T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR VE POLİTİKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AR-GE DESTEK PROGRAMI Doç. Dr. Cengizhan MIZRAK Daire Başkanı 21/02/2017
NEDEN AR GE?
Ar-Ge Neden Önemli? 1981-2013 Dönemi Toplam Faktör Verimliğini (%) 1981-1991 0,50 Ø Ø Ø Ø Ø 1992-2002 0,63 2003-2013 1,48 1981-2013 2003-2013 dönemindeki artışın üretim faktörlerinin verimliğindeki artıştan ileri geldiği düşünülmektedir. Bu verimliliklerdeki artışta ise Ar Ge ön plana çıkmaktadır. 0,87 Tarımsal Ar-Ge bütçesinde %1 artış %0,67 Tarımsal destekleme harcamalarında %1 artış TFV %0,062 Yıllık yağış miktarındaki %1 artış - TFV %0,12 Sabit sermaye yatırımlarının %1 artış - TFV %0,06 Tarımsal kredi kullanımında %1 artış - TFV %0,16 artırmaktadır. 3
Ülkelerin Ar-Ge Harcamaları (Satınalma Gücü Paritesi) ve GSYH ya Oranları (2014) Ülke 1 2 3 4 5 6 7 ABD Çin Japonya Almanya G. Kore Fransa İngiltere 8 9 10 11 12 13 14 Rusya Tayvan İtalya Kanada Avusturalya İspanya Hollanda Özel sektör % 457.0 344.7 159.2 99.7 72.8 54.3 Oranı % 2.74 2.05 3.58 2.84 4.29 2.26 41.6 38.2 30.2 25.3 24.1 21.6 17.7 15.1 1.70 1.19 3.00 1.29 1.61 1.29 1.22 1.98 64 60 77 56 50 56* 53 56 Milyar $ OECD, Main Science and Technology Indicators 2014 2010 yılı sabit fiyatlarıyla 73 77 78 67 78 65 Ülke 15 16 17 18 19 20 21 Türkiye İsveç İsviçre Avusturya Belçika Meksika İsrail 22 23 24 25 26 27 28 Singapur Polonya Danimarka Finlandiya Çek Cumh. Arjantin Norveç AB 28 OECD Özel sektör % 14.0 13.1 12.3 10.9 10.9 10.5 Oranı % 1.06 3.16 2.97 2.99 2.46 0.54 10.4 9,3 8.3 7.2 6.5 5.8 5,4 5.4 336.7 1.104.6 4.11 2.20 0.94 3.03 3.17 2.00 0.61 1.71 1.91 2.38 84 61 47 64 68 56 20* 54 63 68 Milyar $ 50 67 69* 71 71 39* 4
Türkiye nin Ar-Ge Harcaması 2 Trilyon $ Toplam Ar-Ge Harcaması Ar-Ge Harcamaları - GSYİH (%) GSYİH ya oranı % 3,00 718 m $ 735 m $ 481 m $ % 1,06 % 0,85 % 0,52 2 KAT 2005 2010 2015 2023 Kritik değer olan % 1 oranı aşıldı. 2023 %3 5
Türkiye nin Ar-Ge Harcaması Son 10 yılda Türkiye de Özel Sektör Ar-Ge Harcamaları ; Genel olarak % 50 oranında olmasına rağmen Tarımsal Ar-Ge de bu oran % 14 civarındadır. Ar-Ge bütçesi yaklaşık 5.5 kat artmıştır. Tarımsal Ar-Ge bütçesi ise yaklaşık 3.5 kat artmıştır. Buna rağmen; Toplam Ar-Ge içerisindeki payı son 10 yılda %5,7 den %3.8 e gerilemiştir 6
Personel Durumu 2.200 İşçi % 51 Araştırmacı % 35 3.180 360 Memur %6 Toplam Laborant465 Teknisye n %8 6.235 Personel 9
Bütçe Durumu (Milyon TL) 400 380,5 350 300 250 200 77,2 150 100 50 0 11,3 200220032004200520062007200820092010201120122013201420152016 2002-2016 yılları arsında TAGEM bütçesi 30 kat artmıştır. Halk Elinde Hayvan Islahı ve Milli Botanik Bahçesi dahil 8
TAGEM Araştırma Enstitüleri Merkez Araştırma Enstitüsü Bölge Araştırma Enstitüsü Konu Araştırma Enstitüsü v Mili Botanik Bahçesi 48 Enstitü Araştırma Yetkisi Verilenler 8 Veteriner Kontrol Enstitüsü 13 Gıda Kontrol Laboratuvarı 1 Müdürlük TAGEM sahip olduğu 195.535 da arazi, 2200 araştırmacı 6235 personel, 48 Araştırma Enstitüsü, 21 Araştırma yetkisi verilen kuruluş ve 1.200 proje sayısı ile Türkiye nin en büyük Ar-Ge Kurumudur.
Görevlerimiz 1. AR-GE 2. POLİTİKA Verim ve kaliteyi arttırmak Yeni çeşit, tür, ırk ve teknoloji geliştirmek Genetik kaynakları korumak ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak Karar vericiler için bilimsel temele dayalı alternatif politika dokümanları oluşturmak
AR-GE DESTEK PROGRAMI
Programın Amacı Bakanlığımızın ve tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu öncelikli konularda; Ø Bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi, Ø Geliştirilen bilgi ve teknolojilerin çiftçiler ile tarımsal sanayicilere aktarılması, Ø Tarım sektöründeki kuruluşların Ar-Ge kapasitelerinin geliştirilmesi, amacıyla uygun görülen araştırma geliştirme projelerine doğrudan destekleme ödemesi yapılmasını sağlamaktır. 12
Programın Kapsamı Ø Özel Sektör, Ø Sivil Toplum Kuruluşları, Ø Çiftçi Kuruluşları, Ø Meslek Kuruluşları, Ø Üniversiteler, tarafından hazırlanan projeler desteklenmektedir. 13
Programın Gelişim Süreci 1 Toplam 1.382 Proje 14
Programın Gelişim Süreci - 2 (Başvuru ve Destek Oranları) Adet Oran ( 350 100 Desteklenen Proje Sayısı Proje Başvurusu Desteklenen Proje Sayısı / Proje Başvurusu (%) 300 288 281 80 250 70 205 60 200 50 156 150 33 100 50 0 90 14 37 15 40 5 6 2007 2008 46 28 23 30 15 2009 109 106 2010 24 2011 40 114 25 28 2012 31 28 62 74 27 43 30 56 19 20 10 2013 2014 2015 2016 0 15
Programın Gelişim Süreci - 3 Yıllar Bazında Ar-Ge Projeleri Ödemeleri TOPLAM ÖDEME : 48,1 milyon TL 16
Ar-Ge Destekleri (2007-2016) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 46 106 109 114 156 205 281 288 1382 6 15 30 24 28 43 62 74 56 343 1,0 0,9 3,0 5,0 3,7 3,9 7,6 9,9 14,3 10,6 59,9-0,8 1,6 2,8 4,0 2,9 5,7 7,8 11,8 10,7 48,1 2007 2008 2009 Teklif Edilen 37 40 Desteklenen 5 Bütçe (Milyon TL) Ödemeler Toplam Kurumlara Göre 32 Desteklenen Projeler Toplam Proje 343 68 243 Sonuçlanan 177 Proje Devam 166 Eden Proje Üniversite * Özel Sektör STK * 57 Üniversite 2017 Proje başvuruları ilanda olup, Destek üst limiti 300 Bin Son başvuru tarihi 7 Nisan 2017 dir. Destek Bütçesi 15 milyon 3 Milyon 45 Milyon 10 KAT 3 KAT
AR-GE DESTEK PROGRAMINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER
Ar-Ge Desteklemelerinde Değişiklikler Proje üst limiti 300 binden 3 milyona çıkarılmıştır (10 kat artış). Proje bütçesinin %70 sini TAGEM %30 sini proje sahibi kurum karşılayacaktır. Üniversiteler özel sektör/stk olmadan proje teklif edemeyeceklerdir. Özel sektör/stk araştırma enstitülerimizle işbirliği olmadan proje teklif edemeyeceklerdir. Çok katılımlı, multidisipliner ülke problemlerini çözmeye yönelik projeler desteklenecektir Proje sahiplerinin eş finansman ile maddi sorumluluk alması sayesinde desteklerin etkinliği artırılmış olacak ve sonuçların uygulamaya aktarım hızı artacaktır. Böylece kaynakların ve zamanın heba olması engellenecektir.
Örnek Proje Bütçesi Proje Bütçesi (TL) 300.000 1.000.000 4.285.714 5.000.000 10.000.000 Bakanlıktan Talep Edilen Destek (Proje bütçesinin en fazla %70 i olabilir) (TL) 210.000 700.000 3.000.000 3.000.000 3.000.000 Kurum Nakdi Katkı Payı (Bakanlık katkısının en az %30'u) (TL) 63.000 210.000 900.000 900.000 900.000 Kurum Ayni Katkısı (ayni veya nakdi olabilir) (TL) 27.000 90.000 385.714 1.100.000 6.100.000 Proje Bütçesi (%) 100 100 100 100 100 Bakanlıktan Talep Edilebilecek (%) 70 70 70 60 30 Kurum Katkısı en az (nakdi %) 21 21 21 18 9 Kurum Katkısı (ayni veya nakdi %) 9 9 9 22 61
2017 YILI ÖNCELİKLİ AR-GE KONULARI
Ar-Ge Destek Proje Önerileri TARIM EKONOMİSİ 1. Tarımsal destekler, politikalar, programlar ve projelerin etki analizleri, 2. Hastalık ve zararlıların bitkisel ve/veya hayvansal üretimde sebep olduğu kayıpların ekonomik analizi, 3. Hayvancılık işletmelerinde (büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı) iklim bölgelerine göre optimum işletme ölçeklerinin belirlenmesi ve maliyetlerinin araştırılması, verimlilik ve ekonomik analizlerinin yapılması, 4. Ülkemizin ihracat potansiyelini tespit etmeye yönelik olarak hedef ve rakip pazarlardaki arz, talep, ve mevcut durumların belirlenmesi, BİTKİ SAĞLIĞI 1. Depodaki zararlı organizmalara karşı mücadele olanaklarının geliştirilmesi, 2. Kültür bitkilerindeki zararlı organizmalara karşı yerli bitki koruma ürünlerinin geliştirilmesi, 3. Metil Bromide alternatif çevre dostu yeni fumigantların geliştirilmesi, 4. Bitki zararlıları ile mücadelede biyolojik ve biyoteknik mücadele yöntemlerinin kullanımı, 5. Yaş meyve ve sebzelerde zararlı organizmalarla mücadelede fumigasyon metotlarının geliştirilmesi, 6. Önemli bir karantina organizması olan Xylella fasdiosa nın vektörlerinin belirlenmesi ve bu vektörlerle mücadele olanaklarının araştırılması, 22
Ar-Ge Destek Proje Önerileri BAHÇE BİTKİLERİ 1. Yerel kışlık sebze ıslahı, yarı-yol materyallerinin üretimi ve çeşit geliştirilmesine yönelik çalışmalar, 2. Meyve ve bağda abiotik ve biotik stres koşullarına dayanıklı çeşit ve anaç geliştirilmesi, 3. Endemik ve ticarete konu olan süs bitkilerinin ıslahı, GIDA VE YEM 1. Türk Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliğinde fonksiyonel sınıfları (renklendiriciler, koruyucular, tatlandırıcılar, antioksidanlar vb.) belirlenmiş olan gıda katkı maddelerinin doğal kaynaklardan üretilmesi, 2. İhracat potansiyeli yüksek bitkisel ürünlerden (üzüm, incir, kayısı, vb.) katma değerli ürünlerin geliştirilmesi, 3. Gıda ve yemlerde taklit ve tağşişin tespit edilmesine yönelik yeni, hızlı-ekonomik analiz metotlarının ve ürünlerinin geliştirilmesi, 4. Arı ve ipek böceği ürünleri (polen, propolis, arı sütü, arı zehri, bal mumu vb.) özelliklerin belirlenmesi ve üretim teknikleri ile yeni ürün geliştirilmesi, 5. Yeni pet yemleri ve teknolojileri geliştirilmesi, 6. Yem katkı maddelerinin yerli kaynaklardan geliştirilmesi, 7. Fitoplanktonun gıda, yem ve bitki besleme meteryali olarak kullanılmasına yönelik teknolojilerin geliştirilmesi, 23
Ar-Ge Destek Proje Önerileri HAYVAN SAĞLIĞI 1. Veteriner tıbbi ürünlerin geliştirilmesi, üretilmesi ve etkinliklerinin belirlenmesi, 2. Hayvan hastalıkları teşhis metotlarının geliştirilmesi ve etkinliklerinin artırılması, HAYVANCILIK VE SU ÜRÜNLERİ 1. Hayvancılık ve su ürünlerinde verim artışına yönelik ıslah, yetiştiricilik sistem ve teknoloji geliştirilmesi, 2. Ülkemiz deniz ve içsularında yayılım gösteren istilacı türlerin tespiti, mücadele yöntemlerinin belirlenmesi ve alternatif su ürünlerinin ülke ekonomisine kazandırılması, TARLA BİTKİLERİ 1. Pamukta yerli çeşit geliştirme, geliştirilen çeşitlerin tanıtımı ve yaygınlaştırılması, 2. Bitki ıslahında biyoteknolojik yöntemlerin geliştirilmesi, 3. Yağlı tohumlu ve yem bitkilerinde yerli çeşitlerin geliştirilmesi ve üretime kazandırılması, 4. Doğal maddelerden, tarımsal ürün ve atıklar ile tarımsal endüstri atıklarından boyar madde elde edilmesi ve tekstil sektöründe kullanımı, 24
Ar-Ge Destek Proje Önerileri TOPRAK-SU KAYNAKLARI 1. Piyasaya arz edilecek nitelikte yerel kaynaklardan etkili mikrobiyal, organik ve nano gübrelerin geliştirilmesi, 2. Patlayıcı özellikte olmayan amonyum nitratlı gübre üretim sistemlerinin geliştirilmesi, TARIMSAL MEKANİZASYON 1. Tarımda verim artırıcı, maliyetleri düşürücü her türlü yerli tarım makinalarının geliştirilmesi 25
DESTEKLENECEK / DESTEKLENMEYECEK KALEMLER
Desteklenecek Kalemler Ø Alet, makine, teçhizat, yazılım ve donanımlar. Ø Dayanıklı taşınır malzeme ve sarf malzemeleri. Ø Araştırmanın gerektirdiği tohum, ilaç, gübre, hormon ve benzeri girdi alımları. Ø Anket, deneme, analiz ve danışmanlık gibi hizmet alımları. Ø Projede kullanılan cihaz, ekipman, sera ve benzeri (bina, laboratuvar gibi yapılar hariç) bakım onarım giderleri. Ø Tescil, patent ve sertifikasyon giderleri, Ø Yurt içi seyahat giderleri/nakliye giderleri. Ø Proje konusuyla ilgili toplantı, konferans, sempozyum ve benzeri yerlere katılım ücretleri, 27
Desteklenmeyecek Kalemler Ø Her türlü sermaye kullanım maliyeti, promosyon malzemesi, pazarlama ve ticari amaçlı reklâm giderleri, Ø Proje hazırlama, başvuru ve sözleşme giderleri, gelişme ve sonuç raporları ile bunlara ait basım giderleri, Ø Projenin sonuçlarının ticari uygulamaya dönüştürülmesi için yapılacak giderler, Ø Isıtma, aydınlatma, haberleşme ve su giderleri, Ø İnşaat ve altyapı giderleri, Ø Proje kapsamında çalışacak personele ödenecek ücretler, Ø Mali hizmet maliyetleri (özellikle havale maliyetleri, sigorta, banka maliyetleri vb.) Ø Bina, arazi alımları ve kiralamaları Ø Halihazırda başka bir fon kaynağından finanse edilen kalemler, Ø Proje ile doğrudan veya dolaylı ilgisi olmayan diğer giderler. 28
Bazı Proje Çıktıları E.coli ve Cl.perfringens Tip C Enfeksiyonlarına Karşı Kombine Antiserum Üretimi Yenidoğan buzağı, kuzu ve oğlakların E.coli ve Cl. perfringens tip C kaynaklanan hastalıklara karşı koruyucu ve tedavi edici antiserum üretilmiştır (VBR COLİSERA +C Kombine Antiserum). PROGRAM ORGANİZASYONU DEĞERLENDiRME/UYGULAMA SÜRECi Doğu Karadeniz Bölgesi nde İstavrit Balığı (Trachurus mediterraneus Steindachner, 1868) Yetiştiriciliği Yeni balık türlerinin yetiştiriciliğe kazandırılması kapsamında İstavrit balığının kültüre alınması sağlanmıştır. 29
Ar-Ge Destek Programı Organizasyon Şeması TÜBİTAK Müsteşar Yardımcısı TMMOB GMO TMMOB ZMO Üniversite Üniversite Değerlendirme Kurulu TRGM TZOB TVHB BÜGEM GKGM HAYGEM BSGM TEPYAD Uzman İzleyici BBAD Uzman İzleyici BSAD Uzman İzleyici HSGYAD Uzman İzleyici HAYSUD Uzman İzleyici TBAD Uzman İzleyici TSKAD Uzman İzleyici 30
Proje Değerlendirme ve Uygulama Süreci (1) Bakanlık/TAGEM web sitesinden ilana çıkılır. Proje başvuruları kabul edilir. Ön inceleme (Sekretarya) Bütçe ve format açısından uygun olmayan projeler elenir. Ön inceleme (Daire Başkanlığı) Öncelikler açısından uygun olmayan projeler elenir. Uzman İncelemesi Bilimsel açıdan yeterli görülmeyen projeler elenir. Değerlendirme Kurulu 31
Proje Değerlendirme Uygulama Süreci (2) Değerlendirme Kurulu Yeterli puan alamayan projeler elenir. Desteklenmesine karar verilen projeler WEB sitesinden duyurulur. Sözleşmeler imzalanarak projeler başlatılır. Daire Başkanlıklarınca Proje İzleme Grubu oluşturulur. Proje gelişmeleri izleyiciler tarafından en az yılda bir defa yerinde izlenir. 32
Proje Değerlendirme Uygulama Süreci (3) Proje yürütücüsü her altı ayda bir Gelişme Raporunu TAGEM e gönderir. Daire Başkanlıklarınca Gelişme Raporları değerlendirilir. Projeler izlenmeye devam edilir. İzlemeler ve uyarılar Sonucunda Proje faaliyetlerinin yapılmadığı tespit edilen projeler Değerlendirme Kurulu Kararıyla İptal edilir. Sonuç Raporları TAGEM e gönderilir ve Daire Başkanlıklarınca değerlendirilir Değerlendirme Kurulunda Sonuç Raporu kabul edilen projeler tamamlanmış olur. 33
TAGEM Özel Sektör İşbirliği 17 Ocak 2007 tarihli Özel Sektör ile Ortak Yürütülecek Ar-Ge Faaliyetlerinin Esaslarını düzenleyen tebliğ ile; Araştırma Enstitülerinin alt yapıları özel sektör ve üniversitelerin kullanımına açılmıştır, Yıllar Sayı (adet) Bütçe (milyon TL) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 31 5,06 16 0,94 22 2,43 20 0,30 43 3,75 21 0,75 17 42 33 0,58 2,65 2,19 Toplam 245 18,65 Her Enstitüde özel sektörün kullanabileceği bir ofis açılacaktır. 32 farklı Araştırma Enstitüsünde; 172 farklı firma ve STK ile gerçekleştirilmiştir 34
cengizhan.mizrak@tarim.gov.tr akif.sahin@tarim.gov.tr gokhan.bektas@tarim.gov.tr