VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI HABER BÜLTENÝ Sayý6 Eylül 2005 VOB ilk altý ayýný baþarýyla tamamladý! Döviz mi? DöVÝS mi? Aracý kurum gözüyle VOB VOB Takas Merkezi: TAKASBANK Türev ürünler ve uygun verim eðrisi seçimi Bilgi teknolojileri ve borsalar VOB dan haberler

EYLÜL 2005 y VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI n VOBJEKTÝF VOB ilk 6 ayýný baþarýyla tamamladý VOB 4 Aðustos 2005 tarihi itibariyle ilk 6 ayýný doldurdu. Bu süreyi çok baþarýlý geçen bir 6 ay olarak deðerlendirmek gerekmektedir. Borsada iþlem hacmi sürekli olarak artan bir seyir izlemiþtir. Temmuz 2005 hariç olmak üzere iþlem hacimleri bir önceki ayýn yaklaþýk iki katý olarak gerçekleþmiþtir. Açýk pozisyon sayýsý önemli bir büyüklüðe ulaþmýþtýr. Bunun yanýnda iþlem yapan nihai müþteri sayýsý da sürekli bir artýþ içerisinde olmuþtur. Borsamýz açýldýðýnda 35 olan üye sayýmýz 6 ay sonra 54 e ulaþmýþtýr. Borsamýzýn ürünleri üyelerimiz sayesinde Türkiye de ve dünyadaki tüm yatýrýmcýlara ulaþabilmektedir. Borsamýzýn verilerine Türkiye de faaliyet gösteren tüm veri yayýn kuruluþlarý vasýtasýyla ulaþýlabilmektedir. Gecikmeli veriler Borsamýzýn (www.vob.org.tr) ve bazý üyelerimizin web sitelerinde yer almaktadýr. Kapanýþ bilgileri bütün büyük günlük gazetelerde ve ekonomi basýnýnda yer almaktadýr. sayý 61

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 Ýþlem hacmi ve artan müþteri sayýsý Borsaya olan ilginin en önemli göstergesidir. Ancak ileride ilginin daha da fazla olacaðýna iliþkin göstergeler de ortaya çýkmaktadýr. Vadeli iþlemler finansal sistemde bir sonraki kuþak finansal araçlardýr. Bu nedenle bu araçlarýn finansal sistem tarafýndan tam anlamýyla kabulü, yetiþmiþ piyasa profesyonellerinin ortaya çýkmasýyla yakýndan ilgilidir. Birçok yetenekli gencin vadeli iþlemler alanýnda çalýþmaya, bu konuda kendilerini geliþtirmeye baþladýðýný görüyoruz. Bu durum ileride vadeli iþlemlerin çok daha hýzlý bir geliþme göstereceðinin teminatý olmaktadýr. Dünyadaki diðer vadeli iþlem borsalarýna baktýðýmýzda kote edilen sözleþmelerin çok azýnýn baþarýlý olduðunu görmekteyiz. Borsamýz, bu tecrübeden yola çýkarak 7 adet sözleþme ile iþlemlere baþlamýþtýr. Döviz ve hisse senedi sözleþmeleri baþlangýçtan itibaren en fazla ilgiyi çeken sözleþmeler olmuþtur. Emtiaya dayalý sözleþmeler, beklendiði þekilde yavaþ bir geliþme göstermektedir. Faiz sözleþmeleri, Hazine nin vadeleri uzatma politikasý nedeniyle gösterge niteliðini yakalayamamýþtýr. Faiz sözleþmelerinin iyileþtirilmesi projesi devam etmektedir. Borsamýz faaliyette bulunduðu süre içerisinde her hangi bir teknik sorunla karþýlaþmadan faaliyetlerini sürdürmüþtür. Bu da baþlangýçta dizayn edilen iþlem sisteminin etkin olduðunun bir göstergesidir. Ancak Borsanýn doðmasýyla birlikte piyasa yapýsýna iliþkin talepler daha somut bir zemine kavuþmuþtur. Borsamýz piyasadan gelen talepleri en hýzlý þekilde deðerlendirerek piyasa yapýsýnýn etkin bir þekilde ihtiyacý karþýlar halde kalmasýna gayret etmektedir. Açýk pozisyon sayýsýnýn artmasýna paralel olarak bazý üyelerimizin pozisyon limitleri yetersiz kalmýþ, bunun sonucunda döviz sözleþmelerinde pozisyon limitleri artýrýlmýþtýr. Kýsaca Borsamýz ilk 6 ayýnda beklenenin çok üstünde bir geliþme göstermiþtir. Bu durum gelecek 6 ay için umudumuzun artmasýný saðlamaktadýr. Gelecek nesil yatýrým araçlarýnýn bu þekilde kullanýlmaya baþlanmasý Borsamýz yanýnda finansal sistemimiz için de ileriye doðru atýlmýþ çok önemli bir adýmdýr.n Saygýlarýmla, Hamdi Baðcý Genel Müdür ve Yönetim Kurulu Üyesi 2 sayý 6

Eylül 2005 VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI HABER BÜLTENÝ Sayý6 Bu sayýda... VOB ilk altý ayýný baþarýyla tamamladý Döviz mi? DöVÝS mi? Aracý kurum gözüyle VOB Vadeli fiyatlar bir tahmin midir? VOB Takas Merkezi TAKASBANK Türev ürünler ve uygun verim eðrisi seçimi VOB dan Haberler Yýl:2 Sayý:6 Eylül 2005 Genel Müdür ün mesajý... 5 VOB da ilk 6 aylýk dönem geride kaldý 4 Þubat tan bugüne VOB da neler oldu? Ýþlem hacimleri ve piyasa seyri üzerine yorumlar Bilgi teknolojileri ve borsalar VOBJEKTÝF VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI HABER BÜLTENÝ 14 Döviz mi, DöVÝS mi? VOB Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmeleri yatýrýmcýlara yeni fýrsatlar sunuyor. Sahibi: Vadeli Ýþlem ve Opsiyon Borsasý A.Þ. Temsilci: Hamdi Baðcý Sorumlu Müdür: Emir Çetinkaya Mahiyeti: Ýktisadi Konular Yayýn Türü: Yerel Süreli Yayýn Yönetim Yeri: Akdeniz Caddesi Birsel Ýþ Mrk. No:14 K:6 Alsancak 35210 ÝZMÝR Te l: 0.232. 481 11 81 Fax: 0.232. 445 61 85 www.vob.org.tr e-posta:vob@vob.org.tr Basým Yeri: Hürriyet Matbaasý 1. Sanayi Sitesi 2826 Sokak No:52 ÝZMÝR Tel: 0.232. 459 96 00 pbx Fax: 0.232. 459 98 90 Basým Tarihi: 13.09.2005 23 VOB parlak bir baþlangýç yaptý... Uzman Görüþü: Hakan Yamaçoðuz / Ýþ Yatýrým 26 VOB Takas Merkezi analizi VOB Takas Merkezi fonksiyonu Takasbank tarafýndan yerine getirilmektedir. 30 Verim eðrisi seçimi Türev ürünler ve Türkiye ye uygun verim eðrisi seçimi 35 Bilgi teknolojileri ve borsalar Bilgi teknolojileri kullanýmý her zaman önemli bir iþ ve maliyet unsuru olagelmiþtir. 40 VOB dan haberler Baþbakan Yardýmcýsý Þener VOB u ziyaret etti. EBSO meslek Komiteleri VOB ziyareti. Yapý Kredi Yatýrým VOB Tanýtým Toplantýlarý. 45 Vadeli iþlem borsalarýnda güncel geliþmeler Dünyada neler oluyor? Kýsa kýsa güncel haberler... 4 sayý 6

EYLÜL 2005 y VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI n VOBJEKTÝF VOB da Ýlk Altý Aylýk Dönem Geride Kaldý Analiz Faaliyetlerimize baþladýðýmýz 4 Þubat 2005 tarihinden Temmuz ayýnýn son günlerine kadar geçen yaklaþýk 6 aylýk dönemde Borsamýzda oluþan veriler hedeflenen düzeyin de üstünde bir geliþmeye iþaret etmektedir. Aþaðýda Borsamýzda ilk altý aylýk dönemin önemli geliþmelerinden bir kýsmý ve bunlar üzerine yapýlan deðerlendirmelerimiz yer almaktadýr. 1) Ýþlem Miktarý ve Ýþlem Hacmi a. Artýþ Devam Ediyor! Aþaðýdaki grafikte ilk 6 aylýk dönemde gerçekleþtirilen iþlem hacmi ve iþlem miktarý geliþimi gösterilmektedir: yaklaþýk ortalama 1 milyon YTL olan günlük iþlem hacmi Temmuz ayýnda 30 milyon YTL rekor seviyelerine ulaþmýþtýr. Ýþlem hacmi ve miktarýnýn artýþ ivmesi piyasa katýlýmcýlarý için likiditenin de artmasý sonucunu doðurmakta, Borsamýzda riskten korunma ve yatýrým amaçlý olarak pozisyon almak ya da var olan pozisyonlarýný kapatmak isteyen yatýrýmcýlar için düþük maliyetli bir piyasa oluþumuna katkýda bulunmaktadýr. Yine likidite açýsýndan deðerlendirilebilecek olan bir baþka konu ise alým ve satým emirlerinin fiyatlarý arasýndaki farktýr. Özellikle endeks ve döviz sözleþmeleri için alým satým farkýnýn da etkin ve likit bir piyasada olmasý gereken seviyelerde gerçekleþtiði günlük akýþ içerisinde gözlenmektedir. Borsamýzda likiditenin artýþý ve iþlem maliyetlerinin buna baðlý olarak düþüþü üye sayýsýnýn artýþý, varolan üyelerin aktif olarak iþlem yapmaya baþlamasý, Takasbank ta açýlan hesap sayýsýnýn her geçen gün fazlalaþmasý gibi faktörlere baðlý olarak Borsamýzýn ve sözleþmelerimizin tanýnýrlýðýnýn ve kullanýlýrlýðýnýn artmasý ile doðrudan iliþkilidir. b. Enstrüman Bazýnda Daðýlým Grafikten de görüldüðü üzere iþlem hacmi ve miktarý göreli olarak durgun geçmesi beklenen yaz döneminde olmamýza raðmen belirgin bir þekilde artmaya devam etmektedir. Þubat ayý boyunca Arka sayfadaki grafikte baþlangýçtan günümüze kadar gerçekleþen iþlem hacminin enstrüman bazýnda daðýlýmý yer almaktadýr: sayý 65

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 yüksek hacim seviyelerine ulaþýlamamýþtýr. Gerek banka üyelerimizin sayýsýnýn artýþý gerekse yatýrýmcý ihtiyaçlarýnýn daha iyi karþýlanmasý için Borsamýz tarafýndan yapýlan çalýþmalar sonucunda faiz sözleþmelerinin iþlem hacimlerinin de hýzla artacaðý beklenmektedir. Ýlk üç ayda olduðu gibi ilk altý ayýn sonunda da en çok iþlem gören sözleþmeler olan döviz sözleþmelerinin iþlem hacmi Mayýs ayýndan günümüze yaklaþýk olarak altý buçuk kat artmýþtýr. Döviz sözleþmelerinin diðer sözleþmelere göre daha yüksek hacme sahip olmasýnda, dünyada yaþanan hemen her türlü olaydan etkilenen spot döviz piyasalarýndaki geliþmelerin etkisi dolayýsýyla oluþan riskten korunma ihtiyacý önemli rol oynamaktadýr. 7 Temmuz 2005 te Londra da gerçekleþen patlamalar sonucunda dünya genelinde piyasalar sarsýlýrken, ülkemizde spot döviz piyasalarýnda yaþanan hareketlilik Borsamýzda iþlem gören döviz sözleþmelerine de yansýmýþtýr. Bu geliþmeler doðrultusunda yatýrýmcýlarýn spottaki risklerini Borsamýzda minimize etmek için döviz sözleþmelerinde iþlem yapmalarý VOB un öneminin bir kez daha vurgular niteliktedir. Hisse senedi endeks sözleþmeleri ise Borsamýzýn faaliyete geçtiði tarihten Temmuz ayýnýn sonuna kadarki dönemde döviz sözleþmelerinden sonra en çok iþlem gören ikinci sözleþme grubu olmuþtur. Londra da 7 Temmuz 2005 tarihinde gerçekleþen patlamalar hisse senedi endeksi sözleþmelerini de etkilerken, ÝMKB de 2. seans baþlamadan önce Borsamýzda devam etmekte olan seansta, baþta Aðustos 2005 vadeli sözleþme olmak üzere tüm hisse senedi endeksi sözleþmelerinde yüksek miktarda iþlem gerçekleþtirilmiþ ve fiyatlar düþmüþtür. Borsamýz seansýnda yaþanan bu geliþmelerin ÝMKB Hisse Senetleri Piyasasýnýn 2. seansý için gösterge oluþturduðu piyasa katýlýmcýlarý tarafýndan ifade edilmiþtir. Ýþlem hacminin sadece %2.19 luk kýsmýný ise faiz sözleþmeleri oluþturmaktadýr. Türkiye nin yaþadýðý makro ekonomik geliþmelerin de etkisiyle vade yapýsý deðiþen borçlanma piyasalarýndaki geliþmeler VOB daki faiz sözleþmelerini de etkilemiþ, istenen Enstrüman bazýnda daðýlýmda son sýrayý ise emtia sözleþmeleri almaktadýr. Geçtiðimiz günlerde Borsamýzý ziyaret eden Baþbakan Yardýmcýsý Abdüllatif Þener in de vurgulamýþ olduðu gibi, emtia sözleþmelerinin önümüzdeki dönemde tarým sektöründe fiyat regülasyonunun saðlanmasýnda önemli bir rol oynayacaðý ve bu sözleþmelerde iþlem hacminin olmasý gereken seviyelere ulaþacaðý beklentisi hakimdir. 2) Açýk Pozisyonlar Aþaðýdaki grafikte her bir vade için sözleþme bazýnda hesaplanan açýk pozisyonlarýn toplam YTL deðerinin 4 Þubat 2005 tarihinden Temmuz ayýnýn son günlerine kadar olan seyri yer almaktadýr: Grafikten de görüldüðü gibi faaliyete geçiþten bu yana Borsamýzda oluþan açýk pozisyonlarýn YTL deðeri hýzla artmaktadýr. Son üç ay deðerlendirildiðinde, Mayýs ayýndan Temmuz sonuna dek açýk pozisyonlarýn YTL deðerinin yaklaþýk 6 kat artýþ göstererek 19,3 Milyon YTL den 113,2 Milyon YTL ye yükseldiði görülmektedir. Ýþlem hacmi ve iþlem miktarýndaki artýþa paralel olarak açýk pozisyon YTL deðerinin de yükselmesi, piyasa katýlýmcýlarý için, gerçekleþen hacim ve miktarýn niteliðine dair ipucu oluþturmaktadýr. Gün geçtikçe daha çok yatýrým portföyünde çeþitli stratejiler çerçevesinde Borsamýz sözleþmelerine yer verilmektedir. 6 sayý 6

EYLÜL 2005 y VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI n VOBJEKTÝF 3) Garanti Fonu Aþaðýdaki grafikte Garanti Fonu YTL deðerinin açýlýþ tarihinden itibaren geliþimi görülmektedir: ÜYE DAÐILIMI Banka 26% Aracý Kurum 74% Üye Temsilcisi Sayýsýnda Son Durum Garanti Fonu YTL deðerinin artýþýnda iki önemli faktör rol oynamaktadýr. Bunlardan birincisi yeni üyelerin katýlýmýyla Garanti Fonuna yapýlan asgari katký payý tutarlarýnýn toplamýnýn artmasýdýr. Ýkinci önemli faktör ise, Garanti Fonunun tutulan açýk pozisyonlarla doðru orantýlý olarak yapýlandýrýlmasýdýr. Üyelerimiz, açýk pozisyon YTL deðerleri arttýkça Garanti Fonundaki paylarýný da buna paralel olarak arttýrmaktadýr. Garanti Fonu karþý taraf riskinin ortadan kaldýrýlmasýnda önemli bir görev üstlendiði için, bu fondaki tutarlarýn artýþý Borsamýza ve takas sistemimize olan güvenin de artmasýný saðlamaktadýr. 4) Üyeler Açýlýþ tarihinde 35 üye ile iþlemlere baþlayan Borsamýzda, Temmuz 2005 sonu itibarýyla, 14 ü banka 40 ý aracý kurum olmak üzere 54 üye sayýsýna ulaþýlmýþtýr. Kýsa vadede üye sayýmýzýn 60 a ulaþacaðý tahmin edilmektedir. Borsamýza üye olmak için gerekli olan türev araçlarýn alým satýmýna aracýlýk yetki belgesini almak için baþvurular devam etmektedir. 06-13 Haziran 2005 tarihlerinde XVIII. Dönem, 20 27 Haziran 2005 tarihlerinde XIX. Dönem eðitimleri tamamlanmýþtýr. VOB ÜYE TEMSÝLCÝSÝ eðitimleri sonunda Ýstanbul ve Ýzmir den 295 kiþiye Borsamýz Üye Temsilci Belgesi verilmiþtir. Üye Temsilcisi olmaya hak kazanmýþ olanlardan 144 ü de üyeler tarafýndan iþlem yapmak üzere yetkilendirilmiþlerdir. VOB Üyelerinin Bankacýlýk ve Sermaye Piyasasýndaki Aðýrlýðý Üyelerimizin sermaye yapýlarý incelendiðinde 2004 yýl sonu rakamlarý itibariyle üye aracý kurumlarýn Türkiye deki diðer aracý kurumlarýn sermaye toplamýnýn % 64 üne, üye bankalarýn ise Türk Bankacýlýk Sistemi nin toplam özkaynaðýnýn %54 üne sahip olduðu görülmektedir. sayý 67

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 ÜYE ARACI KURUMLAR MALÝ TABLO TÜRÜ ÖZSERMAYE (YTL) YÜZDESEL PAY ACAR YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 4.969.958 0,41% AK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. UFRS 73.001.628 5,98% ALTERNATÝF YATIRIM A.Þ. ENF 17.111.553 1,40% ATA ONLINE MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 2.891.313 0,24% ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 20.564.554 1,69% BENDER MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 21.919.994 1,80% DELTA MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 8.997.415 0,74% DENÝZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 13.043.791 1,07% DIÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. K.UFRS 36.275.673 2,97% ECZACIBAÞI MENKUL DEÐERLER A.Þ. K.ENF 28.708.935 2,35% EFG ÝSTANBUL MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 10.501.771 0,86% EGEMEN MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 1.401.030 0,11% EKÝNCÝLER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 5.475.338 0,45% EKSPRES YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. UFRS 10.155.116 0,83% EVGÝN YATIRIM MENKUL DEÐERLER TÝCARET A.Þ. ENF 4.834.352 0,40% FÝNANS YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. K.UFRS 34.045.989 2,79% FORM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 986.552 0,08% GEDÝK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 20.314.685 1,66% GFC GENERAL FÝNANS MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 1.859.286 0,15% GLOBAL MENKUL DEÐERLER A.Þ. K.ENF 16.395.233 1,34% HAK MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 15.667.828 1,28% HEDEF MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 1.536.690 0,13% ÝNFO MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 9.271.996 0,76% ÝÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 97.881.630 8,02% NUROL MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 5.454.866 0,45% ÖNCÜ MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 1.958.894 0,16% OYAK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 49.044.122 4,02% PRÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 3.182.180 0,26% RAYMOND JAMES YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 7.538.087 0,62% SANKO MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 5.074.505 0,42% ÞEKER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 15.920.088 1,30% STANDARD YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. ENF 6.819.116 0,56% TACÝRLER MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 42.968.049 3,52% TAKSÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 2.159.798 0,18% TARÝÞ MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 1.864.978 0,15% TEB YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 22.858.463 1,87% TURKISH YATIRIM A.Þ. UFRS 9.633.557 0,79% VAKIF YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 29.454.343 2,41% YAPI KREDÝ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. ENF 104.945.088 8,60% YATIRIM FÝNANSMAN MENKUL DEÐERLER A.Þ. K.UFRS 21.740.260 1,78% VOB ÜYESÝ ARACI KURUM TOPLAMI 788.428.704 64,61% ARACI KURUM TOPLAMI (105 kurum) 1.220.354.088 100% Kaynak: ENF: Enflasyon Muhasebesine Esasýna Göre Mali Tablolar K.ENF: Konsolide Enflasyon Muhasebesi Esasýna Göre Mali Tablolar UFRS: Uluslararasý Finansal Raporlama Esasýna Göre Mali Tablolar K.UFRS: Konsolide Uluslararasý Finansal Raporlama Esasýna Göre Mali Tablolar 8 sayý 6

EYLÜL 2005 y VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI n VOBJEKTÝF ÜYE BANKALAR ÖZSERMAYE(*000 YTL) YÜZDESEL PAY AKBANK T.A.Þ. 6.226.991 13,55% ALTERNATÝF BANK A.Þ. 131.164 0,29% DENÝZ BANK A.Þ. 854.535 1,86% DEUTSCHE BANK A.Þ. 125.117 0,27% FÝNANSBANK A.Þ. 1.047.022 2,28% HSBC BANK A.Þ. 1.014.030 2,21% KOÇBANK A.Þ. 726.117 1,58% OYAKBANK A.Þ. 714.453 1,55% TÜRKÝYE GARANTÝ BANKASI A.Þ. 3.169.324 6,90% TEKSTÝL BANKASI A.Þ. 136.914 0,30% TÜRK DIÞ TÝCARET BANKASI A.Þ. 988.835 2,15% TÜRKÝYE ÝÞ BANKASI A.Þ. 7.639.999 16,62% TÜRKÝYE SINAÝ KALKINMA BANKASI A.Þ. 381.658 0,83% TÜRKÝYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 2.012.203 4,38% ÜYE BANKA TOPLAM 25.168.362 54,76% TÜRK BANKACILIK SÝSTEM TOPLAMI 45.962.658 100% Kaynak: www.tbb.org.tr ÝMKB Hisse Senedi Piyasasý ve Tahvil ve Bono Piyasalarýndaki iþlem hacimleri incelendiðindeyse üyelerimizin Hisse Senedi Piyasasý ndaki 2004 yýlý toplam iþlem hacminin % 69,98 ini, Tahvil ve Bonu Piyasasý ndaki 2004 yýlý iþlem hacminin ise %57,52 sini gerçekleþtirdiði görülmektedir. daðýlýmý incelendiðinde; tüm üyelerin iþlem hacmi toplamýnýn % 31,67 sini Ýþ Yatýrým Menkul Deðerler A.Þ. ye ait olduðunu ve % 22 ile onu Türkiye Garanti Bankasý A.Þ. nin takip ettiði görülmüþtür. Üyelerimizin Ýþlem Hacmi Daðýlýmý Borsamýzda 4 Þubat 2005 ile 22 Temmuz 2005 tarihleri arasýnda gerçekleþen toplam iþlem hacmi 680.111.539,50 YTL dir. Arka sayfadaki tabloda üyelerimizin bu dönemde gerçekleþtirdikleri iþlem hacimleri listelenmiþtir. Ýþlem hacmi sýralamasýnda ilk 10 üyenin yüzdesel sayý 69

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 ÜYELER ÝÞLEM HACMÝ TOPLAM (YTL) 1 ÝÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 430.755.713,10 2 TÜRKÝYE GARANTÝ BANKASI A.Þ. 302.226.869,60 3 RAYMOND JAMES YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. 95.318.580,50 4 GEDÝK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 64.660.516,50 5 TÜRKÝYE SINAÝ KALKINMA BANKASI A.Þ. 58.198.552,00 6 SANKO MENKUL DEÐERLER A.Þ. 56.178.230,00 7 OYAK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 55.980.044,00 8 TARÝÞ MENKUL DEÐERLER A.Þ. 53.546.875,00 9 AK YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 28.261.636,50 10 NUROL MENKUL KIYMETLER A.Þ. 28.023.063,50 11 KOÇBANK A.Þ. 21.144.691,40 12 BENDER MENKUL DEÐERLER A.Þ. 18.339.042,00 13 DEUTSCHE BANK A.Þ. 17.337.428,50 14 FÝNANS YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 16.744.085,50 15 TACÝRLER MENKUL DEÐERLER A.Þ. 16.307.771,00 16 ACAR YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 13.626.576,00 17 EVGÝN YATIRIM MENKUL DEÐERLER TÝC. A.Þ. 11.760.720,10 18 OYAKBANK A.Þ. 9.885.070,80 19 YAPI KREDÝ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 9.826.953,50 20 YATIRIM FÝNANSMAN MENKUL DEÐERLER A.Þ. 9.765.964,00 21 GFC GENERAL FÝNANS MENKUL DEÐERLER A.Þ. 6.790.123,50 22 HAK MENKUL KIYMETLER A.Þ. 5.851.821,50 23 DENÝZ BANK A.Þ. 4.921.701,50 24 TAKSÝM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 4.506.983,50 25 HEDEF MENKUL DEÐERLER A.Þ. 3.915.703,50 26 ÝNFO MENKUL DEÐERLER A.Þ. 3.314.412,50 27 ÞEKER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 2.445.447,00 28 DELTA MENKUL DEÐERLER A.Þ. 2.177.552,00 29 EGEMEN MENKUL KIYMETLER A.Þ. 1.960.655,00 30 EKÝNCÝLER YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 1.784.503,50 31 FORM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 1.057.974,50 32 DENÝZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Þ. 760.042,00 33 ATA ONLINE MENKUL KIYMETLER A.Þ. 726.891,50 34 ÖNCÜ MENKUL DEÐERLER A.Þ. 359.633,00 35 EFG ÝSTANBUL MENKUL DEÐERLER A.Þ. 303.892,50 36 TEB YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 293.012,00 37 DIÞ YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 288.060,50 38 TÜRKÝYE ÝÞ BANKASI A.Þ. 273.700,00 39 VAKIF YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 267.924,50 40 GLOBAL MENKUL DEÐERLER A.Þ. 237.164,50 41 ECZACIBAÞI MENKUL DEÐERLER A.Þ. 86.767,50 42 EKSPRES YATIRIM MENKUL DEÐERLER A.Þ. 5.184,00 43 ALTERNATÝF YATIRIM A.Þ. 2.818,00 44 ALTERNATÝF BANK A.Þ. 2.727,50 Toplam 1.360.223.079,00 10 sayý 6

EYLÜL 2005 y VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI n VOBJEKTÝF Þubat-Haziran döneminde en yüksek iþlem hacmine sahip 5 üyenin iþlem hacimleri ve bu iþlem hacimlerinin toplam iþlem hacmine oraný da yüzdesel olarak aþaðýdaki grafikte verilmiþtir: 6) Sanal Ortamda VOB Borsamýzýn internet adresi olan www.vob.org.tr, faaliyete geçiþimizden bu yana günde ortalama 33 bin kez olmak üzere yaklaþýk 5 milyon kez hit almýþtýr. Bu süre zarfýnda web sayfamýzý ziyaret eden kiþi sayýsý ise 90 bin olarak belirlenmiþtir. Sayfamýzýn Ýngilizce versiyonu olan www.turkdex.org.tr ise günlük ortalama 2.130 kez olmak üzere toplam olarak 313 bin kez hit almýþtýr. Üyelerimizin yüksek spot piyasa paylarý ve etkinlikleri dikkate alýndýðýnda, üyelik yapýsýnýn çok geniþ bir yelpazede oluþtuðu ve önemli bir potansiyel arz ettiði görülmektedir. Gelinen aþamada yeni üyelik kazanýmlarýnýn yaný sýra varolan üyelerimizin aktif katýlýmýnýn saðlanmasýnýn da Borsamýzýn geliþiminde önemli bir rol oynayacaðý anlaþýlmaktadýr. 5) Veri Yayýný Faaliyete geçiþte verilerimiz beþ veri yayýncýsý tarafýndan daðýtýlmakta iken veri yayýncýlarla yapýlan çalýþmalar sonucunda Bloomberg L.P. ve Ýnfo-Trace Bilgisayar ve Enformasyon Hizmetleri A.Þ. nin de katýlýmý ile veri yayýný yapan þirket sayýsý yediye yükselmiþtir. Yatýrýmcýlar tarafýndan Borsamýz verilerine ulusal ve uluslar arasý çeþitli veri yayýn þirketleri aracýlýðýyla farklý grup ve kategoriler çerçevesinde ulaþýlmasý Borsamýz için büyük önem arz etmektedir. Web sayfamýza yurt içinden baðlantýlarýn oraný %68 iken yurt dýþý baðlantýlarýn %87 si ABD den, %4 ü Ýngiltere den, %2 si Almanya dan ve geriye kalan %7 si ise dünyanýn çeþitli ülkelerinden gerçekleþtirilmiþtir. Çok sayýda kiþinin Borsamýzýn web sayfalarýný ziyaret ederek VOB hakkýnda bilgi edinmek istemesi, Borsamýzdaki aktif yatýrýmcý sayýsýnýn gelecek günlerde de artmaya devam edeceðinin iþareti olarak yorumlanmaktadýr. 7) Düzenlemelerde Deðiþiklik ve Eklemeler Borsamýzýn açýlýþýndan bu yana yaþanan geliþmeler ve üyelerimizle birlikte diðer tüm piyasa katýlýmcýlarýnýn talep ve ihtiyaçlarý dikkate alýnarak dinamik bir yapýda düzenleme deðiþiklikleri ve yeni düzenlemeler yapýlarak Borsamýzýn yapýsý gözden geçirilmektedir. Arka sayfada açýlýþtan bu yana düzenlemelerimizdeki belli baþlý deðiþiklikler/eklemeler yer almaktadýr: Mevcut veri yayýncýlarýmýzýn listesi aþaðýda alfabetik olarak yer almaktadýr: l Bloomberg L.P. l Foreks Bilgi Ýletiþim Hizmetleri A.Þ. l Info-Trace Bilgisayar ve Enformasyon Hizmetleri A.Þ. l ÝBS Ýstanbul Bilgi Ýletiþim Sistemleri Ticaret ve Sanayi A.Þ. l Matrix Bilgi Daðýtým Hizmetleri A.Þ. l Plato Veri Daðýtým Hizmetleri A.Þ. l Reuters Enformasyon Ltd. Þti. sayý 611

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 25 Nisan 2005 25 Nisan2005 27 Haziran 2005 27 Haziran 2005 27 Haziran 2005 Özel Emirler ve Özel Emir Ýlan pazarýnda girilen minimum emir miktarý 5.000 adet sözleþmeden 2.000 adet sözleþmeye düþürülmüþtür. Mutlak pozisyon limiti tüm sözleþmelerde 5.000 adet sözleþmeden 10.000 adet sözleþmeye çýkarýlmýþtýr. Riskli hesaplarýn ana pazar da aktif emirlerin yaný sýra pasif emir giriþi de yapabilmelerine izin verilmiþtir. Normal seansta girilebilecek maksimum pasif emir miktarý 1.000 adet sözleþmeden 2.000 adet sözleþmeye çýkarýlmýþtýr. Mutlak pozisyon limiti döviz sözleþmelerinin tamamýnda 10.000 den 20.000 e çýkarýlmýþtýr. Bundan sonraki aþamalarý baþarýyla gerçekleþtirebilmek ve Borsamýzýn etkin yapýsýný sürdürebilmek için piyasa iþleyiþi, takas, sözleþme dizayný, üyelik yapýsý ve risk yönetimine iliþkin konular baþta olmak üzere çeþitli konular üzerinde çalýþmalar yapýlmaya devam edilmektedir.n 12 sayý 6

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 Araþtýrma Döviz mi, DöVÝS* mi? * VOB Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmeleri Döviz Kur nedir? Bizi neden ilgilendirir? Döviz kuru (kur deðeri), bir ulusal para biriminin, diðer bir ulusal para birimine olan oranýdýr. Gazetelerde döviz kurlarý genellikle bir birim yabancý paranýn alabileceði YTL olarak gösterilir. Örneðin YTL/ABD dolarý kuru 1,30 ise bu 1 ABD dolarý karþýlýðýnda 1,30 YTL alýnabildiðini gösterir. Bu örnekteki 1,30 rakamýnýn artmasý YTL nin deðer kaybettiði anlamýna gelir. Bu örnekte 1 YTL 0.77 ABD dolarý alabilmektedir. Bazý ülkelerde döviz kuru çok az kiþiyi ilgilendirirken ülkemizde çok fazla kiþiyi ve ekonomik birimi ilgilendirmektedir. Bunun bazý nedenleri bulunmaktadýr. Geçmiþte TL nin istikrarlý olmamasý, ekonomik birimlerin servetlerini istikrarlý gördükleri yabancý para birimi cinsinden tutmaya zorlamýþtýr. Uzun vadeli hizmet ve teslim sözleþmeleri, borç alýp vermeler ve bir çok ekonomik faaliyet yabancý para birimi üzerinden yürütülmüþtür. Bunlara ilave olarak ülkemizin ithalat ve ihracat toplamýnýn milli gelire oraný oldukça yüksek düzeydedir. Ortalama bir iþletme ve yatýrýmcýnýn döviz kuruyla ilgisi þu þekilde ortaya çýkmaktadýr: l Döviz cinsinden tasarrufu (mevduat, nakit, alacak, eurobond vs.) bulunabilir, l Döviz cinsinden bir borcu (banka kredisi, finansal kiralama, diðer borçlar) olabilir, l Dövizdeki hareketlerden etkilenen bir gelir veya gideri (faiz ödemesi, ithalat, ihracat, hizmet gelirleri, maaþ vs.) olabilir. Döviz kurlarý sürekli olarak deðiþmektedir. Bu deðiþim ülkemizde çok daha þiddetli gerçekleþmekte ve diðer ülkelerdekinden çok daha fazla alaný etkilemektedir. Döviz kurlarý deðiþtiðinde servetimiz deðiþmekte, gelirimiz azalmakta veya artmaktadýr. Bizi döviz kurundaki deðiþimler neden endiþelendirir: l Döviz cinsinden borcunuz var. Ya kur artarsa? l Ýleride döviz cinsinden borçlanarak yatýrým yapmayý planlýyorsunuz. Ya kur artarsa? l Dolar cinsinden maaþ alýyorsunuz ve YTL cinsinden giderleriniz var? Ya Dolar düþerse? l Ýhracatçýsýnýz ve vadeli satýþ yaptýnýz. Alacaðýnýzý tahsil ettiðinizde gerçekleþen spot dolar kuru ya beklediðiniz gibi çýkmazsa? l Dolar cinsinden mevduatýnýz var. Vadesi dolduðunda YTL üzerinden bir yatýrým planlamaktasýnýz. Ya Dolar kuru düþerse? Burada temel sorun þu: varlýklarýmýzý, servetimizi, gelir ve giderimizi, kýsaca finansal saðlýðýmýzý döviz kurunun tesadüfi deðiþimlerine mi býrakmalýyýz? Finansal saðlýðýmýzý tesadüflerin belirlemesini istemiyorsak vadeli iþlemleri kullanmak bir gereklilik haline gelmektedir. Döviz sadece enflasyonist dönemlerde ve ülkelerde kullanýlan bir korunma aracý deðildir. Ayný zamanda çok cazip bir yatýrým alternatifini de oluþturmaktadýr. Döviz, ülkelerin ekonomik potansiyellerini satma 14 sayý 6

EYLÜL 2005 y VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI n VOBJEKTÝF veya alma imkanýný saðlamaktadýr. Dünyada döviz piyasasý tam anlamýyla 24 saat iþlemektedir. Bu piyasalarda iþlem hacimlerinin çok önemli bir kýsmý ABD Dolarý, Euro, Japon Yeni, Pound, Ýsviçre Frangý gibi para birimleri üzerinden gerçekleþmektedir. Döviz ticaretinin çok küçük bir kýsmýný ithalat ihracat gibi kalemler oluþturmakta, geri kalan ticaret yatýrým saikiyle yapýlmaktadýr. Kuru ne belirler? Dünyada kur seviyesinin belirlenmesine iliþkin deðiþik sistemler benimsenmiþtir. Bu sistemleri sabit ve deðiþken kur sistemleri olarak ikiye ayýrarak inceleyebiliriz. Sabit kur sisteminde, ulusal para yabancý bir para veya paralardan oluþan bir sepet karþýsýnda sabitlenmekte ve bu deðerin sürmesi para otoritesi tarafýndan bazen açýk bazen de dolaylý olarak garanti edilmektedir. Serbest kur sisteminde ise, döviz kurunun fiyatý doðrudan piyasada oluþan arz ve talebe göre belirlenmektedir. Ara rejim olarak adlandýrýlan, Avrupa Para Sistemine geçiþ aþamasýnda da uygulanan kurun bir band içerisinde hareketine müsaade eden yapý ile kontrollü dalgalanma (managed float), sürünen kur (crawling peg) adý altýndaki sistemlerde ise, kur belli bir takým kriterlere göre yönlendirilmekte ve para otoritesi tarafýndan gerektiðinde müdahale edilmektedir. Türkiye de son 20 yýl içinde çeþitli türleri uygulanan yönetilen (kontrollü) kur rejimlerinin baþarýsýzlýða uðramasý sonucunda Þubat 2001 tarihinden itibaren serbest dalgalý kur rejimi uygulanmaya baþlamýþtýr. Spot piyasada döviz kurlarýnýn oluþumunda etkili olan iki ana teorem vardýr : 1. Satýn Alma Gücü Paritesi Teoremi Bu teoriye göre bir mal sepetinin fiyatý dünyadaki tüm ülkelerde ayný olmalýdýr. Örnek verecek olursak, Türkiye deki mal sepetinin fiyatý 2 YTL ve ayný mal sepetinin ABD deki fiyatý 1 Dolar ise YTL Dolar kuru 2 YTL/Dolar olmalýdýr. Ayný mal ve hizmetleri temsil eden bir sepetin iki ülkede birden oluþturulmasý oldukça zordur. Bunun yanýnda tüm mal ve hizmetler ticarete konu olmaz. Bu da fiyatlarýn iki ülkede eþit olmasý yönünde hareket etmeyebilir. The Economist dergisinin hazýrlamýþ olduðu Big Mac endeksi satýn alma gücü paritesi teoremine göre kurlar hakkýnda bir fikir verebilir. Bu endeks deðiþik ülkelerdeki Mc Donald s larda satýlan hamburger fiyatlarýný cari kurlar üzerinden karþýlaþtýrarak yerel paranýn ABD dolarý karþýsýnda deðerli olup olmadýðý hakkýnda bir gösterge sunmaktadýr. 2. Faiz Oraný Paritesi Teoremi Bu teorem döviz kurlarý ile faiz oranlarýnýn bir sistemi oluþturduðunu ileri sürmektedir. Bu teoreme göre, vadeli kurlarýn varlýðý durumunda, iki ülkedeki risksiz faiz oranlarý, spot ve vadeli kurlar arasýnda bir iliþki bulunmalýdýr. Gerçekten de vadeli kurlarýn varlýðý, bir yabancý paranýn ileri tarihte bugünden belirlenen sabit bir tutarda yerli paraya dönüþtürme imkaný sunmaktadýr. Bu durumda, belirli bir paranýn belirli bir süre yerli para cinsinden risksiz devlet tahviline yatýrýlmasýyla oluþan getiriyle söz konusu tutarýn spot piyasadan yabancý paraya dönüþtürülüp yabancý para cinsinden risksiz faiz haddine yatýrýlmasý ve vadeye denk gelen bir vadeli iþlem sözleþmesinin satýlmasýyla elde edilen getirinin birbirine eþit olmasý gerekmektedir. Bu eþitliðin bozulmasý durumunda arbitraj imkaný oluþur ve bu arbitraj kurlarýn deðiþmesini saðlayarak dengenin yeniden oluþmasýný zorlar. Yukarýda açýklanan teoriler döviz kurlarýnýn gerçek hayatta oluþan seviyelerini açýklamada önemli ipuçlarý sunar. Bu çerçevede, döviz kurlarýnýn arz ve talebini ve dolayýsýyla döviz kurlarýnýn seviyesini bir çok deðiþken etkileyebilmektedir. Büyüme, iþsizlik oraný, vergiler, ihracat ve ithalat dahil ödemeler dengesi'ndeki geliþmeler, kamu borçlarý, bütçe açýklarý gibi ülkelerin ekonomik performansý ile ilgili birçok faktör bir ülke parasýnýn deðerinin belirlenmesinde etkili olmaktadýr. Ayrýca politik yapý ve toplumsal davranýþlar gibi birçok ekonomi dýþý faktör de döviz kurunu etkilemektedir. Her ne kadar son zamanlarda Türkiye ekonomisi önceki dönemlere kýyasla daha istikrarlý bir yapýya kavuþmuþ olsa da, yukarýda saydýðýmýz pek çok deðiþik etken sonucu döviz kurlarýndaki oynaklýk (volatilite) devam etmektedir (Bkz. Grafik 1). sayý 615

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 Grafik 1 * Fiyat endeksi olarak 2005 yýlý öncesinde toptan eþya fiyatlarý, sonrasýnda üretici fiyatlarý kullanýlmýþtýr. Kaynak : TCMB Spot mu Vadeli mi? Biz YTL ile dövizin ayný zamanda el deðiþtirdiði piyasaya spot döviz piyasasý diyoruz. Bir döviz büfesinden döviz aldýðýnýzda spot piyasada iþlem yapmýþ olursunuz. Buna karþýlýk VOB da bir vadeli iþlem sözleþmesi aldýðýnýzda vadeli piyasada iþlem yapmýþ olursunuz. Spot piyasa dövizle yapýlabileceklerin çok küçük bir kýsmýný sunmaktadýr. Örneðin dövizin düþeceðini düþündüðünüzde bu düþüþten kar elde etmek için bir iþlem yapma imkanýnýz bulunmamaktadýr. Aþaðýda spot ve vadeli piyasalarýn karþýlaþtýrmasýný bulacaksýnýz: l Gerekli ilk yatýrým: Spotta bir döviz aldýðýnýzda nakden ve tamamen tüm ödemenin peþin olarak yatýrýlmasý gerekmektedir. Vadelide ise daha az bir oranda bir baþlangýç teminatý istenir. Bu durum ayný zamanda kaldýraç etkisi olarak adlandýrýlýr. Kurlardaki deðiþim, vadeli iþlem sözleþmelerinde yatýrýlan teminata oranla daha fazla kar veya zarar edilmesine neden olur. l Fiyat yönü beklentisine göre hareket: Spot piyasada sadece kurlarýn yükseleceðini beklerseniz yatýrým yapabilirsiniz. Kurun düþeceðini bekleseniz de VOB da yatýrým yapabilirsiniz. l Korunma: Spot piyasa iþlemleriyle dövizdeki dalgalanmalardan korunma imkaný çok kýsýtlýdýr. Vadeli sözleþmeler ile bu kolaylýkla gerçekleþtirilebilir. l Piyasalarýn yapýsý: VOB, merkezi, elektronik, açýk ve etkin bir piyasadýr. Herkesin kolaylýkla ulaþabileceði açýk bir piyasa olan VOB, yatýrýmcýlara adil bir fiyat üzerinden iþlem yapma fýrsatý sunmaktadýr. l Muhafaza: Spottan alýnan dövizin fiziken saklanmasý ve sahte olmadýðýndan emin olmamýz gereklidir. Bu ilave maliyet hususu VOB sözleþmeleri için geçerli deðildir. l Vade: Spot piyasada alýnan bir dövizin belirli bir vadesi yoktur. Yatýrýmcýlar süreki olarak bunu ellerinde bulundurabilirler ve ilave bir ödeme yapmakla yükümlü deðillerdir. VOB sözleþmelerinin bir vadesi vardýr. Her gün itibariyle sözleþme nedeniyle kar veya zarar oluþur ve bu hesaplara yansýr. Yatýrýmcý, sözleþme süresi içerisinde zarar ederse ilave nakit ödemek zorunda kalabilir. Yurtiçi Döviz Piyasalarý Döviz yurt içinde deðiþik pazarlarda el deðiþtirmektedir. Bu pazarlarýn katýlýmcýlarý ve kurallarý farklý olabilmektedir. Bazý pazarlara katýlým bankalarla sýnýrlý olabilirken bazý pazarlar küçük yatýrýmcýlara açýk olabilmektedir. TCMB Bünyesindeki Döviz ve Efektif Piyasalarý: l YTL Karþýlýðý Döviz Alým/Satým Piyasasý l YTL Karþýlýðý Efektif Alým/ Satým Piyasasý l Döviz Depo Piyasasý l Döviz Karþýlýðý Döviz ve Efektif ile Efektif Karþýlýðý Efektif Piyasalarý l Swap & Forward Döviz ve efektif piyasalarýnýn kuruluþ amacý, bankalararasý döviz ve efektif hareketlerini düzenlemek, bankacýlýk sektöründeki döviz ve efektif kaynaklarýn daha etkin kullanýmýný saðlamak ve para politikasýna esneklik kazandýracak yeni araçlar oluþturmaktadýr. Döviz ve efektif piyasalarýna, bankalar, yetkili kurumlar ve özel finans kurumlarý katýlabilmektedir. YTL/Döviz piyasasýnda yetkili kurumlar kendi aralarýnda YTL karþýlýðý döviz alým-satým iþlemleri yapabildiði gibi TCMB, gerek pozisyon tutmak ve gerekse diðer amaçlarla piyasaya girebilmektedir. Gösterge Niteliðindeki Kurlarýn Belirlenmesi 1 Nisan 2002 tarihinden itibaren TCMB tarafýndan her iþ günü saat 10.30-15.30 arasýnda her bir saatte 16 sayý 6

EYLÜL 2005 y VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI n VOBJEKTÝF (10.30, 11.30, 12.30, 13.30, 14.30, 15.30) bankalararasý döviz piyasasýnda 1 milyon ABD Dolarý karþýlýðýnda Türk Lirasý/YTL kotasyon veren bankalarýn alým ve satým fiyatlarýnýn ortalamalarýnýn ortalamasý tespit edilmekte ve bu 6 ortalamanýn aritmetik ortalamasý Merkez Bankasýnca saat 15.30 itibarýyla belirlenen gösterge niteliðindeki 1 ABD Dolarý döviz satýþ kuru olarak ilan edilmektedir. Bankalararasý Döviz Piyasasý Bankalar, yetkili müesseler, özel finans kurumlarý TCMB bünyesindeki döviz-efektif piyasasýnda iþlemlerini yapabildikleri gibi ikincil piyasa olarak adlandýrýlan ve özel bir düzenlemeye tabi olmayan piyasada kendi aralarýnda da iþlem yapabilmektedir. Döviz piyasasýnda gerçekleþen iþlemlerin büyük bir çoðunluðu ikincil piyasada bankalarýn kendi aralarýnda gerçekleþmektedir. Bankalar yalnýzca "line"ý olan bankalarla ve "line" limitleri dahilinde iþlemlerini yapmakta, iþlemlerden dolayý herhangi bir teminat alýnmamakta ve fiyatlar ilan edilen kotasyonlar üzerinden ya da pazarlýk usulüyle telefon veya bilgi daðýtým firmalarýnýn iþlem imkanlarýndan faydalanmak yoluyla gerçekleþmektedir. Bankalar kotasyonlarýný veri yayýn firmalarýnýn ekranlarýna (örn: Reuters sayfa kodu: TRY1=) girerek ilan etmektedir. Serbest Döviz Piyasasý Serbest efektif piyasasý olarak da adlandýrabileceðimiz bu piyasada iþlemler bankalar ve yetkili müesselerce (döviz bürolarý, kuyumcular) gerçekleþtirilmekte, fiyatlar efektif talep ve arzýna göre deðiþmektedir. Bu piyasada iþlem hacminin toplam döviz iþlem hacminin %10'u kadar olduðu tahmin edilmektedir. Bu piyasada fiyatlar yerel piyasalarda yaþanan olaylardan oldukça fazla etkilenmektedir. Örneðin, vergi ödeme günleri, Hazine ihale ödemesinin yapýlacaðý günler ve piyasalarda likiditenin sýkýþýk olduðu günlerde efektif döviz fiyatý düþmekte, piyasalarda likiditenin yüksek olduðu, ihale itfasýnýn yapýldýðý ve borsanýn düþtüðü günlerde ise efektif fiyatlarý yükselmektedir. Döviz Türkiye Ýçin Ne kadar Önemli? Türkiye de dövizin spot ticareti önemli bir büyüklüðe ulaþmýþ bulunmaktadýr. Bunun yanýnda dýþ ticaret hacmimiz sürekli olarak artmaktadýr. Bankalarýn yabancý para cinsinden aktif ve pasifleri önemli tutarlara ulaþmýþ bulunmaktadýr. Spot piyasada, Temmuz 2005 itibariyle yurtiçi banka ve özel finans kurumlarýnýn birbirleri ile gerçekleþtirdikleri aylýk Türk lirasý karþýlýðý döviz alým ve satým iþlemleri toplamý (iþlemler çift taraflý olup, TCMB ile yapýlan iþlemler de bu grupta yer almaktadýr) 61 milyar ABD Dolarý olarak gerçekleþmiþtir. Serbest piyasa döviz iþlem hacminin bu deðerin yaklaþýk %10 u oranýnda gerçekleþtiði tahminini de göz önüne aldýðýmýzda Temmuz ayý iþlem hacminin yaklaþýk olarak 70 milyar ABD Dolarý düzeyinde gerçekleþtiðini söylememiz mümkündür. Dýþ ticaret verilerine deðinecek olursak, 2004 yýlýnda yüksek ihracat artýþýna raðmen dýþ ticaret açýðý 23,9 milyar ABD Dolarý na yükselmiþ, cari iþlemler açýðý 15,6 milyar ABD Dolarý olarak gerçekleþerek, milli gelirin yaklaþýk %5 ine ulaþmýþtýr. 2005 yýlý Mayýs ayýnda; geçen yýlýn ayný ayýna göre ihracat % 9,9 oranýnda artarak 5.681 Milyon ABD Dolarý, ithalat ise % 22,1 oranýnda artarak 9.756 milyon ABD Dolarý olarak gerçekleþmiþtir. Aþaðýdaki grafikte ülkemizin 1999-2005 (ilk altý ay) dönemi ithalat ihracat verileri görülmektedir: Grafik 2 Bankacýlýk sektörünü incelediðimizde ise özellikle dalgalý kura geçiþ sonrasýnda yabancý para net pozisyonunun kur riski açýsýndan büyük önem taþýdýðýný görmekteyiz. Yabancý Para Pozisyon Açýðý = (Döviz Tevdiat Hesaplarý+ Yurtdýþý Bankalardan Kullanýlan Krediler) - (Yabancý Para Cinsinden Açýlan Krediler + Bankalarýn TCMB deki Döviz Mevduatý + Yabancý Para Cinsinden Menkul Deðerler Cüzdaný + Yabancý Paraya Baðlý Menkul Deðerler) sayý 617

VOBJEKTÝF n VADELÝ ÝÞLEM VE OPSÝYON BORSASI y EYLÜL 2005 Türkiye Bankalar Birliði verilerine göre, 31 Mart 2005 itibariyle bankalarýn aktiflerindeki yabancý para pozisyon deðeri 117 milyar YTL iken, pasiflerinde bulunan yabancý para pozisyon deðeri 119 milyar YTL düzeyindedir. Bu da söz konusu dönem itibariyle sektörün kur riskine maruz yabancý para net pozisyonunun yaklaþýk olarak 2 milyar YTL düzeyinde olduðu anlamýna gelmektedir. Bankalarýn bilanço içi pozisyon açýklarýný bilanço dýþý iþlemlerle (örn: türev araç alým-satýmý) dengeleyebilme olanaklarý vardýr, bu noktada VOB un faaliyete geçmiþ olmasý sektörün kur riskine karþý korunma saðlamasý açýsýndan büyük fayda saðlayacaktýr. 10 Aðustos 2005 te TCMB tarafýndan yayýmlanan Finansal Ýstikrar Raporu nda VOB un sözleþmelerinin bankalarýn etkin risk yönetimi yapabilmeleri açýsýndan çok önemli olduðu vurgulanmýþtýr. FOREX Uluslararasý Döviz Piyasasý Forex (Fx) Piyasasý Nedir? Foreign Exchange, iki tarafýn karþýlýklý olarak belirlediði bir fiyattan döviz deðiþim iþlemidir. Üzerinde güneþ batmayan piyasa olarak da adlandýrýlan Forex ticari banka ve aracý kuruluþlarýn, fonlarýn, merkez bankalarýnýn ve hazinelerin içinde bulunduðu sýký denetimlere tabi, yatýrýlan paralarýn garantisinin bulunduðu, dünyanýn her yerinde ayný anda ayný þartlarla 24 saat iþlem yapma imkaný saðlayabilen interbank döviz piyasasýdýr ve günlük 2 Trilyon ABD Dolarý ný aþan iþlem hacmiyle dünyanýn en büyük ve en likit finans marketidir. Forex piyasasýnda spot iþlemlerin yanýsýra forward, swap gibi tezgahüstü türev iþlemler de gerçekleþtirilmektedir. Amerika'nýn para birimi Dolar deðiþim ve saklama için en çok tercih edilen döviz cinsidir. ABD Dolarý nýn ardýndan sýrasýyla Avrupa Birliði para birimi Euro, Japon Yen'i, Ýngiliz Sterlin i ve Ýsviçre Frank ý gelmektedir. Forex Piyasasýnda Döviz Kurlarýný Etkileyen Faktörler l Ekonomik faktörler: enflasyon, büyüme, iþsizlik oraný, dýþ ticaret hacmi l Sermaye hareketleri: yabancý yatýrýmlarýn vade yapýsý, l Faiz seviyesi ve beklentisi l Siyasal etkiler: Popülist politikalar, savaþ tehditi vb. l Spekülasyon Forex Piyasa Verileri BIS in (Bank for International Settlements) Mayýs 2005 te yayýmladýðý rapora göre 2004 sonu itibariyle Forex piyasasý toplam iþlem hacmi ( yaklaþýk 1 trilyon 800 milyar ABD Dolarý) içinde spot iþlem hacminin payý 650 milyar ABD Dolarý iken forward ve swap iþlem hacimleri 1 trilyon 150 milyar ABD Dolarý düzeyinde gerçekleþmiþtir. Ayný raporda toplam iþlem hacmindeki döviz kompozisyonunun aþaðýdaki tabloda yer aldýðý þekilde gerçekleþtiði belirtilmektedir. 2004 YILI FOREX ÝÞLEM HACMÝ DÖVÝZ KOMPOZÝSYONU (%) ABD DOLARI % 89 EURO % 38 JAPON YENÝ % 20 ÝNGÝLÝZ STERLÝNÝ % 17 DÝÐER % 36 TOPLAM* % 200* * Her iþlemde 2 para birimi olduðu için toplam yüzde 200 olarak alýnmýþtýr. Kaynak : BIS DöVÝS * * VOB Döviz Vadeli Ýþlem Sözleþmesi Genel anlamý ile Vadeli Ýþlem Sözleþmesi (VÝS, futures), ileri bir tarihte, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasasý aracýný, malý, kýymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülüðü getiren ve organize piyaslarda iþlem gören sözleþmelere verilen isimdir. VÝS ler, vadeli iþlem borsalarýnda iþlem görür ve bu sözleþmelerin gereklerinin yerine getirilmesi konusunda takas kurumunun belirli kaynaklar çerçevesinde garantisi vardýr. Ýþlemlerin borsa takas kurumu tarafýndan garanti edilmesi, uygulanan teminat sistemi ile mümkün olmaktadýr. Döviz e dayalý VÝS lerde ileri tarihte alýnan ve satýlan dayanak varlýk iki ülke para birimi arasýndaki orandýr. Döviz VÝS lerinde uzun pozisyon alan (sözleþme satýn alan) yatýrýmcý sözleþme fiyatý arttýkça kar ederken, kýsa pozisyon alan (sözleþme satan) 18 sayý 6