Ön söz Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 12350-3 (1999) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 17 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir. Bu standardõn kabulü ile TS 3115 (1978) iptal edilmiştir.
İçindekiler 1 Kapsam... 1 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar... 1 3 Prensip... 1 4 Cihazlar... 1 5 Deney numunesi... 2 6 İşlem... 2 7 Deney sonuçlarõ... 3 8 Deney raporu 2)... 3 9 Kesinlik... 4
Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 3: Vebe deneyi 1 Kapsam Bu standard, Vebe süresinin belirlenmesi yoluyla taze beton kõvamõnõn tayini metodunu kapsar. Bu deney, agrega en büyük tane büyüklüğü 63 mm den daha fazla olan betonlara uygulanmaz. Vebe süresi 5 saniyeden daha az ve 30 saniyeden daha fazla olan betonlarõn kõvamõ Vebe deneyi için uygun değildir. 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No 1) Adõ No (İngilizce) (Türkçe) EN 12350-1 Testing fresh concrete Part 1 : Sampling TS EN 12350-1 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma 3 Prensip Taze beton, kalõp (çökme hunisi) içerisine sõkõştõrõlarak doldurulur. Kalõp yukarõ doğru çekilerek alõnõr ve taze beton kütlesi serbest bõrakõlõr. Saydam bir disk beton kütlesi üzerine, betona temas edinceye kadar indirilerek betonun çökmesi kaydedilir. Titreşim masasõ çalõştõrõlõr ve saydam diskin alt yüzünün çimento şerbetiyle tamamen kaplanmasõ (temas etmesi) için geçen süre (Vebe süresi) ölçülür. 4 Cihazlar 4.1 Vebe ölçer (konsistometre) 4.1.1 Silindir şekilli kap, çimento hamurundan olumsuz etkilenmeyen metalden yapõlmõş, iç çapõ (240 ± 5) mm, ve yüksekliği (200 ± 2) mm olan silindir şekilli (A). Kabõn duvar et kalõnlõğõ yaklaşõk 3 mm ve taban et kalõnlõğõ da yaklaşõk olarak 7,5 mm olmalõdõr. Kap su sõzdõrmaz nitelikte, hor kullanma durumunda bile şeklini muhafaza etmeye yeterli dayanõklõlõkta olmalõdõr. Kapta el tutamaklarõ ve tabanõnda, titreşim masasõna (G) (Madde 4.1.4) emniyetli şekilde, kelebek başlõ civatayla (H) bağlantõ sağlayacak kulaklar (çõkõntõlar) bulunmalõdõr. 4.1.2 Kalõp (çökme hunisi), et kalõnlõğõ 1,5 mm den daha fazla ve çimento hamurundan olumsuz etkilenmeyen metalden yapõlmõş olan. Kalõp iç yüzeyinde perçin başlõğõ benzeri çõkõntõ olmamalõ, iç yüzey düzgün olmalõ ve yüzeyde oyuk, çentik bulunmamalõdõr. Kalõp aşağõda verilen iç ölçülere sahip içi boş kesik huni şekilli olmalõdõr : Taban çapõ : (200 ± 2) mm, Üst yüz çapõ : (100 ± 2) mm, Yükseklik : (300 ± 2) mm. Kalõbõn alt ve üst yüzü açõk, biribirine paralel ve yüzler kalõp boyuna eksenine dik olmalõdõr. Kalõbõn üst kõsmõnda, yaklaşõk olarak kalõp yüksekliğinin 2/3 ünde, deney esnasõnda kalõbõ, içerisine sõkõştõrõlarak doldurulmuş betondan, düşey yönde yukarõ doğru çekebilmek için gerekli iki el tutamağõ bulunmalõdõr. 1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1
4.1.3 Disk, saydam ve yatay (C) konumda, kõlavuz yuva (E) içerisinde düşey olarak kayan ve vida (Q) ile sõkõştõrõlarak konumu sabitlenebilen çubuğa (J) monte edilmiş olan. Kõlavuz yuva yatay düzlemde elle döndürülebilen kola (N) bağlanmõş olmalõdõr. Dönebilen kol aynõ zamanda bir huniyi (D) de tutmalõdõr. Çökme kalõbõ, silindirik kap içerisine merkezlenerek yerleştirildiğinde, huninin altõ, çökme kalõbõnõn üst yüzüne uymalõdõr. Dönen kol, bir tutucu yuva (M) içerisine yerleştirilmeli ve bir vida (F) ile belirli bir konumda sabitlenebilmelidir. Kullanõm esnasõnda, çubuk ve huni ekseni ile silindirik kap ekseni aynõ doğrultuda çakõşmalõdõr. Saydam diskin çapõ (230 ± 2) mm ve kalõnlõğõ (10 ± 2) mm olmalõdõr. Saydam disk üzerine (P) kütlesi yerleştirilmelidir. Birbirine monte edilmiş çubuk ve saydam diskten oluşan hareketli parçalarõn, bu kütleyle birlikte toplam kütlesi (2750 ±50 ) g olmalõdõr. Hareketli çubuk, beton çökmesini belirleyebilmek üzere 5 mm aralõklarla bölümlenmiş olmalõdõr. 4.1.4 Titreşim masasõ (G), (380 ± 3) mm uzunlukta ve (260 ± 3) mm genişlikte olan. Titreşim masasõ, üç lâstik ayak üzerine oturan içi boş kaide (K) üzerine, dört adet titreşim yutucu parça kullanõlarak yerleştirilmelidir. Titreşim oluşturucu ünite (L), masanõn altõna emniyetli şekilde monte edilmelidir. Titreştirici 50 Hz ile 60 Hz arasõndaki anma frekansõnda çalõşmalõ ve üzerinde boş kap bulunduğu durumda masanõn düşey genliği yaklaşõk olarak ± 0,5 mm olmalõdõr. 4.1.5 Sõkõştõrma (şişleme) çubuğu, yaklaşõk 600 mm uzunlukta ve 16 mm çapõnda, ucu yuvarlatõlmõş, daire kesitli düz, çelikten yapõlmõş olan. 4.1.6 Kronometre veya saat, süreyi 0,5 saniye doğrulukla ölçmeye uygun özellikte olan. 4.1.7 Tekrar karõştõrma kabõ, su emmeyen ve çimento hamurundan kõsa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapõlmõş, rijit yapõlõ, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağõzlõ kürek kullanõlarak, betonun tamamiyle tekrar karõştõrõlmasõna uygun olmalõdõr. 4.1.8 Kürek, kare ağõzlõ. Not - Kare ağõz, tekrar karõştõrma kabõ içerisindeki betonun uygun şekilde karõştõrõlabilmesi için gereklidir. 4.1.9 Kepçe, yaklaşõk 100 mm genişlikte. 5 Deney numunesi Beton numunesi, EN 12350-1: 1999 a uygun olarak alõnmalõdõr. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karõştõrma kabõ içerisinde kare ağõzlõ kürek kullanõlarak yeniden karõştõrõlmalõdõr. 6 İşlem Vebe ölçer, yatay konumdaki rijit bir taban üzerine yerleştirilir ve silindir şekilli kap (A) titreşim masasõna (G) kelebek başlõ civatalarda (H) sõkõca bağlanõr. Çökme kalõbõ (B) nemlendirilir ve silindirik kabõn içerisine yerleştirilir. Tutma kolu döndürülerek huni (D), çökme kalõbõ üzerine getirilir ve kalõba temas edecek şekilde indirilir. Sabitleme vidasõ (F), çökme kalõbõ, silindirik kap içerisinde, tabandan yukarõya hareket etmeyecek şekilde sõkõştõrõlõr. Madde 5 e uygun olarak alõnan taze beton, çökme kalõbõna, eşit kalõnlõkta üç tabaka halinde ve her tabakanõn sõkõştõrõlmõş durumdaki kalõnlõğõ, kalõp yüksekliğinin yaklaşõk olarak 1/3 ü olacak şekilde doldurulur. Doldurma esnasõnda her tabaka, sõkõştõrma çubuğu ile 25 defa şişlenerek sõkõştõrõlõr. Sõkõştõrma çubuğu darbeleri, her tabakanõn yüzey alanõna düzgün dağõlmalõdõr. En alt tabakanõn sõkõştõrõlmasõ esnasõnda, darbelerin yüzeye düzgün dağõtõlmasõ için, sõkõştõrma çubuğunun düşey doğrultuya göre hafifçe yatõrõlmasõ ve darbelerden en az yarõsõnõn kenardan merkeze doğru spiral oluşturacak noktalara vurulmasõ gerekir. En alt tabaka, bütün derinliğince tabana sert darbe vurulmamaya dikkat edilerek sõkõştõrõlõr. İkinci ve son tabaka bütün derinliğince, sõkõştõrma çubuğu bir alt tabakaya da hafifçe işleyecek şekilde sõkõştõrõlmalõdõr. En üst tabakanõn doldurulmasõnda, sõkõştõrma işlemine başlanõlmadan önce beton seviyesinin kalõp üst yüz seviyesinden daha yukarõda olmasõ sağlanmalõdõr. En üst tabakanõn sõkõştõrõlmasõ esnasõnda, taze beton seviyesinin kalõp üst yüz seviyesinden daha aşağõya düşmesi halinde, beton seviyesinin sürekli olarak kalõp üst yüz seviyesinden daha yukarõda olmasõ sağlanacak şekilde beton ilâve edilmelidir. 2
En üst tabakanõn sõkõştõrõlma işlemi tamamlanõnca, sabitleme vidasõ (F) gevşetilir, huni (D) yukarõya kaldõrõlõr ve huni silindirik kap dõşõna gelecek şekilde kol çevrilir, vida (F) yeni konumda tekrar sõkõlõr. Bu esnada çökme kalõbõnõn (B) yukarõya kalkmamasõ ve betonun silindirik kap (A) içerisine yayõlmasõnõ önlemek için gerekli tedbirler alõnmalõdõr. Çökme kalõbõnõn üst seviyesinden taşan fazla beton, sõkõştõrma çubuğuna kesme ve yuvarlama hareketleri yaptõrõlarak sõyrõlõp alõnõr ve yüzey tesviye edilir. Kalõp (B), el tutamaklarõndan tutularak düşey şekilde yukarõya doğru çekilerek alõnõr. Kalõbõn çekilme işlemi 5 saniye 10 saniye arasõndaki sürede tamamlanmalõ, kalõp sabit hõzda çekilmeli, bu esnada beton kütlesine yanal hareket veya burulma hareketi yaptõrõlmamalõdõr. Betonun Şekil 2b) de gösterildiği gibi kaymasõ, Şekil 2c) de gösterildiği gibi tamamen çökmesi veya silindirik kap iç yüzeyine (A) temas eder şekilde çökmesi halinde bu durum kaydedilmelidir. Betonun silindirik kap (A) iç yüzeyine temas edecek kadar çökmemesi ve Şekil 2a) da gösterilen çökmenin oluşmasõ halinde bu durum kaydedilmelidir. Kol çevrilerek saydam disk (C) beton kütlesi üzerine getirilir, vida (Q) gevşetilir ve disk betona temas edinceye kadar dikkatlice indirilir. Betonda düzgün çökme olmasõ şartõyla, disk (C), beton kütlesinin en yüksekteki noktasõna temas eder ve bu esnada vida (Q) sõkõlõr. Çubuk üzerindeki bölümlerden (J), beton çökmesi okunur ve kaydedilir. Vida (Q), saydam diskin (C) silindirik kap içerisinde kolayca aşağõ hareket etmesini ve beton kütlesi üzerine tam oturmasõnõ temin etmek üzere gevşetilir. Çökmenin düzgün olmamasõ halinde, vida (Q), saydam diskin (C), silindirik kap içerisindeki betona oturacak kadar kaymasõnõ sağlayacak şekilde gevşetilmelidir. Titreşim masasõ çalõştõrõlõr ve aynõ anda kronometre başlatõlõr. Bu işlem yapõlõrken taze betonun nasõl sõkõştõğõ saydam diskten gözlenir. Diskin (C) alt yüzeyi, çimento hamuru ile tamamen kaplandõğõ an kronometre ve titreşim durdurulur. Geçen süre bir saniye doğrulukla kaydedilir. Deney işlemi, betonun kalõba doldurulmaya başlanõlmasõndan itibaren herhangi kesinti olmaksõzõn 5 dakika içerisinde tamamlanmalõdõr. Not - Taze beton kõvamõ, olabilecek rutubet kaybõ veya çimento hidratasyonu nedeniyle zamanla değişir. Bu nedenle birbiriyle kõyaslanabilecek sonuçlar alõnabilmesi için farklõ numuneler üzerinde yapõlacak deneylerin, karõşõmdan sonra sabit bir süre içerisinde yapõlmasõ gereklidir. 7 Deney sonuçlarõ Kronometreden okunan süre, en yakõn saniyeye yuvarlatõlarak kaydedilir. Bu değer, deneye tâbi tutulan taze betonun kõvamõnõ ifade eden Vebe süresidir. 8 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağõda verilenler bulunmalõdõr : a) Deney numunesinin tanõtõmõ, b) Deneyin yapõldõğõ yer, c) Deneyin yapõldõğõ tarih, d) Çökme şekli (tip) Düzgün / tamamen çökmüş / kayma oluşmuş, e) Ölçülen düzgün çökme değeri, en yakõn 10 mm ye yuvarlatõlarak (mümkünse), f) Vebe süresi, saniye olarak, g) Standard deney metodundan olan herhangi sapma, h) Standard deney metodundan herhangi sapma (g maddesi) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafõndan deneyin bu standarda uygun yapõldõğõna dair imzalõ beyanõ, 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 17025 de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 3
Deney raporunda aşağõda verilenler de bulunabilir : i) Deneyin günün hangi saatinde yapõldõğõ (zamanõ), j) Deney anõndaki beton numune sõcaklõğõ. 9 Kesinlik Bu deney için kesinlik verileri henüz mevcut değildir. Ölçüler mm dir. Şekil 1 - Vebe ölçer (Konsistometre kõvam ölçer) a) Düzgün çökme b) Kayma meydana gelmiş çökme c) Tamamen çökme Şekil 2 - Çökme şekilleri 4