Asaf Bey Çıkmazı Kabaltısı Sancak Mahallesindedir. Örtüsü sivri tonozludur. Sivri kemerle güneye ve ahşap-beton sundurmalı sivri kemerle kuzeye açılır. Üzerinde kesme ve moloz taşlardan yapılmış bir ev bulunmaktadır. Muhteşem Pullu - 61 -
- 62 - Ömer Akar Karababa Sokağı Kabaltısı Sancak Mahallesinde, Karababa sokağı ile Bayraktar Sokağını birbirine bağlayan kabaltı 4.68 metre uzunluğuyla Birecik'in en kısa kabaltısıdır. Kirişlemesi üstten kaplamalı ahşap tavanla örtülüdür. Üzerinde düzgün kesme taşlarla yapılmış bir ev bulunmaktadır.
Ömer Akar Haccemiler Sokağı Kabaltısı: İskele çarşısında İnnaplı Camiye çıkan yolda, üzerinde Haccemiler Sokağın bulunduğu yolda bulunan kabaltı yapılan yeni evlerle tahrip olmuş durumdadır. - 63 -
- 64 - Ömer Akar Mirkelam Sokağı Kabaltısı Merkez Mahallesindedir. Mirkelam Sokağı ile Ferhat Sokağı'nın kesiştiği yerdedir. Örtü sistemi boylamasına atılmış sivri bir tonoza ortada atılmış enine bir sivri tonoz saplanmasıyla yapılmıştır. Kuzey duvarındaki kapıyla bitişiğindeki eve geçiş bulunmaktadır.
Meçan Kapı yakınlarında bir kabaltı ve Yavrulu Kapı örneği Kabaltı sokak üstü oda anlamına gelmektedir. Bazı ev giriş kapılarında büyük kapının içinde ayrıca bir insanın geçebileceği küçük bir kapı da açılmıştır. Buna yavrulu kapı denilmektedir. Muhteşem Pullu - 65 -
- 66 - Funda Gönendik Hakan Gönendik Kureyeş Çıkmazı ve Kabaltısı Kureyş Çıkmazı ile Tevney sokağını birbirine bağlayan kabaltı 15.37 metre uzunluğuyla Birecik'in en uzun kabaltısıdır. Kuzey duvarında, batısındaki basık kemerli, doğudaki dikdörtgen biçimli birer kapı bitişiğindeki evlere açılır. Kirişlemesi üstten kaplamalı ahşap yavanı iki takviye kemeriyle desteklenmiştir. Kabaltının üzerinde düzgün kesme taşlarla yapılmış bir ev bulunmaktadır.
CAMİLER - 70 - Ulu Cami Birecik ilçe merkezinde, Yaşar Kemal Caddesi'ndedir. Fırat nehri kıyısının doldurulmasından önce nehir kıyısında bulunuyordu. Bazı araştırmacılar göre 12. yy tarzına sahip olduğunu öne sürer. Tahrip olan bir kitabesinde ise Memluklu Sultanı Melik Eşref Şaban tarafından 1365'te yaptırıldığının yazılı olduğu belirtilmektedir. Hakan Gönendik 19. yüzyılda iki onarım geçiren camiye günümüzde de eklemeler yapıldığı görülmektedir. Kuzey-güney doğrultusunda düzensiz dikdörtgen plânlı caminin ana giriş kapısı Yaşar Kemal Caddesindedir. Hakan Gönendik
Hakan Gönendik Kuzey ve doğu cephesinde de birer kapısı vardır. Batı cephesi dışında çevresi yapılaşma nedeniyle dar sokaklarla çevrilidir.geçirdiği onarımlarla günümüze sağlam olarak ulaşmıştır. Yakın zamanda birçok ek yapılan caminin geniş bir avlusu vardır. Güneyde son cemaat yeri ve ibadet mekanı bulunmaktadır. Ana giriş kapısının karşısında avlunun doğusunda zamanında müftülük olarak kullanılan iki katlı yapı boydan boya uzanır. Kuzeyinde depo olarak kullanılan bölüm ve avludan iki basamakla çıkılan abdest bölümleri bulunmaktadır. Minaresinde, kuzeyindeki iki panoda, son cemaat yerinin kapısı ve doğu duvarındaki birer panoda süslemeler bulunmaktadır. Minaresi şerefenin altında bitkisel bezemeli çini tabaklarla süslüdür. Muhteşem Pullu - 71 -
- 72 - Funda Gönendik Çarşı Camisi Attar Pazarı Sokak'tadır. 1370'te Ömer oğlu Muhammed tarafından yaptırılmıştır. Avlusunun doğusunda abdest alma mekanları, tuvaletler, güney doğusu cemaat yeri, kuzey batısında minaresi ve güneyinde ibadet mekanı bulunur. Attar Pazarı Sokağı'ndaki giriş kapısı kemerlidir. Kapıdan avluya geçişte düzensiz dikdörtgen bir eyvan yer alır. Kare kaideli minaresi sekizgen gövdeli ve tek şerefelidir. Minberi, kapı kanatları ve pencere çerçeveleri ahşaptır.
- 74 - Mahmut Paşa Camisi Birecik ilçe merkezinde Kurtuluş Mahallesi'ndedir. Urfa Kapının kuzeybatısında Mahmutpaşa Sokak'tadır. Caminin doğusunda Mahmutpaşa Hamamı yer alır. Hamam ile bitişik olan cami bir külliye oluşturmaktadır. Kitabesine göre 1573-74'te Mahmut Paşa tarafından yaptırılmıştır. Birkaç kez onarımdan geçmiş ve bazı eklemelerde bulunulmuştur. Dikdötrgen planlıdır. Kuzeyinde giriş kapısından Funda Gönendik sonra yer alan avlusu, ek mekanlar ve güneydeki ibadet mekanından oluşmaktadır. Giriş kapısının doğusunda kübik kaideli, yivli silindirik gövdeli tek şerefeli, konik külahlı minaresi yer alır. Caminin bezemeli olan tek yapısı minaresidir. Gövdesi sarmal yivlerle hareketlendirilmiştir. Şerefe altında yıldızlarla süslü rozetler bulunur. Funda Gönendik Avlunun doğusunda abdest musluklarının yer aldığı kare planlı bir eyvan ve bunun güneyinde camekanla kapatılmış günümüzde son cemaat yeri olarak kullanılan tonoz örtülü birim yer alır. İbadet mekanı iki bölümdür. Doğu bölümü özgündür batı bölümü ise sonradan eklenmiştir. Doğu bölüm tek sıra halinde iki kare, bir dikdörtgen, bir sekizgen payeye ve duvarlara atılmış çift yönlü sivri kemerlerle on birime ayrılmış ve haç tonozlarla örtülmüştür. Batı bölümünün tavanı ise düzdür.
- 76 - Tekke Camisi Meydan Mahallesi'ndedir. Bahriye Tekkesi Mescidi olarak da adlandırılır. 1574'te Süleyman Han tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı yapı topluluğu; cami, bitişiğindeki bugün dükkan olarak kullanılan mekan ve imam evi avlu içinde bulunur. Funda Gönendik Avlunun batı duvarında kapısı, kuzeyinde abdest muslukları, tuvalet ve iki mezar taşının bulunduğu hazire yer alır. Çatısında güneybatıda 3 metre yüksekliğinde altı yuvarlak kemere oturan sivri bir kubbeyle örtülü baldaken tarzı minaresi yer alır. Kesme taştan yapılmıştır. Pencere doğramaları ve vaiz kürsüsü ahşaptır.
- 78 - Funda Gönendik Eski Mağara Camisi Birecik ilçe merkezinde Hoca Şerif Mahallesi'ndedir. Eskiden kilise olduğu söylenen yapı sonradan camiye dönüştürülmüştür ve önüne yapıdan bağımsız olarak bir minare eklenmiştir. 1964'te ise minarenin yanına yapılan Yeni Mağara Camisi ile Eski Mağara Camisi'nin cephesi tümüyle kapanmıştır. Cami düzensiz dikdörtgen planlıdır. Doğu, batı ve güneyi kayaya oyulmuştur. Kuzeyi ise kesme taşlarla örülmüştür. Kaya içine oyulmuş olan yapı üç sıra halinde düzensiz kare ve dikdörtgen biçimli yedi serbest desteğe sahiptir. Güney duvarındaki mihrapta beş niş bulunmaktadır. Sonradan yapılan minare Eski Mağara Camisi'nden yaklaşık 11 metre uzaktadır. Kare kaideli minarenin kapısı güneydedir. Tek şerefelidir.