) yıllığına Era Çevre Teknolojileri A.Ş. ye devretmiştir. Protokol ile 10 yıllık yetki alan firma, 2012 yılı Erzincan Karayolu 12. Km Seyfebeli Mevkiinde 3100 m2 alan üzerine kurulmuş, 850 m2 kapalı alanı olan ve günlük 14 ton tıbbi atığı sterilizasyon edebilecek kapasitede bir tesistir. Tesiste sterilizasyon işlemi, 3,1 basınç altında 145 C de ve 30 dakikada sterilize edildikten sonra zararsız hale getirilerek düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir. 2012 yılında günde ortalama olarak 1,8 ton/gün tıbbi atık toplanmakta ve sterilizasyon tesisinde sterilize edilmektedir. Değerlendirme ve Sonuçlar: Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi 2012 yılında faaliyete geçmiştir. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin 23 üncü maddesi gereğince ilimizdeki atık üreticisi ve bertaraf edecek kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak 22/02/2013 tarihli ve 2013/02 sayılı İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile Sivas İli Merkez İlçe sınırları içinde 2013 yılı tıbbi atık taşıma ve bertaraf bedelinin KDV hariç 1,80 TL/kg, belediye sınırları dışında ise KDV hariç 2,25 TL/kg olarak belirlenmiştir. İlimizde oluşan tıbbi atıklar düzenli olarak toplanmakta ve söz konusu tesiste sterilize edilerek düzenli depolama sahasında bertaraf edilmektedir. GÖSTERGE: Atık Yağlar 10.4.ATIK TANIM: İl içinde toplanan atık yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafı ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; 120 100 80 60 40 20 0 ATIK MOTOR YAĞI ATIK ENDÜSTRİYEL YAĞ Yıllar Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde 2008-2012 yılları arasında toplanan atık motor yağı ve atık endüstriyel yağların miktarını gösteren grafik yukarıda verilmekte olup, 2012 yılında yaklaşık 120 ton atık motor yağı ve 25 ton atık endüstriyel yağ toplanmıştır. Toplanan bu yağlar nihai bertaraf tesislerine gönderilmiştir. İlimizde atık yağ kazanımı sonucu elde edilen ürün bulunmamaktadır. - 157 -
10.5.ATIK GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), Bertarafı ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; - Değerlendirme ve Sonuçlar: Bitkisel Atık Yağların Kontrolü kapsamında İlimizde lisans verilmiş geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Sivas Belediye Başkanlığının anlaşmalı olduğu Kayseri İlinden lisans almış olan Altay Atık Yağ Toplama Ltd.Şti. tarafından ilimizde atık yağlar toplanarak geri kazanımı yapılmaktadır. İlimizde 2012 yılı içerisinde 0,57 ton kullanılmış kızartmalık yağ toplanmıştır İlimizde 2009-2012 yılları arasında bitkisel atık yağ taşıma lisansı verilen araç bulunmamaktadır. GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları 10.6.ATIK TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; Üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı Durum ve eğilimler; Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik 656.053 626.322 % 40 250.528 784.704 313 Metal 16.005 % 40 6.402 1.300 20 Kompozit % 40 900 900 Kağıt Karton 589.800 % 40 235.920 334.778 140 Cam 6.042 % 40 2.416 15.100 625 Toplam 656.053 1.238.169 % 40 495.266 1.136.782 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde 2012 yılı içerisinde Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında 656.053 kg ambalajın üretimi gerçekleşmiştir. Piyasaya sürülen ambalaj atığı 1.238.169 kg olarak gerçekleşmiştir. Geri kazanılan miktar ise 1.136.782 kg dır. - 158 -
10.7.ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler; - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Enerji Grup Geri Dönüşüm Ltd. Şti. firmasına ÖTL Geçici Depolama Alanı izni verilmiş olup, Geri Kazanım Tesisi bulunmamaktadır. 2012 yılında geçici depolama alanlarındaki ÖTL miktarı 68,65 ton dur. İlimizde 2009-2012 yılları arasında geri kazanım tesislerine ve çimento fabrikalarına gönderilen ÖTL bulunmamaktadır. GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Araçlar 10.8.ATIK TANIM: İl genelinde yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısını vb. bilgileri ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısı Durum ve eğilimler; - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında 4 adet firmaya, ÖTA Teslim Yeri olarak Müdürlüğümüzce uygunluk verilmiştir. İlimizde, ömrünü tamamlamış araç işleme tesisi bulunmamaktadır. Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar 10.9.ATIK TANIM: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarları ve işleme tesis sayılarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarı (ton) ve işleme tesis sayısı Durum ve eğilimler; - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Maden Atıkları 10.10.ATIK TANIM: İl genelinde, cevher tiplerine göre, zenginleştirme tesisi sayısı ve zenginleştirme proses atıklarının dağılımını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle cevher tiplerine göre zenginleştirme tesisi sayısı, zenginleştirme proses atıkları miktarları (ton) Durum ve eğilimler; - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde madencilik faaliyetleri sonucu ortaya çıkan maden atıklarından alıcı ortama deşarj izin belgesi sadece Erdemir Mad. A.Ş. ye verilmiştir. Ancak, söz konusu işletme maden atıklarını alıcı ortama deşarj etmemekte olup atık barajında depolamaktadır. İlde ortaya çıkan maden atıklarının tamamı saha içerisinde depolanmaktadır. İlimizde ortaya çıkan maden atık miktarı tespit edilememiştir. - 159 -
10.11.ATIK Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf edilenlerin miktarlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%) Durum ve eğilimler; Tehlikeli Atık Miktari (ton) Geri Kazanım Bertaraf Tesis İçi Stok İhracat Toplam 2011 5.233 90 164 18.601-24.088 2012 1.320 5.632 183 - - 7.135 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde mevcut tesislerden oluşan tehlikeli atıklar atık yönetim planı kapsamında ayrı biriktirilerek bertaraf/geri kazanım için lisanslı tesislere gönderilmekte ve ulusal atık taşıma formları İl Müdürlüğümüze sunulmaktadır. İlimizde lisans almış tehlikeli atık geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. 11.TURİZM TURİZM Yabancı Turist Sayıları TANIM:Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre değişimini ifade eder Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2000 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%), bir önceki yıl için ziyaretçi sayısının aylara göre dağılımı Durum ve eğilimler; 2000 2012 SİVAS İL GENELİ İSTATİSTİKLERİ Konaklayan Kişi Geceleme 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Yabancı 1.150 2.198 2.115 2.383 2.525 2.140 2.548 Yerli 94.316 147.582 103.673 96.605 121.510 67.279 93.380 Toplam 95.466 149.780 105.788 98.988 124.035 67.386 95.928 Yabancı 3.715 4.679 5.302 5.642 5.237 4.748 4.757 Yerli 105.231 199.336 161.386 167.031 202.767 101.531 149.714 Toplam 108.946 204.015 166.686 172.673 208.004 106.279 154.471 Konaklayan Kişi Geceleme 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Yabancı 2.170 2.266 2.481 1.863 1.544 3.366 Yerli 77.802 87.687 80.285 102.332 113.243 90.618 Toplam 79.972 89.953 82.766 104.195 114.787 93.984 Yabancı 4.454 5.618 5.700 6.164 6.634 7.338 Yerli 126.288 153.524 139.415 166.440 229.485 150.976 Toplam 130.742 159.142 145.115 172.604 236.119 158.314-160 -
2012 YILI AYLARA GÖRE TURİST DAĞILIMI Konaklayan Kişi Geceleme OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ Yabancı 83 92 312 328 523 448 401 Yerli 4056 4197 4041 5416 8051 7462 9102 Yabancı 541 317 674 996 1216 814 975 Yerli 7541 7564 8746 12103 11478 23566 24702 Konaklayan Kişi Geceleme AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM Yabancı 502 301 201 103 72 3.366 Yerli 12825 9765 12241 6331 7131 90.618 Yabancı 1013 959 862 388 312 7.338 Yerli 19345 15201 12501 9549 6018 158.314 250000 200000 150000 100000 108946 204015 208004 166686172673 154471 106279 172604 159142 145115 130742 236119 158314 50000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 TURİST SAYISI Durum ve Eğilimler; Sivas Geneli Turist Sayısı nın grafikli istatistik anlatımıdır. Değerlendirme ve Sonuçlar; Türkiye genelindeki yeri açısından Sivas son beş yılda büyük bir gelişme göstermiş ve Sivas a gelen turist sayısında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Yukarıdaki grafikte de görüldüğü gibi 2003 yılında 172.673 kişi olan turist sayısı 2011 yılında neredeyse iki katına çıkmıştır. - 161 -