T. C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER ve TANITIM ANABİLİM DALI BİR İLETİŞİM BİÇİMİ OLARAK MODA: TÜRKİYE'DE TOPLUMSAL DEĞİŞME AÇISINDAN ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ (TESETTÜR MODASI) Yüksek Lisans Tezi Gilman Senem Gençtürk Hızal Ankara- 2002 i,
ÖZET Türkiye'de Tanzimat dönemiyle başladığı kabul edilen 'modernleşme' süreciyle birlikte bir iletişim olarak giysi/ giyinme, toplumsal, ekonomik, kültürel ve siyasal dönüşümlerle farklılaşarak kendine ait bir moda olgusunu yaratmıştır. 1980 sonrası piyasa ekonomisine geçişle, yaşam tarzları ve tüketim kalıplarındaki değişimlere farklı bakış açılarından eklemlenen moda olgusu, İslami yaşam biçimine de tesettür modası olarak yansımıştır. Böylesi bir eklemlenmenin, günümüzde bu modanın tüketicileri tarafından nasıl "tüketildiğinin" ortaya konması, çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Aym zamanda, tesettür modası ve bu modanın tüketicilerinin kendilerini nasıl tanımladıkları ve moda olgusunun toplumsal denetim aracı olarak oynadığı rol ve toplumsallaşma süreci içerisinde konumlamşı çalışmanın kapsamında ele alınmaktadır. Çağdaş İslamın aktörleri olan kadınların görünürlüğü, giydikleri aracılığıyla oluşmakta ve tesettür özellikle kendi içinde modernleşmiş bir görüntüye karşılık gelen bir kavram olarak ortaya çıkmaktadır. "Tesettür modası", modernliğe eklemlenme, İslam ve modemizm boyutunda tartışılan, İslami bakış açısının kendi içinde de eleştirdiği, tartıştığı bir kavram olarak toplumsal hayatm gündelik pratiklerinin içine girmekte, bireysel bir kimlikle birlikte kollektif bir kimlik tasarımı sunmakta ve cemaat örüntüsü içinde sembolik etkileşimi sağlamanın aracı olmaktadır. Nitekim, çalışma kapsamında kartopu örneklemi doğrultusunda yapılan derinlemesine görüşmeler sonucunda, tesettürü benimseyen üniversite öğrencilerinin, tesettür modasını, kimliklerinin, yaşam tarzlarının ve tüketim örüntülerinin ifadelendirilmesinde bir iletişim biçimi olarak kullandıkları saptanmıştır. 215
Bu çalışma, cemaat ve cemiyet, Doğu ve Batı, modernlik ve geleneksellik, görünmezlik ve görünürlük gibi ikililiklerin bir karşıtlık ilişkisi içerisinde değil, ötesine geçerek, bir birliktelik üzerinden kurgulanması gerekliliğini ifade etmektedir. Tesettür modası bir iletişim biçimi olarak, bu birliktelikleri yansıtan bir alan, Türkiye'ye özgül kültürel ortama göre "smırlar"ı belirlenmiş bir giyim tarzıdır.
SUMMARY During the modernization process in Turkey, which was accepted to start in the Tanzimat Period, clothes/clothing as a way of communication has shaped its own sense of fashion differentiating by means of social, economic, political and cultural transformations. Entered into liberal economy after 1980s, Turkey has witnessed the fact that the phenomenon of fashion, being articulated into changing life styles and pattems of consumption with different point of views has reflected itself in Islamic way of life by tesettür fashion. To explore how the consumers of this style of fashion consume such articulation today, tesettür, constitutes the subject of the study. Also, the issues such as how the consumers of tesettür fashion perceive and define themselves, how fashion plays a role as a means of social control and how it is positioned in the socialization process are taken into consideration within the scope of the study. The visibility of veiled women as representatives of contemporary islam is formed by means of clotlıing and tesettür has appeared as a concept responding to a modemized image in itself. As a concept debated within the context of islam and modernism and criticized by the Islamic perspective itself, tesettür fashion penetrates into the practice of everyday life, as well as an individual identity presents itself as a collective identity, and becomes a means of symbolic interaction in the patterns of community. Within the scope of the study, it has been determined by means of deep interviews that the university students who adopted tesettür use that kind of fashion as a way of communication of their identity, their way of life, and patterns of consumption.
This study is an expression of the necessity of considering dichotomies such as community and society, East and West, modem and traditional, visibility and invisibility should be constructed not as binary oppositions but taken together reciprocally. Undoubtedly, as a way of communication, tesettür fashion reflects itself in the intersection of these reciprocities and it is a style of clothing the "boundaries" of which are determined by the specific cultural background of Turkey. o