TC MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI Öğretmen YetiĢtirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü ÖĞRETMEN EĞĠTĠMĠNE YENĠ BĠR YAKLAġIM OKUL TEMELLĠ MESLEKĠ GELĠġĠM SÜREÇ RAPORU ( 01 Mart 2006-29 ġubat 2007 Dönemi Pilot Uygulama ) ÖĞRETMEN YETERLĠKLERĠ ARAġTIRMA GURUBU Daire BĢk. ġube Müdürü Eğitim Uzmanı Öğretmenler : Ali ÇAKIROĞLU : Baki TOPÇU : Yusuf Ziya GÜLDERE : Dr. Filiz EVRAN ACAR Hülya YALÇINKAYA Esen BAġARA Nurten TEKĠN Mesude AYAN Murat SAYIN Birsel TUNCER Nurcan ġen Ġlkay IġIK DilĢen GEMALMAZ Düzenleyen ve Ölçme Uzmanı: Nurten TEKĠN Sedat KARAÇAM ġubat, 2008
ĠÇĠNDEKĠLER GĠRĠġ... 1 1. OTMG Kılavuzunun Ġçeriğinin GeliĢtirilmesi Süreci... 4 22-28.06.2005 ÇalıĢtayı... 4 24.10-11.11.2005 ÇalıĢtayı... 4 8-17.02.2006 ÇalıĢtayı... 5 11-15.09.2006 ÇalıĢtayı... 6 30.10 3.11.2006 ÇalıĢtayı... 6 15 19.01.2007 ÇalıĢtayı... 7 22-26.01.2007 ÇalıĢtayı... 8 26.02 2.03.2007 ÇalıĢtayı... 8 2.2.Evren ve Örneklem... 11 2.3.Veri Toplama Araçları... 12 2.3.1. Program Öncesi Değerlendirme Anketi (Ek 6)... 12 2.3.2. I. GörüĢme Anketi (Ek 7)... 12 2.3.3. I. GörüĢme Kontrol Listesi (Ek 8)... 12 2.3.4. II. GörüĢme Anketi (Ek 9)... 12 2.3.5. II. GörüĢme Kontrol Listeleri (Ek 10)... 13 2.3.6. III. GörüĢme Anketi (Ek 11)... 13 2.3.7. III. GörüĢme Kontrol Listeleri (Ek 12)... 13 2.3.8. Program Sonrası Değerlendirme Anketi (Ek 13)... 13 2.3.9. Program Sonrası Durum Tespit Formu (Ek 14)... 13 2.3.10. Yönetici Anketi (Ek 15)... 13 2.4. Verilerin Analizi... 13 3. BULGULAR VE YORUMLAR... 14 3.2. I. II. ve III. GörüĢme Formu ve Sürecine ĠliĢkin Öğretmenlerin ve Okul Müdürlerinin Algıları Nelerdir?... 22 3.2.1. GörüĢme Formuna ve Sürecine ĠliĢkin Öğretmen Algıları... 22 3.2.1.2. II. Görüşme Formuna ve Sürecine İlişkin Öğretmen Algıları... 37 3.2.2. I., II. ve III. GörüĢme Formuna ve Sürecine ĠliĢkin Okul Müdürlerini Algıları... 52 3.3.1. I. GörüĢme sürecinin nasıl gerçekleģtiğine iliģkin bulgular... 53 3.3.2. II. GörüĢme sürecinin nasıl gerçekleģtiğine iliģkin bulgular... 55 3.3.3. III. GörüĢme sürecinin nasıl gerçekleģtiğine iliģkin bulgular... 57 4.1.3.1. I. Görüşme sürecinin nasıl gerçekleştiğine ilişkin sonuçlar... 114 4.2. ÖNERĠLER... 122 EKLER... 125 1 4 arasında ölçeği kapsamında, faydalanma derecesini belirtiniz... 126 ii
GĠRĠġ Hızla değiģen dünyada öğrencilerin hızla artan öğrenme gereksinimlerini karģılamak için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından eğitimin niteliğini arttırmaya yönelik çalıģmalar yürütülmektedir. Reform niteliğindeki çalıģmaların önemli bir bölümünü Temel Eğitime Destek Programı (TEDP) oluģturmaktadır. Avrupa Birliği Komisyonu ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti arasında 8 ġubat 2000 tarihinde imzalanan finansman anlaģmasıyla yürürlüğe giren Temel Eğitime Destek Programı, proje faaliyetlerine 2002 yılı Eylül ayında baģlanmıģtır. Projenin genel amacı, "Yoksulluğu azaltma perspektifinde, eğitim seviyesini arttırarak, eğitim kalitesini ve eğitime eriģimi iyileģtirmek, dezavantajlı kırsal, Ģehirsel bölgeler ve gecekondularda nüfusun hayat Ģartlarını geliģtirmek, eğitim dıģında kalan çocukların, gençlerin ve yetiģkinlerin temel eğitim kapsamına alınması ve öğretmen arzının iyileģtirilmesini desteklemek" (MEB TEDP Tanıtım BroĢürü, 2005) olarak tanımlanmıģtır. Temel Eğitime Destek Programı; Öğretmen Eğitimi, Eğitimin Kalitesi, Yönetim ve Organizasyon, Yaygın Eğitim, ĠletiĢim olmak üzere 5 bileģenden oluģmaktadır. Öğretmen Eğitimi BileĢeni kapsamında; Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, ilköğretim kademesi öğretmenlerine yönelik Özel Alan Yeterlikleri, öğretmenlerin kiģisel ve mesleki geliģimlerini arttırmaya yönelik Okul Temelli Mesleki GeliĢim Kılavuzu nun hazırlanması projelendirilmiģtir, proje çalıģmalarının sorumluluğunu Öğretmen YetiĢtirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü üstlenmiģtir. Tüm öğretmenlerde bulunması gereken bilgi, beceri ve tutum özelliklerini kapsayan, 6 ana yeterlik, 31 alt yeterlik ve 233 performans göstergesinden oluģan Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri çalıģması tamamlanarak, Talim Terbiye Kurulu BaĢkanlığı nın uygun görüģüyle, Kasım 2006 tarih ve 2590 sayılı Tebliğler Dergisi nde yayımlanmıģ, Bakanlık Onayı ile öğretmen yetiģtirme politikalarının belirlenmesinde, öğretmenlerin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerinde, seçiminde, iģ baģarımlarının ve performanslarının değerlendirilmesinde, kendilerini tanıma ve kariyer geliģimlerinde kullanılmak üzere yürürlüğe konulmuģtur. Öğretmenlerin kiģisel ve mesleki yeterliklerini geliģtirmek için Okul Temelli Mesleki GeliĢim Kılavuzu hazırlanarak, bu kapsamda il çalıģma ekiplerince belirlenen okullarda; birinci aģamada, eğitim ve bilgilendirme, ikinci aģamada mesleki geliģim planları ile ilgili izleme ve değerlendirme çalıģmalarının tamamlanmasını takiben üçüncü aģamada, uygulamalardan alınan geri bildirimler doğrultusunda OTMG Kılavuzu geliģtirilmiģtir. Okul Temelli Mesleki GeliĢim pilot uygulama çalıģması 6 pilot ilde 311 okulda devam etmektedir. Projenin üçüncü aģamasında temel eğitim kademesi öğretmenlerinin 14 alanda özel alan yeterlikleri ile normal sınıflarda öğrenim gören özel eğitim gereksinimi olan öğrencilere verilecek desteği sağlamak üzere görme, iģitme ve zihinsel engelli öğrenciler için gezerek özel eğitim görevi yapan öğretmenlerin yeterlik taslakları hazırlanmıģtır. Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri geliģtirme sürecinde öğretmen, yönetici, müfettiģ, sendika temsilcileri, Eğitim Fakülteleri öğretim üyeleri ve son sınıf öğrencilerinin katıldığı PaydaĢ GörüĢleri AraĢtırması yapılmıģtır. Genel amacı, öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri, alt yeterlikleri ve performans göstergelerine iliģkin paydaģ görüģlerini almak olan araģtırmanın sonuçları analiz edilerek Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri ÇalıĢması 1. Ulusal Raporu ile açıklanmıģtır.
Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri; A. KiĢisel ve Mesleki Değerler-Mesleki GeliĢim B. Öğrenciyi Tanıma C.Öğrenme ve Öğretme Süreci D.Öğrenmeyi, GeliĢimi Ġzleme ve Değerlendirme E.Okul, Aile ve Toplum ĠliĢkileri F.Program ve Ġçerik Bilgisi olarak 6 ana yeterlik, 31 alt yeterlik ve 233 performans göstergesi belirlenmiģtir. Yeterliklerin belirlenmesi sürecinde yapılan araģtırmada paydaģlar, yeterliklerin sağlayacağı katkının yanı sıra, yeterliklerin uygulanmasıyla ilgili engelleyici olabileceğini düģündükleri bazı görüģlere de yer vermiģlerdir. Bu görüģler; ders yükü fazlalığı, sınıfların kalabalık oluģu, fiziki ortam yetersizliği, materyal ve kaynak eksikliği, taģımalı eğitim uygulaması, ders dıģı etkinlikler düzenlemede mali ve bürokratik engeller, birleģtirilmiģ sınıf uygulaması, branģ öğretmenlerinin öğrenciyi tanımada sınıf öğretmenlerine göre yetersiz kalması, Öğretim programlarının yüklü olması, programların yıl sonuna kadar tamamlanma zorunluluğu, bazı öğretmenlerin görev yerleriyle ikamet yerlerinin aynı olmaması gibi sorunları içermektedir. PaydaĢ GörüĢleri AraĢtırması sonrasında Ankara, Bolu, Hatay, Ġzmir, Kocaeli ve Van illerinin her birinden seçilen on ikiģer ilköğretim okulunda (Toplam 72 Ġlköğretim okulu) Mevcut Durum AraĢtırması yapılmıģtır. Bu araģtırmada öz değerlendirme, gözlem ve görüģme formları kullanılmıģtır. öz değerlendirme çalıģmalarıyla öğretmenlerin kendilerini ne kadar yeterli gördükleri, gözlem ve görüģme çalıģmalarıyla ise ana yeterlik, alt yeterliklerde ve performans göstergelerine gözlemciler tarafından bakılarak ne kadar yeterli oldukları araģtırılmıģtır. Yine aynı araģtırmada, öğretmenlerin kendi kendilerini değerlendirmeleri ile (öz değerlendirmeleri) gözlemcilerin onları değerlendirmeleri (gözlem-görüģme) arasındaki fark ve öğretmenlerin geliģime ihtiyaç duydukları yeterlik-alt yeterlik alanları araģtırılmıģtır. 2242 öğretmenin katıldığı araģtırmanın sonuçları, 14 25 ġubat 2005 tarihleri arasında yapılan çalıģmayla raporlanmıģtır. Rapor sonuçlarına göre öğretmenler, altı yeterlik alanında da kendilerini geliģtirmek istediklerini belirtmiģlerdir. Ayrıca araģtırmaya katılan öğretmenler, Hizmet içi eğitime öncelik verilmesi ve öğretmenlerin eğitim ihtiyaçlarının giderilmesi, Okullar ve öğretmenler arasında bilgi ve beceri paylaģımını sağlayacak önlemlerin alınması, AraĢtırma sonuçlarının öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimlerinde de dikkate alınması baģlıklarında öneri getirmiģlerdir. 26 Ocak 2005 tarihinde TÜBĠTAK tarafından yayınlanan Eğitim ve Ġnsan Kaynakları konulu Vizyon 2023 - Teknoloji Öngörü Projesi sonuç raporunda Türk Eğitim Sisteminin Sorunları, Öğretmenlere yönelik hizmet içi eğitimin yetersizliği, öğretmen kariyer planlamasının uzun süredir yapılamaması, Eğitim kurumlarında ders araç-gereçleri(donanım) yetersizliği ve etkin kullanılamaması, Eğitimciler arasında iletiģim, iģbirliği ve mesleki dayanıģmanın yetersiz olması, Profesyonel vizyon sahibi yönetici yetersizliği, Öğretim programlarının, öğretim materyallerinin ve öğretmen yetiģtirme sisteminin, eleģtirel-yaratıcı-yansıtıcı düģünme, öğrenmeyi öğrenme gibi öğrenci merkezli yaklaģımın amaçladığı tutum ve becerileri desteklememesi olarak sıralanmıģ ve eğitimcilerin kendilerini geliģtirmeleri sürecinde desteklenmeleri ve özendirilmelerinin gerekliliği belirtilmiģtir. AraĢtırma sonuçları ve yukarıda değinilen amaçlar esas alınarak öğrencilerin öğrenme ihtiyaçlarını karģılamaya yönelik öğretmenin mesleki geliģiminin okulunda, iģi baģında karģılanması, amacıyla Okul Temelli Mesleki GeliĢim Kılavuzunun hazırlanmasına karar verilmiģtir. Okul Temelli Mesleki GeliĢim (OTMG), okul içinde ve dıģında öğretmenlerin mesleki bilgi, beceri, değer ve tutumlarının geliģimini destekleyen, etkili öğrenme ve öğretme ortamları oluģturmada öğretmene destek sağlayan süreçler bütünü olarak tanımlanmaktadır. OTMG, mesleki 2
yeterliklerini geliģtirmek isteyen öğretmene kendi geliģim modelini kendisinin oluģturması, hazırladığı Mesleki GeliĢim Planının uygulanması ve izlenmesi süreçlerinde öğretmene yol haritası sunması bakımından Türk Eğitim Sisteminde yeni bir kavramdır. Okul Temelli Mesleki GeliĢim ile, Okuldaki insan ve materyal kaynakları etkin biçimde kullanılarak öğretmenlerin mesleki geliģim ihtiyaçlarının okul ortamında karģılanması, Öğrenciler için öğretim ve öğrenim kalitesinin artırılması, Öğretmenlerin kendi geliģimleri için daha fazla sorumluluk almaları ve öz değerlendirmeleri sonucunda eksik gördükleri yönleri ya da geliģtirmek istedikleri yeterlik alanlarına yönelik Mesleki GeliĢim Planı hazırlamaları ve uygulamaları, Öğretmenlerin deneyimlerini paylaģmaları ve daha az deneyimli meslektaģlarına rehberlik etmeleri, Öğretmenlerin öğretme-öğrenme stratejileri ile ilgili yeni yaklaģımlar konusunda daha bilinçli duruma gelmeleri, MeslektaĢlarının yardım ve desteği ile bu yaklaģım ve stratejileri kendi uygulamalarına yansıtmaları, Okulların geliģim planları doğrultusunda öğretmenlerin deneyim ve uzmanlığından yararlanılması, Okul çalıģma kültürü ve değerler sisteminin geliģimine bağlı olarak okulun çevre ile bütünleģmesi ve çevre olanaklarının okul sorunlarının çözümünde daha fazla iģe koģulması beklenilmektedir. OTMG anlayıģının kazandırılması, mesleki geliģimi planlama sürecinin belli bir sistematiğe bağlı yürütülmesinde, yönetici ve öğretmenlere rehberlik etmesi amacıyla OTMG Kılavuzu hazırlanmıģtır. OTMG Kılavuzu geliģtirme, gözden geçirme ve düzeltme aģamaları, uzlaģı temelinde ilgili tüm görüģlere fırsat tanıyan bir anlayıģla ele alınmıģtır. OTMG Kılavuzu, Mart 2006 ġubat 2007 Pilotlama Sürecinde; Ankara, Bolu, Hatay, Ġzmir, Kocaeli ve Van pilot illerinde, her ilde il çalıģma ekiplerince belirlenen 12 okulda, toplam 1487 öğretmen katılımıyla iki aģamada pilotlanmıģtır. Ankara ilinden iki okulun sürece gönüllü olarak katılımıyla toplam pilot okul sayısı 74 olmuģtur. Pilotlamanın birinci aģamasında eğitim ve bilgilendirme, ikinci aģamasında ise mesleki geliģim planları ile ilgili izleme ve değerlendirme çalıģmaları yürütülmüģtür. Uygulamaya katılan öğretmenlerin bilgi, beceri, deneyim, görüģ ve öneri paylaģımları periyodik raporlar, anketler, alan gezi-gözlemleri yoluyla alınmıģ ve elde edilen bulgular, kılavuzun güncellenmesi sürecinde temel veri kaynağı olmuģtur. Verilerin toplanması, değerlendirilmesi ve paylaģılması süreçlerinde zamanın etkin kullanımı ve liderlik örgütünün oluģumunu destekleyici bir iletiģim sistemi belirlenmiģtir. Buna göre, Ulusal ÇalıĢma Ekibi, Ġl ÇalıĢma Ekipleri ve Okul ÇalıĢma Ekipleri oluģturulmuģtur. Tanımlanan ekipler, 1467 öğretmenin, pek çok ulusal ve uluslar arası uzmanın görüģlerinin alınması ve paylaģılmasında temel yapı taģı olmuģlardır. OTMG Kılavuzu, birinci ve ikinci aģama pilot uygulama sonuçlarından elde edilen görüģ ve öneriler doğrultusunda ulusal ve uluslar arası uzmanların eģgüdümünde yeniden gözden geçirilerek, üçüncü aģama pilot uygulama sürecinde 311 okulda toplam 9200 öğretmeni desteklemesi amacıyla 3600 adet bastırılarak Ġl Milli Eğitim Müdürlükleri tarafından pilot okullara dağıtılmıģtır. Okul Temelli Mesleki GeliĢim Süreci iki ana baģlık altında raporlanmıģtır: 3
1.OTMG Kılavuzu Ġçerik GeliĢtirme Süreci 2.OTMG Kılavuzu Uygulama Süreci 1. OTMG Kılavuzunun Ġçeriğinin GeliĢtirilmesi Süreci Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliklerini GeliĢtirmek için Okul Temelli Mesleki GeliĢim Kılavuzunun hazırlanması, geliģtirilmesi, gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesi süreçleri, Ulusal ve Uluslar arası Uzmanlar ile Bakanlık Temsilcileri (Ek 1), Ulusal ÇalıĢma Ekibi (Ek 2), Ġl ÇalıĢma Ekibi (Ek 3) ve Okul ÇalıĢma Ekibi Temsilcilerinin katılımıyla toplam 8 çalıģtayda ele alınmıģtır. Ġlgili uzmanlarla, çalıģtay sonrası düzeltme ve geliģtirme çalıģmaları sürdürülmüģtür. ÇalıĢtay çıktıları dıģında, pilot illerden gelen aylık ilerleme raporları ile pilot illere yapılan saha gezilerine dayalı gözlem ve görüģme sonuçlarından da yararlanılmıģtır. Her bir pilot ile toplam 4 saha gezisi yapılmıģtır. Gezilere, Öğretmen YetiĢtirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğünden bir temsilci ve pilot illerdeki çalıģmaların eģgüdümünden sorumlu ulusal çalıģma Ekibi üyeleri katılmıģtır. 22-28.06.2005 ÇalıĢtayı: OTMG Kılavuzu ile ilgili ilk çalıģma belirtilen tarihte BaĢkent Öğretmenevi nde gerçekleģtirilmiģtir. Ulusal ve uluslar arası uzmanlar eģgüdümünde, bakanlık temsilcileri ve alanda uygulama yapmakta olan öğretmenler tarafından kılavuzun temel felsefesi belirlenerek, çerçevesi çizilmiģtir. Öğretmenlik mesleği yeterliklerini geliģtirmek için hazırlanacak olan kılavuzun, öğretmenin mevcut yeterlik düzeyi ile sahip olması gereken yeterlik düzeyi arasındaki boģluğu tamamlarken izleyeceği yolu, stratejik planlama sürecini ve yararlanabileceği kuramsal bilgi ile örnek etkinlikleri içermesine karar verilmiģtir. Bu bağlamda tasarlanan kılavuzun üç bölümden oluģması, birinci bölümde, temel pedagojik bilgilerin, ikinci bölümde bireysel mesleki geliģim planının aģamalarının ve üçüncü bölümde altı yeterlik alanına iliģkin hazırlanacak etkinlik örneklerinin yer alması planlanmıģtır. Birinci bölümde yeni öğretim programının temelini oluģturan etkin öğrenme, yapılandırmacı yaklaģım, öğrenme stilleri, farklılaģtırma, ölçme ve değerlendirme, veri toplama araçları gibi eğitimsel kavramların temel açıklamaları, eylem araģtırması örnek uygulamaları ve örnek formların taslakları düzenlenmiģtir. Ayrıca üçüncü bölümde yer alacak olan yeterlik alanlarına iliģkin kiģisel geliģim örnek etkinlikleri gruplar tarafından çalıģılmıģtır. Her bir yeterlik alanını bir grup çalıģacak biçimde altı grup oluģturulmuģ, çalıģtayın son günü hazırlanan taslak etkinlikler tüm katılımcılarla paylaģılmıģtır. Yerli ve yabancı uzmanların da arasında bulunduğu katılımcıların birlikte değerlendirdikleri etkinlik taslakları arasından en kullanıģlı olan model görüģ birliği ile seçilmiģtir. Bölümlere ait taslak çerçeveler belirlenerek geliģtirilme süreci baģlatılmıģtır. 24.10-11.11.2005 ÇalıĢtayı: Birinci çalıģtayda taslağı belirlenen kılavuzun geliģtirilmesi amacıyla çalıģmalara devam edilmiģtir. 24 Ekim - 4 Kasım arasında ulusal uzmanların ve uluslar arası uzmanın eģgüdümünde her bir yeterlik alanını çalıģmak üzere 6 grup oluģturulmuģtur. Yeterlik alanlarına iliģkin anahtar kavramlar belirlenmiģ, ilgili anahtar kavramı öğretmenlerin mesleki uygulamalarında göz ardı etmesi durumunda karģılaģabileceği sorunlar tanımlanmıģ ve sorunu ortadan kaldırmaya yönelik örnek etkinlikler geliģtirilmiģtir. Ayrıca kılavuzun taslak halindeki ikinci bölümü geliģtirilerek mesleki geliģimi planlama araçları gözden geçirilmiģ, örnek uygulamalar yapılmıģ ve planlama sürecinin aģamaları oluģturulmuģtur. 7-11 Kasım tarihleri arasında küçük bir grupla, gruplar tarafından hazırlanan örnek etkinlikler ve mesleki geliģim planlama araçları dil birliği ve anlaģılırlığı açısından gözden geçirilerek gerekli düzeltmeler yapılmıģtır. ÇalıĢtay sonrasında taslağı hazırlanan kılavuzun I. Bölümü çeviriden kaynaklanan anlam bozuklukların giderilmesi ve kaynakçanın oluģturulması amacıyla ulusal uzmanlar tarafından gözden geçirilerek yeniden düzenlenmiģtir. Hazırlanan kılavuz taslağı Ek 4a (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci) de verilmiģtir. 4
8-17.02.2006 ÇalıĢtayı: ÇalıĢtay, kılavuzun geliģtirilmesi ve pilot illerden gelecek olan temsilcilerle yürütülecek paylaģım yapılacak çalıģmalarının planlanması ile kılavuzun il temsilcilerine tanıtılması süreçleri olmak üzere iki aģamadan oluģmuģtur. 8-10 ġubat sürecinde, kılavuzla ilgili düzeltmeler değerlendirilmiģ ve çalıģtayın ikinci aģaması ile ilgili planlamalar yapılmıģtır. 13-17 ġubat sürecinde, altı pilot il (Ankara,,Ġzmir, Hatay, Bolu, Kocaeli, Van)den gelen, 2 ilköğretim müfettiģi, 2 okul müdürü ve 5 öğretmenden oluģan il temsilcilerine kılavuzun kullanımına yönelik eğitim verilmiģtir. Verilen eğitim kapsamında tüm gruplar, OTMG kılavuzunun bölümlerini incelemiģlerdir. Eylem planı geliģtirme aģamalarını içeren ikinci bölüm, uygulamalı olarak ele alınmıģ, her bir grubun süreç sonunda birer eylem planı çıkarmaları sağlanmıģtır. Altı pilot ilde, seçilecek pilot okullarda Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliklerini ve OTMG Kılavuzunu tanıtacak olan ekibin eğitimini sağlamak üzere düzenlenen çalıģtayda pilot uygulamada izlenecek bilgi ve deneyim paylaģımına iliģkin yöntem belirlendi. ÇalıĢmaların veri kaybına uğramaksızın raporlanması, bilgi, deneyim paylaģımının düzenli olarak yürütülmesi ve ihtiyaç duyulan desteğin sistematik olarak sağlanabilmesi amacıyla pilot okullarda Okul ÇalıĢma Ekiplerinin, pilot illerde Ġl ÇalıĢma Ekiplerinin ve Öğretmen YetiĢtirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğüne doğrudan bağlı Ulusal ÇalıĢma Ekibinin oluģturulmasına karar verilmiģtir Ġl ÇalıĢma Ekiplerinin illerinde yürütecekleri çalıģmaların çerçeve planı hazırlanmıģtır. Her bir pilot ilde, sosyoekonomik farklılıkları yansıtan okul modellerini içeren 12 pilot okulun, belirlenmesine, belirlenen okullarda Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri ve OTMG programının fikri alt yapısının paylaģılmasına, öğretmenlerin, okullarında uygulanacak olan programa iliģkin beklenti ve görüģlerini belirlemeye yönelik Program Öncesi Anket in uygulanmasına, bu bilgi paylaģımı sonrasında her bir okulda üçer kiģilik okul çalıģma ekipleri nin oluģturulmasına, pilot okulların bağlı bulundukları ilçe milli eğitim müdürlüklerinden ilgili yöneticiler ile pilot okul yöneticilerinin pilot uygulama süreciyle ilgili bilgilendirilmelerine yönelik toplantılar yapılmasına, seçilen okul çalıģma ekibi üyelerinin bir araya getirilerek OTMG Kılavuzunun bölümlerinin kullanımına iliģkin bir eğitim seminerinin verilmesine, Okul ÇalıĢma Ekiplerinin etkin katılımıyla, pilot okullarda Kılavuzun ll. Bölümünde yer alan Eylem Planı geliģtirme aģamalarının uygulamalı anlatılmasına, çalıģmaya katılan öğretmenlerin kendi bireysel mesleki geliģim planlarını hazırlamaları süreçlerinde onlara gerekli desteğin çalıģmakta oldukları okullarda, eğitim öğretim sürecini aksatmadan verilmesine, eylem planı hazırlama sürecinde kullanılan araçların kullanıģlılığını, anlaģılırlığını ve iģlevselliğini ölçmeye iliģkin OTMG Kılavuzu II. Bölüm Değerlendirme Anketinin uygulanmasına, süreç boyunca yürütülen çalıģmaların, periyodik olarak raporlanmasına karar verilmiģtir. Planlanan çerçeve kapsamında pilot uygulaması yapılmak üzere illerle paylaģılan kılavuz Ek 4b (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci) de verilmiģtir. ÇalıĢtay sonrasında pilot illerde planlandığı gibi il çalıģma ekipleri kurulmuģ, Mart-Haziran 2006 OTMG kılavuzu pilot uygulama süreci I. AĢaması, 6 pilot ilde 72 okulda baģlatılmıģtır. Pilot okullardaki bilgilendirme toplantıları sonrasında toplantıya katılan öğretmenlere Program Öncesi Anket uygulanmıģtır. Anket ve değerlendirme sonuçları Ek 4c (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci) de verilmiģtir. Bilgilendirme toplantıları devam ederken, Ankara ilinde, sürece gönüllü olarak iki okul daha katılmıģ, pilot okul sayısı 74 olmuģtur. Haziran ayında kılavuzdaki mesleki geliģimi planlama aģamalarıyla ilgili pilot uygulama sürecine katılan öğretmenlere Kılavuz II. Bölüm Değerlendirme Anketi uygulanmıģtır. Anket ve değerlendirme sonuçları Ek 4c (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci) de verilmiģtir. OTMG Kılavuzu pilotlama sürecinin II. AĢamasında yürütülecek olan izleme ve değerlendirme çalıģmalarına yönelik ön hazırlık amacıyla Hollanda, Ġngiltere, Kanada ve Yeni Zelanda ülkelerine ait OTMG modelleri ve uygulamaları incelenmiģtir. 5
11-15.09.2006 ÇalıĢtayı: OTMG Kılavuzu değerlendirme ve geliģtirme çalıģmalarıyla Özel Alan Yeterlikleri çalıģmalarının birlikte gerçekleģtirildiği bu süreç GölbaĢı Öğretmenevi nde yapılmıģtır. ÇalıĢmaya özel alan yeterliklerini geliģtirmeye yönelik yürütülen çalıģmaları eģ güdümlemek, yön ve ivme kazandırmak amacıyla yabancı uzmanlar, ulusal uzmanlar, Bakanlık Temsilcileri, Ulusal ÇalıĢma Ekibi, Ġl ÇalıĢma Ekibi BaĢkanları, Ġl ÇalıĢma Ekibi Üyelerinden temsilciler ve branģlar bazında alan öğretmenleri katılmıģtır. 11-15.09.2006 tarihleri arasında PaydaĢ GörüĢleri AraĢtırması Ulusal Raporu esas alınarak Öğretmenlik Mesleği Özel Alan Yeterliklerinin taslaklarına son Ģekli verilmek üzere çalıģmalar gerçekleģtirilmiģtir. ÇalıĢtay kapsamında, pilot illerde OTMG Uygulamalarının yürütülmesinden sorumlu il çalıģma ekibi baģkanı müfettiģler, uygulamalara iliģkin illerinde karģılaģtıkları sorunları ve olumlu çıktıları paylaģarak sürecin izlenmesi ve değerlendirilmesine iliģkin görüģlerini aktarmıģlardır. Mart Haziran 2006 döneminde bireysel mesleki geliģim planlarını hazırlamıģ olan öğretmenlerin, planlarını uygulamaları sürecinde okul yöneticileri ile yapmaları beklenen görüģmelerin formatının ve içeriğinin belirlenmesine yönelik çalıģmalar yürütülmüģtür. Ġzleme sürecinde yapılacak görüģmelerin amaç ve önemi üzerinde durulmuģtur.. Buna göre, OTMG anlayıģı ile kendi geliģim modelini oluģturan öğretmen, kendi bireysel mesleki geliģim planını hazırlama, uygulama, izleme, yorumlama ve değerlendirme süreçlerinin de sorumlusudur. ÇalıĢma alanı okul olan öğretmen, yeterliklerini okulda gösterir ve mesleki geliģim çalıģmalarını okulda yürütür Bu bağlamda, öğretmenlere yönelik mesleki geliģim çalıģmalarının yanı sıra yeni bir okul kültürünün oluģumu da hedeflenmektedir. Ġzleme sürecinde eğitimin lideri durumundaki okul müdürü ile öğretmenin eģit iliģki düzeyinde iģbirliği temelinde gerçekleģtireceği görüģmeler, hedeflenen demokratik, kararlı, güvenli, tutarlı okul kültürünün oluģmasına katkı sağlayacaktır. Bu anlayıģ çerçevesinde mesleki geliģim planlarının uygulanması sürecinin izlenmesi ve değerlendirilmesine iliģkin planlama yapılarak üç görüģme formu geliģtirilmiģtir. GeliĢtirilmiĢ olan formlar Ek 4c (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci) de verilmiģtir. ÇalıĢtay sonrasında Eylül-Ekim ayları içinde pilot illere yapılan saha gezilerinde, Ġl çalıģma ekipleri, okul çalıģma ekipleri ve pilot okul müdürleri ile yapılan toplantılarda, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri ve OTMG Programının fikri alt yapısı ve pilot uygulamanın titizlikle yürütülmesinin önemine iliģkin konular paylaģılmıģtır.. Pilot uygulamaya katılan öğretmenlerin bir yandan kendi bireysel ve mesleki geliģimlerini planlarlarken, bir yandan da uygulama sonunda talep edebilecekleri hakların belgesini hazırlıyor olduklarının ve bilimsel bir çalıģma yaptıklarının bilincinde olmalarının önemi, çalıģmaların olumlu sonuçlanması için zamana ihtiyaç olduğu vurgulanmıģtır. Ayrıca, kendi bireysel ve mesleki geliģimini planlayan, uygulayan, yorumlayan ve değerlendiren öğretmenin, bu süreçte yöneticileri tarafından yalnız bırakılmayıp desteklenmesinin önemine iliģkin açıklamalar yapılmıģ, okul müdürlerine düģen görev ve sorumluluklara dikkat çekilmiģtir. 30.10 3.11.2006 ÇalıĢtayı: Bireysel mesleki geliģim planı hazırlayan öğretmenlerle okul çalıģma ekipleri ve il çalıģma ekibi üyelerinin yapmıģ olduğu görüģmeler dikkate alınarak OTMG Kılavuzunun II. Bölümünde yer alan geliģim planı hazırlama süreci aģamalarının gözden geçirilmesi ve yeniden düzenlenmesi amacıyla GölbaĢı Öğretmenevi nde yapılan çalıģmaya Bakanlık Temsilcileri, Ulusal ÇalıĢma Ekibi, altı pilot ilden Ġl ÇalıĢma Ekibi ve Okul ÇalıĢma Ekibi üyelerinden oluģan gruplar katılmıģtır. Ġllerden gelen katılımcılar ve illerdeki çalıģmaların eģgüdümünden sorumlu ulusal çalıģma ekibi üyeleri ile il grupları oluģturulmuģ, gruplar arasında planlama sürecinin aģamaları paylaģtırılmıģ ve her bir grubun belirlenen aģamalar üzerinde gelen eleģtiri ve önerileri yansıtacak biçimde çalıģması sağlanmıģtır. Bireysel mesleki geliģim planı hazırlama sürecinde yer alan aģamalar ve bu aģamalara iliģkin araçların ne olduğu, neden, nasıl ve ne zaman kullanıldığına yönelik yönergeleri yazılmıģ, grupların görüģüne sunulmuģtur. ÇalıĢtay sonunda aģama ve araçlarla ilgili ortak bir format üzerinde uzlaģıya varılmıģtır. 6
Ulusal ÇalıĢma Ekip üyelerinden oluģturulan bir grup, elde edilen format doğrultusunda, OTMG Kılavuzunun mesleki geliģim planlama süreci aģamaları üzerinde gerekli düzenlemeler yapılmıģ, düzenlenen bölüm, görüģ alınmak üzere 6 pilot ile gönderilmiģtir. Bu amaçla hazırlanan anket, Ġl ÇalıĢma Ekibi üyelerine, pilot okullarda Mesleki GeliĢim Planı hazırlamıģ olan (Ek 5) ve hazırlamamıģ olan öğretmenlere olmak üzere üç farklı gruba uygulanmıģtır. Alınan geri bildirimler doğrultusunda kılavuz yeniden gözden geçirilerek gerekli düzeltmeler yapılmıģtır. Anket ve değerlendirme sonuçları Ek 4d (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci), veri sonuçlarına göre yeniden düzenlenen kılavuz Ek 4e (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci) de verilmiģtir. ÇalıĢtay sonrasında, Aralık ayında pilot illere yapılan saha gezilerinde pilot okullar ziyaret edilmiģ, uygulamalardan alınan geri bildirimler doğrultusunda OTMG Kılavuzunun II.bölümünde yapılan değiģiklikler öğretmenlerle paylaģılmıģtır. Böylelikle, öğretmenlerin yaptıkları çalıģmaları raporlama yoluyla kendi görüģ ve önerilerini ileterek pilot uygulamaya sağladıkları katkının önemine tekrar dikkat çekilmiģtir. Ayrıca hazırlamıģ olduğu bireysel mesleki geliģim planını uygulayan öğretmenlerden, OTMG pilot uygulama sürecine iliģkin geliģim hikayelerini yazmaları, ürettikleri etkinlikleri ve elde ettikleri deneyimleri kayıt altına almaları istenmiģtir. 15 19.01.2007 ÇalıĢtayı: Çalıştay öncesinde, OTMG Kılavuzunun revize edilmiģ II. Bölümü ile ilgili Değerlendirme Anketinin uygulanmıģtır. OTMG Kılavuzu II. Bölümünde yer alan geliģim planı hazırlama süreci aģamalarının anlaģılırlığı, kullanıģlılığı, uygulanabilirliği, gerekliliği ve yeterliliğini belirlemek amacıyla hazırlanan anket, il çalıģma ekibi üyeleri, bireysel mesleki geliģim planı hazırlayan ve bireysel mesleki geliģim planı hazırlamayan olmak üzere üç ayrı gruba, toplam 215 öğretmene uygulanmıģtır. Öğretmenlerin eğitim öğretim sürecinde ihtiyaç duyabilecekleri temel kuramsal bilgileri kapsayan OTMG Kılavuzu I. Bölümünün tekrar düzenlenmesi, öğretmenlerin sınıf uygulamalarında kullanabilecekleri örnek etkinlikleri içeren OTMG Kılavuzu III. Bölümünün tekrar gözden geçirilmesi amacıyla düzenlenen çalıģtay öncesinde, I. bölümde yer alan konular, il çalıģma ekipleri arasında paylaģtırılmıģtır. Her il çalıģma ekibi, kendilerine verilen konu ile ilgili alan araģtırması yapmıģ, baģlıklandırma, içerik doldurma ve kaynakça oluģturmaya yönelik bir hazırlık çalıģması yürütmüģlerdir. Ayrıca örnek etkinliklerin çeģitlendirilmesini ve deneyim paylaģımına yönelik olarak, pilot uygulamaya katılan öğretmenler, bireysel mesleki geliģim planları çerçevesinde yürüttükleri etkinlikleri senaryolaģtırmıģlardır. ÇalıĢtaya gelen il temsilcileri, senaryo örneklerini grupla paylaģmıģlardır. ÇalıĢtaya Ulusal ve Uluslar arası Uzmanlar, Bakanlık Temsilcileri, Ulusal ÇalıĢma Ekibi, ön hazırlık çalıģmasıyla gelen il çalıģma ekibi üyeleri ile Okul ÇalıĢma Ekibi temsilcileri katılmıģtır. ÇalıĢtayda öncelikle, OTMG Kılavuzu II. Bölümünü değerlendirme anket sonuçları katılımcılarla paylaģılmıģtır. OTMG Kılavuzu II. Bölümünü değerlendirme anket sonuçları katılımcılarla paylaģılmıģtır. OTMG kılavuzu uygulama sürecini izlemeye yönelik birleģtirilmiģ sınıflı okullardaki öğretmenlerin kim tarafından, nasıl izleneceği, bu konu dikkate alınarak görüģme formlarının gözden geçirilmesi, okul müdürü ve öğretmenlerin mesleki geliģim dosyalarında bulunması gereken evrak ve materyallerin belirlenmesine yönelik grup paylaģımları gerçekleģtirilmiģtir. Ayrıca OTMG Programının temel anlayıģı gruplarla, ulusal ve uluslar arası uzmanlarla yeniden değerlendirilmiģtir. Okulda yürütülecek her türlü geliģim çalıģmasının öğrenme ihtiyacını karģılamaya yönelik yürütülmesinin öğrenen öğrenci, öğrenen öğretmen ve öğrenen okul topluluğunun oluģmasında daha etkili olacağı görüģ birliğine varılmıģtır. Odağında öğrenci olan yeni öğretim programının uygulayıcısı öğretmenlere, öğrenme anlayıģı temelinde yeniden yapılandırılacak bir kılavuzun daha yol gösterici olacağı, yeterlik temelli mesleki geliģim planlamaları yerine öğrenen ihtiyacını karģılamaya yönelik mesleki geliģim planlamalarının daha iģlevsel olacağı görüģü benimsenmiģtir. Mesleki geliģim çalıģmalarının yürütülmesi sürecinde okul idaresinin, özellikle okul müdürünün etkin katılımının gerekliliği ve önemi dile getirilmiģtir. Ayrıca OTMG anlayıģının 7
öğrenciye, öğretmene, okula, veliye ve yakın çevreye sağlayacağı yararlar üzerinde durulmuģ, buna yönelik düzenlemelerin çerçevesi çizilmiģtir. ÇalıĢtay sonrasında, pilot illere yapılan saha gezilerinde, il çalıģma ekipleri ve ziyaret kapsamındaki pilot okullar ile yapılan toplantılarda kılavuzla ilgili belirlenen son çerçeve paylaģılmıģtır. Öğrenen ihtiyacı temelinde bireysel mesleki geliģim planını uygulamakta olan öğretmenlerin okul müdürleri ile yapmakta oldukları görüģmelere iliģkin geri bildirimler alınmıģtır. Öğretmenlerin, bireysel mesleki geliģim planları kapsamında yürütmekte oldukları etkinlikler izlenmiģtir. 22-26.01.2007 ÇalıĢtayı: Ülkemizde iģ baģarımının değerlendirilmesi ile ilgili son çalıģmaların gözden geçirilmesi, mevcut denetleme ve değerlendirme sistemi ile OTMG pilot uygulamalarının bir arada yürütülmesinin sınırlılıkları ve bu konuya açılım sağlamaya yönelik yapılacak çalıģmaların çerçevesinin çizilmesinin hedeflendiği Performans Yönetim Sistemi konulu çalıģtaya paralel olarak OTMG Kılavuzunun yeniden yapılandırılması çalıģması yürütülmüģtür. Önceki çalıģtayda çerçevesi belirlenmiģ olan OTMG Kılavuzu, ulusal ve uluslararası uzmanlar ile ulusal çalıģma ekibi ve Ankara il çalıģma ekibi üyeleri arasından görevlendirilen bir grup öğretmen, içerik düzenleme çalıģmalarını yürütmüģtür. ÇalıĢmada kılavuzun amacı, her bir bölümün içeriği ve kullanım Ģekline iliģkin temel felsefeye bağlı kalınarak düzeltmeler yapılmıģtır. Kılavuzun üç olan bölüm sayısı, yeni düzeltme ve düzenlemelerle, kılavuzun genel çerçevesinin belirtildiği birinci bölüm; OTMG sürecinin tanımı ve öneminin belirtildiği ikinci bölüm; mesleki geliģim sürecinin planlama aģamalarının yer aldığı üçüncü bölüm; örnek etkinliklerin ve formların yer aldığı dördüncü bölüm olacak biçimde dört bölüm olarak belirlenmiģtir. Uluslar arası uzmanlar, farklı ülkelerdeki okul uygulamalarından örneklerle, öğrenen topluluk kültürünün oluģturulmasında okul yöneticileri ile öğretmenlerin planlama ve uygulama sürecindeki rollerini anlatmıģlardır. Öğrencinin öğrenme ihtiyaçlarını karģılama temelinde, okulda verilen eğitimin niteliğini arttırmaya yönelik yürütülen Okul geliģim çalıģmaları ile OTMG arasındaki doğrudan iliģki üzerinde durulmuģtur. ÇalıĢtay sonrasında, Pilot illere yapılan saha gezilerinde, il çalıģma ekipleri tarafından belirlenen okullarda öğrenen öğretmen, öğrenen öğrenci ve öğrenen okul kavramları anlatılmıģtır. Öğrenen ihtiyacı temelinde bireysel mesleki geliģim planını uygulamakta olan öğretmenlerin okul müdürleri ile yapmakta oldukları görüģmelere iliģkin geri bildirimler alınmıģtır. Öğretmenlerin, bireysel mesleki geliģim planları kapsamında yürütmekte oldukları etkinlikler izlenmiģtir. Program sonunda öğretmenlerin, bireysel ve mesleki yaģantılarında ortaya koydukları geliģim ve değiģimi paylaģım amaçlı düzenlenen toplantılarda bulunulmuģtur. 26.02 2.03.2007 ÇalıĢtayı: ÇalıĢtayda, bölümleri yeniden tanımlanan ve içerik düzenlemeleri yapılan OTMG Kılavuzunun tanıtılması, bu bağlamda Uluslar arası uzmanların, Bakanlık Temsilcilerinin, Ulusal ÇalıĢma Ekibinin, Ġl ÇalıĢma Ekibi BaĢkanları ve Ġl ÇalıĢma Ekibi Üyesi temsilcilerin görüģü alınarak gerekli düzeltmelerin yapılması hedeflenmiģtir. Alınan görüģ ve öneriler doğrultusunda ulusal çalıģma ekibi ve Ankara il çalıģma ekibi üyeleri arasından görevlendirilen bir grup öğretmen tarafından gerekli düzenlemeler yapılmıģtır. ÇalıĢtay sonrasında illerden gelen katılımcıların görüģ ve önerileri doğrultusunda, dil ve anlam bütünlüğü açısından kılavuza son Ģekli verilmiģtir. Pilot uygulamanın III. AĢaması olan Mart 2007- Haziran 2007 için hazırlanan OTMG Kılavuzu Ek 4g (Ek 4 OTMG Kılavuz GeliĢtirme Süreci) de verilmiģtir. 8
2. Okul Temelli Mesleki GeliĢim Kılavuzu Uygulama Süreci Okul temelli mesleki geliģim programının uygulanmasına iliģkin OTMG kılavuzunun geliģtirilmesinden sonra okul temelli mesleki geliģim kılavuzunun uygulanmasına iliģkin öğretmenlere il çalıģma ekipleri tarafından eğitim verilmiģtir. Ġl çalıģma ekiplerinin verdiği eğitimin içeriğinde okul temelli mesleki geliģim programının gerekçesi, amacı ve uygulanması üzerine eğitim verilmiģtir. Eğitim ardından okul temelli mesleki geliģim programı öğretmen eğitimi uygulamalarında bir ilktir ve ülkemizde hizmet içi öğretmenlerin alıģa gelmiģ hizmet içi eğitim anlayıģlarına farklı bir yaklaģım olması nedeniyle programın uygulanabilirliği ve uygulamada karģılaģılan sorunlara iliģkin öğretmen ve okul müdürlerinin algılarının belirlenmesi gerekmektedir. 2.1. AraĢtırmanın Amacı Bu araģtırmada öğretmenlerin mesleki geliģimlerini desteklemek amacıyla ortaya konan Okul Temelli Mesleki GeliĢim programının pilot uygulama sürecine iliģkin uygulamaların nasıl gerçekleģtirildiğini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda aģağıdaki sorulara cevap aranacaktır: 2.2. Tanımlar 1. Okul Temelli Mesleki GeliĢim programına katılma konusunda okuldaki öğretmenlerin programdan beklentileri nelerdir? 2. Okul müdürü ve mesleki geliģim planı hazırlayan öğretmenle birlikte gerçekleģtirilen I, II ve III. görüģme form ve süreçlerine iliģkin, a. öğretmen görüģleri nelerdir? b. okul müdürlerinin görüģleri nelerdir? 3. Okul müdürü ve mesleki geliģim planı hazırlayan öğretmenle birlikte gerçekleģtirilen I, II ve III. görüģme süreçleri nasıl gerçekleģmektedir? 4. Okul müdürlerinin ve öğretmenlerin OTMG programının etkisine iliģkin görüģleri nelerdir? a. Öğretmenlerin OTMG programının okul, öğretmen, öğrenci ve çevreye etkisine iliģkin görüģleri nelerdir? b. Okul müdürlerinin OTMG programının okul, öğretmen, öğrenci ve çevreye etkisine iliģkin görüģleri nelerdir? 5. OTMG programının uygulama sürecinde karşılaşılan sorunlar nelerdir? Okul Temelli Mesleki GeliĢim (OTMG): Okul içinde ve dıģında öğretmenlerin mesleki bilgi, beceri, değer ve tutumlarının geliģimini destekleyen, etkili öğrenme ve öğretme ortamları oluģturmada öğretmene destek sağlayan süreçler bütünü Ulusal ÇalıĢma Ekibi: OTMG pilot uygulama sürecine iliģkin Öğretmen YetiĢtirme ve Eğitimi Müdürlüğünce yürütülen çalıģmaların planlanması ve raporlanması süreçlerini yürüten, pilot uygulama yapılan illerdeki çalıģmaların yürütülmesinde il çalıģma ekiplerine destek hizmeti veren ve bu illerdeki çalıģmaları izleyen çalıģma grubu. Ġl ÇalıĢma Ekibi: OTMG pilot uygulama sürecine iliģkin bulunduğu ilde yapılan çalıģmaların planlanması ve raporlanması süreçlerini yürüten, okullardaki çalıģmaların yürütülmesinde okul çalıģma ekiplerine destek olan, okullardaki çalıģmaları izleyen çalıģma grubu. 9
Okul ÇalıĢma Ekibi: OTMG pilot uygulama sürecine iliģkin bulunduğu okuldaki yapılan çalıģmaların planlanması ve raporlanması süreçlerini yürüten, çalıģmaların yürütülmesinde okul müdürüne ve Mesleki GeliĢim Planı hazırlayan öğretmenlere destek olan çalıģma grubu. 2.3.Yöntem Pilot uygulama Ankara, Hatay, Ġzmir, Bolu, Van ve Kocaeli illerinde yürütülmüģtür. Her bir pilot ilde, sosyoekonomik farklılıkları yansıtan okul modellerini içeren 12 pilot okul belirlenmiģtir. Ġl ÇalıĢma Ekipleri, belirlenen okulların bağlı bulunduğu ilçe Milli Eğitim Müdürlüklerinden ilgili yöneticiler ile pilot okul yöneticilerinin katılımının sağlandığı toplantılarda, pilot uygulaması yapılacak OTMG Programı hakkında tanıtım ve bilgilendirme toplantısı yapmıģlardır. Pilot okullarda, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri ve OTMG programının fikri alt yapısının paylaģılmasına iliģkin bilgilendirme ve farkındalık kazandırma toplantıları yapılmıģtır. Bilgilendirme toplantıları sonunda, öğretmenlerin okullarında uygulanacak olan programa iliģkin beklenti ve görüģlerini belirlemeye yönelik Program Öncesi Anket uygulanmıģtır. Bilgi paylaģım toplantıları sonrasında her bir pilot okulda üçer kiģilik okul çalıģma ekipleri nin oluģturulmuģtur. Tüm pilot illerde, okullarında yürütülecek çalıģmaların yürütülmesinden sorumlu okul çalıģma ekibi üyelerine OTMG Kılavuzunun bölümlerinin kullanımına iliģkin eğitim semineri verilmiģtir. Okul ÇalıĢma Ekiplerinin etkin katılımıyla, pilot okullarda Kılavuzun ll. Bölümünde yer alan Eylem Planı geliģtirme aģamalarının uygulamalı olarak anlatılmıģtır. ÇalıĢmaya katılan öğretmenlerin kendi bireysel mesleki geliģim planlarını hazırlamaları süreçlerinde gereksinim duydukları destek çalıģmakta oldukları okullarda, eğitim öğretim sürecini aksatmadan verilmiģtir. Süreç boyunca okullarda yürütülen çalıģmalar, periyodik olarak raporlanmıģtır. Okul ÇalıĢma Ekipleri tarafından raporlanarak Ġl ÇalıĢma Ekiplerine iletilmiģtir. Ġl ÇalıĢma Ekipleri, okullardan gelen raporları birleģtirerek Ulusal ÇalıĢma Ekibine iletilmiģtir. 6 pilot ilden gelen aylık ilerleme raporları, Ulusal ÇalıĢma Ekibi tarafından birleģtirilerek ulusal aylık ilerleme raporları hazırlanmıģtır. 6 pilot ilde 72 okulda baģlayan pilot uygulama sürecinde, bilgilendirme toplantıları devam ederken, Ankara ilinde, sürece gönüllü olarak iki okul daha katılmıģ, pilot okul sayısı 74 olmuģtur. Haziran ayında, eylem planı hazırlama sürecinde kılavuzdaki mesleki geliģimi planlama aģamalarında kullanılan araçların kullanıģlılığını, anlaģılırlığını ve iģlevselliğini ölçmeye iliģkin OTMG Kılavuzu II. Bölüm Değerlendirme Anketi uygulanmıģtır. OTMG Programı pilot uygulama sürecinin ikinci aģamasında Eylül 2006-ġubat 2007 tarihleri arasında yürütülmüģtür. Eylül ayında Pilot illerde Ġl ÇalıĢma Ekipleri, pilot okulların bağlı bulunduğu ilçe Milli Eğitim Müdürlüklerinden ilgili yöneticiler ile pilot okul yöneticilerinin katılımının sağlandığı toplantılarda, pilot uygulanın ikinci aģamasında yapılacak olan çalıģmalarla ilgili tanıtım bilgilendirme toplantısı yapmıģlardır. Toplantılarda, uygulama sürecinde öğretmenler, okul müdürleri, okul çalıģma ekipleri, il çalıģma ekipleri, Ġlköğretim müfettiģleri ve Ġl-Ġlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin görev ve sorumluluklarına iliģkin bilgi verilmiģtir. Bireysel mesleki geliģim planı hazırlayan öğretmenlerin isimlerinin Ġl-Ġlçe Milli Eğitim Müdürlüklerine iletilmesinin, bu sayede ilgili eğitim bölgesinde farklı yeterlik alanlarında geliģim planı hazırlamıģ öğretmenlerin etkinliklerinin ve deneyimlerinin ihtiyaç duyulması durumunda paylaģıma kaynak oluģturmasının önemi anlatılmıģtır. Ayrıca geliģim planını uygulama sürecinde öğretmenlerin ihtiyaç duydukları desteği yöneticilerin sağlamalarının gerekliliği ve önemine de dikkat çekilmiģtir. Bireysel mesleki geliģim planı hazırlayan öğretmenler geliģtirmek için seçmiģ oldukları yeterlik alanlarına göre gruplara ayrılmıģ, hazırlamıģ oldukları geliģim planlarının revizyon süreci ve uygulama sürecinde yürütülecek izleme çalıģmaları ile öğretmenler, okul müdürleri, okul çalıģma ekipleri, il çalıģma ekipleri, Ġlköğretim müfettiģleri ve Ġl-Ġlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin görev ve sorumluluklarına iliģkin bilgi verilmiģtir. Eylül 2006-ġubat 2007 döneminde hazırlanan mesleki geliģim planları öğretmenler tarafından uygulanmıģ, uygulama sürecinde bireysel mesleki geliģim planını hazırlamıģ olan öğretmen ile okul müdürü arasında üç ayrı görüģme gerçekleģmiģtir. 10
Bu görüģmelerde; Mesleki GeliĢim Planı taslağı üzerinde okul müdürü ile öğretmenin görüģ birliğine varması, geliģim planına son Ģeklinin birlikte verilmesi, Mesleki GeliĢim Planının uygulanması sürecinde yapılan/yapılamayan çalıģmaları içeren öz değerlendirme sonuçlarının paylaģılması ve sürecin izlenmesi, ihtiyaç duyulan desteğin yakın çevre kaynakları doğrultusunda sağlanması, Mesleki GeliĢim Planının uygulanması sonunda tüm çalıģmalara iliģkin son değerlendirme yapılması amaçlanmıģtır. Böylece sürekli öğrenmeye, öğrenme için zaman ve kaynak ayırmaya, geliģime, iģ birliğine, paylaģıma, kararlılığa ve karģılıklı güvene dayalı okul kültürü hedeflenmiģtir. Bu süreci takip etmek amacıyla; I. II. ve III. görüģmelere yönelik anketlerin öğretmenlere ve okul müdürlerine uygulanması ve analizleri, Ġl çalıģma ekipleri tarafından görüģmelerin izlenmesine yönelik kontrol listelerinin uygulanması ve analizleri, Program sonrası anketin öğretmenlere uygulanması ve analizleri, Program sonrası durum tespiti için görüģme formunun öğretmenlere uygulanması ve analizleri yapılmıģtır. 2.2.Evren ve Örneklem AraĢtırmanın evrenini Ankara, Bolu, Hatay, Ġzmir, Kocaeli ve Van illerindeki ilköğretim okulları oluģturmaktadır. AraĢtırmanın örneklemi ise belirtilen illerdeki ilköğretim okulları arasından rasgele seçim yapılarak belirlenmiģtir. Rasgele bir seçim sonucunda her ilden 12 ilköğretim okulu olmak üzere toplam 72 ilköğretim okulu örnekleme katılmıģtır. Fakat Ankara ilinden 2 ilköğretim okulu gönüllü olarak çalıģmaya katılmayı istemesi nedeniyle araģtırmaya ulusal bazda toplam 74 ilköğretim okulu katılmıģtır. Birey bazında bakıldığında ise araģtırmaya 1467 öğretmen katılmıģtır. AraĢtırmaya katılan öğretmenlerin illere göre dağılımı tablo 1 de sunulmaktadır. Tablo 1: Katılımcıların Ġllere Göre Dağılımı: PĠLOT ĠLLER FREKANS YÜZDE ( % ) Ankara 290 20 Bolu 142 10 Hatay 369 25 Ġzmir 179 12 Kocaeli 279 19 Van 228 15 TOPLAM 1487 100 Tablo 1 incelendiğinde OTMG çalıģmalarına Hatay ilinden 369, Ankara ilinden 290, Kocaeli ilinden 279, Van ilinden 228, Ġzmir ilinden 179 ve Bolu ilinden 142 öğretmenin katıldığı görülmektedir. Ayrıca Hatay, Ankara, Kocaeli, Van, Ġzmir ve Bolu illerinden çalıģmaya katılan öğretmenlerin örneklemin sırasıyla %25, % 20, % 19, % 15, % 12 ve % 10 unu oluģturdukları görülmektedir. 11
2.3.Veri Toplama Araçları: AraĢtırmada OTMG uygulama sürecine iliģkin pilotlamanın izlenmesine yönelik anket formları OTMG Ulusal ÇalıĢma Ekibi ve Ankara Ġl ÇalıĢma Ekibi tarafından hazırlanmıģtır. Program öncesi ve program sonrasında uygulanan anketler, programın baģlangıcında yabancı uzmanlar tarafından önerilen anketlerin, Ulusal ÇalıĢma Ekibi ve Ankara Ġl ÇalıĢma Ekibi tarafından düzenlenmesiyle oluģturulmuģtur. Anketlerin uygulanması, veri giriģleri ve il raporlarının hazırlanması konusunda pilot illerden sorumlu Ulusal ÇalıĢma Ekibi üyeleri tarafından il çalıģma ekiplerine bilgilendirme yapılmıģtır. Ulusal ÇalıĢma Ekibi illerden gelen bütün verileri Ulusal Raporu hazırlamak üzere verileri birleģtirmiģ ve analizlerini yapmıģtır. 2.3.1. Program Öncesi Değerlendirme Anketi (Ek 6) Program Öncesi Anket, Okul Temelli Mesleki GeliĢim programında katılımcıların OTMG programına katılma konusunda ne kadar istekli olduklarını ve programdan beklentilerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu anket, programın baģlangıcında yabancı uzmanlar tarafından önerilmiģ, Ulusal ÇalıĢma Ekibi ve Ankara Ġl ÇalıĢma Ekibi tarafından Türkçeye uyarlanıp, gözden geçirilerek yeniden oluģturulmuģtur. Program Ancesi Anket 7 sorudan oluģmaktadır. Bunlardan 5 i açık uçlu soru, 1 i yedi maddelik dörtlü likert tipi ölçek, 1 tanesi de seçme tipli sorudan oluģmaktadır. 2.3.2. I. GörüĢme Anketi (Ek 7) I. GörüĢme Anketi, Mesleki GeliĢim Planı taslağını hazırlayan öğretmenlerin, okul müdürleriyle taslakta belirledikleri görevler hakkında görüģ birliğine varması, geliģim planının birlikte kararlaģtırılması amacıyla yapılan I. görüģme sürecine iliģkindir. Öğretmenlerin I. görüģme formu ve sürece iliģkin görüģlerini almak için Ulusal ÇalıĢma Ekibi ve Ankara Ġl ÇalıĢma Ekibinde görevli küçük bir grup tarafından hazırlanmıģ Ankara il ekibi ve ulusal çalıģma ekibinin tamamının görüģlerine sunularak son düzeltmeleri yapılmıģtır. Anket toplam 15 sorudan oluģmaktadır. Bunlardan 14 ü iki basamaklı (evet/hayır), 1 i ise açık uçlu sorudan oluģmaktadır. Ġki basamaklı sorularda öğretmenlerden evet/hayır seçeneklerinden birini seçmeleri ve seçimine iliģkin açıklama yapmaları beklenmiģtir. 2.3.3. I. GörüĢme Kontrol Listesi (Ek 8) I. Görüşme Kontrol Listesi, Okul Temelli Mesleki Gelişim uygulamalarına ilişkin olarak okul müdürleriyle ve öğretmenlerin yapmış olduğu I. Görüşme sürecinin nasıl gerçekleştiğini, amacına uygunluğunu izlemek amacıyla hazırlanmıştır. Kontrol listesi toplam 13 izleme sorusundan oluşmaktadır. 2.3.4. II. GörüĢme Anketi (Ek 9) II. GörüĢme Anketi, öğretmenin Mesleki GeliĢim Planını uygulama sürecinde yapılan/yapılamayan çalıģmalarını içeren öz değerlendirme sonuçlarının paylaģılması ve sürecin izlenmesi, ihtiyaç duyulan desteğin yakın çevre kaynakları doğrultusunda sağlanması amacıyla yapılan II. görüģmeye iliģkindir. Öğretmenlerin II. GörüĢme Formu ve sürece iliģkin görüģlerini almak için hazırlanmıģtır. Toplam 10 sorudan oluģmaktadır. Bunlardan 9 u iki basamaklı (evet/hayır), 1 i ise açık uçlu sorudan oluģmaktadır. Ġki basamaklı sorularda öğretmenlerden evet/hayır seçeneklerinden birini seçmeleri ve seçimine iliģkin açıklama yapmaları beklenmiģtir. 12
2.3.5. II. GörüĢme Kontrol Listeleri (Ek 10) II. GörüĢme Kontrol Listesi, Okul Temelli Mesleki GeliĢim uygulamalarına iliģkin olarak okul müdürleriyle ve öğretmenlerin yapmıģ olduğu II. GörüĢme sürecinin nasıl gerçekleģtiğini, amacına uygunluğunu izlemek amacıyla hazırlanmıģtır. Kontrol listesi toplam 11 izleme sorusundan oluģmaktadır. 2.3.6. III. GörüĢme Anketi (Ek 11) III. GörüĢme Anketi, Mesleki GeliĢim Planının uygulanması sonunda tüm çalıģmalara iliģkin son değerlendirme yapılması amacıyla yapılan III. GörüĢmeye iliģkindir. Ġlgililerin görüģme formu ve tüm sürece iliģkin görüģlerini almak için hazırlanmıģtır. Anket belirlenen okullarda çalıģmaya katılan öğretmenlere III. GörüĢme sonrası uygulanmıģtır. Bunlardan 18 i iki basamaklı (evet/hayır), 1 i ise açık uçlu sorudan oluģmaktadır. Ġki basamaklı sorularda öğretmenlerden evet/hayır seçeneklerinden birini seçmeleri ve seçimine iliģkin açıklama yapmaları beklenmiģtir. 2.3.7. III. GörüĢme Kontrol Listeleri (Ek 12) Okul müdürlerinin, Okul Temelli Mesleki GeliĢim çalıģmalarını izlemek amacıyla öğretmenlerle yapmıģ olduğu III. GörüĢmeye iliģkin gündem maddelerinin geliģtirilmesi ve görüģmelerin amacına uygunluğunun izlenmesi amacıyla III. GörüĢme kontrol listesi hazırlanmıģtır. Kontrol listesi toplam 11 izleme sorusundan oluģmaktadır. 2.3.8. Program Sonrası Değerlendirme Anketi (Ek 13) Bu anket katılımcıların, OTMG pilot programı sonunda, programa katılmada ne kadar istekli olduklarını ve programın okul, öğretmen, öğrenci ve çevreye etkisine iliģkin görüģlerini almak için hazırlanmıģtır. Anket 2 tane iki basamaklı (evet/hayır, açıklamalı), 4 açık uçlu, 1 i 13 alt maddeden oluģan dörtlü likert tipi, 2 soru da seçmeli olmak üzere toplam 9 sorudan oluģmaktadır. 2.3.9. Program Sonrası Durum Tespit Formu (Ek 14) OTMG uygulamaları sonunda öğretmene, okula ve çevreye etkilerini sayısal olarak tespit etmek amacıyla görüģme formu hazırlanmıģtır. GörüĢme sırasında öğretmenlerden mesleki geliģim dosyalarındaki kanıtlar göz önünde bulundurularak veriler elde edilmiģtir. 2.3.10. Yönetici Anketi (Ek 15) Bu anket okul düzeyinde öğretmen yeterliklerini iyileģtirmeye iliģkin pilot program kapsamında alınan eğitim ve uygulama süreci sonunda okul ve sınıf düzeyinde değiģim ve etkileri ile ilgili müdür görüģlerini almak üzere hazırlanmıģtır. Müdür Anketi, III. GörüĢmeler sonrasında uygulanmıģtır. 2.4. Verilerin Analizi: Pilot illerden sorumlu Ulusal ÇalıĢma Ekibi üyeleri tarafından anketlerin uygulanması, veri giriģleri ve il raporlarının hazırlanması konusunda il çalıģma ekiplerine bilgilendirme yapılmıģtır. Ulusal ÇalıĢma Ekibi illerden gelen bütün verileri Ulusal Raporu hazırlamak üzere birleģtirmiģ ve analizlerini yapmıģtır. 13
Elde edilen nicel veriler ilk olarak SPSS 10.0 programına girilmiģ ve frekanslarını belirlemek amacıyla betimsel olarak analiz edilmiģtir. Ayrıca anketlerde yer alan açık uçlu sorulardan elde edilen nitel verilerde de betimsel analiz yapılmıģtır. Veriler ilk olarak kodlanmıģtır ve temalar oluģturulmuģtur. Bu analiz sonucunda öğretmenler tarafından belirtilen temaların belirtilme frekansları belirlenmiģtir. 3. BULGULAR VE YORUMLAR Bu bölümde OTMG pilot uygulama sürecinde uygulanan anketlerden, gözlemlerden ve görüģmelerden elde edilen bulgular alt baģlıklar halinde sırasıyla sunulmaktadır. 3.1. Öğretmenlerin Okul Temelli Mesleki GeliĢim programından beklentileri nelerdir? Alt problemine ĠliĢkin Bulgular Öğretmenlerin OTMG programından beklentilerini belirlemeye yönelik olarak uygulanan Program Öncesi Değerlendirme Anketi verilerinin analizi sonucunda elde edilen bulgular aģağıda verilmiģtir. Bu bölümde Okul Temelli Mesleki GeliĢim programında katılımcıların kiģisel bilgileri ve Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliklerini geliģtirmeye iliģkin pilot programa katılma konusunda ne kadar istekli olduklarını ve mevcut durumlarını belirlemeye yönelik sonuçlara iliģkin bulguların yüzde ve frekans dağılımına yer verilmiģtir. Tablo 1: ÇalıĢmada Program Öncesi Değerlendirme Anket Formunu Dolduran Öğretmenlerin Ġllere Göre Dağılımı Okul adı N (Öğretmen Sayısı) Yüzde (%) Ankara 415 25,7 Bolu 151 9,3 Hatay 308 19,1 Ġzmir 391 24,2 Kocaeli 257 15,9 Van 93 5,8 Toplam 1615 100,0 Tablo 1 e göre program öncesi ankete 6 pilot ilden toplam 1615 öğretmen katılmıģtır. En fazla katılım % 25,7 ile Ankara ilinden, en az katılım ise % 5,8 ile Van ilinden olmuģtur. Tablo 2 de katılımcıların okulları için programın ne anlama geleceğine iliģkin açıklamaları görülmektedir. Tablo 2. Katılımcıların programın okulları için ne anlama geleceğine iliģkin algılarının frekans dağılımı GörüĢler Eğitim-öğretimin kalitesini artıracaktır. 186 Öğretim sürecindeki eksiklikleri görmemizi sağlayacaktır. 30 Öğrencilerin kendilerine güvenleri artacak, yetenekleri ortaya çıkacaktır. 13 Okuldaki öğretmenlerle iliģkileri geliģtirecektir. 13 KargaĢaya yol açarak, her Ģeyin sil baģtan olacağını düģünüyorum. 13 Eğitimde bütünlük veli-öğretmen-öğrenci iģbirliğini sağlayacaktır. 6 Toplam 261 f 14