Eğer yürüdüğünüz yolda güçlük ve engel yoksa, bilin ki o yol sizi bir yere ulaştırmaz. Bernard Shaw

2 RADYOGRAFİ Eylül

Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği Adına İmtiyaz Sahibi: Heybet ASLANOĞLU Yazı işleri Müdürü: Özer ERDEN Genel Yayın Yönetmeni Hamide AKÇAY Editör Çiğdem ÖZCAN (GORIL CREATIVE WORKS) Görsel Yönetmen Emre ÖZCAN (GORIL CREATIVE WORKS) Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği Millet Cad.No:11 İnan İş Hanı K.6 No:615 AKSARAY / İSTANBUL Tel & Fax: 0 212 530 30 23 GSM: 0 532 292 46 27 radyografidergisi@gmail.com RADYOGRAFİ DERGİSİ YAYIN KURULU Yard.Doç.Dr. Nuran Akyurt Marmara Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Yard. Doç. Dr. Ertunga ESEN İstanbul Üsküdar Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Yard. Doç.Dr. M.Nurullah Kurutkan Düzce Üniversitesi Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Yard. Doç. Dr. Birkan Tapan İstanbul Bilim Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Yard.Doç.Dr.Perihan Şenel Tekin Ankara Üniversitesi Shmyo Radyoterapi Yard. Doç. Dr. Ayşegül Yurt Dokuz Eylül Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Dr. Muhammed Elmaoğlu Medical İmaging Academy Öğr. Gör. Aycan Baş İstanbul Aydın Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Öğr.Gör. Sefa Işıklar Uludağ Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Öğr.Gör. İzzet Paruğ Duru Gedik Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Öğr.Gör. A.Fatih Kocaer Maltepe Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Araş. Gör. Murat Balıkçı Marmara Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Arş. Gör. Yusuf Şimşek Gazi Üniversitesi Shmyo Tıbbi Görüntüleme Nük.Yük.Müh. Y.Ergün Togay Radyasyondan Korunma Derneği Ahmet Kumaş Ankara Özel Etlik Sağlık Koleji Serpil Akbulut TÜMRAD-DER Antalya Temsilcisi Gürdoğan Aydın TÜMRAD-DER Kırşehir Temsilcisi İbrahim Dursun TÜMRAD-DER KKTC Temsilcisi Muharrem Keskin TÜMRAD-DER Yönetim Kurulu Üyesi Necmettin Kılıç TÜMRAD-DER Disiplin Kurulu Havva Palacı İstanbul Özel Ersoy Hastanesi Mehmet Tokatlıoğlu İzmir Alsancak Devlet Hastanesi Eğer yürüdüğünüz yolda güçlük ve engel yoksa, bilin ki o yol sizi bir yere ulaştırmaz. Bernard Shaw Merhaba değerli RADYOGRAFİ DERGİSİ okurları, Radyolog hekimiyle, teknisyeni teknikeriyle, akademisyeni, öğretmeni ve öğrencisiyle büyük radyoloji ailesinin bireyleriyiz. Bu aileyi bir araya getiren bu tarihi buluşmaya tanıklık eden Radyografi Dergisinin bu büyük aileye yeni bir heyecan ve dinamizm katacağını ümit ediyoruz. Radyografi sıradan bir dergi olmanın ötesinde üstleneceği misyonla mesleğimize ilişkin farklı bakışların, düşüncelerin tartışılacağı ve bu tartışmalar neticesinde en mükemmelle nasıl ulaşacağımızı belirleyen pusulamız olacaktır. Heyecanlıyız. Heyecanlı olduğumuz kadar gururlu ve mutluyuz. Çünkü bir ilke hep beraber imza attık. Mesleki bilgi ve birikimimizi birbirimize aktaracağımız, sorunlarımızı tartışacağımız ve çözüm önerilerimizi geliştireceğimiz bir platforma çok ihtiyaç vardı. Gururluyuz çünkü bu geçen yıl bu zamanlar ansızın aramızdan ayrılan Sevgili Serdar ın çok arzu ettiği radyografi dergisini hayata geçirdik. Heyecanlıyız çünkü ilklerin heyecanını coşkusunu kelimelerle anlatmak mümkün mü? Sizce. Sevgili Serdar eminim ki sende en az bizim kadar bu heyecanı hissediyorsun. Radyografi Dergisi yayın kurulu çok değerli hocalarımızdan, akademisyenlerden ve teknisyenlerimizden oluşan seçkin bir kadroya sahip. Bu bizim en büyük zenginliğimizdir. Üç ayda bir yayınlanacak olan Radyografi dergisinin, siz değerli okurlarımızın fikirleriyle her geçen gün zenginleşip daha çok kişiye ulaşacağını umuyoruz. Radyografi dergisinin, tüm meslektaşarımıza ve radyoloji camiasına hayırlı olmasını diler, bir sonraki sayıda buluşmak üzere saygı ve sevgilerimi sunarım. Heybet ASLANOĞLU Genel Başkan RADYOGRAFİ Eylül 3

Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği Yönetim Kurulu Merhaba, Özer ERDEN Genel Başkan Yard. Yazı işleri Müdürü Radyografi dergisi ; mesleğimizin ihtiyaçları doğrultusunda doğmuş, camiamıza sunacağı katkılarla ve hayatımızda ki verimliliğimizi artırmamızı amaçlayan bir Mesleki Paylaşım Platformu dur. Dergimize farklı renkler katmak sizlerin çabaları ve katkılarıyla mümkün olacaktır. Kalite, ciddiyet ve özverinin eseri olacak olan bu dergimiz sadece bugün değil yarın da mesleğe yeni adım atacak meslektaşlarımıza ışık tutacak, her sayısı ayrı bir ders ayrı bir eğitim niteliğinde tasarlanacak ve hepimizin arşivlerinde yer alacağına inanarak hazırlanacaktır. Her meslektaşımın, mesleğini geliştirme daha ileriye taşıma gibi mesleki bir sorumluğu olduğunu bilen bir anlayışla, mesleki paylaşımlarımızı, zenginliklerimizi, bilgi ve birikimimizi, mesleki deneyimlerimizi paylaşacağımız radyografi dergisi mesleğimizin gelişmesine katkı sağlayacağı bir basamak olacaktır. Yoğun iş temposu içerisinde radyografi dergisini elinize aldığınızda içinde kendinizi görecek, bunu hissedecek ve bir solukta okumaya çalışacaksınız. Radyografi Dergisi ni sahiplenmek, okumak, okutmak daha geniş kitlelere ulaşmasında katkı sunmak, derginin hedeflediği amaçlarına ulaşması sağlanmış olacaktır. Hamide AKÇAY Genel Sekreter Genel Yayın Yönetmeni Dernek olarak şu ana kadar meslektaşlarımızın birçok sorununa çözüm bulmaya çalıştık. Hedeflerimize beraber yürümeye çalıştık. Başarılarımıza beraber sevindik, kaybettiklerimize beraber üzüldük. Bu dergimizi çıkarma kararı aldığımızda da birçok güzelliği ve heyecanı birlikte yaşayacağımıza inanarak hedefe odaklandık. İnşallah hepimize fayda sağlayacaktır. Daha iyiye, daha güzele hep birlikte ulaşmak ve dergimizin 2.ci sayısında buluşmak dileği ile.. Hakan TANRIVERDİ Genel Hukuk ve Mevzuat Sekreteri Durmuş ŞAHİN Genel Eğitim, Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Sekreteri Muharrem KESKİN Genel Mali Sekreter Mustafa ÇATEL Genel Örgütlenme ve Teşkilatlanma Sekreteri 4 RADYOGRAFİ Eylül

İÇİNDEKİLER 10 RÖPORTAJ Y. ERGÜN TOGAY GÖRÜNMEYEN TEHLİKE RADYASYON 20 RÖPORTAJ KISMET ERTEKİN KANSERLE SAVAŞAN BİR RÖNTGEN TEKNİSYENİ 14 30 MAKALE GÜRDOĞAN AYDIN Radyasyon Güvenliği Komiteleri MAKALE AHMET KUMAŞ Özel Anadolu Sağlık Meslek Liseleri Üzerine Değerlendirme 27 35 MAKALE HAMİDE AKÇAY Özel Sektördeki Radyoloji Çalışanlarının Bilinçlenmeye Daha Çok İhtiyacı Var MAKALE YARD. DOÇ. DR. M. NURULLAH KURUTKAN Temel Sorun Alanları Açısından Görüntüleme Merkezi Çalışanları 6 16 24 26 28 32 34 36 40 42 44 46 BİZ / Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği PLATFORM / Çocuklarda Bilgisayarlı Tomografi ve Radyasyon Güvenliği KURUMLARIMIZ / Akdenizin Sağlıkta Yükselen Değeri - Özel OFM Antalya Hastanesi TEKNOLOJİ / Tanı Amaçlı Görüntüleme - Manyetik Rezonans BİLGİ / Radyolojide Koruyucu Kurşun Önlükler OKULLARIMIZ / Maltepe Üniversitesi Tıbbi Görüntüleme Teknikleri Programı HABER / Öne Çıkan Yeni Teknolojiler ve Haberler EĞİTİM / MR Hakkında Herşey BİLGİ / Kardiyak MR Nedir? Nasıl Yapılır? HUKUK / Amaç Korumak, Gözetmek ve Geliştirmek TARİH / Prof. Dr. Wilhelm Conrad RÖNTGEN MİZAH / Radyoloji Dünyasından Komik Detaylar TÜMRAD-DER yayın organıdır. Parayla satılmaz. Makale yazılarındaki tüm sorumluluk yazarlarına aittir. RADYOGRAFİ Eylül 5

Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği İlk olarak Kocaeli de Körfez Radyoloji Teknisyenleri Derneği (KORAD-DER) olarak yola çıkan derneğimiz 2007 yılında Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği (TÜMRAD-DER) kurularak faaliyetlerine devam etmiştir. Amacımız; radyoloji, nükleer tıp ve radyoterapi teknisyenliği mesleğini icra eden meslektaşlarımızı bir çatı altında toplayabilmek, yıllardır ilgisizliklerinden yakındığımız yetkililere sesimizi duyurabilmek, mesleğimize hak edilen saygınlığı kazandırmak, optimal kalite standartlarını yakalamak, meslektaşlarımızın sorunlarına çözüm bulmak ve ilgili kişilere kurumlara iletmektir. Çağdaş bilgi ve son teknolojiyi kullanan, uluslararası standartları ve meslek ahlakını benimseyen, üyelerinin memnuniyetini ve isteklerini önemseyen, haklarının ve sosyal sorumluluğunun bilincinde, her zaman öncü ve yenilikçi uygulamaları ile referans bir Sivil Toplum Kuruluşu olma özelliğini sürdürmek istiyoruz. Uluslararası standartlarda bilimsel çalışmaları, hizmet alanlarında kullanıma sunmak, uluslararası bilimsel kongrelerde kurumsal yayınlarda yer almak, katılımları desteklemek, tüm uygulamalarda bilimsel, etik ilkeleri benimsemek ve uygulamak için buradayız. Hem bu platformun daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlayacak hem de gerek sorun ve sıkıntılarımızın giderilmesinde İyi bir gelecek için gelin birlik olalım. Yarın geç olabilir. örnek olacak davaların seyri, hukuksal prosedür, bilgi aktarımı ve yenilikleri takip edebileceğiniz tamamen size özel bir yayın organı oluşturduk. Bu sayımızla birlikte her geçen gün hedeflerimize daha hızlı ilerleyecek üye sayımızı da arttırarak Türkiye de branşımızın daha güzel noktalara ulaşmasını sağlayacağız. Radyografi dergisi sizin derginizdir. Genel merkezi İstanbul da bulunan derneğimiz TÜMRAD-DER, Türkiye nin dört bir yanındaki meslektaşlarımıza ulaşmaya, sorunlarına çözüm bulmaya çalıştık. Şimdi de aynı duygularla RADYOGRAFİ dergimize başladık. Mesleğimizin standartlarını yükseltmek, hızlı gelişen ve değişen radyoteknoloji karşısında meslektaşlarımızın güncel bilgilerle donatılmaları, mesleki bilgi ve birikimlerimizi paylaşmak amacıyla her yıl düzenlediğimiz etkinlik ve eğitimlerle her daim sizlerin yanında olmaya çalıştık. Son olarak faaliyetlerimizi sizlerle paylaşarak RADYOGRAFİ Dergisi için desteklerinizi beklediğimizi belirterek saygılarımızı sunuyoruz. 6 RADYOGRAFİ Eylül

Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği Dünden Bugüne Faaliyetlerimizden Bazıları 11 Kasım 2006: Derneğimiz tarafından Kocaeli de AB Yolunda Türkiye de Radyoloji Gerçeği Sempozyumu düzenlendi. Derneğimiz tarafından 1 Eylül-15 Kasım 2007 tarihleri arasında 22 ilde 37 hastanede 707 teknisyen ve teknikerin katıldığı Anket Araştırması yapıldı. 10-12 Mayıs 2008: TÜMRAD-DER 1.Radyoloji Teknisyenleri Kongresi ve Mesleki Eğitim Toplantıları, Alatimya Otel, Kemer- Antalya da düzenlenmiştir. 7 Şubat 2008: Derneğimiz yöneticileri ve üyelerimizden oluşan bir grup Tıbbı Jeoloji Sempozyumunda Radyasyon ve Sağlık Paneli e katıldı. 12-27 Haziran 2009: AB Eğitim ve Gençlik Programları Leonardo da Vinci (Mesleki Eğitim) projeleri kapsamında Radyoloji Departmanı Çalışanlarının Eğitimi ve Çalışma Koşulları projesini yürüten Sivas Sağlık Meslek Lisesi öğretmenleri ve projenin sosyal ortağı olarak derneğimizi temsilen 2 üyemiz Çek Cumhuriyeti, Hollanda ve Almanya da incelemelerde ve gözlemlerde bulundu. 25 Haziran 2009: Derneğimiz tarafından Radyolojide Gelişim ve Kariyer Projesi (RAD-GEKAP) proje başlatılmıştır. Projenin koordinatörlüğünü üyemiz Eğitimci, Araştırmacı-Yazar Ahmet KUMAŞ ın yaptığı proje, 4 Temmuz 2010 tarihinde tamamlanarak ilgili kurumlara iletildi. 14 Nisan 2008: Derneğimiz yöneticileri ve üyelerinden oluşan bir grup TAEK Sarayköy Nükleer Araştırma Merkezi nde inceleme ve gözlemlerde bulundu. 8 Kasım 2008: Derneğimiz tarafından Dünya Radyoloji Günü nde Sağlık Bakanlığı nın önünde Basın Açıklaması yapıldı. Basın Açıklaması sonrasında Sağlık Bakanlığı na Siyah Çelenk bırakıldı. 23 Eylül 2009: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ile Avrupa Birliği Avrupa Komisyonu Teknik Yardım ve Bilgi Değişimi Ofisi ( TAIEX) tarafından 21-22 Ekim 2009 tarihlerinde İstanbul da düzenlenen İş yerlerinde Radyasyon Maruziyet Riskleri Değerlendirmesi ve Korunma Metodları konulu seminerlere derneğimiz yöneticilerinden ve üyelerinden oluşan 12 kişilik grup katılım sağladı. 13-15 Kasım 2008: TÜMRAD-DER 2. Ulusal Radyoloji Teknisyenleri Kongresi ve Mesleki Eğitim Toplantıları Grand Haber Otel, Kemer-Antalya da yapılmıştır. 22-25 Ekim 2009: Derneğimiz tarafından 3.Radyoloji Teknisyenleri Mesleki Eğitim Toplantıları Limak Limra Otel, Kemer- Antalya da düzenlendi. 22-23 Aralık 2008: Derneğimizin de katılımıyla, Uludağ Üniversitesi öncülüğünde Radyolojide Verilen Eğitimde Bir Birlikteliğin Ve Standardizasyonun Sağlanması Çalıştayı Uludağ Maliye Tesisleri nde yapıldı. Harizan 2009: Tam gün yasası ile Radyolojide 7,5 saat çalışmayı öngüren düzenlemeye karşı derneğimiz tarafından Sağlık Bakanlığı, TBMM Başkanlığı ve Başbakanlığa iletmek üzere Dilekçe Kampanyası başlattı. 3 Haziran 2009: Derneğimizin Ankara Temsilciliği tarafından TBMM Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu Başkanı ve Trabzon Milletvekili Prof. Dr Cevdet ERDÖL ziyaret edildi ve Sayın Erdöl e radyasyon güvenliği, özlük hakları ve çalışma saatleri ilgili görüşlerimiz içeren bir dosya sunuldu. 16.01.2010: TTB, SES, TÜMRAD-DER ve diğer meslek örgütleriyle beraber TBMM önünde Tam Gün Yasası protesto edildi. 20.01.2011: Tüm sağlık örgütlerinin itirazına rağmen Tam Gün Yasası TBMM tarafından kabul edildi. 27.02.2010: Radyoloji Teknisyen ve Teknikerlerine Yönelik Mesleki Gelişim ve Kariyer Projesi (RAD-GEKAP) için bir çok sivil toplum örgütü ve üniversite temsilcilerinin katılımı ile Ankara Enerji Otel de yapıldı. 8-9 Mayıs 2010: Sağlık Çalışanları Platformu tarafından Sağlıkta Haklar ve Sivil Toplum Örgütleri Sempozyumu Aksaray da yapıldı. RADYOGRAFİ Eylül 7

Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri Derneği BİZ 17-20 Haziran 2010: TUMRAD-DER 4.Ulusal Radyoloji Teknisyenleri Kongresi ve Mesleki Eğitim Toplantıları Nazar Otel, Lara- Antalya da yapıldı. 4 Temmuz 2010: Derneğimiz tarafından Ahmet KUMAŞ Hocamızın öncülüğünde hazırlanan RAD-GEKAP projesi tamamlanarak Sağlık Bakanlığı, MEB, YÖK ve TAEK gibi bir çok kuruma ziyaretler yapılarak teslim edildi. Lisans tamamlama ile ilgili görüşmeler ve yazışmalar yaptık. 10-13 Mayıs 2011: TÜMRAD-DER 5.Ulusal Radyoloji Teknisyenleri Kongresi ve Mesleki Eğitim Seminerleri miz Daima Resort Otel, Kemer / Antalya da yapıldı. 23 Mayıs 2011: Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon İle Doz Aşımında Alınacak Tedbirler Hakkında Yönetmelik Taslağı na ilişkin derneğimizin görüşleri Sağlık Bakanlığı na iletildi. 8 Kasım 2010: Dünya Radyoloji Günü nü kutladık. 23 Ekim 2010: Sağlık Çalışanları Platformu tarafından Sağlık Çalışanları Meslek Tanımları ve Özlük Hakları Sempozyumu Ankara da yapıldı. Ekim-Kasım 2010: İş-Kur ve bazı STK tarafından çeşitli illerde kısa süreli kurslarla radyoloji teknisyeni yetiştirilmesine karşı derneğimiz ilgili kurumlarla gerekli yazışmaları yaparak işlemin durdurulmasını sağlamıştır.şanlıurfa ilinde açılan kursun faaliyetleri derneğimiz tarafından durudurulmuştur. 13 Mart 2011: Derneğimiz, Sağlık Emek ve Meslek Örgütleriyle beraber Ankara da Çok Ses, Tek Yürek mitingine katıldı. 10 Nisan 2011: Derneğimiz Kocaeli West Otel de yaptığı 3. Olağan Genel Kurul Toplantısı ile dernek merkezinin Kocaeli den İstanbul a alınmıştır. 19-20 Nisan 2011: Derneğimiz, TTB, SES ve Dev Sağlık İş ve sağlık alanındaki diğer emek ve meslek örgütleri ile beraber 2 gün Genel GöREV gerçekleştirdi. 25 Ağustos 2011: Sağlık Bakanlığı ziyaret edilerek, meslektaşlarımızın sorunlarını ve çözüm önerilerini içeren dosya iletilmiştir. 16 Eylül 2011: Genel Başkan Yard. Serdar Bükülmez tarafından Tokat Turhal Devlet Hastanesi personeline Radyasyon Güvenliği ve Korunma semineri verildi. 25 Eylül 2011: İstanbul Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi nde TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri-3 düzenlendi. 18 Kasım 2011: Ankara Mustafa Kemal SML tarafından düzenlenen 8 Kasım Dünya Radyoloji Günü etkinliklerine katıldık. 5 Aralık 2011: İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak. Konferans Salonu nda TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri-4 yapıldı. 7 Ocak 2012: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri 5 Kahramanmaraş ta gerçekleştirildi. 4 Şubat 2012: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri 6 Eskişehir de gerçekleştirildi. 11 Şubat 2012: Derneğimizin çağrısıyla sağlık alanındaki tüm meslek derneklerinin katıldığı toplantıda Sekreteryasını TÜM- RAD-DER in yaptığı Sağlık Çalışanları Platformu kuruldu. 28 Nisan 2012: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi EAH, Kırşehir SML ve TÜMRAD-DER tarafından düzenlenen Kırşehir 1. Radyoloji Sempozyum u yapıldı. 17-20 Mayıs 2012: TÜMRAD-DER 5. Ulusal Radyoloji Teknisyenleri Kongresi ve Mesleki Eğitim Seminerleri Phasalise Rose Otel, Kemer-Antalya da 350 meslektaşımızın gerçekleştirildi. 20 Ekim 2012: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri Diyabakır Dicle Üniversitesi Kongre Merkezi nde gerçekleştirildi. 4 Kasım 2012: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri İzmir Ege Üniversitesi Hastanesi nde yapıldı. 8 Kasım 2012: Dünya Radyoloji Günü kutlandı. İstanbul Kumkapı Meydan Resturantta Radyoloji Dayanışma Yemeği düzenlendi. 16 Aralık 2012: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri Samsun 19 Mayıs Üniversitesi SHMYO Konferans Salonu nda yapıldı. 17 Mart 2013: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri Tekirdağ Özel Yaşam Hastanesi nde yapıldı. 30 Mart 2013: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri Mersin Golden King Otel de yapıldı. 4-7 Nisan 2013: EkspoMED2013 TÜYAP Uluslararası Sağlık Fuarı nda yerimizi aldık ve 6 Nisan 2013 TÜYAP Karadeniz Salonu nda Radyoteknolojide Yenilikler Eğitim Semineri düzenledik. 14 Nisan 2013: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri Mardin Yay Grand Otel de yapıldı. 4 Mayıs 2013: TÜMRAD-DER Bölgesel Mesleki Eğitim Seminerleri Yakın Doğu Üniversite Atatürk Kültür Merkezi Konferans Salonu-KKTC de yapıldı. 23-24 Mayıs 2013: TÜMRAD-DER 7. Ulusal Radyoloji Teknisyenleri Kongresi ve Mesleki Eğitim Seminerleri Golden Coast Resort Otel, Side-Antalya da yapıldı. 8 RADYOGRAFİ Eylül

29.08.2012 -... Sevgili Serdar ı Mezarı Başında Andık 29.08.2012 de ani gelişen kalp krizi ile aramızdan ayrılan derneğimizin Genel Başkan Yardımcısı M.Serdar Bükülmez i Tokat ili Erbaa ilçesi Hacıpazar Köyü ndeki aile mezarlığında mezarı başında andık. Allah tan rahmet diliyoruz. Mekanın cennet olsun Sevgili Serdar. Sevgili Serdar a Sen bizim meslektaşımız, yoldaşımız, en değerlimiz, En sevgi dolumuz, heyecanlarınla heyecanlandığımız, Renklerinle şu dünyanın canlı kalacak rengisin, Düşler, umutlar, hayaller hep öncündü, Araştırmacılığın, yardımseverliğin daima akıllarımızda, Rahat et, rahat uyu bizler amaçlarının yolunda Bir iyiliğin, bir tebessümün, bir kucaklaman, sevgi dolu bakışın, Üzmeyecek bizi bedenen aramızda olmayışın, Koyu bir geceydi gözlerini bu hayata kapatışın Üzerimizde yokluğunu hissediyoruz Lalelerle, karanfillerle birlikte dualar gönderiyoruz Mutlu ol, sonsuz huzura er Sevgili SERDAR Edebiyete yaptığın yolculuktan önce çok güzel şeyler bıraktın Zamanın önemi yok Fatihalar daima seninle... Hamide AKÇAY RADYOGRAFİ Eylül 9

RÖPORTAJ Görünmeyen Tehlike Radyasyon Y.Ergün TOGAY Radyasyondan Korunma Derneği (TRKD) henüz yeni bir oluşum olmasına karşın radyasyonla mücadelede Türkiye de aktif olarak birçok eğitim ve seminerlerle uzun bir yolu kısa sürede kat etmiş bir dernek olma özelliğini taşıyor. TÜMRAD-DER ile de ortak çalışmalarını halen yürüten TRKD Başkanı Nükleer Yüksek Mühendis Yusuf Ergun TOGAY ile yaptığımız bu söyleşi ile başta radyoloji çalışanları olmak üzere ülkemizde radyasyonla mücadelede gelinen nokta, korunma yolları ve günlük yaşamdaki radyasyon tehlikesi hakkında bilgi aldık. Sayın TOGAY, Radyasyondan Korunma Derneği (TRKD), son aylarda adını sıkça duyduğumuz bir dernek olmaya başladı. Bize derneğinizin kuruluşu, amaçları ve faaliyetleri konusunda bilgi verebilir misiniz? Sorunuzun cevabına geçmeden önce halkımızın geneli açısından hakkında pek de bilgi sahibi olunduğunu düşünmediğim radyasyon ve oluşturabileceği zararlı etkileri konusunda kısa bir açıklama yapmak isterim; Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerji yayımı ya da aktarımıdır. Radyasyon bilimsel çevrelerce, genel olarak, iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan olmak üzere iki gruba ayrılır. İyonlaştırıcı radyasyon elektromanyetik radyasyon spektrumunun mor ötesi bölgesinden başlayıp gama ışınlarını da içine alan kısmında (10¹⁵-10²¹ Hertz frekans aralığında) yer alan radyasyon çeşitlerini kapsar. İyonlaştırıcı olmayan radyasyon ise elektromanyetik radyasyon spektrumunun ses dalgaları ile kızıl ötesi ışınların da dahil olduğu 10¹⁵ Hertz e kadar olan frekans aralığındaki radyasyon çeşitlerini içine alır. İnsanoğlu varoluşundan bu yana sürekli olarak radyasyonla iç içe yaşamak zorunda kalmıştır. Dünyanın oluşumuyla birlikte tabiatta yerini alan çok uzun ömürlü (milyarlarca yıl) radyoaktif elementler yaşadığımız çevrede normal ve kaçınılmaz olarak kabul edilen doğal bir radyasyon düzeyi oluşturmuşlardır. Geçtiğimiz yüzyılda bu doğal düzey, nükleer bomba denemeleri ve bazı teknolojik ürünlerin kullanımı ile artış göstermiştir. Gelişmiş endüstriyel ekonomilerin ve yüksek yaşam standartlarının, doğada mevcut olmayan bazı radyasyon kaynakları kullanılmadan süreklilik gösterebileceğini düşünmek mevcut durumda mümkün gözükmemektedir. Bu yüzden insanoğlu, teknolojik gelişiminin gereği olarak, bazı radyasyon kaynaklarını yapay yollarla üretme ihtiyacı duymuştur. Bu kaynaklar, bir çok işin daha iyi, daha kolay, daha çabuk, daha ucuz ve daha basit yapılmasına olanak sağlamaktadır. Bazı durumlarda ise bu kaynakların alternatifleri bulunmamaktadır. Tıbbi, zirai ve endüstriyel amaçla kullanılan X ışınları ve yapay radyoaktif maddeler, nükleer bomba denemeleri sonucu meydana gelen nükleer serpintiler, çok az da olsa nükleer güç üretiminden salınan radyoaktif maddeler ile bazı tüketici ürünlerinde kullanılan radyoaktif maddeler bilinen başlıca yapay radyasyon kaynaklarıdır. Hiç bir duyu organımızla hissedilemeyen, ancak özel olarak üretilmiş detektörlerle tespit edilebilen radyasyon, özel korunma önlemleri alınmadığı takdirde maruz kalındığında, vücutta ölüme kadar varabilen ciddi etkiler yaratabilmektedir. Bu etkiler radyasyon yanıkları, radyasyon hastalıkları, katarak, kısırlık, doğal ömür süresinin kısalması, kanser ve kalıtımsal bozukluklardır. Hatta, çok büyük miktarlarda radyasyon dozuna maruz kalınması halinde ani ölümlere bile rastlamak mümkündür. Birleşmiş Milletlerin radyasyonun etkileriyle ilgili çalışmalar yapan bir kuruluşu olan United Nations Scientific Committe on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR), radyasyonun insan sağlığı üzerindeki etkileriyle ilgili mevcut verilere dayanarak radyasyon kaynaklı kanser için bazı risk tahminleri türetmiştir. Bu tahminlere göre, 1 Sv lik (düşük LET değerli) akut doza maruz kalmış her yaştan ve her cinsiyetten insanların oluşturduğu bir grup için, kanserden dolayı ölüm riskinin erkeklerde %9 kadınlarda %13 olduğu öne sürülmektedir. Kronik ışınlanmalar için bu tahminler, %50 oranında azaltılabilmektedir. Işınlanan çocuklar için kanser riski, tüm yaşlarda ışınlananlar için yapılan tahminlerin iki katıdır. Lösemi için yaşam boyu risk tahminleri daha az değişkendir. 1 Sv lik akut doz son- 10 RADYOGRAFİ Eylül

rası her iki cinsiyet için lösemiden dolayı ölüm riski %1 olarak alınabilmektedir. Akut dozlarda, 1 Sv ten 0.1 Sv e 10 katlık bir azalma, riskte 20 katlık bir azalmaya neden olmaktadır. Çocuklarda özel öneme sahip radyasyon kaynaklı bir kanser türü de troid bezi kanseridir. Işınlanma yaşının artmasıyla troid kanserine yakalanma riskinin azaldığına dair güçlü bulgular vardır. 15 yaşın altındaki çocuklar için bu risk yetişkinlere göre çok daha fazladır. Çocuk grupları arasında, 0-5 yaşındakiler 10-14 yaşındakilere göre 5 kat daha duyarlıdır. Radyasyonun bu zararlı etkileri genellikle radyasyon kaynaklarının kontrol dışı kalması veya kullanımı sırasındaki kazalar sonucu meydana gelmektedir. İstatistiklere göre dünya genelinde 1944-2001 arası rapor edilmiş 420 nin üzerinde kaza olmuş, bu kazalarda 130.000 den fazla insan etkilenmiş, 3000 den fazla yüksek doza maruziyet rapor edilmiş ve 133 akut ölüm olmuştur. Ülkemizde 2005 yıl sonu itibariyle kayıtlara geçmiş 17 kaza raporu vardır ve hepsi radyolojik radyasyon kazasıdır. Bilim ve teknolojinin, gelişmesine paralel olarak radyasyonun tıp, endüstri, tarım, hayvancılık, bilimsel araştırma, eğitim ve iletişim alanlarında yaygın bir şekilde kullanımı, radyasyon kazalarının olma riskini arttırdığından, halkın, radyasyon çalışanlarının ve çevrenin radyasyonun zararlı etkilerine karşı korunmasını giderek zorlaştırmakta ve önemini arttırmaktadır. Ülkemizde iyonlaştırıcı radyasyon uygulamalarının mevzuat hükümleri çerçevesinde uluslararası standartlara uygun bir şekilde kullanımının sağlanması 1956 yılında 6821 sayılı yasa ile Başbakanlık a bağlı olarak Ankara da kurulan Atom Enerjisi Komisyonu Genel Sekreterliğinin faaliyete geçmesiyle başlamıştır. Günümüzde ise bu tür faaliyetlerin mevzuatı, 1982 yılında 2690 sayılı yasa ile Başbakan a bağlı olarak kurulan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafından yürütülmektedir. İyonlaştırıcı olmayan radyasyonun kullanıldığı uygulamaların yasal düzenlemeleri ise hali hazırda Bilişim Teknolojileri Kurumu (BTK) tarafından oluşturulup yürütülmektedir. bu amaçla kurulmuş Sivil Tolum Kuruluş(STK) larıdır. Özellikle, STK lara bu konuda başarılması gereken büyük işler düşmektedir. Radyasyonun gerekli önlemler alınmadan kullanılması sonucu ortaya çıkabilecek sağlıkla ilgili zararlı etkileri söz konusu olduğunda, bağımsız, özgür, toplumun çıkarlarından yana tavır koyan, objektif davranan ve toplumu bilimsel verilerle bilgilendirecek olan STK lar, olmazsa olmaz organizasyonlardır. İşte bu nedenlerle, 31 Ocak 2012 tarihinde bir grup Nükleer Yüksek Mühendis, Fizikçi, Fizik Mühendisi, Kimyacı ve Kimya Mühendisi ile bazı Akademisyenlerin öncülük ettiği değişik meslek gruplarından radyasyonun zararlarına karşı duyarlı insanın bir araya gelerek kurmuş olduğu Radyasyondan Korunma Derneği (TRKD), radyasyondan korunma konusunda bilimsel bilgi, eğitim ve uzmanlık hizmetleri sunarak halk ve radyasyon çalışanlarında farkındalık yaratmak, bu farkındalığı artıracak öncü politikalar üreterek radyasyonun güvenli kullanımının sağlanması için faaliyet göstermek, radyasyondan korunma programlarının geliştirilmesine yardımcı olmak, bu kapsamda ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar ile iş birliği yapmak üzere kurulmuş olan ülkemizdeki ilk ve tek sivil toplum kuruluşudur. Faaliyetleriniz hakkında bilgi verebilir misiniz? Bugüne kadar ne tür faaliyetlerde bulundunuz? Radyoaktif madde içeren ve/veya radyasyon üreten cihazların kullanıldığı sanayi, tıp, iletişim ve araştırma alanında çalışanlara ve işverenlerine radyasyondan korunma konusunda eğitim vermek, Bu iş yerlerinin radyasyondan korunma programlarının hazırlanmasına yardımcı olmak, Üniversiteler, liseler, ilköğretim okulları ile tüm kamu ve/veya özel kurum ve kuruluşlarda halkın radyasyondan korunmasına yönelik bilgilendirme ve farkındalık seminerleri düzenlemek, Radyoaktif madde içeren ve/veya radyasyon üreten cihazların kullanıldığı sanayi, tıp, iletişim ve araştırma alanında radyasyon ölçümleri yapmak, Hastanelerde radyoloji, nükleer tıp ve radyoterapi ünitelerinin zırhlanmasıyla ilgili teknik konularda kullanıcılara yardımcı olmak, Nükleer tıp uygulamaları sonucu oluşan radyoaktif atıkların sahip oldukları radyoaktivitelerinin mevzuat hükümleri çerçevesinde belirlenen sınırlar altına düşmesi için bekletilmelerine imkân sağlayan tankların tasarımını yapılmasına destek olmak, Radyasyon üreten ve/veya içinde radyoaktif madde bulunduran cihazların teknik özelliklerinin ulusal standartlara uygun olup olmadığını incelemek, Radyasyon çalışanlarının çalışma koşullarını ve bu koşulların radyasyon güvenliği mevzuatına uygunluğunu izlemek, Radyoaktif madde içeren ve/veya radyasyon üreten cihazların kullanıldığı sanayi, tıp, iletişim ve araştırma alanında çalışanları ve işverenlerini, bilimsel bilgiler ışığında ulusal mevzuata uygun raporlar düzenleyerek aydınlatmak ve iş mahkemelerine yansımış davalarda bilgi sunmak şeklinde faaliyetlerde bulunuyoruz. Henüz çok yeni, genç bir dernek olmamıza rağmen kuruluşumuzdan itibaren geçen bir buçuk yıl içerisinde Ankara, İzmir, İstanbul, Tekirdağ, Düzce, Mersin, Antalya, Diyarbakır, Mardin gibi ülkemizin birçok yerindeki üniversite ve hastanelerde radyasyon çalışanlarına yönelik eğitim seminerleri vererek yüzlerce radyasyon çalışanına radyasyon ve radyasyondan korunma Nükleer enerjinin gelişimini arttırmak üzere yapılan planlar, nükleer ve radyoaktif maddelerin madenciliğini, işlenmesini, taşımasını, kullanımını ve atık işlemlerini kapsayan çok iyi hazırlanmış radyasyondan korunma programlarının hazırlanmasını da kapsamalıdır. Bu nedenlerle bugün dünyanın tüm gelişmiş ve hatta gelişmekte olan bir çok ülkelesinde radyasyonla yapılan çalışmaların üç tarafı vardır. Bunlar düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar, kullanıcılar yani radyasyon çalışmalarının yapıldığı yerler ve bu çalışmaları sivil toplum adına izleyen ve RADYOGRAFİ Eylül 11

konusunda farkındalık eğitimi verdik. Sağlık Bakanlığının Çok Sektörlü Sağlık Sorumluluğunu Geliştirme Projesi çalışmalarına katkıda bulunduk, 4-7 Nisan 2013 tarihlerinde Tüyap Büyükçekmece de düzenlenen ve sağlık sektörünü bir araya getiren en önemli ticari fuar olan Ekspomed Fuarında stant açtık. TÜMRAD-DER tarafından 23-26 Mayıs 2013 tarihlerinde Antalya da düzenlenen 7. Ulusal Radyoloji Teknisyenleri Kongresi ve Mesleki Eğitim Seminerlerinde eğitimler verdik. Hali hazırda, Avrupa Birliği hibe programları çerçevesinde, TÜMRAD-DER ile birlikte Radyoloji çalışanlarının mesleki bilgi düzeyinin arttırılması, radyasyonun zararları hakkında halkın bilinçlendirilerek farkındalık yaratılması, TÜMRAD-DER ve TRKD üyelerine sunulan hizmet kapasitesinin arttırılması ile Radyoloji çalışanlarının özlük haklarının korunması ve Radyasyonun çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesi amacına yönelik olarak Radyasyondan Korunalım, Sağlıklı Yaşayalım adını verdiğimiz bir Avrupa Birliği Projesi teklif etmiş bulunuyoruz. Radyasyonun zararlı etkilerinin, genellikle radyasyon kazaları sonucunda radyasyona maruz kalındığında meydana geldiğini söylemiştiniz. Bunun dışında, örneğin, röntgen veya tomografi çektiren hastalarda böyle bir risk var mıdır? Bilindiği üzere, radyasyon tıpta teşhis ve tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Ancak, Tıpta radyasyon uygulaması hiçbir alternatif kalmadığı durumda ve kesinlikle hekim kararıyla yapılmalıdır. Halkımız maalesef radyasyon terimine oldukça yabancıdır. Herhangi bir hastalıkta röntgen çekilmesi konusunda doktorlara baskı yapan hastalara sıkça rastlanılmaktadır. Sadece Ankara da yılda 1 milyondan fazla tıbbi radyasyon uygulaması yapılmaktadır. Teşhis ve tedavi amacıyla röntgen veya tomografi çektirilmesiyle alınacak radyasyon dozu, zaten hekimin fayda-zarar değerlendirmesi yaparak hasta lehine fayda sağlanacağı kararı sonucuna göre alınmasında sakınca görülmeyen bir dozdur. Ancak, teknisyenin yapacağı hatalar sonucu tekrarlanan çekimler hastanın fazladan radyasyon dozuna maruz kalmasına sebep olacaktır. Bu fazladan alınan doz fayda-zarar değerlendirmesinde hesaba katılan bir doz değildir. Radyasyonun en küçük dozu dahi belli bir risk taşımaktadır. Hastanın öngörülenin üzerinde maruz kalacağı fazladan her bir dozdan teknisyen sorumludur. Ayrıca refakat edilmesi gereken hastaların refakatçılarının da korunması aynı titizlikle yapılmalıdır. Teknisyen ve teknikerler kendilerini de koruyacak önlemleri almak zorundadır. Hekimler de teşhis ve tedavide anlamı olmayan röntgen uygulamalarından kaçınmak ve yeterli muayene ve gözlem sonrası röntgen istemlerinde bulunmakla yükümlüdürler. Teknolojinin gelişmesiyle radyoloji cihazlarında da bir gelişme oldu mu? Olduysa bu gelişme, maruz kalınan radyasyon dozlarını nasıl etkiledi? Teknolojinin gelişmesiyle birlikte günümüzde, tüm hastane ve sağlık kurumlarında vazgeçilmez ve temel bir teşhis aracı olan, röntgen cihazları da en son teknolojik gelişmeler çerçevesinde, diğer tüm tıp cihazlarında olduğu gibi sürekli bir gelişme göstermektedir. En klasik metot, bilindiği üzere Konvansiyonel Röntgendir. X-ısınına duyarlı filmin kaset içerisine yerleştirilerek, hastanın röntgeninin çekilmesi ve daha sonra kaset içerisinde pozlandırılan filmin, karanlık oda ortamında banyo edilerek, tab edilmesidir. Bu yöntem kendi içerisinde zamanla gelişme göstermiş olup röntgen cihazlarında Automatic Exposure Control (AEC) denetiminin ve otomatik film banyo makinelerinin kullanıma başlanması ile hastanın röntgen filminin çekimlerinde ve filmin tab edilmesinde önemli ölçüde kalite artısı ve zaman tasarrufu sağlanmış, bu sayede hastaya uygulanan X-ısın dozu miktarı da önemli ölçüde azalmıştır. Röntgen cihazlarında bir sonraki adım CR (Computed Radiology) yönteminin kullanılmaya başlanmasıdır. Bu yöntemde, kaset ve X-ısınına duyarlı film ve bu filmin banyo edilmesi yerine, X-ısınına duyarlı bir çeşit hafıza birimi, kaset seklinde hazırlanarak röntgen cihazlarındaki film kasetlerinin yerini almıştır. Röntgen sistemlerinde günümüzde ulaşılmış olan en son teknoloji ise DDR (Direkt Dijital Röntgen /Flat Panel Dedektör) sistemidir. Bu teknoloji sayesinde, çok yüksek çözünülürlükte (9 MegaPixel) ve tek bir detektör ile (43cm x 43cm boyutunda olabilir), film, kaset, hafıza kaseti ve okuyucu ünite kullanılmaksızın, hastanın röntgen görüntüsü, doğrudan bilgisayar ekranında; X-ışınının uygulanmasını takiben 2 saniyede görülebilmektedir. Çekim pozisyonunun değiştirilmesi ihtiyacı olduğu ya da ilave pozisyon çekimleri gerektiğinde, hasta henüz röntgen cihazında bulunduğundan ve pozisyonu sabit olduğundan, ilave çekimler çok hızlı bir şekilde tamamlanabilmektedir. Elde edilen görüntü üzerinde; istenen, doz (pencere) ayarları bilgisayar programı vasıtası ile kolayca yapılabilmekte ve bu sayede çekim tekrarı neredeyse hiç gerekmemektedir. Sağlık kuruluşlarındaki radyoloji odalarının ciddi bir şekilde kontrol edildiğini veya denetlendiğini düşünüyor musunuz? Bu odaları kim denetliyor, röntgen çektirecek bir hasta bu odaların denetlendiğini nasıl anlayabilir? Ülkemizde bu tür uygulamaların yapıldığı iş yerlerinin denetimi 2690 sayılı yasa ile Başbakan a bağlı olarak kurulan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafından yürütülmektedir. TAEK, bu tür yerlerin kontrol ve denetimi konusunda çok duyarlı ve hassas davranmaktadır. Bu tür iş yerleri, TAEK in izni ve onayı olmadan faaliyet gösteremezler. Faaliyetleri öncesinde TAEK tarafından uygunlukları kontrol edilir, eğer mevzuat hükümleri çerçevesinde bir sakınca yoksa faaliyet göstermelerine kendilerine verilen bir kullanma lisansı belgesiyle izin verilir. Periyodik aralıklarla, gerek duyulduğunda veya şikayet üzerine denetlenirler. TAEK in verdiği belge röntgen odası içinde hastanın görebileceği bir yere asılmak zorundadır. Sade bir vatandaş olarak, basitçe ve temel olarak radyasyondan korunma konusunda neler bilmeliyiz? Radyasyonun varlığını fark ettiğimiz bir ortamda nasıl davranmalıyız? Radyasyon maruziyeti iki şekilde olabilmektedir. Biz bunları harici ve dâhili ışınlanmalar olarak adlandırıyoruz. Harici ışınlanmalar, X ışını tüpünden yayılan X ışınlarına veya bir radyoaktif kaynaktan yayı- 12 RADYOGRAFİ Eylül

lan gama ışınlarına ya da beta ve alfa parçacıklarına dışarıdan maruz kalınan radyasyon maruziyeti çeşididir. Böyle bir ışınlamadan kaynak yakınından hemen uzaklaşarak, kaynak yakınında mümkün olduğu kadar az zaman geçirerek veya kaynakla aramıza koruyucu bir zırh malzemesi koyarak korunabiliriz. İkinci tip maruziyet olan dahili ışınlamalar ise sıvı veya gaz halde bulunan radyoaktif maddelerin istemeyerek veya bir kaza sonucu üzerimize bulaşması, sindirim veya solunum sistemleri vasıtasıyla beden içerisine alınması sonucu meydana gelir. Bulaşma halinde, üzerimizdeki giysileri hemen çıkartmalı, güvenli bir yerde muhafaetmeli ve soğuk suyla duş alıp TAEK e haber verilmelidir. Radyoaktif madde sindirim veya solunum sistemleri vasıtasıyla beden içerisine alınmış ise yine vakit geçirmeden TAEK e haber verilmelidir. Radyasyon görevlileri ile halkın alması gereken yıllık doz sınırları nedir? Radyasyon görevlileri için etkin doz ardışık beş yılın ortalaması 20 msv i, herhangi bir yılda ise 50 msv i geçemez. El ve ayak veya cilt için yıllık eşdeğer doz sınırı 500 msv, göz merceği için 150 msv dir. Cilt için en yüksek radyasyon dozuna maruz kalan 1 cm² lik alanın eşdeğer dozu, diğer alanların aldığı doza bakılmaksızın ortalama cilt eşdeğer dozu olarak kabul edilir. Halk için etkin doz yılda 1 msv i geçemez. Özel durumlarda; ardışık beş yılın ortalaması 1 msv olmak üzere yılda 5 msv e kadar izin verilir. Cilt için yıllık eşdeğer doz sınırı 50 msv, göz merceği için 15 msv dir. Hamileliği belirlenmiş kadın çalışan, çalışma şartlarının yeniden düzenlenebilmesi amacıyla yönetimi haberdar eder. Hamileliğin bildirilmesi kadın çalışanın çalışmasına engel teşkil etmez, gerekiyorsa çalışma koşulları yeniden düzenlenir. Bu nedenle, doğacak çocuğun alacağı dozun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde sınırlarına uyulur. Emzirme dönemindeki kadın çalışanlar, radyoaktif kontaminasyon riski taşıyan işlerde çalıştırılmaz. Radyasyon çalışanlarının çalışmaları esnasında alması gereken özel önlemler var mıdır? Radyasyon çalışanları, çalışmalarında yaptıkları işin özelliğine göre koruyucu önlük, troid ve gonad koruyucu, koruyucu gözlük ve eldiven gibi radyasyondan korunmaya yönelik özel imal edilmiş malzemeler kullanmalıdırlar. Radyografi çekimlerinde mutlak surette özel olarak zırhlanmış kabin veya paravan arkasında durulmalıdırlar. Yardıma ihtiyaç duyan hasta çekimlerinde, mutlak surette bir hasta yakınından yardım almalı, çekim anında kesinlikle hastanın yanında bulunmamalıdırlar. TÜMRAD-DER ile herhangi bir işbirliği yapıyor musunuz, yapıyorsanız bu çalışmalar hakkında biraz bilgi verebilir misiniz? TÜMRAD-DER, bilindiği üzere tüm radyoloji teknisyen ve teknikerlerinin, özlük, sosyal, mali sorunlarını etik kurallar çerçevesinde çözmek ve üyelerini mesleki açıdan bilimsel temelde gelişmelerine yardımcı olmak üzere kurulmuş ve bu amaçlar doğrultusunda aktif olarak çalışan ülkemizin değerli bir sivil toplum kuruluşudur. Daha önce de belirttiğim gibi, bizim de dernek olarak amaçlarımızdan biri radyasyondan korunma konusunda bilimsel bilgiye dayalı eğitimler vererek özellikle radyasyon çalışanlarının bu konudaki bilinç düzeyinin arttırılmasıdır. TÜMRAD-DER ile yollarımız bu noktada birleştiğinden onları paydaşımız olarak görüyoruz ve 2012 yılının ortalarından buyana radyasyon çalışanlarına birlikte eğitimler veriyoruz. Bunun dışında, yine daha önce de belirttiğim gibi, hali hazırda, Avrupa Birliği hibe programları çerçevesinde, TÜMRAD-DER ile birlikte Radyoloji çalışanlarının mesleki bilgi düzeyinin arttırılması, radyasyonun zararları hakkında halkın bilinçlendirilerek farkındalık yaratılması, TÜM- RAD-DER ve TRKD üyelerine sunulan hizmet rının özlük haklarının korunması ve Radyasyonun çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesi amacına yönelik olarak Radyasyondan Korunalım, Sağlıklı Yaşayalım adını verdiğimiz bir Avrupa Birliği Projesi teklif etmiş bulunuyoruz. Gelecekte de bu işbirliğinin daha geniş boyutlarda süreceği inancını taşıyorum. Son olarak, gelecekle ilgili projelerinizi öğrenmek isteriz. Gelecekte ne tür faaliyetlerde bulunmayı planlıyorsunuz? Radyasyondan Korunma Derneği (TRKD) ulusal ve uluslararası paydaşları, üyeleri ve halk tarafından, radyasyondan korunma kültürü ve standartlarının ülke genelinde yaygınlaşmasını sağlayan saygın ve güvenilir bir sivil toplum kuruluşu olarak tanınmayı ve kabul görmeyi hedeflemektedir. Bu amaca yönelik olarak, bugüne kadar yaptığımız gibi, farklı il ve ilçelerde radyoaktif madde içeren ve/veya radyasyon üreten cihazların kullanıldığı sanayi, tıp, iletişim ve araştırma alanında çalışanlara ve halka vereceğimiz seminerlerle onları radyasyon, zararları ve korunma yöntemleri konularında aydınlatmaya çalışacağız. Radyasyonun gerekli önlemler alınmadan kullanılması sonucu ortaya çıkabilecek sağlıkla ilgili zararlı etkileri konusunda, bağımsız, özgür, toplumun çıkarlarından yana tavır koyup, objektif davranacak ve toplumu bilimsel bilgilerle bilgilendireceğiz. Bu arada, Radyasyondan Korunma konusunda uluslararası sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapma hazırlıkları içerisindeyiz. Ülkemizde, Radyasyondan Korunma konusunda ulusal ve uluslararası kongreler düzenlemek üzere ciddi çalışmalar yürütüyoruz. Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederiz. Ben de teşekkür ederim. Yayın hayatınızda başarılar dilerim. RADYOGRAFİ Eylül 13

MAKALE RADYASYON GÜVENLİĞİ KOMİTELERİ Gürdoğan AYDIN TÜMRAD-DER Kırşehir Temsilcisi Radyoasyon Güvenliği; Radyoloji, Nükleer Tıp ve Radyoterapi alanında çalışanların en önemli ve en ihmal edilen sorunudur. Aslında sadece çalışanların değil bu birimlerden ( Radyoloji, Nükleer Tıp ve Radyoterapi ) hizmet alan halkın da görmezden geldiği temel sorundur. Bu yazıda radyasyonun sağlık üzerine etkileri ve nasıl korunacağımızdan bahsetmeyeceğim. Radyasyondan korunma organizasyonunun en temel unsurlarından olan Radyasyon Güvenliği Komitelerinin göz ardı edilen işlev ve öneminden bahsedeceğim. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları İle Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliğin 6. Maddesine göre, Radyasyon Güvenliği Komiteleri, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu nun çıkartmış olduğu Radyasyon Güvenliği Komiteleri Çalışma Usul ve Esasları doğrultusunda görevlerini yerine getirmektedir. Radyasyon Güvenliği Komiteleri Çalışma Usul ve Esasların 1.maddesinde amaç ve kapsam belirlenmiştir. Amaç ve kapsam MADDE 1- (1) Bu usul ve esasların amacı, iyonlaştırıcı radyasyon kaynakları kullanılarak yapılan uygulamaların bulunduğu; a) Nükleer tıp, radyasyon onkolojisi ve radyoloji uygulamalarının en az ikisinin yürütüldüğü bölümleri içeren kuruluşlar ile radyoloji uygulamalarının farklı birimlerde sürdürüldüğü kuruluşlarda, b) İl sağlık müdürlüğünün koordinasyonunda il sınırları içinde hizmet veren nükleer tıp, radyasyon onkolojisi ve radyoloji uygulamalarının yürütüldüğü kurum/kuruluşların katılımıyla; çalışanların, hastaların, toplumun ve çevrenin radyasyondan korunması ve radyoaktif kaynakların güvenliği ile emniyetini sağlanması amacıyla Radyasyon Güvenliği Komitesi nin kurulmasına ve çalışmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. (2) Bu usul ve esaslar, Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği, Madde 71, 72, 73 de lisans sahibi, tesis sahibi ve radyasyondan korunma sorumlusunun görev ve sorumlulukları kapsamında verilen faaliyetlerin yerine getirilmesini sağlamak üzere hazırlanmıştır. Bu maddenin eski hali Nükleer tıp, radyasyon onkolojisi ve radyoloji uygulamalarının en az ikisinin yürütüldüğü bölümleri içeren kuruluşlar ile sınırlı idi. Dernek yöneticilerimizin TAEK te yaptığı girişimler sonucunda madde yukarıda yazılı halini almıştır. Buradaki amaç bir ilde bulunan bütün uygulamalarda radyasyon güvenliğinin sağlanabilmesidir. Madde ilk haliyle kaldığında sadece a bendine giren işyerlerinde komite kurulabilirken, maddenin yeni halinde hem a bendine giren işyerlerinde hem de o işyerlerinde kurulan komitelerin katılımıyla İl Sağlık Müdürlüklerinde tüm ili kapsayacak komitenin kurulması sağlanabilmektedir. Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları İle Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliğin 6. Maddesinde yer alan Nükleer tıp, radyasyon onkolojisi ve radyoloji uygulamalarının en az ikisinin yürütüldüğü bölümleri içeren sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde Radyasyon Güvenliği Komitesi kurulur. Bu şartın sağlanamadığı illerde bu komite il sağlık müdürlüğü bünyesinde oluşturulur. İfadesi yukarıda belirtilen amaçla örtüşmemektedir. Bu maddeye göre bir ildeki herhangi bir işyerinde bir komite kurulmuşsa o ildeki İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde bir komite kurulamayacağı anlamı ortaya çıkmaktadır. Bu durumun sakıncalarını daha iyi anlayabilmek için Radyasyon Güvenliği Komitelerinin görev yetki ve sorumluluklarında bazı önemli maddelere bir göz atmakta fayda var. (1) Radyasyon Güvenliği Komiteleri aşağıdaki görev ve sorumlulukları yerine getirir. a) Komite, lisanslı faaliyetlerin mevzuata uygun olarak yürütülmesini ve sürekliliğini sağlamak için gerekli insan gücü ile teknik ve finansal altyapının 14 RADYOGRAFİ Eylül

temin edilmesini sağlar. b) Komite, her toplantıda kuruluş/kuruluşlarda bulunan tüm radyasyon kaynaklarının envanterini gözden geçirir, sorumlu değişikliği, kaynağın yerinin değişmesi, denetimli alanlarda yapılan değişiklik, yeni cihaz alımı, faaliyeti sonlandırılan uygulamalar gibi lisans koşullarını etkileyebilecek değişiklikleri değerlendirir. c) Komite, her toplantıda radyasyondan korunma sorumlusunun/sorumluları tarafından tutulan kayıtlar ve hazırladıkları raporlara göre; radyasyon görevlilerinin kişisel radyasyon dozlarını, radyasyon seviyeleri ölçüm sonuçlarını, kontaminasyon olaylarını, radyoaktif atık kayıtlarını, kalite kontrol kayıtlarını, bakım onarım kayıtlarını, eğitim programlarını inceler ve değerlendirir. f) Komite, kuruluş içinde bulunan radyasyon alanlarında; radyasyon kaynağının özellikleri, çalışma koşulları ve zırhlama koşullarını göz önünde bulundurarak denetimli ve gözetimli alanları belirler ve görev tanımlarına göre Çalışma Koşulu A ve B de çalışan kişileri ve harici görevlileri sınıflar. I) Komite, radyasyon uygulamalarının yapıldığı bölümlerde çalışanların, toplumun ve hastaların radyasyon güvenliğini sağlamak ve kişisel veya kollektif dozların mümkün olan en düşük seviyede tutulabilmesi için radyasyonla çalışılan tüm bölümlerde çalışma koşullarını belirler. k) Komite, yapılan idari ve teknik düzenlemelerin yerine getirilip getirilmediğini düzenli aralıklarla denetler. Bütün bu ve buraya almadığım görev ve sorumluluklar yerine getirilirken komitenin yaptırım gücü gene Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları İle Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliğin 6. Maddesinde çok doğru bir biçimde tanımlanmıştır. İlgili maddeye göre: Radyasyon Güvenliği Komitesinin etkin çalışmasından, radyasyon güvenliği hususlarının komiteye bildirilmesinden ve komite tarafından alınan kararların uygulanmasından idare sorumludur. Ülkemizde radyasyon güvenliği için düzenleyici ve denetleyici kurum olarak TAEK, ve uygulayıcıların yanı sıra, sac ayağını oluşturacak üçüncü bir bağımsız kontrol mekanizmanın eksikliği, bugüne kadar yaşamış olduğumuz sorun ve aksaklıkların temel nedenidir. Komiteler bu eksikliği bir nebze giderebilecek bir yapı olması gerekirken, mevcut birçok komite bu işlevlerinden uzak, formaliteyi yerine getirmek adına oluşturulmuştur. Bizlere düşen görev komitelerin tanımlanan görev ve sorumluluklarını etkin bir şekilde yapması için her platformda çaba sarf etmektir. Her ilde İl Sağlık Müdürlüklerinde Radyasyon Güvenliği Komiteleri kurularak, ildeki tüm uygulamaların kontrol altında tutulması sağlanmalıdır. Öncelikle yapılması gereken Sağlık bakanlığının yönetmelikteki engelleyici ifadeyi, atıfta bulunduğu Radyasyon Güvenliği Komiteleri Çalışma Usul ve Esasların 1.maddesindeki amaç ve kapsama uygun hale getirerek her ilde bir radyasyon güvenliği komitesinin kurulması sağlamalıdır. Tabi ki radyoloji teknisyen/teknikerleri de bu komitelerde aktif rol almalıdır. KAYNAKLAR: Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği, http://www. taek.gov.tr/belgeler-formlar/func-startdown/844/ Radyasyon Güvenliği Komiteleri Çalışma usul ve Esasları, http://www.taek.gov.tr/belgeler-formlar/ func-startdown/837/ Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları İle Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik, http://www.saglik.gov.tr/tr/belge/1-16212/saglikhizmetlerinde-iyonlastirici-radyasyon-kaynaklari-. html RADYOGRAFİ Eylül 15

PLATFORM Doç. Dr. Meltem CEYHAN BİLGİCİ 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyoloji ABD Çocuklarda Bilgisayarlı Tomografi ve Radyasyon Güvenliği Bilgisayarlı Tomografi (BT), çocuklar için önemli bir görüntüleme yöntemidir ve son yıllarda BT teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak çocuklarda daha sık kullanılmaktadır. Ancak radyasyon içermesi kullanımında bazı endişeleri de beraberinde getirmektedir. Çocuklarda radyasyon konusu daha önemlidir. Çünkü; çocuklar büyüme ve gelişme döneminde olduklarından hücre çoğalması daha hızlıdır. Radyasyon hızlı çoğalan hücreleri daha çok etkiler. Radyasyona bağlı kanser gelişmesi için uzun yıllar geçmesi gerekir. Çocuklarda yaşam beklentilerinin fazla olması bu riski daha da artırır. Erişkinlere uygun radyasyon dozlarıyla çocuklara çekim yapılırsa, çocukların vücut kitlesi daha küçük olduğundan toplamda alacakları radyasyon miktarı daha fazla olur. Şüphesiz BT de doz arttıkça sinyal/gürültü oranı ve dolayısıyla görüntü kalitesi artacaktır. Ancak çocuk hastalarda yeterli görüntü kalitesini sağlayacak şekilde radyasyon dozları belirgin azaltılabilir. Erişkin için kullanılan dozlar, çocuklar için fazla ve gereksizdir. Erişkin çekim parametreleriyle yapılan pediatrik incelemelerde alınan radyasyon yaklaşık 3 kat daha fazla olmaktadır. Erişkin için uygun olan, çocuk için fazladır. BT incelemede ne kadar radyasyon vardır? Günlük hayatımızda birçok kaynaktan radyasyon alabiliriz. Bunların başında doğal radyasyon olarak adlandırdığımız ve doğal kaynaklardan alınan radyasyon gelir. BT inceleme, radyolojideki görüntüleme yöntemleri içerisinde vücuda en çok radyasyon veren yöntemdir. BT inceleme sırasında alınan radyasyonun röntgen filmleri ile ve doğal radyasyon ile karşılaştırmalı değerleri tabloda sunulmuştur. Radyasyon ölçümlerinde farklı birimler kullanılabilir. Canlı dokular üzerindeki etkiyi belirlemede en çok kullanılan birim Milisivert msv olarak adlandırılan birimdir. Tablo: Farklı kaynaklardan alınan yaklaşık etkin doz birimleri ve bu dozların kaç adet akciğer grafisine denk geldiği şu şekildedir: Etkin doz Eşdeğer Akciğer Grafisi Sayısı Akciğer radyografisi (tek yön) 0,02 msv 1 Uçak yolculuğu (6 saat) 0,04 msv 2 Doğal radyasyon (yıllık) 3 msv 150 Beyin BT 2-4 msv 100-200 Toraks BT 5-7 msv 250-350 Abdominopelvik BT 12-15 msv 600-750 16 RADYOGRAFİ Eylül

BT incelemedeki radyasyonun riskleri nelerdir? Hangi durumlarda bu risk artar? Fazla miktardaki radyasyon vücutta ölüme kadar gidebilen ciddi hasarlara neden olabilir. Ancak BT incelemede verilen radyasyon bu düzeylere ulaşmaz. Sadece gebelerde anne karnındaki bebek bu konuda risk altında olabilir. Bu nedenle hamilelerin veya hamile olma olasılığı bulunanların mutlaka tetkik öncesinde hekimini uyarması gerekir. Normal bireylerde BT inceleme sırasında verilen radyasyonun en önemli riski kanser oluşturmasıdır. Bu konuda bazı büyük araştırmalar eşik bir radyasyon dozunun olmadığını ve düşük radyasyonun bile çok az oranda da olsa kanser riskini artırdığını bildirmiştir. Normal bir bireyde yaşam boyunca kanser gelişme riski % 40 olarak ön görülür. Bunların da yarısı (% 20) kanser nedeni ile hayatını kaybeder. Diğer bir deyişle, hiç radyasyon almamış her 1000 çocuktan 200 ü kanser nedeniyle ölecektir. Öte yandan, yaşamında sadece bir BT tetkiki yaptıran bir çocuğun radyasyona bağlı kanser riskinin yaklaşık % 0.03-0.05 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Bu risk düşük gibi görülmekle birlikte, hayat boyu değişik nedenlerle ek radyasyon maruz kalması bu riski artıracaktır. Çocuklarda BT İncelemelerde radyasyon riskini nasıl azaltabiliriz? radyasyonun ve buna bağlı risklerin de artışına yol açmaktadır. Bugün birçok uluslararası organizasyon kanser riski ile radyasyon dozu arasındaki ilişki lineer özelliğindedir ve eşik değer yoktur. Doz arttıkça risk artar görüşünü desteklemekte ve radyasyon güvenliği konusunda ortak bir kararla, rutinde ALARA (As Low Asreasonably Achievable) prensiplerinin uygulanması gerektiğini savunmaktadır. ALARA konsepti, çocuklarda tanısal bilgiyi sağlayan mümkün olan en düşük dozda radyasyon kullanmayı savunur. Bu prensipler doğrultusunda çocuklarda BT incelemelerinde doz azaltma stratejilerinin uygulanması gerekmektedir. Çocuklarda BT incelemelerinde doz azaltma stratejileri nelerdir? Günlük pratiğimizde radyasyon dozları azaltma konusunda pediatrist, teknisyen ve radyolog olarak bir takım ruhu içinde çalışmalıyız. Doz azaltma stratejileri şu maddeleri içermektedir; 1. Çekim endikasyonunu belirlemek Doz azaltma stratejileri içerisinde en önemlisi, çocuklarda gereksiz BT incelemelerinden kaçınarak onların hiç radyasyon almamasını sağlamaktır. BT inceleme, ancak hasta için kesin bir tıbbi gerekliliği varsa kullanılmalıdır. Öncelikle radyasyon içermeyen tetkiklerle değerlendirme yapılmalı ve bu konuda hastayı yönlendiren doktorla konuşarak hasta tekrar değerlendirilmelidir. Birçok klinik problem özellikle batın için USG, beyin ve kas iskelet sistemi için MRG ile çözülebilir. Bununla birlikte, yüksek rezolusyon gerektiren bazı durumlarda (örneğin toraks ve kardiovaskuler sistem değerlendirmelerinde) BT daha üstündür. Ayrıca acil şartlarda, hızlı olması ve çoğu zaman sedasyon ihtiyacı duyulmaması nedeniyle BT tercih sebebidir. 2. İnceleme alanını sınırlamak BT inceleme gerekliliği varsa sadece incelenecek alana odaklanarak, ışınlanacak alanın daraltılması gerekir. Eğer gerekli değilse, torasik incelemelerde tiroid bezi, abdominopelvik incelemelerde testisler ışınlama alanının dışında tutulmalıdır. BT inceleme çocuklarda hastalıkların tanı, tedavi ve takibinde kritik rol oynayan önemli bir inceleme yöntemidir. Hızlı sonuç vermesi, kolay ulaşılabilirliği ve yeni BT teknolojisinin getirdiği avantajlarla kullanımı hem erişkinlerde hem de çocuklarda her yıl artmaktadır. Bu da her geçen yıl alınan RADYOGRAFİ Eylül 17

PLATFORM miktarı tolere edilebilir. - Gantri dönüş zamanı: Doz ile ilişkisi doğrusaldır. Örneğin; gantri dönüş zamanını her bir 360 derecelik dönüş için 1 sn den 0.5 sn ye düşürmek alınan radyasyon dozunu yarıya düşürecektir. Ayrıca çekim ne kadar hızlı olursa, hareket artefaktları ve sedasyon ihtiyacı da o kadar az olur. Çocuklarda mümkün olan en kısa gantri dönüş süresi seçilmelidir. 3. Çok fazlı incelemelerden kaçınmak Sıklıkla çocuklarda -seçilmiş olgular dışında- tek faz incelemeler yeterlidir. Kontrastsız-kontrastlı, dinamik inceleme gibi çok fazlı çekimler çocukların aldığı radyasyon dozlarının katlanarak artmasına neden olur. BT inceleme yapılan çocukların yalnızca % 1-3 ünde birden çok fazlı incelemeye gerek duyulmaktadır. 4. Kontrol BT tetkiklerinden mümkün olduğunca kaçınmak Çocuklarda kontrol tetkiklerinin mümkünse US veya MRG ile yapılması, eğer mutlaka BT ile yapılması gerekiyorsa, bunun mümkün olan en düşük dozda ve sadece takip edilen bölgeye yönelik yapılması gerekir. Tanısal incelemelerde kabul edilemeyecek seviyelerdeki gürültü düzeyleri kontrol incelemelerde sorun çıkarmayabilir. 5. Tetkik öncesi nefes tutma egzersizi yapılması Özellikle toraks ve batın gibi tetkiklerde, 7 yaşın üzerindeki çocuklara tetkik öncesi nefes tutma egzersizlerinin yaptırılması görüntü kalitesi ve tetkikin tekrarlanmaması açısından önemlidir. Yedi yaş altındaki çocuklarda sedasyon gerekebilir. 6. Organ koruyucuları kullanmak İnceleme sırasında meme, lens, tiroid bezi ve özellikle çocuk ve genç erişkinlerde gonadlar gibi radyasyona duyarlı organlar, asıl inceleme bölgesini etkilemeyecek şekilde kurşun plak ile radyasyondan korunmalıdır. Ayrıca mümkünse Bizmut plaklar ile çekim bölgesindeki radyasyona duyarlı organlar (örneğin toraks BT de meme dokusu, kranial BT de lensler gibi) korunmalıdır. 7. Uygun çekim parametrelerini belirlemek Çekim parametreleri çocuğun boyutuna (yaşına veya kilosuna) ve incelenen bölgeye göre ayarlanmalıdır. Primer olarak radyasyon dozunu etkileyen parametreler ve doz ilişkisi şu şekildedir: - Tüp akımı (ma): Doz ile ilişkisi doğrusaldır. Örneğin tüp akımını yarıya düşürmek, alınan radyasyon dozunu da yarıya düşürecektir. Bununla birlikte görüntüdeki gürültü de artacaktır. Pediatrik çekimlerde çocuğun alacağı radyasyonu azaltmak amacıyla tanıyı etkilemeyecek gürültü - Kilovoltaj (kvp): Hem kontrast hem de gürültü üzerinde etkilidir. Doz ile ilişkisi tüp akımında olduğu gibi doğrusal değildir. Radyasyon dozu tüp voltajının karesi ile doğru orantılıdır. Örneğin; kvp yi 120 den 80 e azaltıldığında hasta dozunda yaklaşık %65 azalma görülür. Düşük kvp (80-100 kvp), özellikle yeni doğanlarda ve yüksek kontrast farkı olan bölgelerde (akciğer parankimi ve iskelet sistemi gibi) ve BT anjiografi çalışmalarında seçilmelidir. Bununla birlikte obez hastalarda ve yüksek X-ışını absorbsiyonunun olduğu bölgelerin incelenmesinde (omuzlar, pelvis gibi) yüksek kvp kullanılması önerilir. Bu durumlarda radyasyon dozunu azaltmak için tüp akımı azaltılmalıdır. - Pitch: Hasta dozu ile ters orantılıdır. Pitch arttıkça doz azalır, aradaki ilişki doğrusaldır. Örneğin diğer parametreler sabitken, pitch değerini 1 den 1.5 e arttırmak radyasyon dozunu %33 azaltacaktır. Ancak günümüzde çoğu multislice BT cihazında efektif mas sabit kalacak şekilde otomatik olarak ayarlandığından, pitch artışı tüp akımı artışına yol açar. Bu durumlarda, pitch değerini arttırmak doz optimizasyonu sağlamaz. - Otomatik tüp akımı ayarlama sistemleri: Hastanın boyutuna göre, vücudun kalın olan yerlerine fazla, ince olan yerlerine az olmak üzere tüp akımı ayarlanır. Gürültü sabit olacak şekilde maksimum ve minimum doz aralığı belirlenir. Ancak uygun kullanılmazlarsa (kötü santralizasyon, uygun referans aralığının kullanılmaması gibi) çocuklarda doz artımına yol açabilir. Bu nedenle çocuk hastalara özel prog- 18 RADYOGRAFİ Eylül

ramların kullanılması gerekir. Çocuklarda BT incelemelerinde doz ne kadar azaltılmalıdır? Bilgisayarlı tomografide hasta dozunu azaltmak, görüntülerde arka plan gürültüsünde artmaya yol açar. Doz ayarlamalarında amaç sadece düşük dozu sağlamak değil, aynı zamanda uygun görüntü kalitesini ve kabul edilebilir gürültü oranını sağlayan en düşük dozu elde etmektir. Uygun görüntü kalitesini değerlendirmek doz azaltma konusunun en zor kısmıdır. Görüntü kalitesi objektif (örneğin gürültü oranı, kontrast, artefakt gibi fizik ile ilgili) veya subjektif (tecrübesizlik, kişisel tercih, pediatrik hastalıklara ve filmlere alışkın olmamak gibi) faktörlere bağlı olabilir. Radyologlar BT çekim parametrelerini tanısal bilgiyi kaybetmeyecek şekilde ayarlamalıdır. Ayrıca incelenen bölgeye ve çekim endikasyonuna göre de doz ayarlaması yapılmalıdır. Örneğin düşük kontrast farkı olan dokuların incelemesinde (karaciğer ve beyin gibi) doz azaltma sınırlı olabilir. Akciğer parankimi ve iskelet sistemi gibi yüksek kontrastlı alanların incelemesinde ise daha yüksek gürültülü ve artefaktlı görüntüler tolere edilebilir. Büyük bir alanı içeren patolojilerde (ince barsak obstruksiyonu gibi) veya yüksek kontrast içeren anomali araştırmasında (renal taş gibi) yine daha fazla gürültülü görüntüler kabul edilebilir. Kabul edilebilir görüntü kalitesi yukarıda bahsedildiği gibi birçok faktöre bağlı olduğundan, radyasyon dozu ile görüntü kalitesi arasındaki dengeyi sağlayacak şekilde yapılmış tek bir kılavuz mevcut değildir ancak bu konudaki çalışmalar sürmektedir. Bu nedenle radyologlar kendi merkezlerinde, literatürdeki öneriler doğrultusunda, çocuk hastalarda hastaya özgü doz azaltma protokollerini geliştirme ve uygulamadan sorumludurlar. Bu konuda aşağıda çeşitli kaynaklarda protokol önerileri mevcuttur. Hospital. AJR Vol.176, pp. 303-306, Feb 2001. - Paterson A, Frush DP, Dose reduction in paediatric MDCT:general principles Clinical Radiology (2007) 62, 507-517. - Nievelstein RA, van Dam IM, van der Molen AJ., Multidetector CT in children: current concepts and dose reduction strategies Pediatr Radiol. 2010;40(8):1324-44 - http://ctisus.com/protocols SONUÇ: BT birçok hastalığın tanısında vazgeçilmez bir yöntemdir. Gerekli durumlarda ve uygun şekilde yapılan bir incelemede alınan risk minimal düzeylerde olup tetkikin sağlayacağı faydalar karşısında kıyaslanmayacak düzeydedir. Çocukları gereksiz tanısal radyasyondan korumak, gereken durumlarda ise tetkiki en uygun dozda yapabilmeyi sağlamamız gerekir. Bunun için gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında çeşitli çalışmalar vardır. Bunlardan en önemlilerinden birisi 2007 Temmuz ayında kurulan ve uluslararası bir organizasyon olan Image Gently (Koruyarak Görüntüleyelim) isimli organizasyondur. Çocuklarda görüntüleme sırasında radyasyon dozunun önemine dikkat çekmeyi amaçlayan bu organizasyonun www.imagegently.org adlı internet sitesinde konuyla ilgili doktorlar ve hastalar için bilgiler, güncel makalelerin yanı sıra çocuklar için BT protokolleri geliştirmek ya da kullanılmakta olan protokollerin doğruluğunu araştırmak için rehberler de mevcuttur. Bu konudaki bir diğer uluslararası organizasyon da, aynı hizmeti erişkinlere yönelik olarak yürütmekte olan Image Wisely (www.imagewisely.org) dir. Belirtilen elektronik web adreslerine başvurularak daha fazla bilgiye ulaşmak mümkündür. KAYNAKLAR 1. Başekim CÇ. Radyasyon doz kontrolü ve doz azaltma yöntemleri-pediatrik BT inceleme. Türkiye Klinikleri Radyoloji Özel Sayısı 2011;4(2):69-73. 2. Ceyhan M. Pediatrik BT incelemelerinde radyasyon dozu. TRD İzmir Şubesi Pediatrik Radyoloji Sempozyumu, Sempozyum Kitabı 2009; 47-49. 3. Işık Z, Selçuk H, Albayram S. Bilgisayarlı tomografi ve radyasyon. Klinik Gelişim 2010;3:16-18. 4. www.imagegently.org 5. www.imagewisely.org - www.imagegently.org - Lane F. Donnelly et al., Minimizing Radiation Dose for Pediatric Body Applications of Single-Detector Helical CT: Strategies at a Large Children s RADYOGRAFİ Eylül 19

RÖPORTAJ Paranın hiçbir değeri yok; biraz daha fazla yaşamanın değeri ölçülemeyecek kadar çok. Kısmet Ertekin Kanserle Savaşan Bir Röntgen Teknisyeni Sağlık çalışanlarının çalışma koşulları Türkiye nin gündeminde herkesin büyük bir merak ve endişe içinde takip ettiği bir konu. Özellikle radyoloji teknisyeni ve uzmanlarının çalışma saatlerinin Avrupa standartlarına uygun hale getirilmesi tartışmaların ana noktası. Radyoloji ekipleri son derece endişeli çünkü radyoaktiviteden korunmak için alınan önlemler yetersiz. Radyoloji çalışanlarından kansere yakalananların sayısı gün geçtikçe artıyor. On sekiz yıldır bu alanda görev yapmış Kısmet Ertekin de da bu hastalardan biri. Kısmet hanımla kanseri, çalışma koşullarını ve hastalığını öğrenmesinin ardından yaşadığı olayları konuştuk. 20 RADYOGRAFİ Eylül