İZMİR DEPREMLERİ
Bu kitap BB Ahmet Pirifltina Kent Arflivi ve Müzesi taraf ndan yay na haz rlanm fl olup zmir Büyükflehir Belediyesi nin kültür hizmetidir. zmir Büyükflehir Belediyesi Konak- ZM R Tel: 0 232 293 12 00 www.izmir.bel.tr İZMİR DEPREMLERİ Melih TINAL Birinci Bas m: Nisan 2011 Bask Adedi: 1000 zmir Büyükflehir Belediyesi Grafik Tasar m-uygulama Servet Kuru ISBN 978-975-18-0116-6 Lamineks Matbaa Ltd. fiti. 5627 Sokak No: 37 Çamdibi Bornova-İzmir Bu kitap Nisan 2011 tarihinde Lamineks Matbaa Ltd. fiti. tesislerinde bas lm flt r.
İZMİR DEPREMLERİ Melih TINAL
Kısaltmalar a.g.e.: Adı geçen eser a.g.m.: Adı geçen makale APİKAM: Ahmet Priştina Kent Arşivi ve Müzesi BCA: Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi bkz.: Bakınız BM: Birleşmiş Milletler BOA: Başbakanlık Osmanlı Arşivi BÜ: Boğaziçi Üniversitesi CHP: Cumhuriyet Halk Partisi DH.MKT: Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi DP: Demokrat Parti DSİ: Devlet Su İşleri EÜ: Ege Üniversitesi MP: Millet Partisi MTA: Maden Tetkik Arama s: Sayfa TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi TKA: Türk Kızılayı Arşivi TMO: Toprak Mahsulleri Ofisi TPAO: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu vd.: Ve diğerleri Y.A: Yıldız Arşivi Y.A.HUS: Yıldız Arşivi Hususu Maruzat Y.EE.: Yıldız Esas Evrakı Y.PRK.PT.: Yıldız Perakende Posta ve Telgraf Nezareti Maruzatı - 4 -
Teflekkür Çalışmamızın yayımlanması konusundaki teşvikleri için Ahmet Priştina Kent Arşivi ve Müzesi Müdürü değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Oktay Gökdemir ve Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Deprem Yönetimi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Atilla Uluğ a; araştırma sürecimiz boyunca, Osmanlıca belgelerin okunmasındaki katkılarından ötürü değerli mesai arkadaşım Öğr. Gör. Mehmet Ali Demirbaş a; çalışmamıza yardımlarından dolayı, Doç. Dr. Mustafa Daş, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Emin Elmacı, Yrd. Doç. Dr. Eren Akçiçek, Öğr. Gör. İlker Sever, Yrd. Doç. Dr. Akın Ersoy, Gazeteci-Yazar Yaşar Aksoy, Necat Çetin, Yasin Kayış ve Dr. Funda Adıtatar a; Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi araştırma görevlilerinden Buket Ocak, Tülay Tankut, Kemal Saygı, Banu Haytabey, Melisa Urgandokur, Uğur Sağıroğlu, Ece Aytekin'e; İzmir Milli Kütüphane çalışanları Uğur Keçelioğlu, Mehmet Aksu ve Mehmet Baran a; değerli öğrencilerim Didem Ünal, Kubilay Koç ve Ömer Kahraman a; Türk Kızılayı, Başbakanlık Cumhuriyet ve Osmanlı Arşivleri çalışanlarına teşekkürlerimi belirtmek isterim. - 5 -
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...........................................................7 GİRİŞ............................................................9 I. BÖLÜM TARİHSEL DÖNEM İZMİR DEPREMLERİ..............................19 II. BÖLÜM 1909 FOÇA DEPREMİ.............................................39 III. BÖLÜM 1928 TORBALI DEPREMİ..........................................47 IV. BÖLÜM 1939 D K L DEPREM............................................67 V. BÖLÜM 1949 KARABURUN DEPREM.......................................93 VI. BÖLÜM 1953 KARABURUN DEPREM.....................................107 VII. BÖLÜM 1969 KARABURUN DEPREM......................................115 VIII. BÖLÜM 1974 ZM R DEPREM...........................................117 IX. BÖLÜM 1977 ZM R DEPREM...........................................125 X. BÖLÜM 1979 FOÇA DEPREM............................................129 XI. BÖLÜM 1992 SEFER H SAR DEPREM.....................................133 XII. BÖLÜM 2003 SEFER H SAR-URLA DEPREM................................137 XIII. BÖLÜM 2005 SEFER H SAR-URLA DEPREM................................145 SONUÇ........................................................155 EKLER..........................................................156 B BL YOGRAFYA.................................................189-6 -
ÖNSÖZ Deprem riski altındaki bir bölgede depremin ne zaman yaşanacağı sorusuna kesin bir yanıt verilemez; ancak, o bölgedeki olası bir depremin şiddeti, bölgenin deprem tarihi göz önüne alınarak tahmin edilebilir. Tarihsel kayıtlar geçmişte yaşanan depremlerin gelecekte de yaşanacağını kanıtlar niteliktedir. Muhtemel bir depremi en az kayıpla atlatmak amacıyla geliştirilecek plânların oluşmasında geçmişte yaşanan depremlerin yol gösterici olacağı muhakkaktır. Bu durum, incelemeye konu olan bölgenin deprem tarihi hakkında bilgi sahibi olmayı gerekli kılmaktadır. Tarih biliminin günümüzde multi-disipliner bir nitelik kazanması konunun ele alındığı bilimsel çalışmaları da beraberinde getirmektedir. Depremzedelerin yaralarını sarabilmek amacıyla alınan önlemler ve yardım kampanyalarıyla ilgili bilgiler, basınının yanı sıra, Türk Kızılayı Arşivi ile Başbakanlık Cumhuriyet ve Osmanlı Arşivlerindeki belgelerden edinilmiştir. Ayrıca, depremi yaşayan kişilerin anıları da araştırmada yararlanılan bir diğer kaynaktır. Doğal olayların afet olmasında insanoğlunun etkisi büyüktür. Artık deprem-imar ilişkisi anlaşılmalı, bu konuda gereken kanunî düzenlemelere uyulmalı ve kaçak yapılaşma önlenmelidir. - 7 -