ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Yaşar Mutlu TÜRKMEN YÜKSEK LİSANS TEZİ KARAAĞAÇ YAPRAK BÖCEĞİ [Pyrrhalta luteola Müller (Coleoptera: Chrysomelidae)] NİN LABORATUVARDA BAZI BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ VE BALCALI (ADANA) DA POPÜLASYON TAKİBİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2006

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Karaağaç Yaprak Böceği [Pyrrhalta luteola Müller (Coleoptera: Chrysomelidae)] nin Laboratuvarda Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Balcalı (Adana) da Popülasyon Takibi Yaşar Mutlu TÜRKMEN YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu tez 23.08.2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. İmza:. Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY DANIŞMAN İmza:.. Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR ÜYE İmza:... Yrd. Doç. Dr. Berrin SİREL ÜYE Bu tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 ayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS Karaağaç Yaprak Böceği [Pyrrhalta luteola Müller (Coleoptera: Chrysomelidae)] nin Laboratuvarda Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Balcalı (Adana) da Popülasyon Takibi Yaşar Mutlu TÜRKMEN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Danışman: Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Yıl: 2006 Sayfa: 43 Jüri: Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR Yrd. Doç. Dr. Berrin SİREL Bu çalışmada Karaağaç yaprak böceği, Pyrrhalta luteola nın Ulmus minor üzerinde laboratuvar koşullarında [18, 22, 26, 30, 34+1 ºC sıcaklık, %65+5 orantılı nem ve 16:8 (L:D) aydınlatma] gelişme süresi, 26+1 ºC sıcaklık, %65+5 orantılı nem ve 16:8 (L:D) aydınlatma koşullarında besin tüketimi ile Balcalı (Adana) da popülasyon takibi yapılmıştır. Bu çalışma 2004-2005 yıllarında yürütülmüştür. Laboratuvar koşullarında P. luteola nın yumurta açılma süresi yukardaki sıcaklarda sırasıyla 14.0, 9.6, 6.0, 5.0, 4.0 gün olarak tespit edilmiş olup, 34+1 ºC de yumurta açılımı gerçekleşmemiştir. Ergin öncesi gelişme süresi 26, 28 ve 30+1ºC sıcaklıklarda sırasıyla 27.7, 25.5 ve 24.0 gün olarak bulunmuştur. Zararlının ergin öncesi gelişme süresi en kısa 24.0 gün ile 30+1 ºC de gerçekleşmiştir. Zararlı, 18 ve 22+1 ºC de ergin döneme ulaşamadığından ergin öncesi gelişme süresi saptanamamıştır. Ayrıca, 34+1 ºC de yumurta açılımı gerçekleşmediğinden ergin öncesi gelişme süresi belirlenememiştir. Dişi bireylerin yaşam süresi söz konusu sıcaklıklarda sırasıyla 30.0, 58.2, 39.7 gün, erkek bireylerin yaşam süresi ise 30.0, 27.0, 19.7 gün olmuştur. Dişi bireylerin yumurta verimi en düşük 112.6 ile 26, en yüksek 190.3 ile 28 ºC de gözlenmiştir. P. luteola dişi bireyleri toplam yaşam süreleri boyunca 1.63, erkek bireyleri ise 0.73 cm 2 besin tüketmişlerdir. P. luteola canlı birey (larva+ergin) popülasyonu, Balcalı (Adana) da doğa koşullarında en yüksek noktaya 03.05.2004 tarihinde 2.11 larva+ergin/sürgün ile ulaşmıştır. Anahtar Kelimeler: Pyrrhalta luteola, karaağaç, gelişme süresi, besin tüketimi, popülasyon takibi. I

ABSTRACT MSc Thesis Determination of some of the biological characteristics of Elm leaf bettle [Pyrrhalta luteola Müller (Coleoptera: Chrysomelidae)] under the laboratory conditions and population dynamics in Balcalı (Adana)/Turkey Yaşar Mutlu TÜRKMEN DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor: Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Year. 2006 Page: 43 Jury: Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR Yrd. Doç Dr. Berrin SİREL In this study, development time and food consumption of elm leaf bettle, Pyrrhalta luteola on Ulmus minor under the labrotory conditions [18, 22, 26, 28, 30, 34+1 ºC, %65+5, 16:8 (L:D) for development time; 26+1 ºC, %65+5, 16:8 (L:D) for food consumption], and population dynamics, in Balcalı (Adana), were studied. This study was carried out in 2004 2005. In labrotory, hatching periods were 14.0, 9.6, 6.0, 5.0, and 4.0 days respectively recorded constant temperatures, and eggs didn t hatch at 34+1 ºC. Total average development times of P. luteola, which are for 26, 28, 30+1 ºC, were to be 27.7, 25.5 and 24.0 days respectively. Total average development times of P. luteola for 18 and 22+1 ºC couldn t be determined because of it couldn t complete development time. Also, total average development times of P. luteola for 34+1 ºC couldn t be determined because of egg didn t hatch. The longevities of females are 30.0, 58.2, 39.7 days; for male 30.0, 27.0 and 19.7 days for males respectively. The lowest reproduction was determined as 112.6 at 26; the highest was determined as 190.3 at 28+1 ºC. Female of P. luteola consumed 1.63, male consumed 0.73 cm 2 leaf area under the labrotory conditions. In nature, Balcalı (Adana), the highest population density of Pyrrhalta luteola was recorded, per 2.11/young branch, on 03.05.2004. Key Words: Pyrrhalta luteola, elm, development time, food consumption, population dynamics. II

TEŞEKKÜR Tez çalışmanın her aşamasında benden yardımlarını esirgemeyen danışmanım, değerli hocam Sayın Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY a en içten teşekkürlerimi sunarım. Çalışmam süresince her türlü desteklerini esirgemeyen değerli hocam Sayın Prof. Dr. Nedim UYGUN a ve Sayın Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR a teşekkür ederim. Tavsiye ve katkılarından dolayı Sayın Yrd. Doç Dr. Berrin SİREL e, yardımlarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Neceattin TÜRKMEN e teşekkür ederim. Öğrenimim süresince gerek maddi, gerekse manevi yardımlarını benden hiçbir zaman esirgemeyen başta Babam Behçet TÜRKMEN olmak üzere, Annem Sultan TÜRKMEN e, Ablalarım Zir. Tek. Dürdane TÜRKMEN e, Zir. Yük. Müh. Özlem TÜRKMEN e ve Kardeşim Adnan TÜRKMEN e teşekkür ederim. Ayrıca yardımlarıyla her zaman yanımda olan değerli arkadaşlarım Yrd. Doç Dr. Derya ŞENAL a, Dr. E. Bülent ERENOĞLU na, Arş. Gör. Şenol YILDIZ a, Zir. Müh. Murat ÖLÇÜLÜ ye, Zir. Müh. Mahmut KILIÇ a ve Zir Müh. Aysun ETİ ye teşekkür ederim. Çalışmam süresince benden yardımlarını esirgemeyen Bitki Koruma Bölümü çalışanlarına teşekkür ederim. III

İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖZ.I ABSTRACT II TEŞEKKÜR.. III İÇİNDEKİLER. IV ÇİZELGELER DİZİNİ..VII ŞEKİLLER DİZİNİ..VIII FOTOĞRAFLAR DİZİNİ... IX 1. GİRİŞ. 1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR..3 3. MATERYAL VE METOD 7 3.1.Materyal...7 3.2. Metod..7 3.2.1. Laboratuvar Çalışmaları 7 3.2.1.1. Üretim Çalışmaları..7 3.2.1.1.(1). Konukçu Bitki Üretimi...7 3.2.1.1.(2). Pyrrhalta luteola Müller Üretimi. 8 3.2.1.2. Pyrrhalta luteola Müller nın Biyolojisi İle İlgili Çalışmalar...8 3.2.1.2.(1). Farklı Sabit Sıcaklıklarda Pyrrhalta luteola Müller nın Biyolojisi.8 3.2.1.2.(2). Pyrrhalta luteola Müller nın Besin Tüketiminin Belirlenmesi 12 3.2.2. Doğa Çalışmaları 14 3.2.2.1. Pyrrhalta luteola Müller in Çukurova Üniversitesi, Balcalı Kampus Alanında Popülasyon Dalgalanması..14 3.2.3 Değerlendirme.14 IV

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA.15 4.1.Laboratuvar Çalışmaları...15 4.1.1. Farklı Sabit Sıcaklıklarda, %65+5 Orantılı Nemde Pyrrhalta luteola Müller nın Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Sürelerinin, Ergin Öncesi Ölüm Oranlarının, Ergin Ömrü ve Toplam Yaşam Sürelerinin Belirlenmesi 15 4.1.1.1. Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Sürelerinin Belirlenmesi 15 4.1.1.1. (1). Yumurta Dönemi Gelişme Süresi...15 4.1.1.1. (2). 1. Larva Dönemi Gelişme Süresi 17 4.1.1.1. (3). 2. Larva Dönemi Gelişme Süresi 18 4.1.1.1. (4). 3. Larva Dönemi Gelişme Süresi 19 4.1.1.1. (5). Pupa Dönemi Gelişme Süresi..20 4.1.1.1. (6). Ergin Öncesi Toplam Gelişme Süresi.21 4.1.1.1.(7). Ergin Öncesi Ölüm Oranları...22 4.1.1.2. Pyrrhalta luteola nın Farklı Sabit Sıcaklıklarda, %65+5 Orantılı Nemde Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Süreleri...23 4.1.1.2.(1). Preovipozisyon Süresi..23 4.1.1.2.(2). Ovipozisyon Süresi..24 4.1.1.2.(3). Postovipozisyon Süresi 24 4.1.1.2. (4) Üreme Gücü.25 4.1.1.3. Ergin Yaşam Süresi...26 4.1.1.4. Cinsiyet Oranları...29 4.1.2. Pyrrhalta luteola Müller nın 26+1 ºC Sabit Sıcaklıkta, %65±5 Orantılı Nemde Besin Tüketiminin Belirlenmesi.31 4.2. Doğa Çalışmaları.33 4.2.1. Pyrrhalta luteola Müller nın Çukurova Üniversitesi, Balcalı Kampus Alanında Popülasyon Dalgalanması.33 V

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER.37 KAYNAKLAR...40 ÖZGEÇMİŞ..43 VI

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO Çizelge 4.1. Pyrrhalta luteola Müller nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nem koşullarında ergin öncesi dönemlerine ait gelişme süreleri (gün) (Ort. +S.H.) (min.-max.)...16 Çizelge 4.2. Pyrrhalta luteola Müller nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nemde ergin öncesi dönemlerine ait ölüm oranları (%)....22 Çizelge 4.3. Pyrrhalta luteola Müller nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nem koşullarında preovipozisyon, ovipozisyon, postovipozisyon süreleri ile dişilerin ömürleri boyunca bıraktıkları yumurta sayıları (Ort. +S.H.)(min.-max.)...24 Çizelge 4.4. Pyrrhalta luteola Müller nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nem koşullarında dişi ve erkek bireylerin yaşam süreleri (gün) (Ort. +S.H.) (min.-max.)......27 Çizelge 4.5. Pyrrhalta luteola Müller nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nemde cinsiyet oranlar (%) (D/E)...29 Çizelge 4. 6. Pyrrhalta luteola Müller nın 26±1ºC sıcaklık ve %60±5 orantılı nemde ergin öncesi dönemlerinde tükettiği besin miktarı (cm 2 ± S.H.)...31 Çizelge 4.7. Pyrrhalta luteola Müller nın 26±1 ºC sabit sıcaklık ve %60±5 Orantılı nemde ergin dönemde (dişi-erkek) ve yaşam süresi (ergin öncesi+ergin) boyunca tükettiği besin miktarı (cm 2 ±S.H.).32 VII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA NO Şekil 3.1. Pyrrhalta luteola Müller nın besin tüketiminin belirlenmesinde kullanılan şablon......13 Şekil 4.1. Pyrrhalta luteola Müller nın yumurta, larva ve ergin popülasyonları 33 Şekil 4.2. 2004 yılı aylık sıcaklık ortalamaları..... 34 Şekil 4.3. Pyrrhalta luteola Müller nın canlı birey (larva+ergin) popülasyonu...35 VIII

FOTOĞRAFLAR DİZİNİ SAYFA NO Fotoğraf 3.1. Fotoğraf 3.2. Fotoğraf 3.3. Fotoğraf 3.4. Fotoğraf 3.5. Fotoğraf 4.1. Fotoğraf 4.2. Fotoğraf 4.3. Fotoğraf 4.4. Fotoğraf 4.5. Fotoğraf 4.6. Fotoğraf 4.7. Fotoğraf 4.8. Fotoğraf 4.9. Pyrrhalta luteola Müller nın yumurta bırakması için hazırlanan ortam.....9 Pyrrhalta luteola Müller larvalarının kültüre alındığı ortam...10 Pyrrhalta luteola Müller larvalarının gelişme süresinin belirlendiği petri ortamı...10 Pyrrhalta luteola Müller erginlerinin muhafaza edildiği ortam..11 Pyrrhalta luteola Müller dişilerinin üreme gücünün saptanması için hazırlanan petri düzeneği..12 Pyrrhalta luteola Müller nın yumurta paketi.. 17 Pyrrhalta luteola Müller nın 1. larva dönemi..18 Pyrrhalta luteola Müller nın 2. larva dönemi..19 Pyrrhalta luteola Müller nın 3. larva dönemi ve larva zararı..20 Pyrrhalta luteola Müller nın pupa dönemi..21 Pyrrhalta luteola Müller nın erkek (A) ve dişi (B) bireyleri...29 Pyrrhalta luteola Müller nın ergin zararı...32 Sağlıklı bitki.36 Pyrrhalta luteola Müller dan zarar görmüş bitki.36 IX

1. GİRİŞ Yaşar Mutlu TÜRKMEN 1. GİRİŞ Karaağaç grubu (Ulmus spp., Ulmaceae: Angiosperm), kuzey yarımkürede ve ılıman bölgelerde yetişen 30 türü kapsamaktadır. Karaağaçlar genellikle 30-40 m boyunda ve yaklaşık 1 m. gövde çapına sahip olup, 200 yıl kadar yaşarlar. Islak ve ağır topraklarda yetişen bu ağaç türleri, ayrıca suya da oldukça dayanıklıdırlar. Ulmus spp. cinsine bağlı Türkiye de 3 karaağaç türü görülmektedir. Bunlar; U. campestris L. (Ova karaağacı) ovalık kesimlerde, akarsu kıyılarında ve dolgu şevlerinde, U. eflusa (Kirpikli karaağaç) Demirköy ve Rize de ve U. montana With. (Dağ karaağacı) ise Karadeniz Bölgesi nde görülmektedir (Pamay, 1992). Karaağaç park ve bahçelerin tesisinde kullanımlarının yanı sıra kuvvetli yapısından dolayı rüzgar kıran olarak da kullanılmaktadır (Pamay, 1992). Karaağaçtan elde edilen kereste çok sağlam ve değerli olup, mobilya, parke, sepet ve kağıt yapımında da kullanılmaktadır (ANONİM, 2003). Ağaç kabuğunun iç kısmı besin (özellikle kahve) olarak kullanılabilir. Yine karaağacın bir türünün (U. rubra Muhl.) kabuğunun iç kısmından elde edilen drug, tıpta ülser tedavisinde kullanılmaktadır (ANONİM, 2003). İnsan yaşamında bir çok amaç için kullanılan bu orman bitkisi üzerinde bir çok hastalık ve zararlı tür bulunmaktadır. Bu türlerden bazıları zaman zaman salgınlar yaparak karaağaçlarda ölümlere varan zararlara neden olabilmektedirler. Bu türlerden birisi de Türkçe de Karaağaç yaprak böceği adını verdiğimiz Pyrrhalta luteola Müller (Coleoptera: Chrysomelidae) dır. Monofag bir zararlı olan bu tür, sadece karaağaç üzerinde beslenir. Popülasyon yoğunluğu yüksek olduğu dönemlerde, karaağaç yapraklarının damarları kalacak şekilde tüm epidermisini yiyerek dantel gibi bırakırlar. Bu tip ağır enfeksiyon geçiren ağaçlarda yapraklar hızla dökülerek, kısa bir süre içerisinde çırılçıplak kalırlar ve hatta ölebilirler (Johnson ve Lyon, 1991). P. luteola ilk olarak 19. yy ın başında (1834) ABD nin doğusunda, Baltimore (Maryland) a kazara taşınması ile tespit edilmiştir (Glover, 1871; Riley 1883). Bu tür Doğu Amerika da karaağacın ana zararlıları arasında yer almaktadır 1

1. GİRİŞ Yaşar Mutlu TÜRKMEN (Wu et al., 1991). Diğer taraftan bu türün ekonomik anlamda ilk önemli zararı 1989 yılında Avustralya da tespit edilmiştir. P. luteola, gerek Çukurova Üniversitesi Balcalı kampüs alanında ve gerekse Adana şehir merkezinde bulunan karaağaçlar üzerinde özellikle yaz aylarında büyük zarara yol açmaktadır. Gölge ve süs bitkisi olarak dikilen karaağaçlarda zararlının oluşturduğu yüksek popülasyon nedeniyle bitkilerde aşırı yaprak dökümü sonucunda ağaçlar çıplak kalmakta ve göze hoş gelmeyen bir görünüm meydana gelmektedir. Bu nedenle ele alınan bu çalışmada, zararlının mücadelesine ışık tutacak temel bilgilerin elde edilmesi amacıyla, P. luteola nın laboratuvar koşullarında biyolojisinin ve besin tüketiminin belirlenmesi, doğa koşullarında popülasyon gelişmesinin saptanması amaçlanmıştır. 2

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Yaşar Mutlu TÜRKMEN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Luck ve Scriven (1979), Kuzey Kaliforniya da Pyrhalta luteola nın beslenmesinde Amerikan karaağacı (Ulmus americana L.), İngiliz karaağcı (U. procera Salisb.), Sibirya karaağacı (U. pumila L.) ile Çin karaağacı (U. parvifolia Jacq.) nın genç ve yaşlı yapraklarını besin olarak kullanmışlardır. Ergin öncesi dönemlere ait en yüksek canlılık oranı %70 ile besin olarak İngiliz karaağacı kullanılan P. luteola bireylerinde, en düşük canlılık oranı ise %25 ile Sibirya, %15 ile Amerikan karaağacının besin olarak kullanıldığı bireylerde görülmüştür. Söz konusu bireylerin ergin yaşam süresi göz önüne alındığında ise en uzun ergin yaşam süresi Sibirya ve Amerikan karaağacı ile beslenen bireylerde, en kısa ergin yaşam süresi ise İngiliz karaağacı ile beslenen bireylerde görülmüştür. Çin karaağacı nın gerek taze, gerekse yaşlı yapraklarıyla beslenen P. luteola bireylerinde ölüm oranı yüksek olmuştur. Elde edilen bu sonuçlar ışığında P. luteola ya karşı en hassas karaağaç türlerinin sırasıyla İngiliz, Sibirya, Amerikan ve Çin karaağacı olduğu belirlenmiştir. King ve ark. (1985), P. luteola nın gelişimini 15,6 ile 36,1 C arasında değişen 5 farklı sabit sıcaklıkta incelemişlerdir. Yumurta ve larva döneminde en az ölüm 22,2 ve 28,8 C de görülmüştür. Bunun yanı sıra 36,1 C de yumurta açılımı gözlenmemiş ve larva ölümü en çok bu sıcaklıkta görülmüştür. Sıcaklığın artmasıyla P. luteola nın gelişimi hızlanmıştır. Yumurta, larva ve pupa gelişme eşiği sırasıyla 11,3, 11,0 ve 11,3 olarak hesaplanmıştır. Söz konusu dönemlerin gelişimi için, sıcaklık en az 11,1 C kabul edildiğinde, gerekli olan ortalama gün-derece değerleri sırasıyla 78,9 (yumurta), 268,1 (larva) ve 89,3 (pupa) olarak hesaplanmıştır. Çalışma sonunda doğadaki sıcaklık değerleriyle hesaplanan gelişme süresi ile laboratuvar koşullarında hesaplanan gelişme süresi arasında önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Young ve Hall (1986), Sibirya karaağacı (U. pumila), Urban karaağacı yada Çin karaağacı (U. parvifolia), Amerikan karaağacı (U. americana) ve U. wilsoniana nın P. luteola nın larva gelişme dönemlerini, pupa ağırlığını, preovipozisyon süresi ve çoğalmasını inceleyerek konukçu uygunluğunu 3

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Yaşar Mutlu TÜRKMEN araştırmışlardır. Çalışmada kullanılan söz konusu karaağaç türlerinden U. pumila nın en uygun, U. parvifoila nın ise en az uygun olan konukçu olduğu belirlenmiştir. Hall (1986), P. luteola nın U. pumila, U. parvifolia, U. wilsoniana, Urban karaağacı, U. pumila X U. hollandica Vegita X U. carpinifolia Gleditsch melezi arasında konukçu tercihini incelemiştir. Çalışma sonucunda P. luteola nın konukçu olarak en çok U. pumila ve Urban karaağacı nı; en az U. parvifolia ve U. wilsoniana yı tercih ettiğini belirtmiştir. King ve Price (1986), Oklohoma (ABD) da P. luteola nın Sibirya karaağacı (U. pumila) üzerinde 5 farklı sabit sıcaklıkta gelişimini ve üremesini incelemişlerdir. Yumurta verimi en fazla sırasıyla 22,8, 28,8 ve 32,2 C de gerçekleşmiştir. Ergin bireyin ortalama ömür uzunluğu sıcaklığın artmasıyla azalmıştır. Farklı sıcaklıklarda denemeye alınan ergin bireyler arasında renk farklılıkları ortaya çıkmıştır. 15,6 C de sarı-yeşil, 25,8 C de sarı-yeşil, 36,1 C de turuncu-sarı renkte bireyler elde edilmiştir. Hall ve Townsend (1987), Urban karaağacı, Urban karaağacı X Ulmus wilsoniana Schneider melezi ve U. wilsoniana nın P. luteola nın konukçu uygunluğunu zararlının preovipozisyon süresi, çoğalması ve dişi-erkek yaşam süresi baz alınarak araştırmışlardır. Çalışma sonucunda Urban karaağacı nın en uygun, U. wilsoniana nın ise tercih edilmeyen konukçu olduğu saptanmıştır. Urban karaağacı X U. wilsoniana melezinin ise orta dereceli tercih edilen bir konukçu olduğu ve söz konusu tercih edilmeme özelliğinin U. wilsoniana dan kaynaklandığı belirlenmiştir. Dreistadt ve Dahlsten (1989), P. luteola nın popülasyon yoğunluğu ile İngiliz karaağacı (U. procera Salisbury) ve Sibirya karaağacı (U. pumila L.) nda meydana gelen zarar arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. P. luteola 1. döl yumurta ve larva yoğunluğunun bilinmesinin meydana gelecek zararın tahmin edilmesinde İngiliz karaağacı nda Sibirya karaağacı na oranla daha iyi bir gösterge olduğunu belirtmişlerdir. İngiliz karaağacı üzerinde yapılan örneklemelerde yumurta yoğunluğunun artması, söz konusu zararın artacağının habercisi olmuştur. Bu durum Sibirya karaağacı nda gözlenmemiştir. Bunda İngiliz karaağacı nın P.luteola tarafından Sibirya karaağacı na oranla daha fazla tercih edilmesinin payı büyüktür. 4

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Yaşar Mutlu TÜRKMEN İngiliz karaağacı nda P. luteola ya karşı herhangi bir mücadele yapılmadığında yeşil aksamda %40 ın üstünde zarar görülmüştür. Dreistadt ve Dahlsten (1990), 1986-1988 yılları arasında Kuzey Kaliforniya (ABD) da sıcaklığın P. luteola nın U. procera Salisb. (İngiliz karaağacı) üzerinde gelişimini ve zararına etkisini araştırmışlardır. En fazla 11 C eşiğinde 1. döl yumurta yoğunluğu 275 gün-derece de 1 Mart tan itibaren gerçekleşmiştir. Haftalık yapılan surveyler sonucunda yeşil aksamda meydana gelen ekonomik zararın 200 gün-derece den itibaren gerçekleşebileceği bildirilmiştir. Doğa koşullarında 1. dölün yumurta, 1. ve 2. dönem larva gelişme süreleri sırasıyla 97, 84 ve 76 gün-derece olarak kaydedilmiştir. Çalışma sonucunda sıcaklık artışı ile yeşil aksamda meydana gelen zararın ortaya çıkışı arasında kesin bir doğrusal ilişkinin bulunduğu ve zararlının gün-derece değerinden gelişim süresi hesaplanarak oluşacak zararın tahmin edilebileceği bildirilmiştir. Tomov ve Mitov (1991), 1982-1983 yıllarında Plovdiv (Bulgaristan) ve çevresinde P. luteola nın U. minor Mill. üzerinde biyolojisini incelemişlerdir. Ergin bireylerin kışlaklarından genellikle nisan ayında, günlük sıcaklık 12-13 C olduğunda çıktığını tespit etmişlerdir. Zararlının 1. ve 2. larva dönemlerinin toplam gelişme sürelerinin 35-40, yumurtadan ergin birey oluncaya kadar geçen sürenin 44-50 gün olduğunu ve yılda iki döl verdiğini bildirmişlerdir. Yaz mevsimi süresince larva ve ergin bireyler konukçu üzerinde görülmüştür. Ergin bireylerin sonbaharda hava sıcaklığı 14-17 C olduğunda kışlaklarına çekildikleri bildirilmiştir. Johnson ve Lyon (1991), P. luteola nın karaağaç türleri arasında konukçu seçimi yaptığını belirtmişlerdir. U. procera ve U. pumila; U. americana L. (Amerikan karaağacı), U. parvifolia Jacq. (Çin karaağacı) ya göre zararlı tarafından daha çok yeğlendiği bildirilmiş, laboratuvar koşullarında P. luteola nın U. pumila yı daha çok tercih ettiği saptanmıştır. Miller ve Ware (1997), P. luteola nın farklı karaağaç türleri üzerinde konukçu tercihini araştırmışlardır. Çalışma sonunda U. japonica X U. wilsoniana hibridinin en az tercih edilen, U. pumila ile U. japonica-u. wilsoniana X U. pumila hibridinin en çok tercih edilen konukçular olduğu ortaya konmuştur. Ayrıca bu 5

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Yaşar Mutlu TÜRKMEN çalışmada konukçu tercihinin P. luteola dişi ve erkek bireylerinin yaşam sürelerine önemli bir etkisinin olmadığı belirtilmiştir. Miller ve Ware (1999), farklı karaağaç türlerinin (U. davidana, U. japonica, U. propinqua, U. pumila, U. wilsoniana türleri ile U. davidana x U. propinqua ve U. davidana x U. japonica hibridleri) P. luteola nın beslenmesine elverişliliğini araştırmışlardır. Çalışma sonunda U. davidiana, U. japonica, U. propinqua ve U. davidiana X U. propinqua hibridinin gerek beslenme ve gerekse çoğalma için en az uygun olan konukçular olduğu ortaya konmuştur. P. luteola nın beslenme ve çoğalmasına en uygun konukçular olarak U. wilsoniana, U. pumila ve U. davidiana X U. japonica hibridi tespit edilmiştir. Preovipozisyon süreleri incelendiğinde ise en az uygun olan ve en uygun konukçular arasında önemli bir fark görülmemiştir. Ayrıca konukçu uygunluğunun dişi ve erkek bireylerin yaşam süresine önemli bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Haarstad (2000), ABD de, Pyrrhalta decora Say nın mayıs-haziran, Pyrrhalta alni Fall nin mayıs, Pyyrhalta nymphoeae L nın ekim, Pyrrhalta quebensis Brown in haziranda görüldüğünü bildirmiştir. Miller ve Ware (2001), Çin in ılıman bölgelerinde P. luteola nın larva ve ergin dönemlerinin konukçu seçimine yönelik yaptıkları çalışmalarında U. wallichina ve U. pumila nın en çok tercih edilen, U. changii, U. lanceaefolia, U. punifelia, U. pseudopropinqua ve U. taihangshanensis in ise en az tercih edilen türler olduğunu belirtmişlerdir. Bireylerin ömür uzunluğuna konukçu farklılığının bir etkisi gözlenmemiştir. Mahani ve ark. (2003), P. luteola nın U. carpinifolia, U. carpinifolia var. umbraculifera, U. glabra var. pendula ve Celtis caucasica üzerinde beslenmesini incelemişlerdir. U. glabra var. pendula en çok tercih edilen konukçu olurken, U. carpinifolia ve U. carpinifolia var. umbraculifera ve orta derecede ve C. caucasica ise en az tercih edilen konukçular olmuştur. Bu sonuca zararlını tükettiği besin miktarına dayanarak varmışlardır. 6

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Çalışmada, P. luteola üretimi ve denemelerde kullanmak amacıyla karaağaç fidanları kullanılmıştır. Ayrıca, Çukurova Üniversitesi (Adana) kampusünde bulunan karaağaçlar üzerinden P. luteola erginlerinin toplanması için emgi tüpü kullanılmıştır. Ergin bireylerin ortamdan uzaklaşmadan beslenmesini ve yumurta bırakmasını sağlamak amacıyla 5 L hacminde, plastik, havalanma penceresine sahip kaplardan yararlanılmıştır. P. luteola nın larva gelişimini izlemek için 1x5 cm çapındaki plastik petri kapları kullanılmıştır. Besin tüketiminin saptanması esnasında ise 3x5 cm boyutlarında ve 2x4 mm boyutlarındaki dikdörtgen parçacıklarından oluşan şeffaf plastik levha kullanılmıştır. Laboratuvar çalışmaları Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü Entomoloji Laboratuvarı nda bulunan inkübatörlerde, doğa çalışması ise Çukurova Üniversitesi Balcalı Kampüs Alanı nda yürütülmüştür. 3.2. Metod 3.2.1. Laboratuvar Çalışmaları 3.2.1.1. Üretim Çalışmaları 3.2.1.1.(1). Konukçu Bitki Üretimi Karaağaç genellikle ağaç olmak üzere bazıları boylu çalı biçiminde, kışın yapraklarını döken odunsu bitkilerdir. Karaağaç Ulmaceae familyasına dahil olup, kutuplar dışında her iki yarım kürede yetişen 15 cins, 150 kadar türe sahiptir. Bunlardan sadece Ulmus, Celtis ve Zelkova nın ülkemizde doğal örnekleri bulunur (Anşin ve Özkan, 1993). 7

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN Çalışma süresince kullanılacak olan karaağaç fidanları Adana Köprüköyü Orman Müdürlüğü Fidanlığı ndan temin edilmiştir. 3.2.1.1.(2). Pyrrhalta luteola Müller Üretimi Karaağaç fidanlarının bir kısmı, sıcaklığı 25+1 C, orantılı nemi %70+10 olan, uzun gün aydınlatmalı (16:8) üretim odasına alınarak üzerlerine doğadan toplanmış olan P. luteola erginleri salınarak yumurta bırakmaları sağlanmıştır. Bu şekilde P. luteola üretimine başlanmış olup, zararlı üretiminin devamlılığını sağlamak amacıyla, gerektiğinde ortama yeni fidanlar ilave edilmiştir. 3.2.1.2. Pyrrhalta luteola Müller nın Biyolojisi İle İlgili Çalışmalar 3.2.1.2.(1). Farklı Sabit Sıcaklıklarda Pyrrhalta luteola Müller nın Biyolojisi Çukurova Üniversitesi Balcalı kampüsünde bulunan karaağaçlar üzerinden emgi tüpüyle toplanmış olan P. luteola erginleri laboratuvara getirilmiştir. Zararlı, üst kısımlarına 5 L hacminde, alt kısmı tül ile kaplı plastik kaplar geçirilmiş karaağaç fidanları üzerine, beslenmesi ve yumurta bırakması için salınmıştır (Fotoğraf 3.1). 8

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN Fotoğraf 3.1. Pyrrhalta luteola Müller nın yumurta bırakması için hazırlanan ortam Kurulan düzenekler çalışmanın yürütüleceği % 65+5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlatmalı 18+1, 22+1, 26+1, 30+1 ve 34+1 C sıcaklıklara ayarlanmış inkübatörlere yerleştirilmiştir. Erginler, yumurta bırakmaları için 1 gün (24 saat) süreyle fidanlar üzerinde bırakıldıktan sonra ortamdan uzaklaştırılmıştır. Yumurtalar her gün kontrol edilerek, yumurtadan çıkan larvalar 5 cm çapındaki plastik petri kaplarına (1x5 cm) en altta pamuk, üstünde kurutma kağıdı ve onun üzerinde de karaağaç yaprağı olan ortama alınmıştır (Fotoğraf 3.2, Fotoğraf 3.3). Larvalar günde (24 saat) bir kez kontrol edilmiş ve değiştirilen larva gömlekleri ortamdan uzaklaştırılmıştır. 9

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN Larvalar bu şekilde ergin oluncaya kadar takip edilmiş ve P. luteola nın ergin öncesi dönemlerinin gelişme süresi ve ölüm oranları ayrı ayrı belirlenmiştir. Besinler düzenli olarak 2 gün aralıklarla, gerek duyuldukça yenileriyle değiştirilmişlerdir. Deneme 30 tekrarlı olarak yürütülmüştür. Fotoğraf 3.2. Pyrrhalta luteola Müller larvalarının kültüre alındığı ortam Fotoğraf 3.3. Pyrrhalta luteola Müller larvalarının gelişme süresinin belirlendiği petri ortamı 10

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN Deneme sonucunda aynı gün ergin olan bireyler, yukarıda belirtilen sıcaklıklarda preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri ile ömürleri boyunca bıraktıkları yumurta sayılarını hesaplamak için 5x9x12 cm boyutlarındaki plastik kutulara konulmuş ve günde en az iki kez kontrol edilmiştir (Fotoğraf 3.4). Fotoğraf 3.4. Pyrrhalta luteola Müller erginlerinin muhafaza edildiği ortam Çiftleşirken görülen erginler birer çift olarak pamuk ve üzerine kurutma kağıdı konulmuş plastik petri kaplarına (1x5 cm) alınmıştır (Fotoğraf 3.5). Erginlere besin olarak yeterli miktarda karaağaç yaprakları verilmiş ve besinler günlük olarak değiştirilmiştir. Bireyler günde bir kez kontrol edilmiş ve böylece preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri ile bıraktıkları yumurta sayıları kaydedilmiştir. 11

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN Fotoğraf 3.5. Pyrrhalta luteola Müller dişilerinin üreme gücünün saptanması için hazırlanan petri düzeneği 3.2.1.2.(2). Pyrrhalta luteola Müller nın Besin Tüketiminin Belirlenmesi P. luteola nın besin tüketiminin belirlenmesi amacıyla yapılacak çalışmada kullanılacak besinin ortalama büyüklüğünü belirlemek için 15 ağaçtan 3 er sürgün seçilmiş ve her sürgünün ilk 50 cm lik kısmından 5 er yaprak alınmıştır. Alınan yapraklar 3x5 cm boyutlarında ve 2x4 mm boyutlarındaki dikdörtgen parçacıklarından oluşan şeffaf plastik levha (Şekil 3.1) yardımıyla yaprak alanları cm 2 cinsinden belirlenmiş ve ortalama bir değer elde edilmiştir. 12

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN Şekil 3.1. Pyrrhalta luteola Müller nın besin tüketiminin belirlenmesinde kullanılan şablon Yumurtadan çıkan P. luteola larvaları 1x5 cm çapındaki plastik petri kaplarına en altta pamuk, üstünde kurutma kağıdı ve onun üzerinde karaağaç yaprağı olan düzeneğe konulmuştur. Larvalar günde (24 saat) bir kez kontrol edilerek tükettikleri besin miktarı 3x5 cm boyutlarındaki şeffaf plastik levha yardımıyla kare cinsinden (2x4 mm) kaydedilmiş ve değiştirilen larva gömlekleri ortamdan uzaklaştırılmıştır. Besinler düzenli olarak, 2 gün aralıklarla, yenileriyle değiştirilmiştir. Deneme 26+1 C, % 65+5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlatmalı inkübatörlerde 30 tekrarlı olarak yürütülmüştür. Böylece P. luteola nın her döneminin besin tüketimi belirlenerek en çok zararı hangi dönemde verdiği saptanmıştır. 13

3. MATERYAL VE METOD Yaşar Mutlu TÜRKMEN 3.2.2. Doğa Çalışmaları 3.2.2.1. Pyrrhalta luteola Müller in Çukurova Üniversitesi Balcalı Kampus Alanında Popülasyon Dalgalanması Çukurova Üniversitesi Balcalı Kampüs Alanı nda 15 adet karaağaç belirlenmiştir. Yaz aylarında (nisan-ekim) iki haftada bir her ağaçtan 3 er adet uçtan itibaren 50 cm sürgün kontrol edilerek, üzerlerinde bulunan P. luteola yumurta paketi, yumurta sayısı, larvası ve ergin birey sayımı yapılmıştır. Kış aylarında (kasım-mart) ise ayda bir olmak üzere, ağacın gövde ve ana dallarındaki çatlaklar kontrol edilerek görülen erginler not edilmiştir. Böylece yıl boyunca zararlının ergin ve ergin öncesi dönemlerinin popülasyon gelişmesi ortaya çıkarılmıştır. 3.2.3 Değerlendirme Deneme sonuçlarına varyans analizi (ANOVA) uygulanmış ve sonuçların birbirinden farklı olup olmadığı ise Duncan testi ile belirlenmiştir. 14

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1.Laboratuvar Çalışmaları 4.1.1. Farklı Sabit Sıcaklıklarda, %65+5 Orantılı Nemde Pyrrhalta luteola Müller nın Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Sürelerinin, Ergin Öncesi Ölüm Oranlarının, Ergin Ömrü ve Toplam Yaşam Sürelerinin Belirlenmesi Farklı sıcaklıkların P. luteola nın gelişme süresine ve ölüm oranlarına etkilerinin araştırıldığı bu çalışma %65+5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlatmalı, 18+1, 22+1, 26+1, 28+1, 30+1 ve 34+1 C sabit sıcaklıklara ayarlanmış olan iklim dolaplarında yürütülmüştür. Denemeye alınan bireyler günde (24 saate bir) bir kez olmak üzere günlük kontrol edilmiş olup, böylece zararlının ergin öncesi dönemlerinin gelişme süreleri Çizelge 4.1, ergin öncesi dönemlerde görülen ölüm oranları Çizelge 4.2, preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri ile ergin yaşam süreleri ise Çizelge 4.3 te verilmiştir. Çalışma sonunda P. luteola nın tüm dönemlerini tamamlayabildiği sıcaklıklardan elde edilen verilere istatistiksel analiz uygulanarak sonuçlar mukayese edilmiştir. 4.1.1.1. Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Sürelerinin Belirlenmesi 4.1.1.1. (1). Yumurta Dönemi Gelişme Süresi P. luteola dişi bireylerinin denemeye alınan sabit sıcaklıklarda, karaağaç fidanları üzerinde saptanan yumurta gelişme süreleri Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi P. luteola yumurtalarının farklı sıcaklıklardaki gelişme süreleri arasındaki fark, istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur. P. luteola yumurtaları (Fotoğraf 4.1) en uzun gelişme süresini 6.0 gün ile 26+1 C de tamamlamış olup bunu 5.0 ve 4.0 gün ile sırasıyla 28 ve 30+1 C 15

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN izlemiştir. Yapılan istatistiksel analiz sonucu aradaki farkın istatistiki açıdan önemli olduğu belirlenmiştir. Diğer taraftan 34+1 C de yumurta açılımı gerçekleşmemiştir (Çizelge 4.1). Söz konusu sıcaklıkta (34+1 C) yumurta açılımı olmadığı için larva dönemleri ile ilgili gelişme sürelerinde, öncelikle yumurtaların 26+1 C de açılması sağlanmış ve daha sonra yumurtadan çıkan larvalar 34+1 C sıcaklığa alınarak gelişme süreleri takip edilmiştir. Çizelge 4.1. Pyrrhalta luteola Müller. nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nem koşullarında ergin öncesi dönemlerine ait gelişme süreleri (gün) (Ort. +S.H.) (min.-max.) Sıc. ( C)+1 Yum. (min-max) Lar.1 (min-max) Lar.2 (min-max) Lar.3 (min-max) Pupa (min-max) Er. Ön. Gel.Sür. (min-max) 18 (n: 48) 14,0+0,00 (14-14) (n: 16) 15,3+0,51 (11-19) (n: 2) 13,5+1,50 (12-15) Tüm bireyler 3. larva döneminde ölmüştür(2) 22 (n: 42) 9,6+0,22 (8-12) (n: 14) 9,3+0,58 (7-12) (n: 10) 6,9+0,23 (5-8) Tüm bireyler 3. larva döneminde ölmüştür(10) 26 28 (n: 52) 6,0+0,00 c (6-6) (n: 70) 5,0+0,00 b (5-5) (n: 45) 4,9+0,08 b (3-5) (n: 46) 4,1+0,10 a (3-7) (n: 17) 4,4+0,12 ab (4-5) (n: 20) 3,7+0,13 a (3-4) (n: 12) 7,4+0,19 a (6-8) (n: 18) 7,2+0,15 a (6-8) (n: 12) 5,3+0,18 b (4-6) (n: 18) 5,5+0,15 b (4-6) (n: 12) 27,7+0,28 c (26-29) (n: 18) 25,5+0,27 b (24-28) 30 (n: 70) 4,0+0,00 a (4-4) (n: 53) 4,2+0,13 a (3-7) (n: 34) 4,6+0,21 b (3-8) (n: 24) 6.7+0,30 a (3-8) (n: 24) 4,3+0,11 a (3-5) (n: 24) 24,0+0,39 a (21-29) 34 Yumurta açılımı olmamıştır (n: 33) 3,8+0,25 (3-5) (n: 6) 3,6+0,27 (2-5) (n: 5) 5,6+0,26 (5-7) (n: 4) 4,5+0,29 (4-5) (n: 4) 17,5+0,65 (17-19) * Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre istatistiki olarak önemli değildir ( P= 0.05). King ve ark. (1985), zararlı yumurtalarının açılması için gerekli olan ortalama gün-derece değerini, ortam sıcaklılığının en az 11,1 C olduğunda, 78,9 gün-derece olarak tespit etmişlerdir. Diğer taraftan Dreistadt ve Dahlsten (1990), Kuzey Kaliforniya da yaptıkları çalışmalarında 11 ºC sıcaklık baz alındığında 1. dölün yumurta gelişme süresini 97 gün-derecede tamamladığını belirtmişlerdir. Böceklerin vücut sıcaklığı çevre sıcaklığına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Buna bağlı olarak sıcaklığın artmasıyla metabolizmada gerçekleşen kimyasal olaylarda da artışlar gözlenir. Sıcaklık yükseldikçe solunum, kalp atışları vb fizyolojik olaylar hızlanır. Her 10 C sıcaklık artışında vücuttaki kimyasal olaylarda 2-3 kat oranında bir hız ortaya çıkar. Dolayısıyla, vücut işlevleri de bu kimyasal 16

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN olaylara bağlı olarak hızlanır (Demirsoy, 1999). Böylelikle canlının gözlem altına alındığı sıcaklık arttığında gelişme süresinde de kısalmalar gözlenmiştir. Fotoğraf 4.1. Pyrrhalta luteola Müller nın yumurta paketi 4.1.1.1. (2). 1. Larva Dönemi Gelişme Süresi P. luteola 1. larva dönemi (Fotoğraf 4.2) gelişme süresini sıcaklığa bağlı olarak 28 C+1 de en kısa 4.1 günde ve 26+1 C de ise en uzun 4.9 günde tamamlamıştır. Elde edilen sonuçlara göre 28 ve 30 +1 C deki 1. larva dönemi gelişme süreleri arasındaki fark istatistiki açıdan önemsiz bulunurken, bu grup ile 26 +1 C deki gelişme süreleri arasındaki fark önemli bulunmuştur (Çizelge 4.1). Dreistadt ve Dahlsten (1990), Kuzey Kaliforniya da yaptıkları çalışmalarında 11 ºC sıcaklık baz alındığında 1. larva döneminin gelişme süresini 84 gün-derece olarak tespit etmişlerdir. Belirli sınırlar içerisinde sıcaklığın artışı, böceklerin gelişme süresini kısaltır. Canlının tolere edebileceği sıcaklık artışları gelişme süresini kısaltarak bir vejetasyon dönemindeki döl sayısında da artışlar görülmesine neden olmaktadır (Kansu, 1994). 17

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Fotoğraf 4.2. Pyrrhalta luteola Müller nın 1. larva dönemi 4.1.1.1. (3). 2. Larva Dönemi Gelişme Süresi P. luteola 2. larva dönemi (Fotoğraf 4.3) gelişme süreleri Çizelge 4.1 de verilmiştir. Farklı sıcaklıklarda 2. larva dönemi gelişme süresini en kısa 3.7 gün ile 28+1 C de tamamlarken, en uzun 4.6 gün ile 30+1 C de tamamlamıştır. Elde edilen 2. larva dönemi gelişme sürelerine göre 28 ve 30+1 C arasındaki fark istatistiki açıdan önemli olurken, 26+1 C de elde edilen sonuçlar bu iki sıcaklığa da benzerlik göstermiştir (Çizelge 4.1). Dreistadt ve Dahlsten (1990), Kuzey Kaliforniya da yaptıkları çalışmalarında 11 ºC sıcaklık baz alındığında 2. larva döneminin gelişme süresini 76 gün-derece olarak tespit etmişlerdir. Sonuçlar birlikte değerlendirildiğinde sıcaklık artışıyla canlı metabolizmasının hızlanması sonucu gelişme süresinin kısaldığı belirlenmiştir. 18

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Fotoğraf 4.3. Pyrrhalta luteola Müller nın 2. larva dönemi 4.1.1.1. (4). 3. Larva Dönemi Gelişme Süresi P. luteola nın farklı sıcaklıklardaki 3. larva dönemine ait gelişme süreleri Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çalışma süresince gözlenen P. luteola 3. dönem larvalarından 18 ve 22+1 C de bulunanlar 3. larva dönemini tamamlayamamışlardır. Diğer sıcaklık değerlerinde ise, 3. larva dönemi (Fotoğraf 4.4) gelişme süresi sıcaklığa bağlı olarak 6.7 ile 7.4 gün arasında değişiklik göstermiştir. En uzun 3. larva dönemi gelişme süresi 7.4 gün ile 26+1 C de gözlenirken bunu 7.2 gün ile 28+1 C ve 6.7 gün ile 30+1 ºC takip etmiştir. Bu değerlere istatistiksel analiz uygulandığında, 26, 28 ve 30+1 C lerde elde edilen sonuçlar arasındaki fark istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır (Çizelge 4.1). Sıcaklığın yükselmesiyle canlının 3. larva dönemi gelişme süresi metabolik olayların hızlanması sonucu kısalmıştır. 19

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Fotoğraf 4.4. Pyrrhalta luteola Müller nın 3. larva dönemi ve larva zararı 4.1.1.1. (5). Pupa Dönemi Gelişme Süresi P. luteola nın farklı sıcaklıklardaki pupa dönemi (Fotoğraf 4.5) gelişme süreleri Çizelge-4.1 de verilmiştir. Buna göre söz konusu değerler 26, 28 ve 30+1 C için sırasıyla 5.3, 5.5 ve 4.3 gün olarak bulunmuştur. Yapılan istatistiksel analiz sonuçlarına göre 26 ve 28 C lerde elde edilen pupa gelişme süreleri arasındaki fark önemsiz bulunmuştur. Diğer taraftan 30+1 C de gözlenen pupa gelişme süresi ile 26 ve 28+1 C lerde elde edilen pupa gelişme süreleri arasındaki fark da önemli bulunmuştur (Çizelge 4.1). King ve ark. (1985), sıcaklık en az 11.1 C kabul edildiğinde, pupa döneminin gelişme süresini 89.3 gün-derece olarak belirlemişlerdir. 20

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Fotoğraf 4.5. Pyrrhalta luteola Müller nın pupa dönemi 4.1.1.1. (6). Ergin Öncesi Toplam Gelişme Süresi P. luteola nın sıcaklığa bağlı olarak ergin öncesi toplam gelişme süresi Çizelge 4.1 de verilmiştir. Bu süre 26, 28 ve 30+1 C de sırasıyla 27.7, 25.5 ve 24.0 gün olarak tespit edilmiştir. Yapılan istatistiki analizler sonucunda, değerler arasındaki fark önemli bulunmuştur. Çalışmada ele alınan diğer üç sıcaklık değerinden 18 ve 22+1 C de bireyler ergin döneme ulaşamadığından, 34 +1 C de ise 21

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN yumurta açılımı olmadığı için bu sıcaklık değerlerinde ergin öncesi toplam gelişme süresi hesaplanmamıştır (Çizelge 4.1). King ve ark. (1985), sıcaklık en az 11.1 C olarak kabul edildiğinde ergin öncesi gelişme süresini 436.3 gün-derece olarak tespit etmişlerdir.. Diğer taraftan Tomov ve Mitov (1991), Bulgaristan da doğal koşullarda ergin öncesi gelişme süresinin 44-50 gün sürdüğünü bildirmişlerdir. Sonuç olarak, denemeye alınan sıcaklık değerlerinde, düşük sıcaklıktan yüksek sıcaklığa doğru gidildikçe, zararlının gelişme sürelerinde giderek bir kısalmanın olduğu belirlenmiştir. Diğer bir ifade ile sıcaklık artışı ile doğru orantılı olarak gelişme süresinde de belirgin kısalmalar meydana gelmiştir.. 4.1.1.1. (7). Ergin Öncesi Ölüm Oranları P. luteola nın farklı sabit sıcaklıklarda ergin öncesi dönemlerinde görülen ölüm oranları Çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.2. Pyrrhalta luteola Müller. nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nemde ergin öncesi dönemlerine ait ölüm oranları (%) Sıc. n Yum. n Lar.1 n Lar.2 n Lar.3 n Pupa Er.ön. ( C)+1 18 60 20.00 48 66.67 16 87.50 2 100.00 -- --- 100.00 22 48 12.50 42 66.67 14 28.57 10 100.00 -- --- 100.00 26 53 1.89 52 13.46 45 62.22 17 29.41 12 0.00 77.36 28 85 17.65 70 34.29 46 56.52 20 10.00 18 0.00 78.82 30 70 24.29 53 35.85 34 29.41 24 0.00 24 0.00 65.71 34 50 100.0 33 81.82 6 16.67 5 20.00 4 0.00 87.88 P. luteola nın yumurta döneminde en az ölüm %1.89 (bırakılan 53 yumurtanın 52 si açılmıştır) ile 26±1 ºC de görülürken, en yüksek ölüm %24.29 (bırakılan 70 yumurtanın 53 ü açılmıştır) ile 30±1 ºC de görülmüştür. 28+1 ºC de ise ölüm oranı %17.65 (bırakılan 85 yumurtanın 70 i açılmıştır) olmuştur. 34+1 ºC de gözlem altına alınan bireyler, öncelikle 26+1 ºC de yumurta açılımı sağlandıktan sonra 34+1 C de denemeye alınmıştır. Birinci larva dönemlerinde meydana gelen 22

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN ölüm oranlarına baktığımızda; 26±1, 28±1 ve 30+1 ºC de sırasıyla %13.46, %34.29 ve %35.85; ikinci larva döneminde, %62.22, %56.52 ve %29.41 olurken üçüncü larva döneminde ise %29.41, %10.00 ve %00,00 olarak gerçekleşmiştir. Pupa döneminde ise P. luteola bireylerinin pupa dönemine ulaştığı ve gelişme gösterdiği 26±1, 28±1 ve 30+1 ºC de ölüm gözlenmemiştir (Çizelge-4.2). King ve Price (1985), yumurta döneminde en az ölüm oranının 22,2 ve 28,8 ºC de görüldüğünü belirlemişlerdir. Ayrıca 36.1 ºC de yumurta açılımının olmadığını ve larva ölümünün en fazla bu sıcaklıkta gerçekleştiğini belirtmişlerdir. Araştırma süresince en yüksek ölüm oranlarının görüldüğü 18, 22 ve 34+1 ºC de sıcaklığın ergin öncesi dönemlerinin üzerinde olumsuz bir etkisinin olduğu gözlenmiştir. Çünkü; canlı yaşamı için uygun olmayan gerek düşük, gerekse yüksek sıcaklıklarda canlı faaliyetini düzenleyen enzimler olumsuz etkilenmektedir. Ortam sıcaklığının aşırı yükselmesi veya düşmesi metabolizmayı düzenleyen enzimlere ters etki yapmakta ve bunun sonuncunda da ölümler meydana gelmektedir (Gillott, 2005). 4.1.1.2. Pyrrhalta luteola nın Farklı Sabit Sıcaklıklarda, %65+5 Orantılı Nemde Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Süreleri 4.1.1.2.(1). Preovipozisyon Süresi P. luteola nın farklı sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nemde saptanan preovipozisyon süreleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Bu sonuçlara göre P. luteola nın en kısa preovipozisyon süresi 5.3 gün ile 28+1 C de, en uzun preovipozisyon süresi ise 7.9 gün ile 26+1 C de görülmüştür. 28 ve 30+1 C de elde edilen preovipozisyon süreleri arasındaki istatistiki açıdan önemsiz bulunurken, bu grup ile 26+1 C arasındaki fark önemli bulunmuştur (Çizelge 4.3). 23

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Çizelge 4.3. Pyrrhalta luteola Müller nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nem koşullarında preovipozisyon, ovipozisyon, postovipozisyon süreleri ile dişilerin ömürleri boyunca bıraktıkları yumurta sayıları (Ort. +S.H.) (min.-max.) Sıc. ( C)+1 n Preovipozisyon Ovipozisyon Postovipozisyon Yumurta 18 Bireyler ergin döneme ulaşamamıştır. 22 Bireyler ergin döneme ulaşamamıştır. (dişi/ömür) 26 7 7.9+0,51 b 21.4+3,29 a 30.6+2,94 b 112.6+5,74 a (6-10) (15-40) (21-42) (96-138) 28 6 5.3+0,49 a 18.7+3,80 a 34.2+4,54 b 190.3+19,73 b (4-7) (13-37) (23-50) (122-245) 30 10 5.6+0,27 a 16.7+0,87 a 20.3+0,78 a 186.8+19,81 b (5-7) (13-21) (17-24) (131-354) 34 3 4.3+0,88 (3-6) *Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre istatistiki olarak önemli değildir ( P= 0.05). 4.1.1.2.(2). Ovipozisyon Süresi 15.0+0,58 (14-16) 5.7+0,67 (5-7) 178.0+9,07 (164-195) P. luteola nın en uzun ovipozisyon süresi 21.4 gün ile 26+1 C de, en kısa ovipozisyon süresi ise 16.7 gün ile 30+1 C de belirlenmiştir. P. luteola nın ergin döneme ulaşarak üremesinin gözlendiği sıcaklıklarda elde edilen ovipozisyon süreleri istatistiksel analize tabii tutulduğunda aradaki farkın önemli olmadığı ortaya çıkmıştır (Çizelge 4.3). 4.1.1.2.(3). Postovipozisyon Süresi Farklı sıcaklıklarda gözleme alınan P. luteola ergin dişilerinin en kısa postovipozisyon süresi 20.3 gün ile 30+1 C de, en uzun postovipozisyon süresi ise 34.2 gün ile 28+1 C de tespit edilmiş ve bu değerler arasındaki fark istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. Yapılan istatistiki analiz sonucunda 26+1 C de elde dilen 24

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN postovipozisyon süresi ile 28+1 C arasındaki fark önemsiz bulunurken, 30+1 C arasındaki fark önemli bulunmuştur (Çizelge 4.3). 4.1.1.2.(4). Üreme Gücü P. luteola dişilerinin dört farklı sıcaklıkta oviposizyon süresi boyunca bıraktığı yumurta sayıları Çizelge 4.3 de verilmiştir. P. luteola nın en yüksek ortalama yumurta verimi sırasıyla 190.3 ile 28+1 C de görülürken, en düşük yumurta verimi 112.6 ile 26+1 C de görülmüştür. Yapılan istatistiki analiz sonucu elde edilen veriler ışığında 28 ve 30+1 C sıcaklıklarında gözlenen üreme güçleri arasındaki farkın istatistiki açıdan önemsiz; bu grup ile 26+1 C arasındaki farkın ise önemli olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.3). King ve Price (1986), yumurta veriminin en çok 22.2 ve 28.8 ºC sıcaklıklar arasında gerçekleştiğini bildirmişlerdir. Işık ve sıcaklık üremeyi etkileyen en önemli çevresel faktörlerdendir. Sabit sıcaklıklara oranla değişken sıcaklık sisteminin kullanıldığı denemelerde yumurta verimi daha fazla olmaktadır. Ayrıca yüksek sıcaklıkta, düşük sıcaklığa oranla yumurta verimi daha yüksek olmaktadır. P. luteola ergin dişilerinin doğa koşullarında ortalama 600-800 yumurta bıraktığı bildirilmiştir (Coulson&Witter, 1984). Doğada değişken sıcaklık sistemi sayesinde sabit sıcaklık sistemine oranla daha fazla yumurta bırakılmaktadır. Örneğin; Gryllus bimaculatus Deg. (Orthoptera: Gryllidae) dişi bireyi, 20 C sabit sıcaklıkta yaşam süresince ortalama 276 adet yumurta bırakırken, 30 C de 900 adet yumurta bırakmaktadır. Bununla birlikte değişken sıcaklık sisteminin denemede 19-31 C (8-16 saat) G. bimaculatus dişi bireyi yaşam süresince ortalama 1433 adet yumurta bırakmıştır (Hoffmann, 1974: Huffaker&Rabb, 1984 ten). Benzer şekilde; Bracon mellitor Say (Hymenoptera: Braconidae) dişi bireyi 21 C sabit sıcaklıkta ortalama 171 adet, 32 C sabit sıcaklıkta 213 adet yumurta bırakırken 21-32 C (10-14 saat) değişken sıcaklık sisteminde ise 310 adet yumurta bırakmıştır (Barfield et all., 1977: Huffaker&Rabb, 1984 ten). Söz konusu 2 türde de sabit sıcaklıktaki ortalama yumurta verimi, 25

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN değişken sıcaklık sistemindeki yumurta veriminden düşüktür. Sıcaklığın artmasıyla üremede rol oynayan biyokimyasal olayların hızlanması sonucu yumurta veriminde de bir artış gözlendiği belirtilmiştir (Huffaker&Rabb, 1984). Ayrıca; böceğin beslendiği besinin kalitesi, miktarı ve yaşı yumurta veriminde etkili olmaktadır. Leptinotarsa decemlineata (Say) (Coleoptera: Chrysomelidae) nın genç yapraklarda beslendiğinde meydana getirdiği yumurta sayısının yaşlı yapraklarla beslendiğinde meydana getirdiği yumurta sayısından daha fazla olduğu gözlenmiştir (Grison, 1948: Huffaker&Rabb, 1984 ten). Buna ilaveten Haltica lythri Guer (Coleoptera: Chrysomelidae), orta yaşlı yapraklarla beslendiğinde bırakması gereken normal yumurta sayısının ancak %25 ini bırakmıştır. Genç yapraklarla beslenen bireylerin, yaşlı yapraklarla beslenen bireylerden daha fazla yumurta bıraktığı kesin olarak bilinmektedir. Yaşlı yapraklar protein ve temel bileşenler açısından fakir olduğundan yumurta sayısına olumsuz etki yapabilmektedir (Huffaker&Rabb, 1984). Doğada canlılar tek tip besinle beslenmek yerine tomurcuk, taze yaprak ve orta yaşlı yapraklarla beslenmesi mümkün olduğundan üremede gerekli olan besin maddelerini alması daha kolaylaşacaktır. Böylece üremede gerekli olan besin maddelerini temin edebileceklerdir. Sıcaklık ve besin yumurta veriminde rol oynayan önemli faktörlerdendir. Yukarıdaki açıklamalar göz önüne alındığında canlı için uygun yüksek sıcaklık ve taze besin varlığında yüksek yumurta verimi gözlenecektir. 4.1.1.3. Ergin Yaşam Süresi Dişi ve erkek P. luteola bireylerinin (Fotoğraf 4.6) farklı sabit sıcaklıklarda belirlenen ergin yaşam süreleri ile ergin öncesi dönemler ve ergin yaşam sürelerinin birleştirilmesiyle oluşan toplam yaşam süreleri Çizelge 4.4 de verilmiştir. 26

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Çizelge 4.4. Pyrrhalta luteola Müller nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nem koşullarında dişi ve erkek bireylerin yaşam süreleri (gün) (Ort. +S.H.) (min.-max.) Sıc. ***Toplam ***Toplam ( C) +1 n **Dişi ömrü n **Erkek ömrü 18 Bireyler ergin dönem ulaşamamıştır. 22 Bireyler ergin döneme ulaşamamıştır. n Dişi Yaşam Süresi n Erkek Yaşam Süresi 26 7 30.0+5.54 ab 3 30.0+10.69a 7 57.4+5,68a 3 58.0+11.02b (16-46) (11-48) (37-75) (38-76) 28 6 58.2+3.98 c 11 27.0+2.65 a 6 84.5+4.42b 11 52.0+2.76ab (49-69) (10-46) (73-95) (35-72) 30 10 39.7+0.91 b 14 19.7+0.49 a 10 62.9+1.37a 14 44.4+0.50 a (37-44) (17-23) (59-72) (41-48) 34 3 24.3+1.20 (22-26) 1 19.0+0.00 (19-19) *Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre istatistiki olarak önemli değildir ( P= 0.05). ** Ergin dönemden ölene kadar geçen süre ***Yumurtadan ergin olup ölünceye kadar geçen süre Farklı sabit sıcaklıklarda gözlem altına alınan dişi bireylerin en uzun ergin yaşam süresi 58.2 gün ile 28+1 C de, en kısa ergin yaşam süresi ise 30.0 gün ile 26 +1 C de saptanmıştır ve aradaki fark istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. Bu değer 30+1 C için ise 39.7 gün olmuştur (Çizelge 4.4). P. luteola erkek bireylerinin ergin yaşam süresi en uzun 30.0 gün ile 26+1 C de, en kısa 19.7 gün ile 30+1 C de görülmüştür. Çalışmaya konu olan diğer sabit sıcaklık 28+1 C de ise 27.0 gün olarak tespit edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda elde edilen veriler arasındaki fark istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur. 34+1 C de ergin öncesi dönemde yüksek oranda ölümler görülmesi nedeniyle ancak 4 birey ergin olabilmiştir. Bu bireylerden üç adedi dişi ve bir adedi de erkek olduğu için 34+1 C de tek bireye ait değer burada verilmiştir (Çizelge 4.4). 27

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Toplam yaşam süresine baktığımızda; P. luteola ergin dişisi en uzun 84.5 gün ile 28+1 C de, en kısa ise 57.4 gün ile 26+1 C de yaşam süresini tamamlamıştır. 30+1 C de ise ergin dişi yaşam süresi 62.9 gün olarak tespit edilmiştir. Bu sonuçlar dikkate alındığında 26+1 C ile 30+1 C arasındaki fark istatistiki açıdan önemsiz bulunurken, bu grup ile 28 +1 C arasındaki fark istatistiki açıdan önemli bulunmuştur (Çizelge 4.4). Ergin erkek bireyler için en uzun toplam yaşam süresi 58.0 gün ile 26+1 C de elde edilirken, en kısa toplam yaşam süresi 44.4 gün ile 30+1 C de saptanmış olup, bu iki veri arasındaki fark istatistiki açıdan önemli bulunmuştur (Çizelge 4.4). 28+1 C de elde edilen sonuçlar, en uzun ve en kısa toplam yaşam sürelerine benzerlik göstermiş ve aradaki fark istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur (Çizelge 4.4). P.luteola nın bireylerinin toplam yaşam süresi göz önüne alındığında en uzun yaşam süresi dişi bireyler için 84.5 gün ile 28+1 ºC de, erkek bireyler için ise 58.0 gün ile 26+1 ºC de tespit edilmiştir (Çizelge 4.4). King ve Price (1986), ergin ömrünün sıcaklık artışıyla ters orantılı olduğunu, sıcaklık arttıkça yaşam süresinin de kısaldığını bildirmişlerdir. Ayrıca sıcaklığa bağlı olarak ergin bireylerin renginde de değişikliklerin meydana geldiğini ve 15.6 ºC de sarı-yeşil, 25.8 ºC de sarı-yeşil, 36.1 ºC de ise turuncu-sarı renkli bireylerin meydana geldiğini belirtmişlerdir. Sıcaklık artışıyla gerek dişi, gerekse erkek bireylerin toplam yaşam süreleri kısalmıştır. Sıcaklık artışı, metabolizma olayları üzerindeki katalizör etkisi sonucu metabolizma hızı yükselmiş ve bireyin yıpranmasına, ömründe kısalmaya neden olmuştur. 28

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN A Fotoğraf 4.6. Pyrrhalta luteola Müller nın erkek (A) ve dişi (B) bireyleri. (www.biol.uni.wroc.pl/cassidae/european%20chrysomelidae/xanth ogaleruca%20 luteola.htm) B 4.1.1.4. Cinsiyet Oranları P. luteola nın tüm dönemlerini tamalayarak ergin döneme ulaştığı sıcaklıklardaki (26, 28, 30+1 ºC) cinsiyet oranları Çizelge 4.5 de verilmiştir. Çizelge 4.5. Pyrrhalta luteola Müller. nın farklı sabit sıcaklıklarda, %65+5 orantılı nemde cinsiyet oranları (%) (D/E) Sıcaklık (ºC)+1 26 28 30 D/E 58.33/41.67 35.29/67.71 41.67/58.33 (Adet) (7/5) (6/11) (10/14) (1:1) (1:1) (1:1) 29

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Çalışmaya konu olan sıcaklıklar P. luteola nın cinsiyet oranları açısından incelendiğinde 26 ve 30 +1 ºC de her iki cinsiyet oranın birbirine yakın olduğu belirlenmiştir. 28+1 ºC de erkek popülasyonunun baskın olduğu görülmektedir (Çizelge 4.5). Mahani ve ark. (2003), İsfahan (İran) da doğa koşullarında yaptığı çalışmada ortalama sıcaklık 30 ºC iken dişi:erkek oranını 1:1 olarak belirlemiştir. Urban (1997), Çek Cumhuriyeti nde yaptığı çalışmada bir chrysomelid olan ve söğütte zarar meydana getiren Chrysomela vigintipunctata Scopoli (Coleoptera: Chrysomelidae) nın yaz mevsiminde (ortalama sıcaklık 25 ºC) doğa koşullarında cinsiyet oranını 1:1 olarak tespit etmişlerdir. Bu sonuçlara göre 26+1 ºC eşey oranı dişi lehine gelişirken, 28+1 ve 30+1 ºC eşey oranı erkek lehine değişmiştir. Denemede ergin öncesi dönemlerde ölümün fazla olmasından dolayı ergin dönemde tekerrür sayısı azalmış olup, dişi/erkek oranındaki farklılığın tekerrür sayısı azlığından kaynaklandığı düşünülmektedir. 30

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN 4.1.2. Pyrrhalta luteola Müller. nın 26+1 ºC Sabit Sıcaklıkta, %65±5 Orantılı Nemde Besin Tüketiminin Belirlenmesi P. luteola nın besin tüketiminin belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışma 26±1 ºC de yürütülmüştür. P. luteola larvaları yaprak alt ve üst epidermisiyle beslenmişlerdir (Fotoğraf 4.4). Çalışma sonunda dönemlere göre ortalama besin tüketimi birinci, ikinci, üçüncü larva ve ergin öncesi için sırasıyla 0.03, 0.03, 0.18 ve 0.27 cm² olarak belirlenmiştir (Çizelge-4.6). Çizelge 4. 6. Pyrrhalta luteola Müller. nın 26±1ºC sabit sıcaklık ve %60±5 orantılı nemde ergin öncesi dönemlerinde tükettiği besin miktarı (cm 2 ± S.H.) Sıcaklık ( ºC ) n Larva 1 n Larva 2 n Larva 3 n Ergin öncesi 26±1 52 0.03±0.002 45 0.03±0.002 17 0.18±0.012 17 0.27±0.01 Besin, gelecek döllerin fazla çoğalmasını sağlayan veya önleyen bir etkendir. Bu bakımdan besinin böcekler bakımından önemi büyüktür. Besinin çeşidi de böceklerin gelişme süresi, gelişmesini tamamlayan bireylerin sayısı ve iriliği bakımından etkilidir (Kansu, 1994). Besin kullanımı yaş, cinsiyet, sıcaklık, nem ve popülasyon yoğunluğuna bağlı olarak değişmektedir (Blum, 1985). Ergin bireyler yapraklarda delikler açarak beslenmişlerdir (Fotoğraf 4.7). Ergin dönemde tüketilen besin miktarı incelendiğinde, dişi bireyler için 1.36 cm², erkekler birey için 0.46 cm² yaprak alanını tükettiği tespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Bu sonuçlar dikkate alınarak yapılan istatistiki analiz sonuçlarına göre cinsiyetlerin tükettiği besin miktarı açısından farkın önemli olduğu belirlenmiştir. Denemede incelenen dişi ve erkek bireylerin toplam yaşam süreleri (ergin öncesi+ergin) boyunca tükettikleri besin miktarı sırasıyla 1.64 cm² ve 0.73 cm² olarak bulunmuş ve aradaki fark istatistiki açıdan önemli bulunmuştur (Çizelge-4.7). 31

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Çizelge 4. 7. Pyrrhalta luteola Müller. nın 26±1 ºC sabit sıcaklık ve %60±5 orantılı nemde ergin dönemde (dişi-erkek) ve yaşam süresi (ergin öncesi+ergin) boyunca tükettiği besin miktarı (cm 2 ±S.H.) Ergin öncesi Yaşam süresince n Ergin dönem dönem (Ergin öncesi+ergin) Dişi 7 0.27±0.01 a 1.36±0.23 b 1.63±0.23 b Erkek 5 0.27±0.01 a 0.46±0.27 a 0.73±0.27 a *Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre istatistiki olarak önemli değildir ( P= 0.05). Mahani ve ark. (2003), bahar döneminde bir çift ergin (dişi+erkek) P. luteola nın besin tüketimini 16:8 saat uzun gün aydınlatmalı, %70+5 orantılı nem ve 25+2 ºC sıcaklık koşullarında araştırmışlardır. Çalışma sonucunda günlük besin tüketimini U. carpinifolia, U. carpinifolia var. umberaculifera, U. glabra var. pendula için sırasıyla bahar döneminde 0.58, 0.28 ve 1.26 cm², yaz döneminde ise 0.54, 0.11 ve 0.82 cm² olarak tespit etmişlerdir. P.luteola nın ergin öncesi dönemlerinde dönemler ilerledikçe gerek canlı boyutunun, gerekse metabolizmanın gelişmesinden dolayı besin tüketiminde bir artış görülmüştür. Dişi bireylerin, erkek bireylerden daha fazla besin tüketmesi neslin devamını sağladıklarından daha fazla enerjiye ihtiyaç duymasından kaynaklanmaktadır. Fotoğraf 4.7. Pyrrhalta luteola Müller nın ergin zararı 32

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN 4.2. Doğa Çalışmaları 4.2.1. Pyrrhalta luteola Müller. nın Çukurova Üniversitesi Balcalı Kampus Alanında Popülasyon Dalgalanması P. luteola nın Çukurova Üniversitesi, Balcalı Kampus Alanındaki (Adana) popülasyon dalgalanması 01.04.2004-16.03.2005 tarihleri arasında yapılmıştır. P. luteola ergin ve larva zararı ilk olarak 16.04.2004 tarihinde görülmüş, yapraklarda delikler ve dantel modeli zararlar tespit edilmiştir. Yapılan çalışma sonucunda yumurta ve larvalar ilk olarak 16.04.2004, erginler ise 31.05.2005 tarihinde görülmüştür. Sayı (Sürgün) 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Yumurta Larva Ergin 01.04.2004 03.05.2004 31.05.2004 02.07.2004 02.08.2004 01.09.2004 Tarih 02.10.2004 31.10.2004 03.01.2005 06.03.2005 Şekil 4.1. Pyrrhalta luteola Müller nın yumurta, larva ve ergin popülasyonu Yumurta sayısı 17.07.2004 tarihinde, ortalama hava sıcaklığı 27,8 ºC, en üst noktaya ulaşmıştır (13.36 adet yumurta/sürgün) (Şekil 4.1). Laboratuvar koşullarında elde edilen üreme güçleri dikkate alındığında en yüksek yumurta verimi ise 28 ºC de görülmüştür (190.3 adet/birey) (Çizelge 4.3). Yumurta sayısının en yoğun olduğu temmuz sonu, ağustos başlangıcında Balcalı (Adana) da sıcaklığın üst noktada olması (Temmuz 2004 sıcaklık ortalaması 27,8 ºC; Ağustos 2004 sıcaklık ortalaması 27,6 ºC, Şekil 4.2), zararlının yumurta verimine pozitif etkisinin bir sonucudur. Bu 33

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN etkiyi yumurta açılımında da görmek mümkün olup söz konusu dönemde larva popülasyonu en üst düzeye çıkmıştır (Şekil 4.1). 30 Sıcaklık 25 Sıcaklık ( o C) 20 15 10 5 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar (2004) Şekil 4.2. 2004 yılı aylık sıcaklık ortalamaları Larva popülasyonu incelendiğinde en yüksek 03.05.2004 (2.11 adet larva/sürgün), ergin popülasyonu ise 15.06.2004 (0.24 ergin/sürgün) tarihinde gözlenmiştir (Şekil 4.1). Canlı birey (larva+ergin) popülasyonu incelendiğinde ise en yüksek noktaya 03.05.2004 tarihinde ulaşmıştır (2.11 larva+ergin/sürgün). Ergin bireyler kışlaklarına aralık ayı itibariyle çekilmişlerdir (Şekil 4.3). Ergin bireyler kendileri için uygun olmayan düşük sıcaklıkta yaşam faaliyetlerini minimuma indirerek, kendileri için uygun koşullar var oluncaya kadar kışlaklarında yaşamlarını uyku halinde sürdürmüşlerdir. Canlı birey/sürgün 2.5 2 1.5 1 0.5 0 Canlı Birey 01.04.2004 03.05.2004 31.05.2004 02.07.2004 02.08.2004 01.09.2004 02.10.2004 31.10.2004 03.01.2005 06.03.2005 Tarih Şekil 4.3. Pyrrhalta luteola Müller nın canlı birey (larva+ergin) popülasyonu 34

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Tomov ve Mitov (1991), ergin bireylerin sonbaharda hava sıcaklığı 14-17 C olduğunda kışlaklarına çekildiklerini bildirilmiştir. Dreistadt ve Dahlsten (1990), Kuzey Kaliforniya da en fazla 11 ºC de sıcaklıkta, 1. döle ait yumurta yoğunluğunun 275 gün-derecede 1 Mart tan itibaren görüldüğünü bildirmişlerdir. Tomov ve Mitov (1991), Plovdiv (Bulgaristan) de 1982-1983 yıllarında yaptıkları çalışmalarında ergin bireylerin nisan ayında hava sıcaklığı 12-13 ºC olduğunda doğada görüldüğünü ve kışlaklarına sonbaharda hava sıcaklığı 14-17 ºC olduğunda çekildiğini bildirmişlerdir. Haarstad (2000), ABD de, aynı cinse bağlı diğer türlerden Pyrrhalta decora Say nın mayıs-haziran, Pyrrhalta alni Fall nin mayıs, Pyrrhalta nymphoeae L nın ekim, Pyrrhalta quebensis Brown in haziranda görüldüğünü bildirmiştir. 35

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Yaşar Mutlu TÜRKMEN Fotoğraf 4.8. Sağlıklı bitki Fotoğraf 4.9. Pyrrhalta luteola Müller dan zarar görmüş bitki 36