FİNANSAL PİYASALAR VE FİNANSAL KURUMLAR N. CEREN TÜRKMEN cturkmen@sakarya.edu.tr 1
FİNANSAL SİSTEM Bir ekonomide fonları talep edenler, fonları arz edenler bunlar arasındaki fon akımlarını düzenleyen kurumlar fon akımını sağlayan araç ve gereçler piyasanın işleyişini düzenleyen hukuki ve idari kurallar oluşturur. FİNANSAL PİYASALAR Fon arz edenlerle talep edenlerin bir araya geldiği ve karşılıklı değişimin meydana geldiği yerlerdir. 2
DOLAYLI FİNANSMAN FİNANSAL ARACILAR Tasarruf sahipleri 1-Hanehalkı 2-Firmalar 3-Yabancı yatırımcılar FİNANSAL PİYASALAR DOĞRUDAN FİNANSMAN Borç alanlar 1-Firmalar 2-Devlet kurumları 3-Hanehalkı 4-Yabancı borçlular *1. Para Yaratan Finansal Kurumlar -Merkez Bankası -Kamu Mevduat Bankaları -Özel Mevduat Bankaları *2. Finansal Kurumlardan Fon Talep Edenler: -Hane Halkı -İşletmeler -Kamu Kesimi *3. Finansal Kurumlara Fon Arz Edenler: -Hane Halkı -İşletmeler -Kamu Kesimi 3
*4.Para Yaratmayan Finansal Kurumlar: -Yatırım ve Kalkınma Bankaları -Sosyal Güvenlik Kurumları -Sigortalar -Kredi ve Kefalet Kooperatifleri *5.Sermaye Piyasasında Hizmet Veren Kurumlar: -Menkul Kıymetler Borsası -Aracı Kurumlar Mevduat Kabul Eden Kuruluşlar Ticari Bankalar, Katılım Bankaları, Tasarruf Sandıkları, Kredi Kooperatifleri. Sözleşmeye Dayalı Kuruluşlar Sigorta şirketleri (her turlu) Ozel Emeklilik Şirketleri, SSK Yatırım Aracı Kurumları Yatırım Bankaları birincil piyasada şirketlerin ilk halka arzı sırasında (IPO) hem hisselere satış garantisi verir, hem de danışmanlık sağlar. Finans Şirketleri -- genellikle başka bir şirket ya da holding bünyesinde kurulup o şirketin mallarını satmaya yardımcı olur (Koç Finans gibi) Para ve sermaye piyasası Ortak Fonları (mutual fund) 4
PİYASANIN UNSURLARI Alıcı Alım satıma konu olan ekonomik değer Satıcı Mali Piyasaların Gelişmişliğinin Ölçüleri 5
İşlem maliyetlerinin azaltılması Ölçek ekonomileri: fonların bir havuzda toplanması ve çeşitlendirme yoluyla riskin dağıtılması daha kolay hale gelir. Likidite hizmeti: Bankalar likit olmayan (uzun vadeli) varlıkları (aktifleri) likit yükümlülüklere (kısa vadeli ya da vadesiz mevduatlar) dönüştürürler (ya da tersi). Şirketler ve hanehalkı bankanın bu hizmetine ihtiyaç duyar çünkü gelecekte belirsiz zamanlarda likiditeye ihtiyaç duyacaklardır. Mesela bir tarlayı ya da evi ihtiyaç anında yüksek kayıpla satmak zorunda kalma riski vardır. SİGORTA gibi Riski azaltma Riski paylaşma: Mevduat sahipleri,varlıklarını kayıpla satma riskinden kaçarak bankayla çalışır. Bunun karşılığında da varlıklardan gelen getiriyi bankayla paylaşırlar. Çeşitlendirme. 6
7
ALIM SATIMA KONU OLAN EKONOMİK DEĞERE GÖRE PİYASALAR REEL PİYASALAR Mal ve hizmet arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. FİNANSAL PİYASALAR Fonları talep edenler ile fonları arz edenlerin fon akımlarını sağlayan araç ve gereçlerin karşılaştığı piyasalardır. FİNANSAL PİYASA TÜRLERİ FON ARZ VE TALEP SÜRESİNE GÖRE PİYASANIN ÖRGÜTLENME BİÇİMİNE GÖRE PİYASADA İŞLEM GÖREN FİNANSAL VARLIĞIN İŞLEM DURUMUNA GÖRE PİYASANIN YÖRESEL OLUP OLMADIĞINA GÖRE PİYASADA İŞLEM GÖREN FİNANSAL VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE 8
FON ARZ VE TALEP SÜRESİNE GÖRE FİNANSAL PİYASALAR SERMAYE PİYASALARI Bir yıldan daha uzun süreli orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. PİYASANIN ÖRGÜTLENME BİÇİMİNE GÖRE FİNANSAL PİYASALAR ÖRGÜTLENMİŞ PİYASALAR Fonların el değiştirdiği finansal varlık alım satımlarının yapıldığı kapalı bir mekânın bulunduğu belirli ilke ve kurallara bağlı olarak işlemlerin yapılığı piyasalardır. ÖRGÜTLENMEMİŞ PİYASALAR Fonların el değiştireceği ya da finansal varlık alım ve satımının yapılacağı belirli bir mekânın bulunmaması durumunda oluşan piyasalara denir. 9
BİRİNCİL PİYASALAR Özel ya da kamu kurumlarının fon sağlamak amacıyla menkul kıymetlerini ilk kez ihraç ettikleri ve fon arz edenlerle karşılaştıkları piyasalardır. Menkul kıymetler ilk defa bu piyasalarda alınıp satılarak işlem görürler. İKİNCİL PİYASALAR Daha önce işlem görmüş finansal varlıkların tekrar işlem gördükleri piyasalardır. İkincil piyasaların en önemli kurumları menkul kıymetler borsaları ve finansal aracı kuruluşlarıdır. ÜÇÜNCÜL PİYASALAR Borsaya kote edilmiş menkul kıymetlerin borsa dışında alınıp satılmasıyla oluşan piyasadır. DÖRDÜNCÜL PİYASALAR Menkul kıymetlerin aracısız alınıp satılmasıyla oluşan piyasadır. 10
BİRİNCİL Finansal varlıkların ilk piyasaya ihracı Birincil ve İkincil Piyasalar İKİNCİL Daha önceden piyasaya çıkan varlıkların ticareti. Finansal varlıklar fonların el değişimi gerçekleşir İhraç edenler için yeni bir kaynak oluşturmaz İhraç edene kaynak sağlar. Satıcıya likitide sağlar. ULUSAL PİYASALAR Finansal piyasaların alım ve satımında belirli bir bölgeyle sınırlı olmaması tüm ülkeyi kapsaması durumunda oluşan piyasalardır. ULUSLAR ARASI PİYASALAR Bir ülkede değil başka ülkelerde çıkartılmış ülkelerde alım ve satımının yapıldığı piyasalardır. YÖRESEL PİYASALAR Yalnızca belirli bir yöreye ait menkul kıymetlerin alım ve satımının yapıldığı piyasalardır. 11
HİSSE SENEDİ PİYASALARI ÖZEL SEKTÖR TAHVİLLERİ PİYASALARI DEVLET TAHVİLLERİ PİYASALARI TÜREV FİNANSAL VARLIK PİYASALARI Organize - Tezgah üstü piyasalar Organize Görünen bir piyasa yeri Tezgah üstü Dealarlar (işlem yapanlar) birbirlerine bağlı Üyeler alım satım yapar Varlıklar listenmiştir. (Kote edilmiştir) New York Stock Exchange, IMKB Merkezi fiziki bir yer yok. Bütün varlıklar kurumsal bir yapının dışında yapılır. 12
Yatırımcının yeni bilgileri değerlendirmesi İktisadi koşullar Endüstri koşulları Gelecekteki nakit akımlarına etkisi Varlığın değerinin belirlenmesi Yatırımcının alım satıma karar vermesi Firmaya özgü bilgiler 13
Sabit Ve Değişken Getirili Menkul Kıymetlerin Risk Farklılıkları Nedeniyle;Yatırımcının Tercihlerine Göre Sınıflandırma Portföydeki Menkul Kıymet Oranları A-% 100 Tahvil B-%50 Tahvil,%50 Klasik Hisse Senedi C-%75 Klasik Hisse Senedi,%25 Tahvil D-%100 Klasik ve Değer Artışı Sağlayan Hisse Senetleri E-%100 Hızlı Değer Artışı Sağlayan Hisse Senetleri Yatırımcının Tercihleri Verim Emniyet Verim-Değer Artışı Değer Artışı,Verim;Az Risk Sınırlı Riskle Değer Artışı Fazla Riskle,Fazla Değer Artışı 14
15
Finansal Piyasaların etkinliği Hisse Senetleri bütün bilgiler yansıtır. Yeni bilgi çok hızlı bir şekilde fiyatlara yansır. Yatırımcı likitide, risk ve getiri arasında bir denge kurar. 16
Neden Hükümet Düzenlemesi? Finansal Piyasaların Düzenlenmesi Neden Hükümet Düzenlemesi? Finansal piyasalarda istikrarı sağlamak Piyasalarda oluşacak krizi önlemek Enflasyonu önlemek Para politikası Finansal kurumların aşırı risk almasını önlemek 17
Finansal Piyasaların Düzenlenmesi Neden Hükümet Düzenlemesi? Tüketiciyi korumak için Yeterli bilginin sağlanması Ticari hayata kurallar koymak. Sosyal politikalar oluşturmak için Gelir ve servet transferi Tasarrufları sosyal olarak istenilen alanlara kanalize etmek Ev Öğrenci kredileri 18
19